I. Wstęp II. Regulamin pracowni studenckiej

REGULAMIN BHP PRACOWNI CHEMICZNEJ. POKAZ SZKŁA.
TECHNIKA PRACY LABORATORYJNEJ
I.
Wstęp
Pracując w laboratorium chemicznym należy zachować szczególną ostrożność,
ponieważ zarówno substancje chemiczne jak i przeprowadzane tu eksperymenty mogą
stanowić źródła zagrożenia. Konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy nakłada na
każdego studenta obowiązek zapoznania się i bezwzględnego przestrzegania regulaminu
pracowni, który dokładnie określa zasady zachowania się w laboratorium. Studenci
przystępujący do ćwiczeń po uprzednim teoretycznym przygotowaniu utrzymują, ład
i czystość na stanowisku pracy oraz zobowiązani są do zachowania szczególnych środków
ostrożności podczas pracy z substancjami niebezpiecznymi i wysoce szkodliwymi dla
zdrowia. Ponadto każdy student musi wiedzieć, w jakiej sytuacji może dojść do
nieszczęśliwego wypadku i jakiej pomocy udzielić poszkodowanemu zanim przybędzie
lekarz, którego bezzwłocznie należy wezwać do każdego poważnego wypadku.
II.
Regulamin pracowni studenckiej
BEZPIECZEŃSTWO PRACY W LABORATORIUM PODSTAW CHEMII OGÓLNEJ
1. Ćwiczenia rozpoczynają się i kończą zgodnie z podziałem godzin;
2. W pracowni mogą przebywać tylko studenci z grupy wykonującej ćwiczenia –
obecność obowiązuje przez cały czas trwania ćwiczeń;
3. Pracować można tylko w wyznaczonym miejscu, posługując się przydzielonymi
chemikaliami i sprzętem laboratoryjnym;
4. Student jest odpowiedzialny za czystość i porządek w całym laboratorium. Na stole
laboratoryjnym mogą znajdować się tylko przedmioty i rzeczy związane
z bezpośrednim wykonywaniem ćwiczenia. Zabrania się kładzenia książek, plecaków,
torebek itp. na stole laboratoryjnym, w przejściach między stołami i na podłodze.
Ubrania wierzchnie należy zostawiać przed zajęciami w szatni;
5. Zabrania się przebywania w laboratorium bez ochronnej odzieży osobistej. Fartuch
ochronny powinien być wymiarowy, czysty i zapięty na guziki. W czasie przebywania
na pracowni student zobowiązany jest do noszenia okularów ochronnych oraz w razie
potrzeby rękawic gumowych;
6. Za stan sprzętu przeznaczonego dla wszystkich odpowiedzialni są dyżurni, obsługują
oni też główne zawory wodne i gazowe oraz wyłączniki prądu elektrycznego, dbają
o ogólną czystość pracowni. Dyżurni opuszczają pracownię, jako ostatni;
7. Butelki, odczynniki, aparaturę, itp. należy po użyciu ustawić na właściwym miejscu,
a zniszczone przedmioty zgłaszać u prowadzącego;
8. Odpady stałe (zużyte sączki, wióry metalowe, stłuczone szkło) należy wrzucać do
specjalnych pojemników. Resztki odczynników agresywnych (stężone kwasy, ługi,
1
niektóre sole) oraz rozpuszczalniki organiczne wylewać do specjalnych pojemników;
9. Zabrania się spożywania jakichkolwiek posiłków (w tym żucia gumy), picia napojów
oraz palenia tytoniu podczas pobytu na pracowni;
10. Wszystkie prace ze stężonymi kwasami, substancjami łatwopalnym, stężonym
amoniakiem, a także doświadczenia, przy których wydzielają się trujące lub drażniące
gazy należy wykonywać tylko pod działającym wyciągiem;
11. Nie dotykać podczas pracy rękami oczu, twarzy i miejsc skaleczonych;
12. Nie wolno samowolnie prowadzić żadnych ćwiczeń nieprzewidzianych
w programie zajęć;
13. Wszelkie awarie sprzętu technicznego oraz wypadki przy pracy (skaleczenia,
oparzenia rąk) należy natychmiast zgłaszać u prowadzącego;
14. Opuszczenie sali może nastąpić tylko za zgodą prowadzącego ćwiczenia po
przekazaniu stanowiska pracy;
15. W razie niestosowania się do regulaminu i ustnych zarządzeń prowadzącego
ćwiczenia - może nastąpić wydalenie z pracowni i postępowanie zgodne
z regulaminem studiów.
III.
Bezpieczeństwo i higiena pracy. Pierwsza pomoc w nagłych
wypadkach.
Zasady ogólne:
Przed przystąpieniem do pracy
Praca w laboratorium powinna być poprzedzona odpowiednimi przygotowaniami:

Zaznajomienie się z częścią teoretyczną zagadnienia;

Poznanie właściwości stosowanych odczynników, sposobów bezpiecznego
obchodzenia się z nimi, ich utylizacją oraz metod udzielania pierwszej pomocy
w razie wypadku;

Poznanie aparatury używanej podczas wykonywania pracy;

Sprawdzenie czystości miejsca pracy oraz jego okolicy, należy także sprawdzić
sprawność instalacji, które używane będą w czasie eksperymentu;

Sprawdzenie kompletności wyposażenia potrzebnego do pracy.
W czasie wykonywania ćwiczenia
W celu bezpiecznego przeprowadzenia eksperymentu należy:

Bezwzględnie stosować się do zaleceń prowadzącego ćwiczenia;
2

Nigdy nie pracować w laboratorium samemu;

Zachować porządek w miejscu pracy, zwracając uwagę na rodzaje powstających
odpadków i związanych z nimi zagrożeń;

Używać fartuchów ochronnych; powinny one być białe, bawełniane, zapinane
z przodu, w czasie wykonywania czynności laboratoryjnych powinny być one zapięte;

Cały czas nosić okulary ochronne lub inne osłony twarzy osłaniające oczy zarówno
z przodu jak i z boku;

Wszystkie niebezpieczne
ze sprawnym wyciągiem;

Unikać gromadzenia większej ilości odczynników na stole laboratoryjnym;

Ewentualne wyjścia z pracowni podczas zajęć należy zgłaszać prowadzącemu zajęcia.
doświadczenia
przeprowadzać
pod
dygestorium
Po zakończeniu ćwiczenia
Przed opuszczeniem laboratorium należy:

Umyć i schować wszystkie używane naczynia;

Sprawdzić, czy wszystkie instalacje zostały wyłączone;

Zabezpieczyć używane substancje chemiczne;

Zutylizować resztki odczynników według wskazówek prowadzącego.
Postępowanie w razie wypadku
Podstawowym obowiązkiem osoby stwierdzającej zaistnienie wypadku jest udzielenie
pierwszej pomocy osobie poszkodowanej, a w przypadku poważnego zagrożenia życia lub
zdrowia natychmiastowe sprowadzenie lekarza. Do chwili przybycia fachowej pomocy należy
wykonywać wszelkie czynności umożliwiające ograniczenie skutków zaistniałego wypadku
i podtrzymujące podstawowe czynności życiowe poszkodowanego. Nie wolno bagatelizować
żadnego wypadku. Nawet błahe z pozoru obrażenia mogą nieść za sobą nieodwracalne skutki.
O zdarzeniu należy zawsze powiadomić prowadzącego zajęcia laboratoryjne.
3
Najczęstsze wypadki w laboratorium chemicznym:
Pożar
Powodem pożaru może być przeskoczenie płomienia w palniku lub nieostrożne
obchodzenie się z substancjami łatwopalnymi. W celu uniknięcia takich wypadków należy
dokładnie sprawdzać szczelność aparatury, reakcje niebezpieczne przeprowadzać pod
wyciągiem, nie dopuszczać do przegrzania cieczy łatwopalnych podczas ich ogrzewania,
a używanie otwartego ognia na laboratorium ograniczyć do minimum. Substancje palne
(rozpuszczalniki organiczne) ogrzewać za pomocą elektrycznych łaźni wodnych, olejowych
lub piaskowych, bądź czasz grzejnych. Należy także pamiętać o groźbie wystąpienia pożaru
w sąsiedztwie substancji łatwopalnych o dużej prężności par. W razie pożaru nie można
dopuścić do paniki. W miarę możliwości należy usunąć z sąsiedztwa butle ze sprężonymi
gazami oraz substancje łatwopalne. Gdy płonie ubranie poszkodowanego nie należy dopuścić
do biegania po laboratorium, co może spowodować rozprzestrzenieniem się ognia. Ogień
należy gasić przez szczelne owinięcie kocem gaśniczym.
Oparzenia
Każde oparzenie uszkadza funkcję ochronną skóry. W wyniku oparzenia znacznej
powierzchni ciała organizm traci duże ilości płynów tkankowych, soli i białka. Takie rany
łatwo ulegają zakażeniu, co może prowadzić do powstania ropni i dużych blizn.
Podział głębokości oparzeń:



I stopień. Oparzenie obejmuje tylko naskórek, widzimy rumień i obrzęk skóry,
poszkodowany zgłasza ból;
II stopień. Uszkodzenie dotyczy naskórka i powierzchownej warstwy skóry
właściwej. Skóra jest zaczerwieniona, powstają na niej pęcherze, czucie jest
zachowane;
III stopień. Martwica całego naskórka i skóry właściwej, może obejmować też tkanki
znajdujące się poniżej skóry: skóra jest sucha, biała lub szara, może być
ze strupem, brak jest czucia bólu.
Postępowanie:
1. Na początku, jeśli jeszcze działa, należy wyeliminować czynnik parzący. Należy tutaj
pamiętać o własnym bezpieczeństwie;
2. Ugaszenie odzieży. Przyczepiony do ubrania palący się materiał musi zostać usunięty,
podczas gdy przyczepiony do skóry powinien tam pozostać;
3. Podstawowym działaniem jest chłodzenie tkanek przez polewanie miejsca
poparzonego czystą, zimną, najlepiej bieżącą wodą, przez ok. 15 min dużą
powierzchnię lub do ustąpienia bólu małą powierzchnię. Ochłodzenie miejsca
poparzonego skraca czas przegrzania, co może zmniejszyć głębokość oparzenia.
4
4.
5.
6.
7.
Zabieg chłodzenia jest tym skuteczniejszy im krótszy okres upłynie od momentu
oparzenia;
Trzeba koniecznie zdjąć obrączki, pierścionki, krawat itp. – ze względu na szybko
pojawiający się obrzęk;
W celu uniknięcia zakażenia należy zaopatrzyć ranę jałowym opatrunkiem;
W przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu należy ułożyć poszkodowanego na
plecach, z podniesionymi nogami;
W razie potrzeby należy przewieźć oparzonego do szpitala. Jako oparzenia, które
wymagają konsultacji lekarskiej traktujemy:



Oparzenia przekraczające 3 % powierzchni ciała;
Oparzenia twarzy, szyi i klatki piersiowej, krocza;
Oparzenia II i III stopnia.
Oparzenia chemiczne:
Są one następstwem działania na skórę stężonych kwasów, zasad (ługów) oraz soli
i innych substancji chemicznych. Głębokość i wielkość uszkodzeń zależy od rodzaju
substancji, jej stężenia i czasu działania. Dodatkowo niektóre substancje chemiczne jak: fenol,
sole rtęci, mogą wchłaniać się do organizmu, powodując ogólne zatrucie.
Zasady postępowania przy oparzeniach chemicznych:

W pierwszej kolejności należy usunąć skażoną odzież używając rękawic ochronnych;

Dokładnie przemyć miejsce oparzone dużą ilością bieżącej, chłodnej wody;
Uwaga! Przy oparzeniu wapnem niegaszonym nie wolno od razu przemywać wodą!
W takim przypadku wapno należy najpierw usunąć mechanicznie (zetrzeć),
a dopiero później wypłukać wodą.

Założyć jałowy opatrunek na ranę;

Jeśli jest to możliwe należy zabezpieczyć opakowanie po środku żrącym;

W przypadku połknięcia substancji żrącej nie należy wymuszać wymiotów.
5
W przypadku oparzeń chemicznych konieczna jest konsultacja lekarska.
Czego nie wolno robić:

Po oparzeniu nie wolno zrywać ubrania, które przykleiło się do skóry, należy
ostrożnie ściągać pozostałą odzież;

Nie wolno smarować miejsca oparzonego takimi środkami, jak różnego rodzaju maści,
kremy, tłuszcz, białko jaja kurzego, spirytus, ani używać żadnych innych tzw.
domowych sposobów;

Nakłuwać lub przebijać samodzielnie pęcherzy.
Opatrywanie ran
Większość ran w laboratorium spowodowanych jest przez sprzęt szklany.
W związku z tym należy zawsze przed pracą sprawdzić stan szlifów, występowanie rys,
niejednorodności szkła. Czynności te należy przeprowadzać szczególnie dokładnie przed
pracą pod zmniejszonym lub zwiększonym ciśnieniem.
Postępowanie
Sposób opatrywania ran jest zależny od rodzaju obrażeń. Przy zwykłych skaleczeniach
ranę
należy
delikatnie
oczyścić,
zdezynfekować
i
założyć
opatrunek.
W przypadku rozległych i głębokich ran, przy opatrywaniu ran należy przestrzegać
następujących zasad:

Nie kładź bezpośrednio na ranę waty, ligniny, chusteczek higienicznych, itp.;

Nie dotykaj rany bezpośrednio palcami ani żadnymi środkami niejałowymi (może
dojść do zainfekowania rany);

Nie usuwaj ciał obcych tkwiących w ranie (może dojść do gwałtownego
niemożliwego do opanowania krwotoku!);

W przypadku silnego krwotoku należy założyć opatrunek uciskowy w miejscu
krwawienia (Rys.1.);

W przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu należy ułożyć poszkodowanego na
plecach, z podniesionymi nogami;

Kontroluj czynności życiowe poszkodowanego (oddech i tętno);

Zapewnij poszkodowanemu komfort termiczny (chroń przed utratą ciepła, bądź przed
przegrzaniem) i psychiczny;

Kontroluj tętno poniżej miejsca założenia opatrunku;
6

W przypadku przemoknięcia opatrunku nie zdejmuj przesiąkniętego opatrunku tylko
dołóż kolejną warstwę materiału chłonącego i zamocuj bandaż.
Rys.1.
Zatrucie
Postępowanie w wypadku zatrucia związane jest z rodzajem toksyny. Pierwszą
czynnością powinno być odcięcie chorego od źródła trucizny i zabezpieczenie innych
użytkowników laboratorium przed jej wpływem. W wypadku zatrucia gazami należy
wyprowadzić poszkodowanego na świeże powietrze (nie stosować bezpośrednio sztucznego
oddychania). Gdy trucizna nie jest znana stosuje się odtrutkę uniwersalną opartą na węglu
aktywnym, tlenku magnezu i kwasie taninowym. Przy zatruciach substancjami żrącymi
podaje się białko, mleko lub olej parafinowy. Środków wymiotnych nie stosuje się przy
zatruciach kwasami lub zasadami. Sposób udzielania pierwszej pomocy dla każdej substancji
jest inny i nie sposób omówić wszystkich substancji, z którymi można spotkać się
w laboratorium. Należy więc przed każdym doświadczeniem zapoznać się szczegółowo
z właściwościami stosowanych odczynników, pozwoli to na prawidłowe udzielnie
pierwszej pomocy poszkodowanemu.
7
IV.
Wyposażenie laboratorium chemicznego
a) Stoły laboratoryjne - pokryte płytkami kwasoodpomymi, zaopatrzone w półki, szafki
do przechowywania sprzętu laboratoryjnego oraz niektórych odczynników.
Zaopatrzone są również w zimną wodę, gaz i gniazdka elektryczne;
b) Dygestoria - służą do prowadzenia reakcji, w których wydzielają się substancje
drażniące, trujące lub o nieprzyjemnym zapachu oraz do wyciągania niewielkich ilości
stężonych kwasów;
c) Stanowisko do mycia i suszenia szkła;
d) Miejsce na wagę.
V.
Podstawowe szkło i sprzęt używany w laboratorium chemicznym.
Montaż podstawowego sprzętu i sposoby łączenia poszczególnych
elementów.
Podstawowy sprzęt laboratoryjny przedstawiony został na rysunkach:
1)
2)
3)
4)
6)
Rys.2.
1. (a) Probówka zwykła – do przeprowadzenia prostych reakcji w małych objętościach
cieczy, do ogrzewania niewielkich ilości cieczy i ciał stałych; podczas podgrzewania
nad palnikiem trzyma się ją w drewnianej łapie (Rys.10.(-4)), wykonując okrężne
ruchy; (b) Probówka wirówkowa - do oddzielania osadu od roztworu w procesie
wirowania; probówek wirówkowych (z dnem stożkowym) nie należy w ogóle
ogrzewać w płomieniu palnika;
2. Zlewka – wykorzystywana do przygotowywania roztworów, przeprowadzenia reakcji,
ogrzewania cieczy, jako łaźnia grzewcza (łaźnia wodna, olejowa); nie zalicza się jej
do sprzętu miarowego; podczas ogrzewania cieczy w zlewce nad palnikiem należy ją
umieścić na siatce azbestowej;
3. Kolba płaskodenna – do przeprowadzenia reakcji w większych objętościach cieczy,
ogrzewania cieczy, przygotowywania roztworów;
4. Kolba okrągłodenna - zastosowanie jak kolby płaskodennej oraz do destylacji cieczy;
dzięki kulistemu kształtowi znoszą dobrze duże różnice ciśnień, dlatego można w nich
prowadzić reakcje zarówno w warunkach próżniowych, jak i wysokiego nadciśnienia;
5. Kolby stożkowe (erlenmeyerka) - zastosowanie jak kolby płaskodennej, używane
zwłaszcza w analizie miareczkowej.
8
1)
2)
3)
4)
Rys.3.
1. Krystalizator - do krystalizowania substancji, ma dużą powierzchnię parowania, przez
co szybciej odparowywany jest rozpuszczalnik z krystalizującej mieszaniny;
2. Płytki Petriego - do suszenia osadów, odważania substancji, przykrywania zlewek;
Dwie szalki, o różnej średnicy, połączone razem tworzą razem rodzaj zamkniętego
naczynia,
które
można
wykorzystywać
do
przechowywania
osadów
niehigroskopijnych;
3. Szkiełko zegarkowe - do odważania substancji stałych, niehigroskopijnych,
przykrywania kolb i zlewek, odparowywania małych objętości cieczy, można na nim
również przeprowadzać reakcje kroplowo;
4. Naczynka wagowe - do ważenia
przechowywania ciał stałych.
1)
2)
substancji stałych,
3)
higroskopijnych,
do
4)
Rys.4.
1. Kolba ssawkowa - w połączeniu z lejkiem sitowym (Buchnera) i sączkiem z bibuły
służy do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem;
2. Pompka wodna - do wytwarzania podciśnienia. Jej zasada działania opiera się na
zasysaniu powietrza przez strumień wody;
3. Tryskawka - do spłukiwania ścian naczyń i przemywania osadów na sączkach;
4. Eksykator - do suszenia i przechowywania substancji higroskopijnych, zwłaszcza po
prażeniu, w dolnej części eksykatora umieszcza się środek suszący; Eksykatory służą
do zapewnienia bezwodnych warunków substancjom, które przechowujemy, studzimy
lub osuszamy. Wypełnienie eksykatora powinno zapewniać możliwie najmniejsze
ciśnienie parcjalne pary wodnej wewnątrz.
9
Środek suszący
Środek suszący dodaje się małymi porcjami energicznie mieszając zawartość
erlenmajerki ruchem wirowym. Mogą nim być bezw. CaCl2, MgSO4 bezw. Na2SO4, bezw.
CaSO4, bezw. K2CO4, KOH i NaOH, CaO. Dobry środek suszący powinien spełniać
następujące warunki:

Nie może on reagować chemicznie z suszoną substancją;

Powinien wykazywać skuteczne i szybkie działanie suszące;

Nie powinien rozpuszczać się w suszonej cieczy;

Powinien być możliwie tani;

Nie może katalizować reakcji chemicznych suszonego związku.
1)
2)
3)
4)
Rys.5.
1. Cylinder miarowy - do odmierzania przybliżonych objętości cieczy; skala objętości
w cylindrach miarowych jest zawsze wykonywana na wylew, czyli uwzględnia się, że
po wylaniu odmierzonej cieczy pewna jej część pozostanie na ściankach naczynia;
cylinder miarowy nie jest zaliczany do szkła miarowego;
2. Pipety (jednomiarowa, wielomiarowa, mikropipeta) - do odmierzania ściśle
określonych (małych) objętości cieczy, jej skala rośnie od dołu do góry; Pipeta jest
naczyniem miarowym kalibrowanym na wylew;
3. Biureta - do dodawania ściśle określonych objętości cieczy, stosowana zwłaszcza
w analizie miareczkowej, jest kalibrowana na całej długości, jej skala rośnie od góry
do dołu;
10
4. Kolba miarowa - do przygotowywania roztworów o ściśle określonym stężeniu; kolby
miarowe kalibrowane są na wlew.
a)
b)
1)
2)
3)
Rys.6.
1. Lejki - do sączenia i przelewania.; (a) lejek analityczny posiada wąski długi wylot,
który służy zassaniu cieczy sączonej i przyspieszeniu sączenia; (b) lejek prosty
charakteryzuje się szerszym wylotem i służy podręcznym pracom laboratoryjnym; do
sączenia przez lejek, potrzebne są sączki (Rys.6); wielkość sączka musi być
odpowiednio dobrana do wielkości lejka (0,5 cm od krawędzi); lejek nie powinien
opierać się o dno kolby miarowej, ani być zanurzony w przefiltrowanym roztworze;
2. Lejek ze spiekiem szklanym - wyłącznie do sączenia. Lejki tego typu nie wymagają
sączków, mają spieki szklane o różnych wielkościach porów oznaczanych literami
G i numerem; spiek G0 ma największe rozmiary porów, a G5 najmniejsze;
3. Lejek Büchnera - przeznaczony do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem. Posiada
przestrzeń zakończoną dnem dziurkowanym. Na to dno kładziemy dopasowany
sączek przylegający szczelnie do powierzchni sitowej, a następnie umiejscawiamy go
na kolbie ssawkowej i dokonujemy sączenia.
Rodzaje sączków:

twarde - do osadów drobnokrystalicznych;

średnie;

miękkie — do osadów grubokrystalicznych;

karbowane - przyspieszają sączenie poprzez większą powierzchnię
Rys.7.
11
1)
2)
3)
4)
5)
Rys.8.
1. Trójnóg - do podtrzymywania trójkąta kaolinowego lub siatki ceramiczna podczas
prażenia lub ogrzewania;
2. Trójkąt kaolinowy - do utrzymywania tygli podczas prażenia;
3. Tygiel z pokrywą - do prażenia substancji stałych;
4. Siatka ceramiczna - do ochrony naczyń szklanych lub porcelanowych przed
bezpośrednim ogrzewaniem płomieniem palnika;
5. Szczypce laboratoryjne służą przenoszeniu tygli czy parownic, których nie możemy
przenieść przez wzgląd na ich zbyt wysoką temperaturę.
6)
Rys.9. Statyw laboratoryjny z podstawowym wyposażeniem:
1. Uchwyt do biuret podwójny;
2. Pierścień zamknięty;
3. Pierścień otwarty;
4. Uchwyt do chłodnic;
5. Uchwyt do kolb;
6. Łącznik krzyżowy.
12
1)
2)
3)
4)
Rys.10.
1. Parownica - do odparowywania cieczy, suszenia i lekkiego prażenia substancji
stałych, rozpuszczania substancji stałych w kwasach;
2. Szpatułka - do nasypywania substancji stałych;
3. Moździerz z tłuczkiem (pistolem) - do rozdrabniania i rozcierania substancji stałych;
do ucierania w moździerzu używa się tłuczka;
4. Łapki do probówek.
a)
b)
c)
1)
2)
3)
4)
5)
Rys.11.
1. Chłodnice – (a) prosta (Liebiga) – do destylacji, (b) kulkowa, (c) spiralna – do
ogrzewania roztworów bez utraty rozpuszczalnika; Są elementami wyposażenia
mającymi za zadanie odprowadzanie nadmiaru ciepła z układu;
2. Rozdzielacze (cylindryczny, gruszkowy) - do dozowania cieczy, rozdzielania dwóch
niemieszających się cieczy, prowadzenia ekstrakcji;
3. Aparat Soxhleta - do wydzielenia substancji z fazy stałej;
4. Nasadka destylacyjna - używana podczas destylacji;
5. Przedłużacz destylacyjny - używany podczas destylacji.
13
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
Rys.12.
1. Bagietka - do mieszania;
2. Komora chromatograficzna – do przeprowadzenia chromatografii cienkowarstwowej
lub bibułowej;
3. Statyw do przechowywania i suszenia probówek;
4. Statyw do przechowywania i suszenia pipet oraz lejków;
5. Szczotki do mycia naczyń laboratoryjnych;
6. Areometr - do mierzenia gęstości cieczy;
7. Fiksanal - odważka analityczna odczynnika chemicznego (w postaci stałej lub
roztworu), przechowywana w ampułce, umożliwia szybkie sporządzenie roztworów
o ustalonym stężeniu danego odczynnika.
Palniki
1)
2)
3)
Rys.13. Palniki gazowe:
1.
2.
3.
4.
Bunsena;
Teclu;
Meckera;
Temperatura płomienia palnika Bunsena.
14
4)
W celu zapalenia palnika zamykamy dopływ powietrza, przystawiamy zapałkę lub
zapalniczkę i otwieramy dopływ gazu (płomień jest kopcący - niecałkowite spalanie),
następnie regulujemy dopływ gazu do odpowiadającej nam wielkości płomienia, a na samym
końcu regulujemy dopływ powietrza tak, aby płomień składał się z części redukującej
(niebieskiej), przejściowej (czerwonej) oraz utleniającej (blado niebieskiej - posiadającej
najwyższą temperaturę).
Rys.14. Zestaw do destylacji.
15
Podstawowe zasady i czynności podczas
wykonywania prac laboratoryjnych

Nigdy nie kieruj wylotu probówki w stronę swojego sąsiada - zawartość probówki
może wyprysnąć;

Noś regularne okulary ochronne podczas pracy w laboratorium - zabezpieczą one
twoje oczy;

Szklanych naczyń nigdy nie należy podgrzewać bezpośrednio palnikiem (wyjątkiem
są probówki), ponieważ szkło mające niską wartość współczynnika rozszerzalności
cieplnej, ogrzewane płomieniem, pęka. Jako medium rozpraszające w miarę
równomiernie ciepło po podstawach naczyń szklanych stosujemy siatki ceramiczne;

Probówki podgrzewamy pamiętając, aby nie grzać ich punktowo cały czas, tylko
poruszając nimi w płomieniu i raz po raz wyjmując je z niego;

Nie wolno pracować ze sprzętem wyszczerbionym, pękniętym lub posiadającym
wyraźne zarysowania. Jest to szczególnie niebezpieczne, gdy pracujemy w warunkach
podwyższonej temperatury (ogrzewanie) lub obniżonego ciśnienia („próżnia”);
Wszelkie uszkodzone szkło należy zgłosić prowadzącemu i umieścić w pudełku
z napisem „SZKLARZ”.
16
Prawidłowe i nieprawidłowe stosowanie wkraplacza
Prawidłowe przelewanie cieczy
Wlewaj ciecz po ściankach
naczynia
Używaj szklanej bagietki
17
Kiedy przelewasz ciecz ze zlewki
przytrzymaj szklaną bagietkę przy
wylewie zlewki.
Zalecany sposób pobierania i przenoszenia cieczy za pomocą pipety
Pobierz ciecz za pomocą
gruszki gumowej
Wyrównaj poziom do kreski,
czekając aż krople opadną
18
Dotykając wewnętrznej
ścianki naczynia końcem
pipety opróżnij ją
Prawidłowy sposób odczytywania poziomu cieczy znajdującej się
w cylindrze miarowym lub pipecie.
Uwaga! Powyższy rysunek dotyczy odczytywania poziomu cieczy bezbarwnej, w przypadku
barwnych cieczy (gdy menisk dolny nie jest widoczny) odczytujemy wartość menisku
górnego.
19
Zasady posługiwania się szkłem miarowym

Nie wolno szkła miarowego suszyć w suszarce - nagrzewanie i ochłodzenie szkła
miarowego może spowodować odkształcenie, czyli jego rozkalibrowanie przez zmianę
objętości;

Roztwór w kolbie rozcieńcza się wodą destylowaną dwuetapowo: najpierw nalewa się
wodę destylowaną tylko do granicy między szyjką a szeroką częścią kolby i miesza
w celu wyrównania stężenia. Jeżeli w trakcie rozcieńczania roztworu zmienia się jego
temperatura, (czyli także objętość) należy kolbę pozostawić na pewien czas, aby
roztwór osiągnął temperaturę otoczenia. Dopiero wówczas ostatecznie dopełnia się
kolbę wodą destylowaną do kreski;

trakcie dopełniania kolby wodą destylowaną nad kreską nie mogą pozostawać
krople cieczy;
W

Podczas mieszania w kolbie roztworu z wodą destylowaną kolba musi być szczelnie
zamknięta dopasowanym korkiem - wyciek cieczy w trakcie mieszania powoduje, że
rozcieńczanie jest błędne;

Po opróżnieniu pipety nie wolno wydmuchiwać cieczy pozostałej
w zwężeniu w dolnej części pipety (na skutek działania sił napięcia
powierzchniowego) w celu dołączenia tych resztek do wylanego roztworu. Pipeta jest
naczyniem miarowym kalibrowanym na wylew i przy wyznaczaniu pojemności pipety
uwzględnia się swobodny spływ cieczy i zakłada, że pewna część pobieranej cieczy
pozostanie na ściankach pipety oraz w jej dolnej części (Rys.1.).
`
Rys.1. Ciecz pozostała
wewnątrz pipety.
20
Oznaczenia odczynników chemicznych ze względu
na niebezpieczeństwo
W krajach Wspólnoty Europejskiej stosowane są następujące typy oznaczeń:

Symbole zagrożeń (piktogramy) określające rodzaje niebezpiecznych materiałów;

Informacje o rodzaju niebezpieczeństwa, oznaczone literą R (risk information)
z odpowiednimi liczbami precyzującymi bardziej szczegółowo typ zagrożenia;

Porady bezpieczeństwa oznaczone literą S (safety advice) z odpowiednimi liczbami
wskazującymi na sposób obchodzenia się z odczynnikiem wraz z dodatkowymi
informacjami.
Symbole zagrożeń określające rodzaje materiałów
niebezpiecznych (piktogramy w kolorze żółtopomarańczowym)
E
MATERIAŁ WYBUCHOWY E - substancja nawet bez tlenu
atmosferycznego wybucha (reaguje egzotermicznie) w określonych
warunkach. Środki ostrożności: unikać uderzeń, wstrząsów, tarcia,
iskrzenia, ogrzewania oraz kontaktu z ogniem. Np. 2,4,6-trinitrofenol (kwas
pikrynowy).
MATERIAŁ UTLENIAJĄCY O - substancja jest silnym utleniaczem,
podtrzymuje palenie. W zetknięciu z palnymi substancjami może
spowodować zapłon. Sprzyja także utrzymywaniu się ognia substancji już
płonących i przeszkadza w walce z ogniem. Środki ostrożności: unikać
wszelkich kontaktów z palnymi materiałami. Na przykład z nadtlenkiem
sodu, manganianem(VII) potasu.
O
MATERIAŁ NADZWYCZAJ ŁATWOPALNY F+ - materiał jest cieczą
o temperaturze zapłonu poniżej 0°C i temperaturze wrzenia poniżej 35°C
lub jest gazem lub mieszaniną gazów (włączając gazy skroplone), które
łatwo zapalają się w powietrzu pod normalnym ciśnieniem
i w temperaturze pokojowej. Środki ostrożności: unikać jakichkolwiek
kontaktów ze źródłem ognia oraz unikać tworzenia się mieszanin zapalających z powietrzem.
Trzymać z dala od źródła ciepła i iskrzenia.
F+
21
+
MATERIAŁ ŁATWOPALNY F - substancja samozapalająca się lub
zapalająca się w kontakcie z powietrzem. Środki ostrożności: unikać
kontaktu z powietrzem. Na przykład biały fosfor, alkiloglin; substancja
wrażliwa na wilgoć, tworząca w kontakcie z wodą palne gazy. Środki
ostrożności - unikać kontaktu z wodą i wilgocią. Na przykład sód; ciecz
z temperaturą zapłonu poniżej 21°C. Środki ostrożności: unikać kontaktu z wszelkimi
źródłami zapłonu (ogień, iskry, źródła ciepła). Na przykład aceton; materiały ulegające
zapaleniu po krótkotrwałym kontakcie ze źródłem ognia. Środki ostrożności: unikać kontaktu
z wszelkimi źródłami zapłonu (ogień, iskry, źródła ciepła). Na przykład propan, butan.
F
Xn
MATERIAŁ SZKODLIWY Xn - Materiał po wprowadzeniu do
organizmu przez wdychanie, poprzez przewód pokarmowy oraz w wyniku
penetracji przez skórę materiał stanowi zagrożenie dla zdrowia.
Długotrwała ekspozycja może powodować nieodwracalne szkody
w organizmie, środki ostrożności: nie wdychać par, unikać kontaktu ze
skórą. W wypadku objawów zatrucia (złe samopoczucie) skontaktować się z lekarzem. Na
przykład pirydyna, kwas szczawiowy.
Xi
MATERIAŁ DRAŻNIĄCY Xi - substancja drażni skórę, oczy i układ
oddechowy. Środki ostrożności: nie wdychać par, chronić oczy, unikać kontaktu ze skorą. Na przykład bromek benzylu, chlorek benzylu.
MATERIAŁ BARDZO TOKSYCZNY T+ - materiał jest bardzo
toksyczny. Inhalacja, połknięcie lub absorpcja przez skórę powoduje
poważne schorzenie, a w niektórych wypadkach śmierć lub kalectwo.
Środki ostrożności: nie wdychać par, unikać wszelkich kontaktów za skórą
i śluzówkami. W przypadku objawów zatrucia skontaktować się
z lekarzem. Na przykład tal i jego związki.
T
MATERIAŁ TOKSYCZNY T - substancja jest toksyczna, środki
ostrożności: nie wdychać par, unikać kontaktów ze skórą i śluzówkami.
W przypadku objawów zatrucia skontaktować się z lekarzem. Na przykład
anilina.
C
MATERIAŁ ŻRĄCY C - materiał w kontakcie z żywymi tkankami oraz
wyposażeniem laboratoryjnym powoduje zniszczenia. Środki ostrożności:
nie wdychać oparów, unikać kontaktu ze skórą, oczami i odzieżą. W razie
złego samopoczucia skontaktować się z lekarzem. Na przykład brom, kwas
siarkowy(VI), fluorowodór, kwas azotowy(V).
22
N
MATERIAŁ NIEBEZPIECZNY DLA ŚRODOWISKA N - materiał
wprowadzony do środowiska powoduje zmiany w równowadze
biologicznej. Sam materiał lub produkty jego rozpadu mogą oddziaływać
na rożne obszary zarówno środowiska wodnego, jak i bezwodnego. Środki
ostrożności: nie dopuszczać do rozprzestrzenienia się w glebie, nie
wprowadzać do systemu kanalizacyjnego. Przestrzegać specjalnych instrukcji utylizacji. Na
przykład tetrachlorometan.
W katalogach, a także na opakowaniach odczynników niektórych firm, podawane są na
przykład dawki śmiertelne lub stężenia śmiertelne. Niekiedy podawane są tak zwane
maksymalne limity ekspozycji MEL (maximum ecsposure limit) w mg/m3. MEL określa
maksymalne dopuszczalne stężenie związku w powietrzu przy założeniu 40 godzinnego
tygodnia i 8 godzinnego dnia pracy.
Informacje o rodzaju niebezpieczeństwa (zagrożenia)
Informacje o zagrożeniach oznaczane literą R wraz z określonymi liczbami, precyzują
niebezpieczeństwa związane z ekspozycją organizmu ludzkiego na dany odczynnik. Oto
zestawienie oznaczeń R:
R1
Wybuchowy w stanie suchym
R 2 Zagrożenie wybuchem pod wpływem wstrząsu, uderzenia, ognia lub innych źródeł
zapłonu
R 3 Wyjątkowe zagrożenie wybuchem pod wpływem wstrząsu, uderzenia, ognia lub
innych źródeł zapłonu
R4
Tworzy bardzo wrażliwe, wybuchowe związki metaliczne
R5
Ogrzewanie może spowodować wybuch
R6
Wybuchowy zarówno z dostępem, jak i bez dostępu powietrza
R7
Stanowi zagrożenie pożarowe
R8
W kontakcie z materiałem palnym stanowi zagrożenie pożarowa
R9
Wybuchowy w mieszaninie z materiałem palnym
R10 Palny
R11 Łatwopalny
R12 Wyjątkowo łatwopalny
R14 Reaguje gwałtownie z wodą
R15 Kontakt z wodą powoduje wydzielanie wyjątkowo łatwo palnych gazów
R16 Wybuchowy w mieszaninie z gazami utleniającymi
R17 Samorzutnie zapala się na powietrzu
R18 Może tworzyć palne/wybuchowe mieszaniny par z powietrzem
R19 Może tworzyć wybuchowa nadtlenki
R20 Szkodliwy przy wydychaniu
R21 Szkodliwy w kontakcie ze skórą
R22 Szkodliwy po spożyciu
R23 Toksyczny przy wdychaniu
R24 Toksyczny w kontakcie ze skórą
R25 Toksyczny po spożyciu
R26 Bardzo toksyczny przy wdychaniu
R27 Bardzo toksyczny w kontakcie ze skórą
23
R28
R29
R30
R31
R32
R33
K34
R35
R36
R37
R38
R39
R40
R41
R42
R43
R44
R45
R46
R47
R48
R49
R50
R51
R52
R53
R54
R55
R56
R57
R58
R59
R60
R61
R62
R63
R64
R65
Bardzo toksyczny po spożyciu
W kontakcie z wodą uwalnia toksyczne gazy
Może stać się bardzo łatwopalny w czasie użycia
W kontakcie z kwasami uwalnia toksyczny gaz
W kontakcie z kwasami uwalnia bardzo toksyczny gaz
Niebezpieczny z powodu kumulowania szkodliwych efektów
Powoduje oparzenia
Powoduje dotkliwe oparzenia
Drażniący oczy
Drażniący układ oddechowy
Drażniący skórę
Niebezpieczny z powodu bardzo groźnych nieodwracalnych zmian
Możliwe zagrożenie z powodu nieodwracalnych zmian
Niebezpieczeństwo poważnego uszkodzenia oczu
Wdychany może powodować uczulenie
Może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą
Niebezpieczeństwo wybuchu podczas ogrzewania w zamkniętym naczyniu
Może być rakotwórczy
Może powodować uszkodzenia materiału dziedziczenia genetycznego
Może powodować ułomność
Niebezpieczny dla zdrowia w czasie przedłużonej ekspozycji
Wdychany może być rakotwórczy
Bardzo toksyczny dla organizmów żyjących w wodzie
Toksyczny dla organizmów żyjących w wodzie
Szkodliwy dla organizmów żyjących w wodzie
Może powodować długotrwałe niekorzystne skutki dla środowiska wodnego
Toksyczny dla flory
Toksyczny dla fauny
Toksyczny dla organizmów żyjących w glebie
Toksyczny dla pszczół
Może powodować długotrwałe niekorzystne skutki dla środowiska naturalnego
Niebezpieczny dla warstwy ozonowej
Może zaburzać proces zapłodnienia
Może powodować uszkodzenia płodu
Możliwe zagrożenie zaburzenia procesu zapłodnienia
Możliwe zagrożenie uszkodzenia płodu
Mozę być szkodliwy dla dzieci karmionych piersią
Szkodliwy: po spożyciu może powodować uszkodzenie płuc
Kombinacje symboli i opisów
Poszczególne liczby informujące o rodzaju niebezpieczeństwa łączone są w kombinacje
symboli i opisów. Pozwala to na szczegółowe opisanie przy pomocy jednego kodu wszystkich
niebezpieczeństw związanych z ekspozycją organizmu ludzkiego na dany odczynnik. Np:
R14 Reaguje gwałtownie z wodą
R15 Kontakt z wodą powoduje wydzielanie wyjątkowo łatwo palnych gazów
R14 + R15
R14/15 Reaguje gwałtownie z wodą wydzielając wyjątkowo łatwopalny gaz
24
Literatura:
[1] Praca zbiorowa pod redakcją Z. Rączyńskiej i M. Iwan, Lubię chemię. Podstawy chemii
w ćwiczeniach laboratoryjnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002
[2] T. Widernik, M. Nestorowicz, H. Bartnicka, Ćwiczenia laboratoryjne z chemii ogólnej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1996
[3] J.R. Paśko, R. Sitko, Ćwiczenia laboratoryjne z chemii ogólnej i analitycznej,
Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1996
[4] A. Hendrich, Chemia ogólna. Ćwiczenia laboratoryjne, Wydawnictwo Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 1993
[5] R. Lewandowski, Pracownia preparatyki nieorganicznej, Wydawnictwo Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 1993
25