PIRAMIDA KOMPETENCJI Jednym z kluczowych elementów

PIRAMIDA KOMPETENCJI
Jednym z kluczowych elementów innowacji projektu jest badanie wśród osób
w wieku 50+ kompetencji sprzyjających przedsiębiorczości, czyli takich kompetencji,
których przejawianie jest ważne przy zakładaniu i prowadzeniu własnej działalności
gospodarczej. Określenie mocnych stron oraz obszarów do rozwoju w zakresie
wymaganych „kompetencji przedsiębiorczych” jest punktem wyjścia do preinkubowania
przedsiębiorczości wśród osób w dojrzałym wieku.
Rozwiązanie to jest zgodne z koncepcjami rozwoju zawodowego człowieka ujętymi
w podejściach: uczenie się przez całe życie oraz zarządzanie kompetencjami.
Koncepcja uczenia się przez całe życie nabiera szczególnego znaczenia
w przypadku osób w wieku 50 +, które wielokrotnie doświadczają marginalizacji
zawodowej właśnie z powodu braku bądź dezaktywujących się kompetencji zawodowych.
Wyniki badań jednoznacznie wskazują na fakt, że wraz z wiekiem spada motywacja do
kształcenia. Zgodnie z raportem PARP „Bilansu Kapitału Ludzkiego” z 2012 r. (Bilans
Kapitału Ludzkiego, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2012) jedynie 20%
Polaków w wieku 18-64 lata dokształcało się w jakiejkolwiek formie w roku
poprzedzającym badanie. Najbardziej bierną grupą wśród tych osób byli ludzie starsi
– w grupie bezrobotnych 50-64 lata 88% nie dokształcało się w żaden sposób, natomiast
wśród pracujących było to 78%. Optymistycznie nie nastraja fakt, że w dalszym ciągu
chęć uczestnictwa w kursach i szkoleniach spada wraz z wiekiem – w grupie 50-59/64 lata
deklaruje ją jedynie 9%. Powyższe dane potwierdzają zasadność oparcia się na koncepcji
uczenia się przez całe życie, stanowiąc również dodatkowy argument za opracowaniem
odrębnej metodologii doradczej i szkoleniowej dedykowanej dla tej grupy osób.
Na potrzeby metodologii stosowanej w modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób
50+ przyjęto podejście behawioralne, zgodnie z którym kompetencje zawodowe są
rozpatrywane w ramach kategorii zachowań determinowanych wiedzą (o tym, jak należy
się zachować), umiejętnościami (zachowania się w określony sposób) oraz motywacją do
zachowania się w określony sposób. Przejawianie kompetentnego zachowania
w określonych warunkach sprzyja efektywnej realizacji zadań zgodnie z wymogami
sytuacji, zadania (Filipkowska, Jurek, Molenda, 2004). Behawioralne podejście do
kompetencji stawia w centrum zainteresowań zachowania sprzyjające efektywności
(Horton, 2010). Prekursorem tego podejścia jest McClelland (1973), który podkreślał rolę
konkretnych zachowań, uznawanych za pożądane na danym stanowisku pracy z powodu
ich wpływu na osiąganie oczekiwanych rezultatów. Kontynuatorami tego podejścia są
między innymi Boyatzis (1982) – autor modelu efektywnego wykonywania pracy oraz
Spencer i Spencer (1993).
Skoncentrowanie się w modelu kompetencyjnym na zachowaniach wiąże się ponadto
z następującymi charakterystykami kompetencji:
 koncentrowanie się na zachowaniach przejawianych w trakcie wykonywania
zadań,
 podatność kompetencji na proces uczenia się w efekcie nabywania doświadczenia,
 obserwowalność zachowań oraz dyspozycji warunkujących te zachowania oraz
możliwość analizowania potrzeb rozwojowych w tym obszarze,
 uniwersalność oznaczająca możliwość zastosowania tych samych kompetencji
w wielu różnych zadaniach.
W jednym, jak i drugim podejściu kładziony jest nacisk na rozwój nowych umiejętności
(m.in. umiejętności interpersonalnych) w kierunku podejmowania się coraz to nowych ról
i zadań. W przypadku opracowanego modelu kreuje się możliwość doskonalenia (rozwoju
lub nabywania kompetencji) w kierunku przedsiębiorczości, opierając się na motywacji
osób do uczenia się i działania w tym kierunku. Aby móc zrealizować ten cel konieczne
było zidentyfikowanie kompetencji kluczowych z perspektywy zakładania i prowadzenia
własnej firmy, a także stworzenie narzędzi do ich badania. W pracach tych niezbędne
okazało się również uwzględnienie kontekstu dojrzałego wieku osób korzystających
różnych form wsparcia dostępnych w ramach modelu.
1. Zogniskowany wywiad grupowy (grupa fokusowa) zorganizowany podczas
pierwszego Panelu Ekspertów z udziałem doradców zawodowych, osób w wieku
50+ oraz ekspertów z zakresu przedsiębiorczości. Podczas warsztatu niezależnie
w dwóch zespołach wypracowano kryteria/cechy, jakimi powinny się
charakteryzować osoby w wieku powyżej 50 r.ż. zakładające własną działalność
gospodarczą. Podczas warsztatu dyskutowano również najważniejsze bariery
przedsiębiorczości. Następnie podczas wspólnej dyskusji wybrano te właściwości
(cechy, umiejętności), które powtarzały się najczęściej w obu grupach, a także
spełniały kryterium „rozwijalności” – koncentrowano się wyłącznie na tych
aspektach, które można zmienić/doskonalić. Na podstawie wyników grupy
fokusowej opracowano zestaw kompetencji wraz z propozycją wskaźników
Strona 2
Przebieg prac nad Piramidą Kompetencji Przedsiębiorczych
behawioralnych, czyli zachowań, po których można poznać, że dana kompetencja
jest przejawiana.
2. Badanie trafności metodą sędziów kompetentnych. Zadaniem sędziów
(ekspertów zaangażowanych w pracę przy projekcie) było ocenienie na
pięciopunktowej skali na ile zaproponowane stwierdzenia opisywały dane
kompetencje oraz na ile posiadanie poszczególnych kompetencji (przejawianie
zachowań opisujących te kompetencje) jest ważne przy zakładaniu i prowadzeniu
działalności gospodarczej. Dodatkowo sędziowie mogli wskazać inne kompetencje
(nie ujęte w zestawie), które ich zdaniem są kluczowe z perspektywy zakładania
i prowadzenia własnej firmy przez osoby 50+. W efekcie przyjęto wszystkie
kompetencje i większość opisujących je zachowań oraz zaproponowane trzy nowe
kryteria.
3. Dyskusja moderowana. Ostateczny zestaw kompetencji przedsiębiorczych
opracowano podczas dyskusji moderowanej podczas Roboczego Spotkania
Ekspertów. Podczas spotkania zweryfikowano nazwy, definicje oraz wskaźniki
behawioralne opracowanych kompetencji (zobacz tabela 2).
Piramida Kompetencji Przedsiębiorczych
Strona 3
Model jest zestawem kompetencji potrzebnych przy zakładaniu i prowadzeniu własnej
firmy. Zawiera 10 kryteriów pogrupowanych w 4 kategorie zaprezentowane na rysunku 1.
Szczegółowy opis wskaźników behawioralnych przypisanych do każdej z kompetencji
zamieszczono na końcu niniejszego opracowania (Tabela nr 2).
Rysunek 1. Piramida Kompetencji Przedsiębiorczych.
Kompetencje biznesowe:
• Nastawienie biznesowe
• Umiejętności sprzedażowe
• Budowanie relacji biznesowych
• Kultura i etyka w biznesie
Kompetencje społeczne:
• Asertywnośd
• Komunikatywnośd
Kompetencje osobiste:
• Umiejętnośd podejmowania ryzyka
• Organizacja pracy
Kompetencje techniczne i specjalistyczne:
• Prowadzenie działalności biznesowej
• Obsługa komputera i urządzeo
biurowych
W grupie kompetencji osobistych zdefiniowano Umiejętności podejmowania ryzyka oraz
Organizację pracy. W grupie kompetencji technicznych wyróżniono Zakładanie
działalności biznesowej oraz Obsługa komputera i urządzeń biurowych. Obie grupy
kompetencji uznano za najbardziej podstawowe dla preinkubowania przedsiębiorczości.
Kolejnym kluczowym obszarem są kompetencje społeczne, w zakresie których
zdefiniowano Asertywność oraz Komunikatywność. Na ostatnim piętrze piramidy
zidentyfikowano cztery kompetencje biznesowe: Nastawienie biznesowe, Umiejętności
sprzedażowe, Budowanie relacji biznesowych oraz Kultura i etyka w biznesie.
Kompetencje z tej grupy w sposób najbardziej bezpośredni wpływają na powodzenie w
prowadzeniu własnego przedsięwzięcia przy założeniu, że bardziej podstawowe
kompetencje (społeczne, osobiste i techniczne) są przejawiane na dobrym poziomie.
Strona 4
Elementem pracy nad rozwojem kompetencji przedsiębiorczych są działania doradcze
uwzględniające jeszcze bardziej podstawowe aspekty funkcjonowania zawodowego
człowieka. Do aspektów tych zaliczono hierarchię wartości oraz inne uwarunkowania
składające się na gotowość do założenia własnego biznesu (dojrzałość pomysłu, wiara z
sukces oraz motywacja). Aspekty te również stawią przedmiot diagnozy w ramach
preinkubacji przedsiębiorczości osób w wieku 50+.
W oparciu o zestaw zdefiniowanych kompetencji przedsiębiorczych leżących u
podstaw skutecznego procesu preinkubacji przedsiębiorczej osób w wieku 50+
opracowano m.in.:

Onlinowe narzędzie (dostępne w ramach aplikacji Life Design 50+, moduł II) - Test
Samooceny Kompetencji wykorzystywane w procesie doradczym, służące do
szacowania luk kompetencyjnych oraz tworzenia wskazówek rozwojowych.
Katalog narzędzi rozwojowych zawiera przykłady działań dla każdej z dziesięciu
kompetencji. Działania są pogrupowane w czterech kategoriach:
1) Co mogę zrobić we własnym zakresie?
a) Zachowania, na które powinieneś zwrócić uwagę
b) Wskazówki na temat najczęściej popełnianych błędów
c) Techniki i ćwiczenia, które możesz wykonać
2) Książki i opracowania, które możesz przeczytać
3) Co mogę zrobić we współpracy z innymi?
4) Rekomendowane tematy kursów i szkoleń
Tabela 1. Przykład wskazówek rekomendacyjnych, które są umieszczane w sposób
automatyczny w raporcie, generowanym w module II aplikacji Life Design 50+.
NAZWA KOMPETENCJI: KOMUNIKATYWNOŚĆ
DEFINICJA: Przekazywanie innym informacji w sposób jasny i zrozumiały a także słuchanie
i doprecyzowanie tego co mówią inni.
Co mogę zrobić we własnym zakresie?
o Czy dbasz o to, aby wypowiadać się precyzyjnie i jasno? Czy zdarza Ci się coś
powiedzie, a później to poprawić, aby mieć pewność, że Twoje wypowiedzi jasno
przedstawiają Twoje intencje?
o Czy używasz innych sformułowań, argumentów i sposobów wyrażania swoich myśl
w zależności od tego, z kim rozmawiasz? Czy robisz to świadomie?
o Czy dbasz o to, aby atrakcyjnie przedstawić to, co chcesz powiedzieć. Czy zastanawiasz
się jak urozmaicić sowie wypowiedzi oraz jak trafić z nimi do odbiorców?
o Czy zawsze kiedy jest to wskazane upewniasz się, czy zostałeś dobrze zrozumiany przez
odbiorców? Jakich technik w tym celu używasz?
o Czy często sprawdzasz, czy dobrze rozumiesz to, co chcą przekazać inne osoby? W jaki
Strona 5
Zachowania, na które powinieneś zwrócić uwagę:
sposób to robisz? Czy są to sposoby skuteczne, tzn. pozwalają uniknąć nieporozumień?
Wskazówki na temat najczęściej popełnianych błędów:
o Zakładanie, że to co jest jasne dla ciebie musi być jasne dla innych. Każda osoba
nieco inaczej patrzy na świat. Posiadamy różne opinie na ten sam temat, a także inaczej
rozumiemy to, co nam się zdarza. Dlatego nie zakładaj, że inni myślą tak jak Ty
i wiedzą dokładnie to samo. W ważnych sprawach mów tak, jakbyś chciał wytłumaczyć
komuś swój punkt widzenia.
o Za szybkie mówienie. Pośpiech jest jedną z najczęstszych przyczyn nieporozumienia.
Mów płynnie, ale powoli. Koncentruj się na tym, co mówisz i jak na to reagują inni. Jak
trzeba, to powtarzaj najważniejsze kwestie. Unikaj skrótów myślowych.
o Brak okazywania zainteresowania wypowiedzią rozmówcy. Jednym ze sposobów
okazywania zainteresowania dla wypowiedzi Twojego rozmówcy jest zadawanie mu
pytań. W ten sposób pokazujesz, że słuchasz tego co on mówi oraz że jest dla Ciebie
istotnym, by dowiedzieć się czegoś więcej.
o Nie upewnianie się czy dobrze zrozumiano rozmówcę. Podczas dyskusji staraj się jak
najlepiej zrozumieć swojego rozmówcę. Doskonałym sposobem, aby upewnić się czy
rozmówca i Ty macie to samo na myśli jest zadawanie pytań doprecyzowujących jego
wypowiedź. Szczególnym rodzajem zadawania pytań może być parafrazowanie. Polega
ono na tym, aby w trakcie rozmowy swoimi słowami podsumowywać to, co się
usłyszało.
o Nie dostosowywanie komunikatu do odbiorcy w trakcie trudnej rozmowy. Nie do
wszystkich trafiają argumenty, które nas przekonują, a także nie wszystkich interesuje to
co, nas. W relacji z innymi warto skoncentrować się na rozmówcy – jaka to jest osoba?
Jaki jest jej poziom wiedzy? Jakich informacji oczekuje? Od odpowiedzi na powyższe
pytania zależy to, w jaki sposób powinieneś formułować swoją wypowiedź, aby była
najskuteczniejsza.
Techniki i ćwiczenia, które możesz wykonać:

Parafraza. Bardzo przydatne w rozmowach ze współpracownikami jest korzystanie
z technik komunikacyjnych świadczących o umiejętności aktywnego słuchania. Jest to
m.in. parafraza, czyli powtarzanie za Twoim rozmówcą jak zrozumiałeś to, co on
powiedział. Przećwicz parafrazowanie wypowiedzi rozmówców.
Parafrazę rozpocząć możesz na jeden z poniższych sposobów:
Brzmi to jakby...
Czy dobrze przypuszczam...
Strona 6
Innymi słowy...
Jeśli dobrze Pana rozumiem...
Zakończyć zaś mógłbyś tak:
Czy to jest to, co ma Pan na myśli?
Tak Pan powiedział?
To jest to, co chciałby Pan otrzymać?

Zamiana oceny na opinię, czyli przećwicz stosowanie komunikatu „Ja”.
W efektywnej komunikacji zawsze należy pamiętać, aby nie formułować oceniających
zdać. Przećwicz zamianę ocen na opinię – zamiast komunikatu „Ty” użyj komunikatu
„Ja”.
OCENA
OPINIA
komunikat z „TY”
komunikat z „Ja”
„Ty jesteś ...”
„Ja myślę, uważam...”
„Jesteś ...”
„Moim zdaniem ...”
Książki i opracowania, które możesz przeczytać:
o McKay M., Davis M., Fanning P. (2001), Sztuka skutecznego porozumiewania się,
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
o Stewart J., (2002). Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi,
Warszawa Polskie Wydawnictwo Naukowe.
o Belbin M.,R (2003), Twoja rola w zespole, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
o Hamlin S. (2002). Jak mówić, żeby nas słuchali?, Petit.

Bierz udział w dyskusjach zespołowych. Jeżeli to możliwe zgłoś się do udziału
w pracach dowolnego zespołu. Podczas każdego spotkania staraj się dzielić z innymi
swoimi pomysłami i opiniami. Zabieraj jak najczęściej głos, wspieraj też dobre
pomysły innych – nawiązuj do nich podczas własnych wypowiedzi. Po kilku
spotkaniach możesz zapytać swoich współpracowników o to, jak postrzegają Twój
udział w zespole. Czy zawsze rozumieją co chcesz przekazać? Czy cenią sobie Twoją
aktywność? Czy uważają, że masz duży wkład w efekty pracy grupy? Zapytaj
szczerze i bądź gotowy na szczere odpowiedzi.

Obserwuj osoby, które uznajesz za doskonałych słuchaczy. Co robią? Jakie są ich
zachowania werbalne i niewerbalne? Porozmawiaj z nimi, dowiedz się, w jaki sposób
nauczyli się aktywnego słuchania. Jak oceniają Ciebie jako partnera
Strona 7
Co mogę zrobić we współpracy z innymi?
w rozmowie? Może mają jakieś sugestie co do Twojej pracy nad umiejętnościami
słuchania.
Rekomendowane tematy kursów i szkoleń
o Efektywna komunikacja w zespole
o Sztuka aktywnego słuchania
o Trening interpersonalny
o Techniki wywierania wpływu
o Sztuka perswazji
o Zarządzanie informacją


Model szkoleń miękkich i twardych (programy szkoleń, wskazówki metodyczne dla
trenerów, materiały szkoleniowe, testy wiedzy).
Kwestionariusze dostępne online do określania hierarchii wartości zawodowych oraz
poziomu gotowości do założenia własnej firmy.
Innowacyjność zaproponowanego podejścia związanego z opracowanym modelem
kompetencyjnym (Piramida Kompetencji)
1. Założenie, że przedsiębiorczość można preinkubować poprzez rozwój kompetencji
potrzebnych przy zakładaniu i prowadzeniu własnej firmy.
2. Uwzględnienie w rozwoju kompetencji przedsiębiorczych innych uwarunkowań
zakładania własnej firmy (wartości oraz gotowość do prowadzenia biznesu).
3. Uwzględnienie w tworzonym modelu kompetencji specyfiki grupy wiekowej przy
jednoczesnym uwzględnieniu uwarunkowań przedsiębiorczości.
4. Opracowanie przyjaznego dla użytkowników/osób badanych narzędzia do
określenia mocnych stron i obszarów do rozwoju w zakresie kompetencji
przedsiębiorczych – głównych nacisk w konstrukcji metody położony jest na jej
rozwojowy i motywujący charakter.
 Boyatzis R. E., The Competent Manager. A Model for Effective Performance,
John Wiley & Sons, New York 1982.
Strona 8
Bibliografia:
 Filipkowska A., Jurek P., Molenda N., Pakiet Kompetencyjny. Metodologia i
narzędzia, Wydawnictwo ProFirma , Sopot 2004.
 Horton S., Competencies In People Resourcing, [w:] People Resourcing and Talent
Planning. HRM in Practice, ed. S. Pilbeam, M. Corbridge, 4th Edition, Pearson
Education Ltd., Essex 2010, s. 61–89. McClelland D. C., Testing for Competence
Rather Than for „Intelligence", „American Psychologist”, Jan 1973.
 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Bilans Kapitału Ludzkiego, 2012.
Strona 9
 Spencer L. M., Spencer S. M., Competence at Work. Models for Superior
Performance, John Wiley & Sons Inc., New York 1993.
Tabela 2. Definicje oraz wskaźniki behawioralne kompetencji wchodzących w skład Piramidy Kompetencji Przedsiębiorczych
Kompetencje
biznesowe
Nazwa
Nastawienie biznesowe
Umiejętności sprzedażowe
Wskaźniki behawioralne
Definicja
Poszukiwani i wykorzystywanie
szans osiągnięcia sukcesu
biznesowego.
Atrakcyjne prezentowanie
produktów/usług w odniesieniu do
potrzeb i oczekiwań klienta.
•
dąży do optymalizowania kosztów w celu podnoszenia zysku
•
poszukuje okazji do usprawnienia działania/podnoszenia
atrakcyjności oferowanych produktów, czy usług
•
dokonuje bilansu potencjalnych kosztów i zysków
podejmowanych działań
•
na bieżąco analizuje rynek oraz działania konkurencji
•
podejmuje opłacalne działania, czyli takie, które przynoszą
korzyści
•
wychodzi z inicjatywą zaprezentowania potencjalnym
klientom produktu/usługi
•
dopytuje klienta o jego potrzeby, zainteresowania oraz
oczekiwania wobec konkretnej gamy produktów/usług
•
przekonuje klienta do korzyści wynikające ze skorzystania
z prezentowanego produktu/usługi
•
proponuje klientom produkty/usługi doskonale
Strona10
Kategoria
odpowiadające ich potrzebom i oczekiwaniom
Budowanie relacji
biznesowych
Kultura i etyka w biznesie
Nawiązywanie i rozwijanie
kontaktów z osobami i
organizacjami, z którymi
współpraca pomaga w osiągnięciu
celów biznesowych.
Postępowanie wobec
współpracowników, klientów i
kontrahentów zgodnie z zasadami i
normami społecznymi przyjętymi
w biznesie.
•
podejmuje opłacalne działania, dąży do sfinalizowania
sprzedaży, skutecznie zachęcając klienta do podjęcia decyzji
o zakupie
•
nawiązuje kontakty z osobami opiniotwórczymi
i decyzyjnymi
•
dopytuje o sytuacje oraz potrzeby partnerów biznesowych
•
buduje sieć kontaktów (networking)
•
poleca produkty/usługi partnerów biznesowych innym
podmiotom
•
atrakcyjnie prezentuje własną działalność biznesową
w trakcie spotkań biznesowych i nieformalnych
•
przestrzega zasad etyki biznesowej, choć okoliczności
sprzyjają ich łamaniu lub omijaniu
•
sprawiedliwie traktuje współpracowników
•
utrzymuje trwałe relacje z kooperantami/dostawcami
•
wprost prezentuje swoje stanowisko/intencje
•
proponuje rozwiązania korzystne dla obu stron interesów
Kompetencje
społeczne
Asertywność
Komunikatywność
Kompetencje
osobiste
Umiejętność
podejmowania ryzyka
Odważne i bezpośrednie wyrażanie •
własnych opinii, emocji, postaw
oraz oczekiwań w sposób nie
•
naruszający praw innych osób.
•
stanowczo odmawia, gdy nie chce czegoś wykonać
wprost dzieli się swoją krytyczną oceną efektów działań
innych
•
skutecznie opiera się manipulacjom i naciskom
emocjonalnym ze strony innych osób
•
śmiało wyraża swoje cele, potrzeby i oczekiwana wobec
sytuacji i innych osób
Przekazywanie innym informacji w •
sposób jasny i zrozumiały a także
•
słuchanie i doprecyzowanie tego co
•
mówią inni.
•
Podejmowanie działań
obarczonych ryzykiem, ale
potencjalnie przynoszących
wprost wyraża swoje opinie, nawet jeżeli nie zgadza się
z innymi
precyzyjnie i jasno formułuje swoje wypowiedzi
trafnie dostosowuje sposób i treść przekazu do odbiorców
wzbudza zainteresowanie tym, co chce powiedzieć
upewnia się, czy został/a dobrze zrozumiany/a przez
odbiorców – zadaje w tym celu konkretne pytania
•
sprawdza, czy dobrze rozumie to, co chcą przekazać inne
osoby
•
kalkuluje ryzyko
•
działa zdecydowanie i bez zwłoki – podejmuje decyzje
opłacalne korzyści.
Organizacja pracy
Zakładanie działalności
Kompetencje
biznesowej
techniczne i
specjalistyczne
i działania we właściwym czasie, nawet nie dysponując
kompletnymi danymi
•
podejmuje działania pomimo obaw i niepewności
•
inwestuje zasoby w działania obarczone ryzykiem, ale dające
szansę na zysk
•
podejmuje ryzykowne działania ukierunkowane na
konkretny cel
Planowanie przebiegu i organizacja •
działań ukierunkowanych na
•
wykonanie powierzonych zadań.
•
Sporządzanie i prowadzenie
dokumentacji oraz dopełnianie
formalności niezbędnych do
poprawnego funkcjonowania
działalności biznesowej.
dokładnie wykonuje zadania
dotrzymuje terminów
podejmuje działania ukierunkowane na rozwiązanie
trudności
•
finalizuje działania
•
działa w sposób systematyczny
•
poprawnie wypełnia dokumentację związaną
z funkcjonowaniem firmy
•
prawidłowo naliczania opłaty i podatki z tytułu prowadzenia
działalności
•
wskazuje na korzystne rozwiązania prawne związane
z zatrudnieniem oraz świadczeniem usług
Obsługa komputera
i urządzeń biurowych
Wykorzystywanie w pracy
podstawowego oprogramowania
(np. przeglądarka internetowa,
edytor tekstów, arkusz
kalkulacyjny) i urządzeń biurowych
(np. drukarka, faks).
•
obsługuje urządzenia biurowe takie jak: drukarka, skaner,
ksero
•
obsługuje przeglądarki internetowe
•
korzysta z programów do obsługi poczty elektronicznej
•
komunikuje się za pomocą komunikatorów internetowych,
np. skype
•
zapisuje dokumenty do formatu pdf
•
posługuje się edytorem tekstu
•
posługuje się programem do tworzenia prezentacji
multimedialnych
•
posługuje się arkuszem kalkulacyjnym
•
korzysta z programów do kompresji przy wysyłaniu
dokumentów elektronicznych