Kazachstan: społeczeństwo krytykuje projekt nowej ustawy karnej

Fundacja Otwarty Dialog
Al. J. Ch. Szucha 11a/21
00-580 Warszawa
T: +48 22 307 11 22
Kazachstan: społeczeństwo krytykuje
projekt nowej ustawy karnej
Planuje się, że z dniem 1.01.2014 w Kazachstanie wyjdzie w życie nowy Kodeks postępowania
karnego. Na razie istnieje tylko projekt dokumentu. Niemniej jednak, obrońcy praw człowieka
oraz prawnicy obawiają się, że nowa ustawa karna w nieuzasadniony sposób poszerzy
możliwości organów ścigania i stworzy przesłanki dla łamania praw człowieka.
Jednym z głównych celów reformy jest uproszczenie procesu karnego w taki sposób, aby
możliwie najbardziej skrócić terminy procesowe, od chwili dokonania przestępstwa do wydania
orzeczenia przez sąd. W Kazachstanie nawet najdrobniejsze przestępstwa mogą być wyjaśniane
całymi miesiącami z powodu skomplikowanej procedury związanej ze wszczęciem sprawy karnej.
Autorzy projektu nowego kodeksu proponują, aby zrezygnować ze stadium wszczęcia, wstępnej
kontroli oskarżenia i przedstawienia zarzutu, i od razu przystępować do śledztwa. Zgodnie z
projektem, wystarczające będzie przedstawienie raportu prokuratorowi, który powinien
następnie sporządzić akt oskarżenia, a jeśli sprawa trafi do sądu, to ten ostatni powinien wydać
wyrok skazujący bądź uniewinniający. Projekt nowego kpk został opracowany przez Prokuraturę
Generalną Kazachstanu. Parlament rozpatrzy go w sierpniu 2013 roku.
Bynajmniej nie wszyscy w Kazachstanie uważają, że nowy kpk rozwiąże problem przestępczości
w kraju. Obrońcy praw człowieka oraz prawnicy obawiają się, że zmiana przepisów jeszcze
bardziej pogorszy sytuację praw człowieka w Kazachstanie. Jak uważa Anuar Tugel, prezes
Związku Adwokatów w Kazachstanie, nowy Kodeks postępowania karnego rozwiąże ręce
organom ścigania, bowiem w ramach śledztwa będzie możliwe przeprowadzanie przeszukań
bez osób przybranych, zatrzymywanie i przesłuchiwanie bez obrońcy. "Adwokat będzie mógł
włączyć się do postępowania od momentu uzyskania przez osobę zatrzymaną statusu osoby
podejrzanej, ale wcześniej, zanim zostanie za taką uznana, organy scigania będą mogły
dokonywać u niej przeszukań, zatrzymywać rzeczy, przesłuchiwać świadków, przeprowadzać
ekspertyzy. Jednym słowem, zaledwie na podstawie jednego oświadczenia (zawiadomienia)
dotyczącego danej osoby, będzie można rozpocząć pełnoprawne dochodzenie i ten człowiek nie
będzie mógł skorzystać z pomocy adwokata, dopóki nie zostanie uznany za podejrzanego. Jestem
przekonany, że opracowany projekt kpk ogranicza prawa człowieka do obrony", - napisał na
swojej stronie na Facebook’u Anuar Tugel. Zdaniem adwokata, kazachskie społeczeństwo
powinno wystąpić przeciwko nowemu kpk w brzmieniu proponowanym obecnie przez
Prokuraturę Generalną.
Podobnego zdania jest również Sergey Zlotnikov, dyrektor wykonawczy społecznej fundacji
"Transparency Kazakhstan". "Uważam, że organy państwowe wnoszą podobne zmiany dla swojej
własnej wygody. W koncepcji rozwoju prawnego napisano o zapewnieniu rozwoju adwokatury. To
znaczy, że wszystkie zmiany przepisów powinny posiadać charakter systemowy. Niestety, w
Kazachstanie tego zjawiska nie obserwujemy", - powiedział Sergey Zlotnikov. Obrońca praw
człowieka uważa, że wszystkie propozycje dotyczące wprowadzenia zmian w Kodeksie
postępowania karnego Republiki Kazachstanu powinny być przekazywane do konsultacji
organizacjom zajmującym się obroną praw człowieka, Komisji ds. praw człowieka oraz
niezależnym ekspertom.
Nowy Kodeks postępowania karnego jest skierowany nie tylko przeciwko interesom obywateli,
ale także podmiotów prowadzących działalność finansową i gospodarczą. Członkowie
Republikańskiej Izby Adwokackiej uważają, że nowe zmiany w nieuzasadniony sposób poszerzą
prawa organów ścigania. Wystarczy, bowiem tylko jedno zawiadomienie o rzekomo mającym
miejsce przestępstwie, żeby organy śledcze uzyskały prawo do przeprowadzania przeszukań,
zatrzymań, prowadzenia podsłuchu rozmów telefonicznych, dokonywania zajęcia mienia.
Kazachski obrońca praw człowieka Yevgeniy Zhovtis przedstawił Fundacji swój komentarz na
temat przyjęcia nowego Kodeksu postępowania karnego. Jego zdaniem, nowa ustawa będzie
niebezpieczna w pierwszej kolejności dla osób fizycznych. Dla organizacji pozarządowych nie
będzie przedstawiała bezpośredniego zagrożenia, ponieważ w Kazachstanie nie przewiduje się
odpowiedzialności karnej dla osób prawnych. Obrońca praw człowieka nie popiera także
optymizmu tych osób, które uważają, że nowa ustawa karna rozwiąże problem przestępczości w
kraju: "Problem tkwi nie tyle w samych przepisach postępowania karnego, ale w ich interpretacji
i stosowaniu. Nawet obowiązujący kpk zawiera wiele dobrych rozwiązań, ale brak niezależnego,
niezawisłego i postępującego zgodnie z prawem wymiaru sprawiedliwości, pozbawia sensu
wszystkie te przepisy".
W ostatnich latach obserwuje się gwałtowny wzrost poziomu przestępczości w Kazachstanie.
Zgodnie ze statystyką, w ciągu 8 miesięcy 2012 roku (od stycznia do września), ilość
zarejestrowanych przestępstw w porównaniu z analogicznym okresem 2011 roku,wzrosła o
57,1%. W tym samym czasie, w Kazachstanie odnotowuje się pogorszenie sytuacji w sferze
swobód obywatelskich i politycznych. Zgodnie z raportem "Freedom House" organizacji
broniącej praw człowieka, sporządzonego za 2012 rok, ranking Kazachstanu w kategorii praw
politycznych wyniósł 6 na 7 punktów, zaś swobód obywatelskich – 5 punktów. Aby kraj można
było uznać za wolny, wskaźnik ten powinien byćjak najniższy.
Fundacja "Otwarty Dialog" uprzedza władze Kazachstanu, że przyjęcie nowego Kodeksu
postępowania karnego w brzmieniu proponowanym przez Prokuraturę Generalną jeszcze
bardziej pogorszy sytuację wokół swobód obywatelskich w kraju. Problem wysokiego poziomu
przestępczości nie powinien być rozwiązywany kosztem ograniczania praw człowieka. facebook.com/OpenDialogFoundation | [email protected] | www.odfoundation.eu