Kreacja pieniądza

Głównym celem polityki pieniężnej Narodowego Banku Polskiego jest stabilizacja
ogólnego poziomu cen, czyli ograniczenie wahań siły nabywczej pieniądza. Zgodnie
z dominującym poglądem, w długim okresie ilość pieniądza w obiegu decyduje o poziomie
cen: gdy pieniądza w gospodarce jest za dużo towary i usługi drożeją, czyli pojawia się
inflacja. Ale, z drugiej strony, zbyt mała ilość pieniądza powoduje również szkodliwy dla
gospodarki spadek ogólnego poziomu cen. Stąd tak duże znaczenie danych o podaży
pieniądza, publikowanych przez Narodowy Bank Polski.
Bank centralny oczywiście w pełni kontroluje ilość znajdujących się w obiegu
banknotów i bilonu, które sam emituje. Ale krążącego w gospodarce pieniądza jest
więcej. Jak to możliwe? Problem tkwi w definicji. Tak więc, pieniądzem jest nie tylko
gotówka, czyli banknoty i monety, ale wszystko, co jest powszechnie akceptowaną
zapłatą za dobra i usługi. Wiele różnych przedmiotów odgrywało w ciągu stuleci rolę
pieniądza, od złota po walutę papierową na rachunku oszczędnościoworozliczeniowym. Ogólna zasada jest jednak powszechnie uznawana: pieniądzem są
te aktywa finansowe, które bez trudu można zamienić na gotówkę, bez utraty części
wartości. Decydującym kryterium zatem jest ich płynność. Zaliczamy do nich całą
gotówkę w obiegu, czeki podróżne, bankowe depozyty na żądanie, a także
terminowe. Również posiadanie weksli i obligacji jest równoznaczne
z dysponowaniem gotówką.
Granicą tworzenia kredytów jest stopa rezerwy gotówkowej, którą banki muszą zatrzymać,
aby zachować wypłacalność. Zależność tę opisuje wzór:
D = R/r,
gdzie D to wkłady na żądanie, R - wartość rezerw gotówkowych, a r - stopa rezerwy
gotówkowej. Wynika z niego, że wzrost wskaźnika rezerw obowiązkowych zmniejsza
możliwość kreowania pieniądza bankowego, a spadek - zwiększa.
O wielkości kreacji pieniądza bankowego, przy danych zasobach gotówkowych, informuje
natomiast mnożnik kreacji pieniądza, będący odwrotnością stopy rezerwy gotówkowej:
M = 1/r
Aby zmierzyć pieniądz, czyli zbadać jego podaż, Narodowy Bank Polski stosuje cztery jego
miary (zwane przez finansistów "agregatami"):
M0 - baza monetarna, najwęższa koncepcja miary pieniądza, obejmująca wartość krążącego
w gospodarce pieniądza gotówkowego, wyemitowanego przez bank centralny, oraz wartość
rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których
dokonują one codziennych rozliczeń między sobą oraz z NBP, a także rachunków rezerwy
obowiązkowej.
M1 - obejmuje oprócz pozycji z M0 całą wartość depozytów na żądanie w złotych i walutach
obcych w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych
i niebankowych instytucji finansowych
M2 - M1 plus wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat
włącznie
M3 - najszersze pojęcie pieniądza, zawierające oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne
o terminie zwrotu nie przekraczającym 2 lata oraz zobowiązania banków z tytułu operacji
z przyrzeczeniem odkupu, przeprowadzonych przez banki z podmiotami niebankowymi.