Pobierz artykuł PDF

ZASTOSOWANIE INFORMATYKI W DELIMITACJI GMIN, W TYM OBSZARÓW
WIEJSKICH I MIAST, ROZWIJAJCYCH SI I OPÓNIONYCH W ROZWOJU
GRAYNA ADAMCZYK-ŁOJEWSKA,
ADAM BUJARKIEWICZ,
STANISŁAW ŁOJEWSKI
Streszczenie
Na tle omówionego zakresu i ogólnych zasad delimitacji obszarów problemowych przedstawiono zastosowane praktycznie metody badawcze i techniki informatyczne w delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast, rozwijających siĊ i
opóĨnionych w rozwoju. W ogólnokrajowych badaniach, prowadzonych w ATR w
dwóch projektach, wykorzystano komputerowe zbiory Banku Danych Lokalnych
GUS (1993-1998 r.) i Banku Danych Regionalnych GUS (1999-2003 r.). Opracowano dla tych dwóch okresów ogólnokrajowy bank danych obejmujący czynniki (cechy)
uwzglĊdniane w wieloczynnikowej analizie ekonomiczno-przestrzennej i delimitacji
gmin, przy zastosowaniu techniki GIS. Wykorzystano przygotowany bank danych
do opracowania ogólnokrajowych kartogramów charakteryzujących zróĪnicowanie
przestrzenne badanych oĞmiu czynników oraz wyników delimitacji. Omówiono w
ujĊciu ogólnokrajowym wyniki delimitacji obszarów wiejskich i miast rozwijających
siĊ i opóĨnionych w rozwoju w latach 1999-2003.
Słowa kluczowe: delimitacja gmin, komputerowy bank danych, technika GIS, obszary rozwijajce
si i opónione w rozwoju
1. Wstp
W realizowanym w ATR w Bydgoszczy w latach 1997-2002 regionalnym projekcie badawczo-wdroeniowym „rodowiskowe uwarunkowania zrównowaonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w województwie kujawsko-pomorskim” (kierownik – Z. Skinder), przeprowadzono
ogólnokrajowe badania ekonomiczno-przestrzenne i rodowiskowe przy wykorzystaniu komputerowych zbiorów Banku Danych Lokalnych GUS z lat 1994-1998 (w tym danych spisu rolnego z
1996 r.) i techniki GIS (Geographic Information Systems – systemy informacji przestrzennej)
[Łojewski et al., 2000; Łojewski, 2001, Adamczyk-Łojewska, 2003; Adamczyk-Łojewska i in.,
2003; Problemy..., 2001]. W cytowanej monografii [Problemy..., 2001] przedstawiono na odrbnych kartogramach (mapach problemowych) stan i zrónicowanie przestrzenne w skali kraju podstawowych zasobów, w tym wielkoci i struktury uytkowania gruntów, zasobów ludzkich, zasobów infrastruktury technicznej, zasobów turystycznych, a take zanieczyszczenia i ochrony rodowiska oraz działalnoci pozarolniczej i aktywnoci ekonomicznej ludnoci. Opracowano na
poziomie gmin, w tym miast i obszarów wiejskich, 40 kartogramów, które zostały wykorzystane w
delimitacji obszarów wiejskich i miast.
Badanie te s kontynuowane, w zakresie aspektów społeczno-ekonomicznych, w prowadzonym w ATR od 2004 do 2007 roku projekcie badawczym nr 1H02C 034 27 pt. „Obszary rozwijajce si i opónione w rozwoju w Polsce w ujciu regionalnym i lokalnym” (kierownik – G.
Adamczyk-Łojewska). Wstpne wyniki ogólnokrajowych bada
ekonomiczno-przestrzennych i
14
GraĪyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz, Stanisław Łojewski
Zastosowanie informatyki w delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast,
rozwijających siĊ i opóĨnionych w rozwoju
delimitacji gmin, przy wykorzystaniu Banku Danych Regionalnych (BDR) GUS z lat 1999-2003
(w tym danych spisu powszechnego i rolnego z 2002 r.) i techniki GIS omówione s szczegółowo
w odrbnych publikacjach [Adamczyk-Łojewska i in., 2006a, 2006b]. W niniejszym opracowaniu
ograniczono si do omówienia delimitacji gmin, w tym miast i obszarów wiejskich, głównie w
aspekcie zastosowania metod badawczych i technik informatycznych.
2. Zakres i ogólne zasady delimitacji obszarów problemowych
Przy wyrónianiu (delimitacji) w obecnych warunkach Polski obszarów problemowych
trzeba bra pod uwag:
1) stopie
wielofunkcyjnego wykorzystania istniejcych zasobów kapitału społecznego,
a w szczególnoci zasobów ludzkich, naturalnych i kapitału trwałego;
2) specyfik systemów przestrzennych o rónej strukturze funkcji;
3) aspekty ekonomiczne, społeczne, ekologiczne i technologiczne, zgodnie z koncepcj zrównowaonego rozwoju;
4) dowiadczenia w tym zakresie wysoko rozwinitych krajów Unii Europejskiej, ale przy
uwzgldnieniu specyfiki, poziomu rozwoju i skali gospodarki naszego kraju;
5) zrónicowanie polskiej przestrzeni, w tym zwłaszcza obszarów wiejskich, które charakteryzuj
si nie tylko wyjtkow w skali Europy rónorodnoci biologiczn i krajobrazow, ale i społeczno-ekonomiczn.
W warunkach Polski ewentualne próby delimitacji obszarów problemowych (funkcjonalnoprzestrzennych) powinny by oparte na bazie danych gmin, z wyrónieniem obszarów nie zurbanizowanych (obszarów wiejskich) i zurbanizowanych (miast). Na podstawie obowizujcej w
krajach UE Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS) wprowadzono w statystyce
polskiej w 2000 r. Nomenklatur Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) i
piciopoziomowe hierarchiczne grupowanie danych (kraj, województwa, podregiony - grupy powiatów, powiaty, gminy). Badania ekonomiczno-przestrzenne, przy obecnym poziomie ewidencji
GUS (Bank Danych Regionalnych od roku 1999) i technik komputerowych, powinny uwzgldnia
dane gmin (miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich), z dodatkowym podziałem na miasta i obszary wiejskie, na piciu poziomach analizy: gminy – NTS 5, powiaty – NTS 4, podregiony – NTS
3, województwa – NTS 2, kraj – NTS 1.
Wyrónienie i scharakteryzowanie obszarów problemowych na poziomie gmin, w tym terenów wiejskich i miast, oraz okrelenie stopnia zrónicowania tych obszarów i wykorzystania istniejcych zasobów, wymaga przeprowadzenia interdyscyplinarnych bada
ekonomicznoprzestrzennych. W badaniach diagnostycznych konieczne jest zastosowanie nastpujcych metod i
technik badawczych: bada
monograficznych wybranych gmin; metod i technik analizy i oceny
ekonomicznej i ekonomiczno-ekologicznej systemów technicznych i przestrzennych; metod analizy strategicznej; metod i technik kartograficznych; metod i technik komputerowych: baz danych
gmin, kartogramów (map problemowych) przy wykorzystaniu techniki GIS. Przeprowadzenie
analizy ekonomiczno-przestrzennej i delimitacji obszarów problemowych, zwłaszcza niezrównowaonych z punktu widzenia społeczno-ekonomicznego lub ekologicznego, wymaga zastosowania
metody analizy wieloczynnikowej dla zbadania, z uwagi na brak pełnych danych, zwłaszcza ekonomicznych, na poziomie lokalnym, zrónicowania przestrzennego i stopnia wykorzystania zasobów, skali działalnoci gospodarczej i aktywnoci ekonomicznej ludnoci; w badaniach takich
konieczne jest wykorzystanie przygotowanych wczeniej baz danych i techniki GIS.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 7, 2006
15
Badania takie pozwoli mog na uszeregowanie (ranking) obszarów problemowych według
stopnia wanoci z punktu widzenia działalnoci interwencyjnej na szczeblu lokalnym, regionalnym, ogólnokrajowym i ponadnarodowym - w skali Unii Europejskiej, a take opracowanie bilansu potrzeb i moliwoci, w tym rodków finansowych niezbdnych dla realizacji kompleksowej
polityki regionalnej. Badania takie byłyby pierwszym, ale podstawowym krokiem w kierunku nie
tylko uporzdkowania problematyki regionalnej, zahamowania dalszego regresu wielu obszarów
problemowych i przyspieszenia tempa wielofunkcyjnego rozwoju tych obszarów oraz całego kraju.
W wietle rozpoznania, we wspomnianych wyej projektach badawczych, wybranych obszarów, niezrównowaonych z punktu widzenia społeczno-ekonomicznego lub ekologicznego, mona
wyróni osiem typów obszarów problemowych na terenach nie zurbanizowanych (wiejskich)
oraz pi - na terenach zurbanizowanych lub urbanizujcych si.
Obszary problemowe na terenach wiejskich (nie zurbanizowanych):
1) obszary rolnicze o duym zaludnieniu i bezrobociu (ukrytym i rejestrowanym) w rejonach o
przewadze gospodarstw indywidualnych;
2) obszary rolnicze o duym udziale byłych pa
stwowych gospodarstw rolnych i o duym bezrobociu rejestrowanym;
3) obszary o duej skali zagroe
rodowiska w gminach o duym udziale przemysłu,
4) rejony intensywnego rolnictwa, gdzie wystpuj obecnie lub przewidywane s w przyszłoci
znaczne zanieczyszczenia obszarowe;
5) obszary o duym udziale terenów o funkcjach ekologicznych, rzeczywistych i potencjalnych;
6)
obszary rolniczo-turystyczne i leno-turystyczne;
7)
obszary o niekorzystnych warunkach przyrodniczo-rolniczych (gleby lekkie gruntów
ornych, due obszary uytków zielonych, tereny górskie i podgórskie);
8)
obszary o duym zagroeniu powodziowym.
Obszary problemowe na terenach zurbanizowanych lub urbanizujących siĊ:
1)
wiksze miasta o zagroonym rodowisku;
2)
miasta i aglomeracje dotknite regresem przemysłu;
3)
mniejsze miasta i osiedla powizane z wikszymi zakładami przemysłowymi;
4)
mniejsze miasta i osiedla w rejonach rolniczych o duym udziale byłych pa
stwowych
gospodarstw rolnych;
5) obszary urbanizujce si w gminach podmiejskich.
Wymieniony podział obszarów problemowych (funkcjonalno-przestrzennych) nie jest oczywicie podziałem rozłcznym, gdy mog wystpowa obszary o duej koncentracji rónych
czynników. Kada grupa tych obszarów i problemów wymaga specjalnego podejcia w polityce
regionalnej. Kierunki i scenariusze wielofunkcyjnego rozwoju takich obszarów musz by oparte
na wynikach interdyscyplinarnych bada
przyrodniczych, rolniczych, technicznych, ekonomicznych i społecznych.
Przeprowadzone w ATR badania i delimitacja gmin, w tym miast i obszarów wiejskich,
obejmujce lata 1994-1998 i 1999-2003, wykazały, e społeczno-ekonomiczne i ekonomicznoprzestrzenne zrónicowania charakteryzuj si w Polsce okrelonymi prawidłowociami zwizanymi z wyodrbnianiem si obszarów rozwijajcych si i peryferyjnych: 1) wystpowaniem wy-
16
GraĪyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz, Stanisław Łojewski
Zastosowanie informatyki w delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast,
rozwijających siĊ i opóĨnionych w rozwoju
ranej koncentracji zasobów i działalnoci pozarolniczej w rozwijajcych si wikszych miastach i
wokół tych miast; 2) wyodrbnianiem si opónionych w rozwoju obszarów peryferyjnych obejmujcych przede wszystkim tereny wiejskie i zwizane z nimi małe miasta.
W wietle tych bada
mona stwierdzi, e obszary problemowe niezrównowaone z punktu
widzenia społeczno-ekonomicznego, zwłaszcza na peryferyjnych terenach wiejskich i rolniczych o
niekorzystnych warunkach gospodarowania, s na ogół zrównowaone z punktu widzenia ekologicznego. Natomiast obszary problemowe niezrównowaone z punktu widzenia ekologicznego, w
szczególnoci w rozwijajcych si wikszych miastach i aglomeracjach miejsko-przemysłowych,
s na ogół zrównowaone z punktu widzenia społeczno-ekonomicznego.
Konieczne jest wic prowadzenie kompleksowych bada
i wieloczynnikowej analizy ekonomiczno-przestrzennej, na poziomie gmin, obszarów problemowych niezrównowaonych z punktu
widzenia ekonomicznego, społecznego lub ekologicznego. Takie badania i analizy, prowadzone co
kilka lat, pozwoli mog na delimitacj i ranking obszarów problemowych oraz okrelenie potrzeb, celowoci i efektywnoci finansowania przedsiwzi w okrelonych gminach, powiatach i
województwach ze rodków publicznych - krajowych i Unii Europejskiej. Taka analiza i ocena
musi mie charakter wielokryterialny i uwzgldnia aspekty ekonomiczne, społeczne, ekologiczne
i technologiczne wynikajce z przeprowadzonych bada
, a take przyjtej w Unii Europejskiej
[Strategia..., 2001] strategii zrównowaonego rozwoju traktujcej równorzdnie zarówno rozwój
gospodarczy, spójno społeczn i ochron rodowiska. Pozwoli to moe na weryfikacj oraz
opracowanie kryteriów i zasad przyznawania rodków publicznych, w tym funduszy UE, dla poszczególnych gmin, powiatów i województw w najbliszym wieloleciu, a zwłaszcza przewidywanych na lata 2007-2013 w Narodowym Planie Rozwoju oraz we wstpnym projekcie Programu
Operacyjnego - Rozwój Obszarów Wiejskich [Program..., 2005]. Takie prace badawczowdroeniowe musz by prowadzone przez odrbne zespoły specjalistów i ekspertów, w których
powinny równie uczestniczy przedstawiciele praktyki reprezentujcy poszczególne szczeble
administracyjne (gmina, powiat, województwo).
2. Zastosowane metody badawcze i techniki informatyczne w delimitacji gmin, w tym miast
i obszarów wiejskich
Przeprowadzona delimitacja, obejmujca lat 1994-1998 oraz 1999-2003, wymagała opracowanie ogólnokrajowego komputerowego banku danych obejmujcego uwzgldniane w badaniach czynniki (cechy) w przekroju gmin, w tym miast i obszarów wiejskich. Dane za lata 20002003 na poziomie gmin, udostpniane obecnie przez GUS poprzez Internet, a szczegółowe dane
spisu rolnego z 2002 r. - przez wojewódzkie urzdy statystyczne, wymagały dodatkowego przygotowania komputerowego, przy zastosowaniu techniki GIS, do dalszego wykorzystania w projektowanych badaniach oraz opracowania kartogramów
W przeprowadzonej delimitacji dla tych dwóch okresów zastosowano technik GIS, co wizało si z wykorzystaniem przygotowanego banku danych obejmujcego uwzgldniane w delimitacji czynniki (cechy) oraz opracowaniem ogólnokrajowych kartogramów (map problemowych)
charakteryzujcych zrónicowanie przestrzenne badanych czynników.
Przedstawiono niej niektóre tylko wyniki delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i
miast, głównie pod ktem wykorzystania okrelonych metod badawczych i technik informatycznych. Ograniczono si do bada
obejmujcych lata 1999-2003. Wyniki bada
ekonomicznoprzestrzennych i delimitacji w ujciu merytorycznym zawarte s w odrbnych cytowanych ju
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 7, 2006
17
wyej publikacjach [Adamczyk-Łojewska i in., 2006a, 2006b], w których omówiono wszystkie
badane czynniki oraz wyniki delimitacji w ujciu lokalnym, regionalnym i ogólnokrajowym, scharakteryzowane na 10 kartogramach. Natomiast w niniejszej pracy omówiono:
1) załoenia metodyczne wieloczynnikowej analizy i delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich
i miast, przy wykorzystaniu BDR GUS z lat 1999-2003 i techniki GIS (podrozdz.2.1);
2) podano przykładowo tylko fragment opracowanego ogólnokrajowego banku danych dotyczcy
podregionu bydgoskiego w województwie kujawsko-pomorskim (podrozdz.2.2);
3) omówiono wyniki delimitacji obszarów wiejskich i miast w ujciu ogólnokrajowym, scharakteryzowane na jednym kartogramie (rozdz. 3).
2.1. Załoenie metodyczne wieloczynnikowej analizy i delimitacji gmin, w tym obszarów
wiejskich i miast
W analizie ekonomiczno-przestrzennej i delimitacji gmin, w tym miast i obszarów wiejskich, wykorzystano komputerowe zbiory BDR GUS z lat 1999-2003 przy uwzgldnieniu 8 czynników (cech):
1. gsto zaludnienia (liczba mieszka
ców na 1 km2) w 2003 r.;
1
2.
udział ludnoci w wieku produkcyjnym w liczbie ludnoci ogółem w 2003 r.;
3.
saldo migracji (wewntrznej i zagranicznej) na 1000 mieszka
ców w okresie 5 lat
(1999-2003);
4.
pracujcy ogółem głównie w działalnoci pozarolniczej na 100 mieszka
ców w 2003 r.;
5.
liczba zakładów osób fizycznych (zarejestrowanych w systemie REGON) na 100 mieszka
ców w 2003 r.;
6.
udział pracujcych (w wieku 15 lat i wicej) w rolnictwie towarowym, głównie w indywidualnym gospodarstwie rolnym, w liczbie ludnoci ogółem na obszarach wiejskich,
według Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka
(NSPLiM) oraz Powszechnego Spisu Rolnego (PSR) w 2002 r.1;
7.
liczba bezrobotnych zarejestrowanych na 100 mieszka
ców w 2003 r.2;
8.
dochody gmin z tytułu udziału w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych stanowicych dochód budetu pa
stwa w zł na 1 mieszka
ca w 2003 r.3
W spisie powszechnym i rolnym z 2002 r. (wg wariantu B) uwzglĊdniono w GUS pracujących tylko w rolnictwie towarowym, natomiast w spisie rolnym z 1996 r. (wariant A) rejestrowano równieĪ pracujących w rolnictwie nietowarowym (w
gospodarstwach i działkach rolnych); róĪnice w skali kraju wynoszą w 2002 r. około 2 mln pracujących [Rocznik.., 2004, s.
235]. Zmiany metody liczenia pracujących w rolnictwie ograniczają moĪliwoĞci bezpoĞredniego porównywania danych z
2002 r. z danymi z 1996 r.. LiczbĊ pracujących w rolnictwie towarowym, głównie w indywidualnym gospodarstwie rolnym
wyliczono szacunkowo odejmując od liczby osób pracujących, według NSPLiM i PSR w 2002 r., liczbĊ pracujących ogółem
w poszczególnych sektorach według ewidencji GUS.
2
W BDL GUS z 1998 r. nie było danych na poziomie gmin dotyczących bezrobotnych zarejestrowanych (dane takie były
tylko na poziomie powiatów, por [Problemy..., 2001]), natomiast w BDR GUS z 2003 r. dane takie na poziomie gmin są juĪ
udostĊpniane.
3
Relacje tych dochodów gmin są przybliĪoną miarą dochodów z działalnoĞci pozarolniczej.
18
GraĪyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz, Stanisław Łojewski
Zastosowanie informatyki w delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast,
rozwijających siĊ i opóĨnionych w rozwoju
Dane BDR GUS z lat 1999-2003 umoliwiaj pełniejsz analiz badanych czynników
anieli dane BDL GUS z lat 1994-1998; dotyczy to zwłaszcza dwóch cech wymienionych wyej w
punkcie 6 i 7.
Przyjto nastpujce załoĪenia metodyczne wieloczynnikowej analizy ekonomicznoprzestrzennej i delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast, z wykorzystaniem BDR GUS
z lat 1999-2003 i techniki GIS.
Dla obszarów wiejskich przyjto 8 wyej wymienionych cech (tab. 1), w tym:
1) do kategorii A – obszarów wiejskich w gminach o wysokim stopniu rozwoju – zakwalifikowano te gminy, w których co najmniej 6 cech naley do grupy I lub II, w tym co najmniej
3 cechy do grupy I;
2) do kategorii B – obszarów wiejskich w gminach o rednim stopniu rozwoju – zakwalifikowano te gminy, w których co najmniej 4 cechy nale do grupy I lub II;
3) do kategorii C – obszarów wiejskich w gminach opónionych w rozwoju – nale gminy
nie zakwalifikowane do kategorii A i B.
Dla miast przyjto 6 cech (tab. 1), w tym:
1) do kategorii A – miast o wysokim stopniu rozwoju – zakwalifikowano te miasta, w których co najmniej 5 cech naley do grupy I lub II, w tym co najmniej 3 cechy do grupy I;
2) do kategorii B – miast o rednim stopniu rozwoju – zakwalifikowano miasta, w których
co najmniej 4 cechy nale do grupy I lub II;
3) do kategorii C – miast opónionych w rozwoju – nale miasta nie zakwalifikowane do
kategorii A i B.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 7, 2006
19
Tabela 1. Zestawienie cech oraz przedziałów wartoĞci tych cech w grupie I o wysokim stopniu
rozwoju i grupie II o Ğrednim stopniu rozwoju przyjĊtych w delimitacji obszarów wiejskich i miast
rozwijających siĊ i opóĨnionych w rozwoju w układzie gminnym
Obszary wiejskie
Cecha
Miasta
Przedziały wartoci cech w grupach
I
II
I
II
-
Gsto zaludnienia na 1 km2 obszarów wiejskich w
2003r.
Udział ludnoci w wieku produkcyjnym w liczbie ludnoci ogółem w 2003 r. w %.
Saldo migracji (wewntrznej i zagranicznej) na 1000
mieszka
ców w latach 1999-2003.
Pracujcy ogółem głównie w działalnoci pozarolniczej
na 100 mieszka
ców w 2003 r.
Liczba zakładów osób fizycznych (zarejestrowanych w
systemie REGON) na 100 mieszka
ców w 2003 r.
Udział pracujcych (w wieku 15 lat i wicej) w rolnictwie towarowym, głównie w indywidualnym gospodarstwie rolnym, w liczbie ludnoci ogółem na obszarach
wiejskich w 2002 r. w %.
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w gminach na
100 mieszka
ców w 2003 r.
Dochody gmin z tytułu udziału w podatkach stanowicych dochód budetu pa
stwa w 2003 r. w złotych na 1
mieszka
ca.
60-80
-
-
56-58
> 62
60-62
0 do +20
> +20
0 do +20
20-30
> 40
30-40
6-8
> 10
8-10
15-20
-
-
6-10
<6
6-10
175-200
> 300
200-300
> 80
> 58
> +20
> 30
>8
< 15
<6
>200
2.2. Bank danych charakteryzujcy badane czynniki i wyniki delimitacji
W tabeli 2 podano przykładowo tylko fragment (dotyczcy podregionu bydgoskiego w województwie kujawsko-pomorskim) opracowanego, przy przyjciu omawianych wyej (podrozdz.2.1) załoe
metodycznych, ogólnokrajowego banku danych obejmujcego badane czynniki
(cechy)(tab. 1) oraz wyniki analizy ekonomiczno-przestrzennej i delimitacji gmin miejskich, miejsko-wiejskich, w tym miast i obszarów wiejskich, oraz gmin wiejskich, przy wykorzystaniu BDR
BUS z lat 1999-2003 i techniki GIS. Omawiany bank danych obejmuje wskaniki charakteryzujce w poszczególnych gminach i obszarach (miasto, obszar wiejski) 8 badanych cech (poz. 8-15 w
główce tab. 2, por. tab. 1) oraz wyniki analizy tych cech dla obszarów wiejskich (w – poz. 16-17) i
miast (m – poz. 19-20), a take kategorie obszarów wiejskich (poz. 18) i miast (poz. 21): A - o
wysokim stopniu rozwoju , B – o rednim stopniu rozwoju, C – opónionych w rozwoju.
20
GraĪyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz, Stanisław Łojewski
Zastosowanie informatyki w delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast,
rozwijających siĊ i opóĨnionych w rozwoju
Opracowany komputerowy bank danych umoliwia równie analiz badanych czynników i
wyników delimitacji nie tylko na poziomie gmin, ale i w odniesieniu do powiatów, podregionów i
województw, a take pozwala, przy zastosowaniu techniki GIS, na opracowanie kartogramów
(map problemowych) charakteryzujcych w skali kadej jednostki administracyjnej, w tym i w
ujciu ogólnokrajowym, badane czynniki i wyniki delimitacji. W cytowanych wczeniej publikacjach [Adamczyk-Łojewska i in., 2006a, 2006b] zamieszczono 10 takich kartogramów, natomiast
w niniejszej pracy – tylko jeden (rozdz. 3, rys. 1).
62,09
21,11
8,30
5,67
26,84
7,20
116,07 2
2 B
6 04 05 03 04 4 Koronowo – miasto
385,20
64,24
-0,09
19,42
6,56
13,20
10,93
118,18
Koronowo - obszar
6 04 05 03 04 5
wiejski
32,01
61,16
-8,47
4,51
4,41
27,34
10,93
118,18 1
0 C
6 04 05 03 05 2 Nowa Wie Wielka
51,77
63,57
74,42
23,17
8,60
9,07
6,69
232,15 5
2 A
6 04 05 03 06 2 Osielsko
73,40
63,35
153,07
17,57
9,64
17,54
5,69
333,74 5
2 A
6 04 05 03 07 2 Sicienko
48,17
61,91
77,85
9,71
5,22
28,53
7,33
132,32 2
1 C
6 04 05 03 08 4 Solec Kujawski - miasto
800,54
63,29
25,59
17,92
6,65
15,50
8,47
214,22
6,24
64,72
12,27
14,42
6,65
18,91
8,47
214,22 2
2560,52 65,56
Rodzaj
Solec Kujaw. - obszar
6 04 05 03 08 5
wiejski
6 04 05 07 01 1 Inowrocław
-2,43
23,27
7,22
9,65
12,05
248,90
35,73
61,29
-7,40
6,00
5,87
27,21
12,70
76,21
6 04 05 07 03 4 Gniewkowo – miasto
804,49
64,51
-8,71
22,79
5,69
9,24
12,08
144,43
Gniewkowo - obszar
6 04 05 07 03 5
wiejski
43,97
61,89
-8,68
15,65
3,50
16,14
12,08
144,43 1
1 C
6 04 05 07 04 2 Inowrocław
64,71
61,01
6,23
13,53
5,85
19,91
11,90
159,47 1
3 B
6 04 05 07 05 4 Janikowo – miasto
958,21
62,25
1,65
26,71
7,06
4,72
12,99
213,24
6 04 05 07 05 5 Janikowo - obszar wiejski
55,04
60,52
-7,02
8,93
5,57
24,61
12,99
213,24 2
1417,92 64,23
6 04 05 07 06 4 Kruszwica – miasto
6 04 05 07 06 5
Kruszwica - obszar
wiejski
6 04 05 07 07 4 Pako – miasto
-10,52
21,94
6,05
8,50
14,28
144,52
60,94
-8,17
8,40
5,46
23,31
14,28
144,52 1
1685,76 63,22
10,52
17,04
6,98
10,50
14,93
161,18
42,13
1
0 C
2
2 B
1
1 C
1
0 C
1
2 C
1
0 C
1
1 C
4 B
6 04 05 07 02 2 Dbrowa Biskupia
1
Kategorie m
67,94
Cechy 2 m
6 04 05 03 03 2 Dobrcz
Cechy 1 m
1 C
Kategorie w
2
Cechy 2 w
2 A
99,19
Cechy 1 w
Regon
203,17 6
8,60
Bezrobotni
Liczba prac.
6,44
22,04
Pprac w gosp.
indywid.
Saldo migracji
8,19
5,30
G. zaludnienia
11,06
10,33
NAZWA
27,25
26,07
Gmina
136,91
61,35
Powiat
63,81
55,41
Podregion
98,98
6 04 05 03 02 2 Dbrowa Chełmi
ska
Województwo
6 04 05 03 01 2 Białe Błota
Region
Udz. ludn. w
wieku prod.
Udz. podatków
Tabela 2. Kategorie gmin w podregionie bydgoskim
0 C
0 C
0 C
6 04 05 07 07 5 Pako - obszar wiejski
49,92
62,04
-21,76
6,89
5,37
18,64
14,93
161,18 1
1 C
6 04 05 07 08 2 Rojewo
38,27
60,44
-12,39
8,41
4,24
28,71
12,37
73,73
1
0 C
6 04 05 07 09 2 Złotniki Kujawskie
65,81
62,84
-2,80
5,80
5,39
24,82
12,75
90,76
1
1 C
6 04 05 09 01 2 Dbrowa
43,05
59,84
0,00
6,87
3,76
24,25
12,72
68,54
1
0 C
6 04 05 09 02 2 Jeziora Wielkie
40,78
60,00
-17,01
5,32
3,90
26,41
14,70
78,01
1
0 C
280,45 2
61,40
-26,03
13,52
8,17
16,52
12,52
91,20
59,84
-15,03
4,74
4,09
25,70
12,52
91,20
4,07
12,65
7,52
14,39
16,20
96,50
-9,08
2,81
3,33
21,88
16,20
96,50
-9,53
20,57
8,91
10,15
12,36
161,05
60,91
62,78
33,85
60,26
1841,50 63,80
1
1
6,57
15,61
6,08
17,98
12,36
161,05 1
4 B
-8,25
6,81
5,01
26,03
11,42
84,38
1
0 C
1 C
6 04 05 13 01 4 Kamie
Kraje
ski - miasto 630,41
62,54
Kamie
Kraje
ski - obszar
28,99 58,75
wiejski
Spólno Kraje
skie 6 04 05 13 02 4
1588,26 63,34
miasto
Spólno Kraje
skie 6 04 05 13 02 5
29,60 59,31
obszar wiejski
6 04 05 13 01 5
31,55
7,01
19,17
6,70
13,71
12,44
117,89
5,55
4,69
26,09
12,44
117,89 1
12,17
15,86
7,61
11,44
13,25
80,29
-28,10
6,87
3,44
26,69
13,25
80,29
3,37
24,35
8,12
4,16
12,87
124,41
-18,45
5,25
3,61
23,21
12,87
124,41 1
0 C
1
59,61
-17,72
6,91
4,36
21,76
13,81
58,48
1
0 C
1353,13 60,91
-21,78
18,26
8,73
5,08
13,04
109,18
109,18 1
0 C
0 C
30,95
60,75
-19,69
5,17
3,94
27,49
13,04
6 04 05 14 01 2 Bukowiec
45,84
62,19
-24,76
11,20
3,64
22,10
10,32
221,09 2
6 04 05 14 02 2 Dragacz
63,37
64,05
-33,51
6,47
6,36
25,29
11,70
116,49 1
2 C
6 04 05 14 03 2 Drzycim
46,98
61,30
-26,43
10,59
2,98
23,26
10,89
97,63
1
0 C
6 04 05 14 04 2 Jeewo
49,61
62,34
-3,36
14,28
4,15
19,80
10,73
130,51 1
1 C
6 04 05 14 05 2 Lniano
45,99
59,14
3,94
12,08
4,82
23,21
10,51
124,88 1
1 C
-39,80
31,70
6,05
-0,69
14,04
143,23
5,11
2,89
3,09
24,60
14,04
143,23 1
6 04 05 14 06 5 Nowe - obszar wiejski
1847,35 63,72
43,75
60,11
0
2 C
1
1 C
1
1 C
1
1 C
1
1 C
1
2 C
0
2 C
1
1 C
0 C
6 04 05 13 04 5 Wicbork - obszar wiejski
6 04 05 14 06 4 Nowe – miasto
1 C
0 C
61,48
17,44
1
0 C
63,51
62,25
1 C
0 C
45,74
39,60
1
1 C
70,83
1225,26 63,61
Kategorie m
Kategorie w
Cechy 2 w
Cechy 1 w
280,45
11,65
965,97
6 04 05 13 04 4 Wicbork - miasto
Udz. podatków
11,65
26,12
6 04 05 10 02 4 Mrocza – miasto
6 04 05 13 03 2 Sono
Bezrobotni
5,10
3,26
31,40
6 04 05 10 05 5 Szubin - obszar wiejski
179,28 1
5,00
694,85
6 04 05 10 05 4 Szubin – miasto
179,28
12,54
19,59
6 04 05 10 01 5 Kcynia – obszar wiejski
6 04 05 10 04 2 Sadki
12,54
25,01
11,94
6 04 05 10 01 4 Kcynia – miasto
Nakło nad Noteci miasto
Nakło nad Noteci 6 04 05 10 03 5
obszar wiejski
8,56
4,85
-2,63
34,61
6 04 05 10 03 4
9,68
6,67
-10,87
6 04 05 09 04 5 Strzelno - obszar wiejski
6 04 05 10 02 5 Mrocza – obszar wiejski
25,33
Cechy 2 m
1363,23 62,85
-9,61
-2,82
Regon
Udz. ludn. w
wieku prod.
60,40
Pprac w gosp.
indywid.
50,01
Cechy 1 m
6 04 05 09 04 4 Strzelno – miasto
1513,82 65,30
Liczba prac.
6 04 05 09 03 5 Mogilno - obszar wiejski
21
Saldo migracji
6 04 05 09 03 4 Mogilno – miasto
G. zaludnienia
NAZWA
Rodzaj
Gmina
Powiat
Podregion
Województwo
Region
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 7, 2006
1 C
-8,12
30,76
8,61
4,90
9,72
351,33
Rodzaj
6 04 05 14 09 5 wiecie – obszar wiejski
43,30
60,34
21,69
10,63
5,20
20,40
9,72
351,33 3
1 B
6 04 05 14 10 2 wiekatowo
54,02
59,08
6,29
4,75
4,55
29,01
10,41
79,59
1 C
1
6 04 05 14 11 2 Warlubie
32,42
61,23
-3,38
8,81
4,16
20,56
14,90
89,60
1
0 C
6 04 05 16 01 2 Cekcyn
25,25
60,48
-6,88
9,83
5,32
22,20
11,66
96,17
1
0 C
6 04 05 16 02 2 Gostycyn
38,22
59,43
-17,30
8,38
5,30
24,10
12,32
81,96
1
0 C
6 04 05 16 03 2 Ksowo
40,53
60,18
-20,63
6,19
2,99
24,60
14,26
71,27
1
0 C
6 04 05 16 04 2 Lubiewo
34,72
60,46
-15,75
9,15
4,87
25,38
10,93
82,26
1
0 C
6 04 05 16 05 2 liwice
30,91
59,81
-4,63
14,16
5,28
20,00
10,63
86,66
1
1 C
6 04 05 16 06 4 Tuchola – miasto
788,29
62,80
4,74
24,14
7,85
8,25
12,39
140,00
6 04 05 16 06 5 Tuchola – obszar wiejski
27,50
59,49
9,02
5,84
3,80
23,38
12,39
140,00 1
1 C
6 04 05 19 01 4 Barcin – miasto
-38,18
12,00
6,23
16,84
13,92
171,84
6 04 05 19 01 5 Barcin - obszar wiejski
59,58
60,58
-13,44
19,29
3,90
6,70
13,92
171,84 2
0 C
6 04 05 19 02 2 Gsawa
38,42
60,04
-5,75
8,21
6,20
19,97
15,31
71,93
1
2 C
1
0 C
6 04 05 19 03 4 Janowiec Wielk. - miasto
6 04 05 19 03 5
Janowiec Wielk. - obszar
wiejski
6 04 05 19 04 4 Łabiszyn - miasto
2136,31 68,58
1452,43 65,77
-8,61
15,71
7,94
13,02
13,67
90,46
60,31
-16,27
4,38
4,67
29,75
13,67
90,46
1519,24 66,68
-3,39
13,50
7,71
18,37
13,87
98,06
40,85
6 04 05 19 04 5 Łabiszyn - obszar wiejski
29,47
60,41
15,31
6,14
5,11
29,37
13,87
98,06
1
1 C
6 04 05 19 05 2 Rogowo
38,44
60,41
-9,62
7,82
5,86
23,04
14,00
99,60
1
0 C
1694,49 64,03
-13,15
25,97
8,57
6,23
12,94
149,78
6 04 05 19 06 4 nin – miasto
6 04 05 19 06 5 nin - obszar wiejski
6 04 05 61 01 1 Bydgoszcz
60,91
-3,88
6,16
4,85
26,46
12,94
149,78 1
2121,99 65,01
41,32
-8,44
29,19
10,24
7,17
5,81
325,79
Kategorie m
2174,18 67,10
6 04 05 14 09 4 wiecie – miasto
Cechy 2 m
3 B
Cechy 1 m
3 B
111,23 1
Kategorie w
Pprac w gosp.
indywid.
169,32 2
9,31
Cechy 2 w
Regon
9,75
23,04
Cechy 1 w
Liczba prac.
13,82
5,82
Bezrobotni
Saldo migracji
3,98
8,50
NAZWA
20,97
5,50
Gmina
1,52
61,17
Powiat
60,94
65,29
Podregion
25,05
6 04 05 14 08 2 Pruszcz
Województwo
6 04 05 14 07 2 Osie
Region
Udz. ludn. w
wieku prod.
Udz. podatków
GraĪyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz, Stanisław Łojewski
Zastosowanie informatyki w delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast,
rozwijających siĊ i opóĨnionych w rozwoju
G. zaludnienia
22
2
3 B
1
1 C
1
0 C
1
0 C
1
0 C
1
1 C
4
0 B
0 C
3. Wyniki delimitacji - obszary wiejskie i miasta rozwijajce si i opó
nione w rozwoju
Wyniki delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast, o wysokim (kategorii A) i
rednim (kategorii B) stopniu rozwoju oraz opónionych w rozwoju (kategorii C), scharakteryzowano na ogólnokrajowym kartogramie (rys.1).
Przeprowadzona delimitacja wykazała, e w skali kraju w 2003 r. obszary rozwijajce si
(kategorii A + B) na terenach wiejskich i w miastach obejmowały: 22,1% powierzchni ogółem,
52,1% ludnoci ogółem, 53,4% ludnoci w wieku produkcyjnym, 66,3% pracujcych ogółem
głównie w działalnoci pozarolniczej, 62,2% zakładów osób fizycznych, 42,7% bezrobotnych
zarejestrowanych oraz 72,1% dochodów gmin z tytułu udziału w podatkach dochodowych od osób
fizycznych i prawnych.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 7, 2006
23
Obszary wiejskie o wysokim stopniu rozwoju (kategorii A) obejmuj 136 gmin i koncentruj si przede wszystkim wokół wikszych miast (aglomeracji): Warszawy, aglomeracji katowickiej, Poznania, Wrocławia, Szczecina, Bydgoszczy i Torunia (rys. 1). Obszary takie wystpuj
równie, ale w mniejszym zakresie, wokół Gda
ska, Olsztyna, Zielonej Góry, Łodzi wokół kilku
rednich i mniejszych miast w województwach: małopolskim, lskim, opolskim, dolnolskim, a
take w rejonach nadmorskich i górskich o funkcjach turystycznych. Obszary wiejskie o rednim
stopniu rozwoju (kategoria B) obejmuj 432 gminy i koncentruj si wokół wymienionych wyej
wikszych miast, a take wokół innych miast wojewódzkich: Lublina, Kielc, Rzeszowa i Białegostoku. Obszary takie wystpuj równie wokół rozwijajcych si rednich i mniejszych miast i
orodków miejsko-przemysłowych (regionalnych i lokalnych) w poszczególnych województwach.
Miasta o wysokim stopniu rozwoju (kategorii A) obejmuj 56 miast, w tym 10 miast wojewódzkich (Warszawa, Katowice, Pozna
, Kraków, Wrocław, Szczecin, Kielce, Opole, Olsztyn,
Rzeszów) oraz miasta rednie i mniejsze w nastpujcych województwach: mazowieckim - 22
miasta, wielkopolskim -11, lskim -5, małopolskim -3, pomorskim -3, dolnolskim -1 i łódzkim
–1 (rys. 1). Do miast o rednim stopniu rozwoju (kategorii B) naley 211 miast, w tym 8 miast
wojewódzkich (Bydgoszcz i Toru
, Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski, Białystok, Gda
sk,
Lublin, Łód) oraz miasta rednie i mniejsze w nastpujcych województwach: wielkopolskim 41 miast, lskim - 25, małopolskim - 24, mazowieckim - 17, dolnolskim - 17, łódzkim - 17,
podkarpackim - 14, pomorskim - 10, lubelskim - 8, kujawsko-pomorskim - 6, podlaskim – 6, zachodniopomorskim – 6, lubuskim – 5, witokrzyskim – 4, opolskim – 3.
Obszary opónione w rozwoju (kategorii C) obejmowały w kraju w 2003 r. 77,9 % powierzchni ogółem, 47,9 % ludnoci ogółem, 46,6 % ludnoci w wieku produkcyjnym, 33,7 %
pracujcych w działalnoci pozarolniczej, 37,8 % zakładów osób fizycznych, 57,3 % bezrobotnych zarejestrowanych i 27,9 % dochodów gmin z tytułu udziału w podatkach dochodowych od
osób fizycznych i prawnych.
Obszary wiejskie opónione w rozwoju (kategorii C) obejmuj 1603 gmin i wystpuj na
terenach peryferyjnych połoonych dalej od miast, zwłaszcza wikszych, głównie w województwach wschodnich, południowo-wschodnich, centralnych, północnych i zachodnich (rys. 1).
Do miast opónionych w rozwoju (kategorii C) naley 617 miast, w tym nastpujce byłe
miasta wojewódzkie: Biała Podlaska, Ciechanów, Elblg, Ostrołka, Płock, Przemyl, Radom,
Słupsk, Wałbrzych, Włocławek, a take pozostałe miasta rednie i mniejsze we wszystkich województwach (rys. 1) .
Bibliografia
1.
2.
3.
Adamczyk-Łojewska G., 2003. Uwarunkowania strukturalne i przestrzenne rozwoju gospodarczego Polski. Wyd. Uczeln. ATR, Bydgoszcz, ss. 184.
Adamczyk-Łojewska G., Bujarkiewicz A., Łojewski S., 2003. Miasta rozwijajce si i
opónione w rozwoju w wietle wyników bada
ekonomiczno-przestrzennych. Człowiek
i rodowisko, nr 3-4, s. 75-92.
Adamczyk-Łojewska G, Bujarkiewicz A., Łojewski S., 2006a. Analiza ekonomicznoprzestrzenna i delimitacja obszarów wiejskich rozwijajcych si i opónionych w rozwoju w Polsce. Woda-rodowisko-Obszary-Wiejskie, T. 6, z. 1 (16) (w druku).
24
GraĪyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz, Stanisław Łojewski
Zastosowanie informatyki w delimitacji gmin, w tym obszarów wiejskich i miast,
rozwijających siĊ i opóĨnionych w rozwoju
4. Adamczyk-Łojewska G., Bujarkiewicz A., Łojewski S., 2006b. Analiza ekonomicznoprzestrzenna i delimitacja miast rozwijajcych si i opónionych w rozwoju. Człowiek i
rodowisko (złoony do druku).
5. Łojewski S., 2001. Obszary wiejskie rozwijajce si i opónione w rozwoju w wietle
wyników bada
ekonomiczno-przestrzennych. Woda rod. Obsz. Wiejsk., t. 1 z. 1, s.
31-47.
6. Łojewski S., Adamczyk-Łojewska G., Bujarkiewicz A., 2000. Determinants of sustainable development of rural areas in Poland – results of an economic-spatial analysis. “J.
Water Land Devel.”, No 4, s. 5-31.
7. Problemy wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich i miast. Wyniki bada
ekonomiczno-przestrzennych, 2001. Pr. zbior., red. S. Łojewski. Wydaw. Uczelniane ATR,
Bydgoszcz, ss. 244.
8. Program Operacyjny. Rozwój Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Wstpny projekt,
2005. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, ss.108.
9. Strategia zrównowaonego rozwoju Unii Europejskiej, 2001. Komisja Unii Europejskiej.
http://www.mos.gov.pl/integracja_europejska/komunikat.pdf.
10. Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, 2004. GUS, Warszawa, ss.876.