Szanowna Pani Doktor

FLU FORUM 2011
8 września 2011, Warszawa
Rekomendacje polskich ekspertów dotyczące
szczepień przeciw grypie w sezonie epidemicznym 2011/2012
DO WIADOMOŚCI:
Naczelna Izba Lekarska
Okręgowe Izby Lekarskie
Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych
Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce
Konsultanci krajowi (stosownie do zaleceń)
Naczelna Izba Aptekarska
Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych
Ministerstwo Zdrowia
Główny Inspektor Farmaceutyczny
Główny Inspektor Sanitarny
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc
Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego
Instytut Matki i Dziecka
Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki
Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny
Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka"
Instytut "Centrum Zdrowia Matki Polki"
Narodowy Instytut Leków
Narodowy Fundusz Zdrowia
Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych
Krajowe Centrum ds. AIDS
Śląskie Centrum Chorób Serca
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc
Uniwersytet Medyczny Białystok
Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Gdański Uniwersytet Medyczny
Śląski Uniwersytet Medyczny
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Uniwersytet Medyczny Lublin
Uniwersytet Medyczny Łódź
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Poznań
Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich Wrocław
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Warszawa
Wydział Nauk Medycznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
FLU FORUM 2011
8 września 2011, Warszawa
Rekomendacje polskich ekspertów dotyczące
szczepień przeciw grypie w sezonie epidemicznym 2011/2012
LIST OTWARTY DO POLSKICH LEKARZY
Szanowna Pani Doktor! Szanowny Panie Doktorze!
W sezonie epidemicznym 2010/2011, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego odnotował
w Polsce ponad 1 milion zachorowań lub podejrzeń zachorowania na grypę. Spowodowała ona, co
najmniej 5 455 hospitalizacji i 187 zgonów, ale były to jedynie przypadki zarejestrowane, które
stanowią zaledwie część wszystkich zachorowań i zgonów.
Szczepienia są powszechnie uznaną metodą profilaktyki i kontroli grypy. Wieloletnie,
odpowiednio skonstruowane badania naukowe, przeprowadzone w wielu ośrodkach, na dużych
populacjach, zarówno zdrowych, jak i chorych na rożne przewlekłe choroby osób w różnym wieku,
począwszy od 6 m.ż., wykazały skuteczność i bezpieczeństwo dostępnych na rynku szczepionek
przeciw grypie. Siła i jakość dowodów naukowych przemawiających za koniecznością powszechnych
szczepień przeciw grypie spowodowały, że są one obecnie zalecane przez wszystkie liczące się
międzynarodowe instytucje zdrowia publicznego, takie jak WHO, Komitet Doradczy ds. Szczepień
(ACIP) USA, Europejska Naukowa Grupa Robocza ds. Grypy, Główny Inspektorat Sanitarny, Zakład
Badania Wirusów Grypy - Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP – PZH w Polsce, a także przez wiele
medycznych towarzystw naukowych, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie.
Niepokojący jest fakt, że poziom zaszczepienia populacji przeciwko grypie w naszym kraju
(ok. 5% w ostatnim sezonie epidemicznym) jest jednym z najniższych w Europie i już od kilku lat
wykazuje tendencję spadkową. Światowa Organizacja Zdrowia i Rada Unii Europejskiej zalecają
osiągnięcie poziomu zaszczepienia na poziomie 75% w populacji osób powyżej 65 r.ż. i z grup ryzyka.
Umożliwiłoby to ograniczenie szerzenia się grypy, zmniejszenie liczby zgonów spowodowanych tą
chorobą, a także obniżenie kosztów pośrednich i bezpośrednich ponoszonych w okresie epidemii.
W naszym kraju odsetek ten nie przekracza 20%.
Wiele jest przyczyn tak słabej realizacji powszechnie uznanych zaleceń dotyczących
szczepień. Oprócz rozwiązań systemowych i nakładów finansowych, równie ważna jest świadomość,
zarówno społeczna, jak również środowisk medycznych. Badania wskazują, że rekomendacja lekarza
odgrywa kluczową rolę w podjęciu decyzji przez pacjenta w sprawie zaszczepienia się przeciw grypie.
Dlatego tak ważne jest w sezonie epidemicznym poświęcenie czasu i zwrócenie uwagi na profilaktykę
przeciwgrypową, szczególnie osób w podeszłym wieku i chorych na przewlekłe choroby. Nie tylko
warto, ale wręcz trzeba, podczas kontaktu z osobami z grup ryzyka przekazać im informacje
o zagrożeniu wynikającym z zachorowania na grypę, o potencjalnych konsekwencjach zdrowotnych
oraz korzyściach wynikających z profilaktyki i, zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, zalecić im
szczepienie.
Pacjenci na podstawie zasłyszanych lub przeczytanych, wielokrotnie niewiarygodnych
informacji, podejmują często nieracjonalną decyzję o rezygnacji ze szczepienia, w obawie przed
działaniami niepożądanymi lub nieświadomi potrzebnej im profilaktyki. Wielka jest zatem rola lekarzy,
którzy powinni być niekwestionowanymi autorytetami w sprawach zdrowia.
To przede wszystkim od Państwa zależy, jak wielu pacjentów uniknie zakażenia grypą i jej
groźnych następstw. Lekarze i cały personel medyczny są zobowiązani z powodów
epidemiologicznych do poddania się co roku szczepieniu przeciw grypie. Czynić tak powinni dla
bezpieczeństwa chorych, którymi się opiekują. Warto zachęcić pacjentów z grup ryzyka
do szczepienia się przeciw grypie swoim własnym przykładem.
W załączeniu informacje dotyczące omawianego problemu.
I.
Polskie dane epidemiologiczne
a. Grypa – zachorowania, hospitalizacje, zgony
b. Szczepienia przeciw grypie
II. Dane farmakoekonomiczne na temat grypy
III. Wskazania do szczepień
a. Wskazania kliniczne
b. Wskazania epidemiologiczne
IV. Przeciwwskazania do szczepień
V. Szczepionki przeciw grypie
a. Szczepy zatwierdzone przez WHO
b. Szczepionki dostępne w sezonie 2011/2012
c. Dawkowanie
VI. Szczepienia przeciwko grypie osób z grupy podwyższonego ryzyka
VII. Strategie podnoszenia poziomu zaszczepienia populacji przeciw grypie
Opracowano na podstawie:
1. Prevention and Control of Influenza with Vaccines, Recommendations of the Advisory Committee on
Immunization Practices (ACIP), 2010. MMWR 2010; 59, (No. RR-8):1-64.
2. Brydak L.B. Grypa, pandemia grypy - mit czy zagrożenie? Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2008, 1-494.
3. Meldunki epidemiologiczne dostępne na www.pzh.gov.pl
4. GRYPA wskazania do szczepień, możliwe powikłania pogrypowe. List do lekarzy. Krajowy Ośrodek ds. Grypy ,
Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej, 2008
Brydak L.B., Romanowska M., Steciwko A., Radzikowski A., Polskie Standardy Profilaktyki Grypy
5. Rekomendacje Krajowego Ośrodka ds. Grypy, NIZP- PZH. Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej,
Warszawa 2007.
6. Zalecenia do szczepień przeciwko grypie na sezon epidemiczny 2010/2011 dostępne na www.pzh.gov.pl
W debacie FLU FORUM 2011 udział wzięli:
 prof. Adam Antczak, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; I Katedra Chorób Wewnętrznych, prof.
Andrzej Ciszewski, Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała
Wyszyńskiego
 prof. Lidia B. Brydak, kierownik Zakładu Badań Wirusów Grypy, Krajowy Ośrodek ds. Grypy,
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH
 Elżbieta Buczkowska, Prezes Rady Pielęgniarek i Położnych
 dr hab. Andrzej Ciszewski, Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała
Wyszyńskiego
 prof. Władysław Grzeszczak, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach; Wydział Lekarski
z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu; Katedra Chorób Wewnętrznych, Diabetologii
i Nefrologii
 prof. Waleria Hryniewicz, Narodowy Instytut Leków, Zakład Epidemiologii i Mikrobiologii
 prof. Karina Jahnz-Różyk, Wojskowy Instytut Medyczny, Centralny Szpital Kliniczny MON,
Zakład Immunologii i Alergologii Klinicznej, Prezes Polskiego Towarzystwa
Farmakoekonomicznego
 dr hab. n. med. Piotr Jankowski, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Klinika
Kardiologii i Nadciśnienia Tętniczego, Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Przewodniczący
Zarządu Sekcji Epidemiologii i Prewencji
 dr Przemysław Kardas, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; Katedra Medycyny Społecznej i
Zapobiegawczej Zakład Medycyny Rodzinnej
 dr Ernest Kuchar, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Katedra i Klinika Pediatrii i
Chorób Infekcyjnych
 dr Krzysztof Kuszewski, Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego
 dr Aneta Nitsch-Osuch, Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej z Oddziałem Klinicznym
Chorób Wewnętrznych i Metabolicznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny
 Halina Osińska, Prezes Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej
 Małgorzata Piekarzewska, GUS, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia
 dr Tomasz Sobierajski, Uniwersytet Warszawski; Instytut Stosowanych Nauk Społecznych
 Grażyna Spytek – Bandurska, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych
 dr Halina Wrześniak, ZUS, Departament Orzecznictwa
 Alicja Zajenkowska – Kozłowska, GUS, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia
 dr Tadeusz Zielonka, Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Warszawski Uniwersytet
Medyczny, Polskie Towarzystwo Chorób Płuc
ZAŁĄCZNIK 1A. Grypa - epidemiologia
1. Średnia dzienna zapadalność na grypę i podejrzenia grypy (na 100 tys. ludności) wg
tygodniowych / dwutygodniowych meldunków w sezonie 2010/11 w porównaniu
z sezonami 2006/2007 - 2009/2010 (www.pzh.gov.pl)
3 500
1 200 000
3 000
1 000 000
2 500
800 000
2 000
600 000
1 500
400 000
1 000
200 000
500
0
0
Zapadalność roczna na 100 tys. ludności
1 400 000
20
00
/2
00
1
20
01
/2
00
2
20
02
/2
00
3
20
03
/2
00
4
20
04
/2
00
5
20
05
/2
00
6
20
06
/2
00
7
20
07
/2
00
8
20
08
/2
00
9
20
09
/2
01
0
20
10
/2
01
1
Zachorowania
2. Zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę oraz zapadalność na grypę lub
podejrzenia grypy w sezonach 2000/2001 -2010/2011
(www.pzh.gov.pl)
Tysiące
3. Zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę oraz hospitalizacje z powodu grypy lub
podejrzeń grypy w sezonach 2000/2001-2010/2011 (www.pzh.gov.pl)
1 400
9 000
8 000
1 200
Zachorowania
6 000
800
5 000
600
4 000
3 000
400
Hospitalizacje
7 000
1 000
2 000
200
1 000
0
20
00
/2
00
1
20
01
/2
00
2
20
02
/2
00
3
20
03
/2
00
4
20
04
/2
00
5
20
05
/2
00
6
20
06
/2
00
7
20
07
/2
00
8
20
08
/2
00
9
20
09
/2
01
0
20
10
/2
01
1
0
Zachorowania
Hospitalizacje
Tysiące
4. Zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę oraz zgony z powodu grypy w sezonach
2010/2011 (www.pzh.gov.pl)
1 400
200
180
1 200
160
120
100
600
80
60
400
40
200
20
Zachorowania
Zgony
20
10
/2
01
1
20
09
/2
01
0
20
08
/2
00
9
20
07
/2
00
8
20
06
/2
00
7
20
05
/2
00
6
20
04
/2
00
5
20
03
/2
00
4
20
02
/2
00
3
0
20
01
/2
00
2
0
Zgony
140
800
20
00
/2
00
1
Zachorowania
1 000
5. Dane dotyczące zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę oraz związanych z tym
danych dotyczących średniej sezonowej zapadalności, liczby hospitalizacji i zgonów w
sezonach 2000/2001 - 2010/2011 (www.pzh.gov.pl)
Sezon
Zachorowania
Zapadalność
Zgony
Hospitalizacje
2000/2001
587 322
1 536
2
748
2001/2002
214 081
560
1
261
2002/2003
1 227 852
3 215
25
3 154
2003/2004
344 772
903
3
1 119
2004/2005
700 798
1 837
5
1 352
2005/2006
283 231
743
0
418
2006/2007
355 326
932
0
730
2007/2008
243 591
639
0
142
2008/2009
562 443
1 474
0
2 200
2009/2010
855 127
2 239
177
7 949
2010/2011
1 053 488
2 758
187
5 455
ZAŁĄCZNIK 1B. Szczepienia przeciw grypie
6. Liczba zgłoszonych do PZH szczepień przeciw grypie (www.pzh.gov.pl)
Rok
0-4 lat
5-14 lat
15-64 lat
65+
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
22 637
33 242
26 804
19 834
20 346
37 976
20 241
91 339
117 402
98 853
76 155
65 298
112 946
66 185
873 435
1 048 809
799 527
674 441
608 479
842 282
601 055
369 297
403 672
446 421
442 221
464 755
584 128
480 951
Suma
szczepień
1 356 708
1 603 125
1 371 605
1 212 651
1 158 878
1 577 332
1 168 432
Porównanie zaraportowanych, zrealizowanych szczepień przeciw grypie, z ilością dawek szczepionek
przeciw grypie sprzedanych na rynku, pozwalają domniemywać, że około 40-45% szczepień,
realizowanych najprawdopodobniej w prywatnych placówkach medycznych i gabinetach lekarskich,
nie jest raportowanych w do PZH.
7. Estymacja liczby realizowanych szczepień w oparciu o liczbę sprzedanych na rynku polskim
szczepionek przeciw grypie oraz poziomu realizacji szczepień raportowanych do PZH
w poszczególnych grupach wiekowych.
Rok
0-4 lat
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
5-14 lat
38 460
68 325
57 271
38 261
38 006
62 446
34 482
155 185
241 305
211 215
146 909
121 977
185 724
112 751
15-64 lat
1 483 965
2 155 697
1 708 319
1 301 050
1 136 638
1 385 018
1 023 940
65+
627 435
829 698
953 851
853 079
868 162
960 519
819 334
Ilość sprzedanych
szczepionek
2 305 045
3 295 025
2 930 656
2 339 300
2 164 783
2 593 707
1 990 507
8. Szacunkowe liczby dawek szczepionek przeciw grypie sprzedanych na rynku polskim
w latach 2004-2010
3 295 025
3 500 000
2 930 656
3 000 000
2 593 707
2 500 000
2 339 300
2 305 045
2 164 783
1 990 507
2 000 000
1 500 000
1 000 000
500 000
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
9. Średnie poziomy zaszczepienia populacji w poszczególnych grupach wiekowych w latach
2004-2010 (estymacje rynkowe na bazie danych pochodzące od dystrybutorów oraz
dostępnych na stronie www.pzh.gov.pl)
20,0%
18,6%
18,6%
18,0%
16,6%
16,0%
15,8%
16,9%
16,3%
14,0%
12,0%
12,5%
10,0%
8,6%
7,7%
8,0%
6,0%
8,0%
6,3%
6,0%
5,5%
6,1%
4,8%
5,5%
5,0%
4,0%
3,4%
3,8%
3,6%
3,2%
2,0%
2,1%
2,1%
5,7%
4,2%
3,1%
6,8%
5,1%
5,2%
4,8%
3,8%
3,0%
3,2%
2,0%
1,7%
0,0%
2004
2005
2006
0-4 lat
5-14 lat
2007
15-64 lat
2008
65+
2009
Populacja
2010
ZAŁĄCZNIK 2. Dane farmakoekonomiczne na temat grypy
Grypa, jak i inne ostre infekcje górnych dróg oddechowych, charakteryzują się wysoką zapadalnością
i umieralnością, a co za tym idzie, pociągają za sobą zarówno zdrowotne, jak również ekonomiczne
konsekwencje. W przypadku grypy stosunkowo często dochodzi do powstania powikłań, szczególnie
wśród osób z grup podwyższonego ryzyka. Koszty leczenia znacznie wzrastają ze względu na
zwiększenie zakresu i kosztów farmakoterapii, opieki oraz kosztów związanych z przedłużeniem
1
absencji chorobowej.
Analizy skutków ekonomicznych powodowanych przez grypę są bardzo trudne do przeprowadzenia ze
względu na podobieństwo objawów samej grypy do innych infekcji górnych dróg oddechowych
pochodzenia wirusowego lub bakteryjnego. Obecnie istnieje możliwość wykonywania badań różnymi
metodami diagnostycznymi począwszy od najprostszych, a skończywszy na metodach biologii
molekularnej. Na koszty te należy spojrzeć nie tylko przez pryzmat wizyt lekarskich i leczenia
objawowego (choć na tym etapie odpowiednie prowadzenie chorego i dobrze dobrana terapia lub
prewencja mogą wiązać się z największymi oszczędnościami), ale także zaawansowanej i drogiej
diagnostyki, hospitalizacji z powodu powikłań grypy i kosztów pośrednich wynikających w głównej
mierze z nieobecności w pracy. Hospitalizacje związane są z powikłaniami grypy, zarówno ze strony
układu oddechowego (zapalenie ucha środkowego, zapalenie oskrzeli czy płuc, wtórne zakażenia
bakteryjne), jak i układu krążenia (zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia), układu nerwowego czy
układu kostno-stawowo itd.
Analizy efektywności szczepień wykazały, że szczególnie osoby starsze, w wieku powyżej 65 lat
odnoszą największe korzyści ze stosowania szczepień przeciw grypie. O ile u osób młodych
i zdrowych szczepienie zapobiega zachorowaniu na grypę, o tyle u osób powyżej 65. roku życia
szczepienie chroni również przed powikłaniami, hospitalizacjami i przedwczesnym zgonem. W grupie
osób dorosłych pracujących, na wynik analizy farmakoekonomicznej wpływają głównie dni absencji
chorobowej, a uboczne działania szczepień są praktycznie nieistotne.
2
Koszty grypy są znaczące. W badaniach własnych wykazano, że w 2009 roku średni koszt
przeciętnej infekcji leczonej ambulatoryjnie wyniósł 101 PLN, a w przypadku
zewnątrzszpitalnego zapalenia płuc wzrósł do 186 PLN. Infekcja powikłana, zakończona
hospitalizacją, kosztowała powyżej 7 000 PLN. Koszty pośrednie grypy są niedocenianym
problemem, mającym jednocześnie niezwykle istotne znaczenie społeczne. Wiążą się one bowiem
z utratą produktywności wynikającej z zachorowań lub umieralności obywateli. Pomiary kosztów
pośrednich są najczęściej wykonywane z perspektywy kapitału ludzkiego (human capital approach)
lub metodą kosztów frykcyjnych (friction cost method). Ocena kosztów pośrednich obejmuje też
absencję chorobową (absenteeism), zmniejszoną produktywność w pracy (presenteeism),
niepełnosprawność związaną z trwającym procesem chorobowym lub trwałymi konsekwencjami
zdrowotnymi.
Według danych ZUS w 2010 roku na 205 478 500 dni absencji chorobowej, choroby układu
oddechowego stanowiły 27 207 300 dni (13%). Wydatki ZUS z powodu absencji chorobowej
wyniosły 11 140 243 000 PLN, w tym z powodu chorób układu oddechowego 1 527 516 000 PLN
3
(14%).
Stosowanie szczepień profilaktycznych jest jedyną metodą pozwalającą na redukcję powikłań
pogrypowych oraz obniżenie kosztów leczenia i opieki zarówno w grupie osób zdrowych, aktywnych
zawodowo, jak i osób w wieku podeszłym, chorujących na choroby przewlekłe, a także u dzieci.
Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania szczepień przeciwko grypie podlegają stałemu
monitorowaniu (NOP - niepożądane odczyny poszczepienne). Pod względem farmakoekonomicznym
4
skuteczność profilaktyki znacznie przekracza skuteczność leczenia przeciwwirusowego.
1,4
Ekonomiczne przesłanki stosowania czynnej profilaktyki grypy, Grzegorz Grześk, Andrzej Gałaj, Piotr Korbal,
Anna Durmowicz, Leszek Szadujkis-Szadurski, Danuta Borys, Elżbieta Grześk; Med. Pr. 2002, 53, 4, 329–332
2
Health economic impact of viral respiratory infections and pneumonia diseases on the elderly population in
Poland, Karina Jahnz-Różyk; Pol. Merk. Lek., 2010
3
Wyciąg z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, sierpień 2011
ZAŁĄCZNIK 3. Wskazania do szczepień przeciw grypie
1
W Polsce Główny Inspektor Sanitarny zaleca szczepienie przeciw grypie w ramach realizacji
Polskiego Programu Szczepień Ochronnych. Również placówki i towarzystwa naukowe takie jak:
2
Zakład Badania Wirusów Grypy Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP , Kolegium Lekarzy
3
4
5
Rodzinnych , Polskie Towarzystwo Chorób Płuc , Polskie Towarzystwo Diabetologiczne
wskazują pacjentów chorych przewlekle, jako grupy szczególnie rekomendowane do corocznych
realizacji szczepień przeciw grypie.
2
Zakład Badania Wirusów Grypy Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP wskazuje na zalecenia
dotyczące priorytetów w realizacji szczepień przeciw grypie wyznaczone i corocznie aktualizowane
6
przez Advisory Committee on Immunization Practice .
Od 2010 r. Advisory Committee on Immunization Practice zaleca szczepienie przeciw grypie
wszystkim osobom powyżej 6 miesiąca życia.
10. Wskazania kliniczne i epidemiologiczne do szczepień przeciw grypie
ZALECENIA DO SZCZEPIEŃ PRZECIWKO GRYPIE KOMITETU DORADCZEGO
ds. SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH (ACIP, WHO 2010r.) www.pzh.gov.pl
Prof. Lidia B. Brydak, dr Magdalena Romanowska, prof. Andrzej F. Steciwko
Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (ACIP – Advisory Committee on Immunization Practices) wraz z
WHO, co roku, wydają zalecenia, dotyczące szczepień przeciwko grypie. Zgodnie z nimi, wskazania do użycia
inaktywowanych szczepionek z rozszczepionym wirionem (typu split) oraz szczepionek podjednostkowych (typu
subunit) są następujące.
Wskazania kliniczne do szczepień przeciwko grypie
(grupy wysokiego ryzyka szczególnie narażonych na wystąpienie powikłań grypy)
Obecnie zaleca się szczepienie przeciwko grypie wszystkim osobom, począwszy od 6 m.ż.
Zwraca się jednak uwagę, że szczepieniami szczególnie należy objąć następujące grupy:
• osoby po przeszczepieniu organu
• zdrowe dzieci w wieku 6-59 m.ż.
• osoby w wieku ≥ 50 lat; ponieważ w tej grupie znacznie zwiększa się liczba osób należących do grup
wysokiego ryzyka
• dorosłych i dzieci, chorych na przewlekłe choroby układu sercowo-naczyniowego, oddechowego (w tym
chorych na astmę), choroby nerek, choroby wątroby, choroby neurologiczne, choroby hematologiczne, choroby
metaboliczne (w tym chorych na cukrzycę)
• dorosłych i dzieci z niedoborami odporności (w tym spowodowanymi leczeniem immunosupresyjnym lub
zakażeniem HIV)
• kobiety, które są lub będą w ciąży w trakcie sezonu epidemicznego grypy
• osoby w wieku 6 m.ż. – 18 lat, leczone przewlekle kwasem acetylosalicylowym, co zwiększa u nich ryzyko
wystąpienia zespołu Reye’a w razie zachorowania na grypę
•pensjonariuszy domów spokojnej starości, zakładów opieki zdrowotnej, dla przewlekle chorych bez względu na
ich wiek
• osoby otyłe, u których indeks masy ciała (BMI) wynosi ≥40.
Wskazania epidemiologiczne do szczepień przeciwko grypie
(osoby, które mogą przenosić grypę na osoby z grup wysokiego ryzyka oraz osoby zdrowe mogące
stanowić źródło zakażenia dla tych osób)
Podobnie, jak przy wskazaniach klinicznych, tak i przy wskazaniach epidemiologicznych, zaleca się, aby
szczepieniu poddawały się wszystkie osoby począwszy od 6 miesiąca życia.
Wyróżniono jednak kilka grup docelowych, na które zwraca się szczególną uwagę:
• wszyscy pracownicy ochrony zdrowia (lekarze, pielęgniarki i pozostały personel szpitali oraz ośrodków
lecznictwa otwartego, pogotowia ratunkowego)
• pracownicy domów spokojnej starości oraz zakładów opieki medycznej, którzy kontaktują się z
pensjonariuszami lub chorymi (w tym także dziećmi), jak też osoby zapewniające opiekę domową pacjentom z
grup wysokiego ryzyka
• członkowie rodzin osób należących do grup wysokiego ryzyka
• osoby opiekujące się dziećmi w wieku poniżej 5 lat
• pracowników służb publicznych, np. konduktorzy, kasjerzy, policjanci, wojsko, nauczyciele, przedszkolanki,
dziennikarze, pracownicy budowlani, ekspedienci sklepów i marketów, świadczący usługi rzemieślnicze itp.
11. Zestawienie polskich i międzynarodowych zaleceń dotyczących szczepień przeciw grypie
pacjentów w z grup ryzyka
Wskazania epidemiologiczne do szczepień przeciw grypie
Czynniki ryzyka
Zalecenia międzynarodowe
Zalecenia polskie
6 m.ż. – 18 r.ż. (GIS)
1
6 m.ż. – 59 m.ż.(ACIP)
7
Wiek
55+ (GIS)
Przewlekłe choroby
układu oddechowego
1
50+ (ACIP)
 Chorującym na astmę
i z niewydolnością układu
1
oddechowego (GIS)
 Chorym na POChP z ciężkimi
postaciami choroby zwłaszcza
w starszych grupach wiekowych
4
(PTChP)
Przewlekłe choroby
układu serowonaczyniowego,
krwiotwórczego
 Pacjentom z niewydolnością
1
układu krążenia (GIS)
Przewlekłe choroby
nerek
 Przewlekłe choroby nerek
1
(GIS)
Choroby metaboliczne, w
tym cukrzyca
 Chorującym na cukrzycę (GIS)
 Wszystkim chorym na cukrzycę
5
powyżej 6 m.ż. (PTD)
1
Przewlekłe choroby
wątroby
Przewlekłe choroby
układu nerwowego
Upośledzenie odporności
(immunosupresja)
Ciąża
Otyłość
Przewlekłe leczenie
kwasem acetylosalicylowym.
 W stanach obniżonej
1
odporności (GIS)
7
 Chorującym na przewlekłe choroby układu
7
oddechowego (w tym astmę) (ACIP)
9
 Pacjentom z POChP (GOLD)
10
 Chorym z umiarkowaną i ciężką astmą (GINA)
 Wszystkim osobom z chorobami układu
7
sercowo-naczyniowego (ACIP)
 Wszystkim pacjentom z objawową, przewlekłą
8
niewydolnością serca (ESC)*
 Wtórna profilaktyka choroby wieńcowej i innych
chorób naczyń spowodowanych miażdżycą,
zalecana wszystkim osobom z chorobami
11
układu sercowo-naczyniowego (AHA/ACC)
12
 Pacjentom po zawale serca (ACCF/AHA)
 Osobom chorym na przewlekłe choroby nerek
7
(ACIP)
 Osobom chorym na przewlekłe choroby
7
metaboliczne, w tym cukrzycę (ACIP)
 Wszystkim chorym na cukrzycę, a szczególnie
tym z ryzykiem powikłań związanych z chorobą
serca lub nerek oraz niedawno
13
hospitalizowanym (ADA)
 Osobom chorym na przewlekłe choroby wątroby
7
(ACIP)
 Osobom chorym na przewlekłe choroby układu
7
nerwowego(ACIP)
 Osobom z upośledzeniem odporności, w tym
spowodowanym leczeniem immunosupresyjnym
7
lub zakażeniem HIV (ACIP)
 Kobietom, które są lub będą w ciąży w czasie
7
sezonu epidemicznego grypy (ACIP)
7
 Osobom z chorobliwą otyłością BMI>40 (ACIP)
 Dzieciom w wieku od 6 m.ż. do 18 lat leczonym
7
przewlekle kwasem acetylosalicylowym (ACIP)
Wskazania epidemiologiczne do szczepień przeciw grypie
Grupa ryzyka
Zalecenia polskie
 Pensjonariuszom domów spokojnej starości
oraz innych placówek przewlekłej opieki
7
pielęgnacyjnej lub medycznej (ACIP)
Osoby przebywające lub
mieszkające w dużych
zbiorowiskach ludzkich
 Pracownikom ochrony zdrowia
1
(GIS)
 Personelowi placówek ochrony zdrowia (ACIP)
 Osobom mieszkającym wspólnie lub
opiekującym się:
 dziećmi w wieku <4 lat lub osobami w wieku
≥50 lat, ze szczególnym uwzględnieniem
osób pozostających w bliskim kontakcie z
dziećmi w wieku <6 miesięcy;
 osobami chorymi na choroby powodujące
7
duże ryzyko ciężkich powikłań grypy (ACIP)
Osoby z bliskiego
kontaktu osób z grup
ryzyka
Osobom narażonym na
kontakt z dużą liczbą
ludzi
Zalecenia międzynarodowe
 Pracownikom szkół, handlu i
transportu oraz innym
narażonym na kontakt z dużą
1
liczbą ludzi (GIS)
*Polskie Towarzystwo Kardiologiczne wspiera zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Opracowano na podstawie:
1. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28.10.2010r. (http://www.mz.gov.pl).
2. Wytyczne Zakładu Badania Wirusów Grypy Krajowego Ośrodka ds. Grypy w NIZP-PZH: Sezon epidemiczny
2010/2011. Zalecenia do szczepień przeciwko grypie (ACIP, WHO 2010r.). Dostępne na:
http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/zalecenia_do_szczepien_pazdziernik_2010.pdf
3. Profilaktyka i leczenie grypy Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce (Zalecane przez konsultanta
krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej), Wydawnictwo AKTIS, Łódź 2006.
4. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ftyzjopneumonologicznego rozpoznawania i leczenia przewlekłej
obturacyjnej choroby płuc (POChP). Pneumonologia i Alergologia Polska 2004/72.
5. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2011. Stanowisko Polskiego Towarzystwa
Diabetologicznego, Diabetologia doświadczalna i kliniczna, 2011, 11, supl. A, 54 .
6. Sezon epidemiczny 2010/2011. Zalecenia do szczepień przeciwko grypie (ACIP, WHO 2010r.). Dostępne na:
http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/zalecenia_do_szczepien_pazdziernik_2010.pdf
7. Prevention and Control of Influenza with Vaccines, Recommendations of the Advisory Committee on
Immunization Practices (ACIP), 2010. MMWR 2010; 59, (No. RR-8):1-64. (Tłumaczenie opublikowane w
Medycynie Praktycznej Wydanie Specjalne 3/2010).
8. *ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure 2008. European Heart
Journal 2008; 29: 2388–2442.
9. Zalecenia Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) 2009.
10. Zalecenia Global Initiative for Asthma (GINA) 2009.
11. American Heart Association/American College of Cardiology, Scientific Advisory, Annual flu shot may protect
cardiovascular disease patients, Circulation, 2006; 114:1549-1553.
12. 2011 ACCF/AHA Focused Update Incorporated Into the ACC/AHA 2007 Cardiology Foundation/American
Heart Association Task Force on Practice ST-Elevation Myocardial Infarction : A Report of the American College
of Guidelines for the Management of Patients With Unstable Angina/Non -2011. Circulation 2011; 123: e426-e579
13. American Diabetes Association. Influenza and Pneumococcal Immunization in Diabetes. Diabetes care,
2004;27(Suppl1):S111-3.
7
ZAŁACZNIK 4. Przeciwwskazania do szczepień przeciw grypie
Przeciwwskazania do szczepień przeciw grypie:




anafilaktyczna nadwrażliwość na białko jaja kurzego lub antybiotyki używane w procesie
produkcji lub inne składniki szczepionki,*
ostre choroby gorączkowe,
ostre choroby o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu, bez względu na to, czy towarzyszy im
gorączka, czy też nie,
zespół Guillain-Barré stwierdzony w okresie 6 tygodni po poprzednim szczepieniu przeciw
grypie.**
* osoby takie, jeśli znajdują się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych, mogą
odnieść korzyść ze szczepienia przeciwko grypie po dokonaniu oceny stopnia nadwrażliwości na
składniki szczepionki i odpowiednim odczuleniu.
** osoby takie, jeśli znajdują się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych, mogą
odnieść korzyść ze szczepienia przeciwko grypie
Zakład Badania Wirusów Grypy Krajowy Ośrodek ds Grypy, NIZP-PZH www.pzh.gov.pl
(opracowano na podstawie: Prevention and Control of Influenza with Vaccines, Recommendations of
the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), 2010. MMWR 2010; 59, (No. RR-8):1-64.
ZAŁĄCZNIK 5. Szczepionki przeciw grypie
W sezonie 2011/2012 dla Półkuli Północnej WHO rekomenduje następujący skład inaktywowanych
trójwalentnych szczepionek przeciw grypie:
A/California/7/2009 (H1N1) - like virus
A/Perth/16/2009 (H3N2) - like virus
B/Brisbane/60/2008 - like virus
Dostępne na:
http://www.who.int/csr/disease/influenza/vaccinerecommendations/en/index.html
12. W Polsce zarejestrowane są następujące szczepionki przeciwko grypie:
Typ
szczepio
nki
Sposób podania
Producent
Sanofi Pasteur
typu
1
split
typu
2
subunit
Domięśniowe (IM)
Śródskórne (ID)
6-35 m.ż.
od 6 m.ż.
18-59 lat
60 lat i więcej
Vaxigrip Junior*
(0,25ml)
Vaxigrip* (0,5ml)
IDflu 9 µg*
(0,1 ml)
IDflu 15 µg*
(0,1 ml)
GlaxoSmithKline
Fluarix* (0,5 ml)
Novartis
Begrivac* (0,5ml)
Abbott
Influvac* (0,5ml)
Agrippal* (0,5ml)
Novartis
Optaflu** (0,5ml)
Wiroso3
malne
Berna Biotech
Inflexal V* (0,5ml)
Czerwonym kolorem zaznaczono szczepionki, które będą dostępne w Polsce w sezonie 2011/2012
1. Inaktywowane szczepionki przeciwko grypie z rozszczepionym winionem.
2. Szczepionki podjednostkowe, zawierające izolowane antygeny powierzchniowe,
3. Szczepionka wirosomalna
* Szczepionki przeciw grypie otrzymywane w hodowli na zarodkach kurzych.
** Szczepionki przeciw grypie otrzymywane w hodowli tkankowej MDCK:
Dawkowanie:
Dzieciom od 6. m.ż. do 35. m.ż.: ½ dawki - 0,25 ml (postać pediatryczna 0,25ml) (1 lub 2
dawki), po 4-6 tygodniach następną ½ dawki (postać pediatryczna 0,25 ml).
Dorosłym i dzieciom od 36. m.ż.: 1 dawka - 0,5 ml.
Dzieciom do ukończenia 8 r.ż., które uprzednio nie były szczepione, należy podać drugą
dawkę, po 4-6 tygodniach.
Załącznik 6. Szczepienia przeciw grypie osób z grupy podwyższonego ryzyka
Badania przeprowadzone w Zakładzie Badań Wirusów Grypy, Krajowym Ośrodku ds. Grypy przy
współpracy z klinicystami w grupach podwyższonego ryzyka gdzie oceniano odpowiedź
humoralną na szczepienia przeciwko grypie
Dzieci
- Dzieci w wieku 6-35 m.ż, 3-8 r.ż, 9-12 r.ż,13-20 r.ż.
- Dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną (OBL), szczepione w różnym okresie od zakończenia
leczenia.
- Dzieci z hemofilią ciężką i lekką.
- Dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną.
- Dzieci z kłębkowym zapaleniem nerek.
- Dzieci z przewlekłą niewydolnością nerek poddane ciągłej ambulatoryjnej dializie
otrzewnowej, hemodializie oraz z przewlekłą niewydolnością nerek szczepione jednorazowo i
dwukrotnie.
- Dzieci zakażone HIV.
- Dzieci po splenektomii szczepione w grupach wieku 0-5 r.ż., 6-10 r.ż., 11-15 r.ż., 16 (praca
doktorska)
- Dzieci z niedokrwistością aplastyczną.
- Dzieci z astmą.
- Dzieci z nieswoistym zapaleniem jelit.
Dorośli
Dorośli w wieku 21-30 r.ż, 31-40 r.ż, 41-50 r.ż, 51-64 r.ż, >64 r.ż. (2 prace doktorskie)
Skoszarowani studenci Wojskowej Akademii Medycznej
Pacjenci przewlekle chorzy
Pacjenci z ostrą białaczką limfoblastyczną
Pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek
Pacjenci po allogenicznej transplantacji nerek
Pacjenci zakażeni HIV z różnymi poziomami CD4, z objawami AIDS i bez objawów
Pacjenci z nowotworem piersi
Pacjenci z nowotworem tarczycy
Pacjenci z astmą (część pracy doktorskiej)
Pacjenci z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc(POChP) (część pracy doktorskiej)
Pacjenci z grupy młodych i seniorów (praca doktorska)
Pacjenci z ostrymi incydentami sercowo-naczyniowymi (część pracy habilitacyjnej)
Pacjenci z nieziarniczymi chłoniakami złośliwymi ( praca doktorska)
Pacjenci z toczniem (praca doktorska)
Pacjenci z pierwotnymi układowymi zapaleniami naczyń: ziarniniakowatością Wegnera
(część pracy habilitacyjnej)
Brydak L.B., 2009
ZAŁĄCZNIK 7. Strategie podnoszenia poziomu zaszczepienia populacji
Władze Medyczne zalecają zwiększenie odsetka osób zaszczepionych przeciw grypie, zwłaszcza w
1,2,3
grupach ryzyka.
2

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca:
o zwiększenie poziomu zaszczepienia populacji wszystkich ludzi należących do grup
ryzyka.
o osiągnięcie, co najmniej 75% wszczepialności populacji osób w wieku podeszłym.
 Europejska Naukowa Grupa Robocza ds. Grypy (ESWI) zaleca objęcie do 2010 roku
3
corocznymi szczepieniami wszystkich osób z grup ryzyka.
 Rada Unii Europejskiej zachęca państwa członkowskie, aby przyjęły i wdrożyły krajowe,
regionalne lub lokalne plany działania lub polityki, które będą miały na celu powszechniejsze
stosowanie szczepień przeciw grypie sezonowej, tak aby jak najszybciej – a najlepiej do
sezonu zimowego 2014-2015 – objąć szczepieniami 75 % „grup osób starszych” oraz – w
4
miarę możliwości – innych grup ryzyka, o ile taki cel nie został jeszcze osiągnięty.
 Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (ACIP) zaleca wydłużenie okresu szczepień na
1
cały sezon grypowy.
5
Strategie zwiększania poziomu zaszczepienia populacji powinny być oparte na:
 skutecznych narodowych wytycznych,
 efektywnych kampaniach informacyjnych na temat szczepień przeciw grypie,
 zwiększeniu dostępności i poprawie systemu dystrybucji szczepionek,
 zaangażowaniu pracowników ochrony zdrowia w kampanie na rzecz szczepień,
 edukowaniu lekarzy i pielęgniarek w identyfikowaniu pacjentów z grup ryzyka i
rekomendowaniu im szczepień
 od wielu sezonów epidemicznych grypy Zakład Badania Wirusów Grypy Krajowy Ośrodek ds.
Grypy NIZP-PZH rekomendował szczepienia przez cały sezon epidemiczny, jednakże
w przypadku osób z grup podwyższonego ryzyka zaszczepienie się jak tylko szczepionka jest
8
dostępna w aptekach.
Zaangażowanie pracowników ochrony zdrowia jest bardzo istotnym elementem w budowaniu
efektywnej rekomendacyjne postawy pacjenta wobec zaleceń terapeutycznych i profilaktycznych:
 Rekomendacje lekarzy i personelu medycznego to najważniejszy i najbardziej motywujący
6
czynnik w procesie podejmowania decyzji o szczepieniu przeciw grypie.
6
 Brak rekomendacji lekarza jest najczęstszą przyczyną rezygnacji ze szczepienia.
 Pacjenci od 3 do 6 razy chętniej szczepią się przeciw grypie, gdy jest ono zalecane przez
7
pracowników ochrony zdrowia.
1 Prevention and Control of Influenza with Vaccines, Recommendations of the Advisory Committee on
Immunization Practices (ACIP), 2010. MMWR 2010; 59, (No. RR-8):1-64.
2. WHO,WER 2005;33: 279-287.
3. ESWI position paper, www.eswi.org, 2009.
4. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 348/71, 29.12.2009.
5. Blank PR, SchwenkglenksM, Szucs TD, Journal of Infection 2009, 58: 441-453.
6. Blank PR, Freiburghaus AU, SchwenkglenksM, Szucs TD., Eurosurveillance, 2008;13(43):p1-7.
7. JZMPhoenix Healthcare Practice, 2006 national consumer influenza immunization study. June 2007.
8. Brydak L. B.. Grypa i jej profilaktyka. Wyd. II. Ter Media, Poznań 2004, 1-272.