Programowanie żywieniowe. Żywienie w okresie wczesno

19.10.2014
Tematy miesiąca
Programowanie żywieniowe
Programowanie żywieniowe. Żywienie w okresie
wczesno niemowlęcym a ryzyko rozwoju otyłości.
Andrea Horvath Klinika Pediatrii Warszawski Uniwersytet Medyczny
29.05.2012
Sposób żywienia w tzw. krytycznych okresach życia może determinować ryzyko wystąpienia wielu chorób, w tym chorób tzw.
cywilizacyjnych. W pracy omówiono krótko hipotezę programowania żywieniowego w kontekście ryzyka wystąpienia otyłości.
Właściwe żywienie ma ogromny wpływ na kondycję oraz rozwój fizyczny i psychiczny dziecka:
zapewnia jego optymalny rozwój,
pozwala osiągnąć genetycznie uwarunkowany potencjał wzrostowy oraz poziom inteligencji,
zapobiega wystąpieniu niektórych chorób cywilizacyjnych, takich jak: otyłość, cukrzyca typu II, osteoporoza, miażdżyca,
alergia, nowotwory lub przynajmniej warunkuje łagodniejszy ich przebieg w życiu dorosłym.1
Teoria programowania metabolicznego
Według teorii programowania metabolicznego ekspozycja na czynniki środowiskowe i doświadczenia żywieniowe w tzw.
krytycznych okresach życia, m.in. w okresie wczesnego rozwoju pre- i postnatalnego, może implikować rozwój osobniczy i
zdrowie we wszystkich następnych latach życia.2 Dostępne dane z badań eksperymentalnych na zwierzętach, badań
epidemiologicznych, obserwacyjnych i interwencyjnych, potwierdzają prawdopodobieństwo interakcji pomiędzy
oddziaływaniami metabolicznymi a polimorfizmami genetycznymi.1
Wiele określonych składników diety ma modulujący wpływ na wczesny rozwój tkankowy. Spektakularnym przykładem takiego
oddziaływania jest np. suplementacja kwasem foliowym kobiet we wczesnym okresie ciąży, co wpływa na znamienne
zmniejszenie ryzyka wystąpienia wad cewy nerwowej u nowo narodzonego dziecka.3
W chwili obecnej nie znamy wszystkich mechanizmów prowadzących do usprawniania szlaków metabolicznych i
programowania naszej przyszłości. Jest to jednak jeden z najbardziej interesujących, nierozwiązanych jeszcze problemów
współczesnej medycyny.
Karmienie naturalne
Badania wykazujące ochronny wpływ karmienia piersią wobec ryzyka rozwoju otyłości (iloraz szans 0,78; 95% przedział
ufności 0,71-0,85) wydają się potwierdzać tę teorię.4,5,6 Zmniejszenie ryzyka wynika głównie z niższego spożycie białka
przez dzieci karmione w sposób naturalny, w porównaniu do dzieci karmionych sztucznie, co skutkuje znamiennie niższym
obciążeniem energetycznym – nawet do 10-18% zapotrzebowania energetycznego na kilogram masy ciała.1 Wyższe
obciążenia energetyczne oraz białkowe (głównie aminokwasy rozgałęzione) pociągają za sobą, aktywację modulatorów i
czynników wzrostowych (np. IGF-1, GH, insuliny) i prowadzą do zwiększonego namnażania się adipocytów.3
Badanie przekrojowe przeprowadzone na populacji ponad 9.000 dzieci w wieku szkolnym, w Bawarii, które oceniało wpływ
m.in. sposobu żywienia we wczesnym okresie życia oraz przyzwyczajeń żywieniowych i czynników środowiskowych wykazało,
że ryzyko wystąpienia otyłości u dzieci, które nigdy nie były karmione w sposób naturalny było znamiennie wyższe (4,5%) w
porównaniu do ryzyka u dzieci karmionych pokarmem matki (2,8%). Co ciekawe inne czynniki środowiskowe np.
wykształcenie lub warunki socjoekonomiczne pozostawały bez wpływu na ryzyko występowania otyłości w obserwowanej
populacji dzieci.7
Ponieważ większość badań poświęconych poszukiwaniom związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy karmieniem
naturalnym a ryzykiem wystąpienia otyłości ma charakter obserwacyjny, z oczywistych etycznych względów badanie z
randomizacją nie jest możliwe w tym przypadku do przeprowadzenia, interpretacja dostępnych danych jest trudna i powinna
być bardzo ostrożna.
Jak dotąd, jedyne badanie przeprowadzone z randomizacją klasterową na Białorusi, badanie PROBIT, które objęło ponad
17.000 dzieci (w jednej grupie prowadzono aktywną promocję karmienia naturalnego, podczas gdy w drugiej nie
podejmowano takich działań) – nie wykazało efektu ochronnego karmienia naturalnego na częstość występowania otyłości u
dzieci w 6 r.ż.. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że w początkowym okresie życia – być może właśnie w „okresie krytycznym” –
obie grupy dzieci były przynajmniej przez pewien okres karmione w sposób naturalny.8
Białko w żywieniu
Od lat osiemdziesiątych XX wieku trwają poszukiwania optymalnej zawartości białka w stosunku do energii, która
http://www.bebikomed.pl/home/tematy-miesiaca/2012/Listopad/programowanie-zywieniowe-zywienie-w-okresie-wczesno-niemowlecym-a-ryzyko-r…
1/3
19.10.2014
Tematy miesiąca
zapewniałaby jak najlepszy rozwój niemowlęcia i była jednocześnie bezpieczna.1 Zbyt gwałtowne przyrosty masy ciała w
okresie niemowlęcym mogą bowiem skutkować zwiększonym ryzykiem rozwoju otyłości i zespołu metabolicznego w wieku
dojrzałym.1,3
Od kilkudziesięciu lat trwają obserwacje wpływu sposobu żywienia niemowląt różnymi rodzajami mleka na profil ich
aminokwasów w osoczu. W Polsce jako pierwsza w latach 90-tych badania takie prowadzili Szajewska i wsp., oceniają wpływ
kilku rodzajów mlek modyfikowanych, różniących się między sobą zarówno całkowitą zawartością białka (od 2,2 g/ 100 ml do
1,5 g/100 ml), jak i wzajemnym stosunkiem białek serwatkowych do kazeinowych (60/40 oraz 18/82).9 Profil aminokwasowy
zbliżony do obserwowanego w grupie niemowląt karmionych w sposób naturalny stwierdzano u niemowląt otrzymujących
mleko modyfikowane o zawartości białka 1,5 g/ 100 ml.9 Nie stwierdzono różnic w pomiarach antropometrycznych
obserwowanych dzieci, niezależnie od sposobu karmienia. Natomiast w grupie niemowląt żywionych mieszanką o wyższej
zawartości białek serwatkowych stwierdzano podwyższone stężenie treoniny, zaś w grupie żywionej mieszanką o wyższej
zawartości kazeiny – tyrozyny.9 Wzajemna relacja pomiędzy aminokwasami może odgrywać istotną rolę w dojrzewaniu i
modelowaniu funkcji ośrodkowego układu nerwowego, bowiem niektóre z nich (np. tyrozyna, tryptofan, tauryna) pełnią
funkcje neurotransmiterów.1
Oceny wpływu różnych stężeń białka w mleku modyfikowanym na masę ciała oraz tempo wzrastania w pierwszych 24.
miesiącach życia dzieci podjął się w 2009 roku Koletzko i wsp., w wieloośrodkwym europejskim badaniu z randomizacją
(akronim CHOP – EU Childhood Obesity Programme).10 Do grupy badanej włączono ponad 1100 dzieci żywionych dwoma
rodzajami mleka modyfikowanego: o niższej (1,77 g/ 100 kcal w mleku początkowym; 2,22 g/ 100 kcal w mleku następnym)
lub wyższej (2,9 g/ 100 kcal w mleku początkowym; 4,4 g/ 100 kcal w mleku następnym) zawartości białka. Stężenia białka
w obu mieszankach odpowiadały zaleceniom proponowanym przez ESPGHAN. Mieszanki nie różniły się między sobą wartością
kaloryczną. Grupę referencyjną stanowiło 250 niemowląt karmionych w sposób naturalny. Interwencja żywieniowa
prowadzona była jedynie w 1 r.ż.. Parametry antropometryczne oceniano w 3, 6, 12 i 24 m.ż.
Wykazano, że w grupie żywionej mlekiem o obniżonej zawartości białka w porównaniu z grupą o wyższej podaży białka
występuje podobne tempo przyrostu długości ciała, ale niższy wskaźnik proporcji wagowo-wzrostowej (BMI) w 24.
miesiącu.18 Celem oceny wpływu tej wczesnej interwencji na wskaźnik BMI w kolejnych latach życia – obserwacja grupy jest
kontynuowana w ramach następnego projektu badawczego (EARNEST – Early Nutrition Project).1
Pomimo coraz lepszej znajomości wzajemnych oddziaływań i interakcji pomiędzy żywieniem a genami człowieka, problem
programowania metabolicznego stanowi wciąż przedmiot wielu badań i budzi gorące spory naukowe.
Podsumowanie
Żywienie w czasie ciąży, laktacji i okresie wczesno niemowlęcym wpływa nie tylko na prawidłowe przyrosty masy ciała i
wzrostu, ale determinuje także długofalowe efekty zdrowotne.
Karmienie pokarmem naturalnym matki chroni dziecko przed rozwojem otyłości w przyszłości.
Zwiększone przyrosty masy ciała w pierwszych miesiącach życia dziecka, skutkować mogą ryzykiem rozwoju nadwagi i
otyłości w przyszłości.
Zwiększone obciążenie białkowe w pierwszych miesiącach życia może implikować ryzyko otyłości i zespołu metabolicznego
w wieku dojrzałym.
Piśmiennictwo
1. Koletzko B: Early nutrition and long-term health. [w] Pediatric Nutrition In Practice. B Koletzko [red.] Karger, Basel,
Switzerland 2008:37-41
2. Singhal A, Cole TJ, Fewtrell M et all: Promotion of faster weight gain in infants born small for gestational age: is there an
adverse effect on later blood pressure? Circulation 2007; 115:213-220
3. Koletzko B, Aggett PJ, Bindels JG et all: Growth, development and differentiation: a functional food science approach. Br J
Nutr 1998;80:S5-45
4. Arenz S, Von Kries R: Protective effect of breast-feeding against obesity in childhood: can a meta-analysis of published
observational studies help to validate the hypothesis? Adv Exp Med Biol 2009;639:145-152
5. Cope MB, Allison DB: Critical review of the World Health Organization's (WHO) 2007 report on 'evidence of the long-term
effects of breastfeeding: systematic reviews and meta-analysis' with respect to obesity. Obes Rev 2008;9:594-605
6. Schellong K, Plagemann A: Differences between meta-analyses on breastfeeding and obesity support causality of the
association. Pediatrics 2006; 117:987-992
7. Von Kries R, , Koletzko B, Sauerwald T et all: Breast feeding and obesity: cross sectional study.BMJ 1999;319:147-150
8. Kramer MS, Matush L, Vanilovich I at all: Effects of prolonged and exclusive breastfeeding on child height, weight,
adiposity, and blood pressure at age 6.5 y: evidence from a large randomized trial. Am J Clin Nutr 2007;86:1717-1721
http://www.bebikomed.pl/home/tematy-miesiaca/2012/Listopad/programowanie-zywieniowe-zywienie-w-okresie-wczesno-niemowlecym-a-ryzyko-r…
2/3
19.10.2014
Tematy miesiąca
9. Szajewska H: Wpływ podaży białka na rozwój fizyczny i wskaźniki przemiany białkowej u niemowląt w pierwszym kwartale
życia. Rozprawa doktorska. Warszawa, 1993
10. Koletzko B, von Kries R, Closa R et all: Lower protein in infant formula is associated with lower weight up to age 2 y: a
randomized clinical trial. Am J Clin Nutr 2009;89:1836-1845
http://www.bebikomed.pl/home/tematy-miesiaca/2012/Listopad/programowanie-zywieniowe-zywienie-w-okresie-wczesno-niemowlecym-a-ryzyko-r…
3/3