actio rei uxoriae

REPETYTORIA C.H.BECK
Prawo rzymskie
W sprzeda¿y:
W. Wo³odkiewicz, M. Zab³ocka
PRAWO RZYMSKIE. INSTYTUCJE, wyd. 5
Podrêczniki Prawnicze
T. Maciejewski
HISTORIA POWSZECHNA USTROJU i PRAWA, wyd. 4
Studia Prawnicze
T. Maciejewski
HISTORIA USTROJU I PRAWA S¥DOWEGO POLSKI, wyd. 4
Podrêczniki Prawnicze
A. Dêbiñski, J. Misztal-Konecka, M. Wójcik
PRAWO RZYMSKIE PUBLICZNE
Akademia Prawa
T. Stawecki, P. Winczorek
WSTÊP DO PRAWOZNAWSTWA, wyd. 5
Skrypty Becka
www.sklep.beck.pl
Prawo
rzymskie
pytania • kazusy • tablice
3. wydanie
rozszerzone i zmienione
Agnieszka Kacprzak
doktor w Katedrze Prawa Rzymskiego
Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Jerzy Krzynówek
doktor w Katedrze Prawa Rzymskiego
Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Redakcja: Aneta Flisek
© Wydawnictwo C.H. Beck 2011
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C.H. Beck
Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa
ISBN 978-83-255-3030-3
ISBN e-book 978-83-255-3031-0
Spis treœci
Spis treœci
Wykaz
treœci
skrótów
Literatura
Przedmowa
IX
XIII
XVII
Czêœæ A. Pytania egzaminacyjne
Rozdzia³ I. Prawo osobowe
Pytania 1–49
Rozdzia³ II. Prawo ma³¿eñskie
Pytania 50–66a
Rozdzia³ III. Patria potestas
Pytania 67–70
Rozdzia³ IV. Opieka i kuratela
Pytania 71–83
Rozdzia³ V. Prawo rzeczowe
Pytania 84–152
Rozdzia³ VI. Prawo spadkowe
Pytania 153–213
Rozdzia³ VII. Zobowi¹zania
Pytania 214–395
1
31
40
42
48
91
124
Czêœæ B. Kazusy
Jak rozwi¹zaæ kazus?
Kazus 1. Nabycie obywatelstwa przez Latyna
Kazus 2. Po¿yczka zaci¹gniêta przez filius familias
Kazus 3. Odpowiedzialnoœæ w³aœciciela za umowê niewolnika
Kazus 4. Peculium na cele handlowe
Kazus 5. Odpowiedzialnoœæ za d³ug niewolnika
Kazus 6. Darowizna z peculium
Kazus 7. Actio noxalis
Kazus 8. OdpowiedzialnoϾ noksalna
225
228
229
230
231
234
235
236
236
VI
Spis treœci
Kazus 9. Odpowiedzialnoœæ w³aœciciela za d³ugi niewolnika z peculium
Kazus 10. Ustanowienie institora
Kazus 11. Skutki maj¹tkowe conventio in manu
Kazus 12. Ustanowienie posagu
Kazus 13. Zwrot posagu
Kazus 14. Legitymacja do wniesienia actio rei uxoriae (I)
Kazus 15. Legitymacja do wniesienia actio rei uxoriae (II)
Kazus 16. Prawo do zatrzymania posagu
Kazus 17. Legitymacja do wniesienia actio rei uxoriae (III)
Kazus 18. Ograniczona zdolnoœæ do czynnoœci prawnych a udzielenie mutuum
Kazus 19. Ograniczona zdolnoœæ do czynnoœci prawnych a przyjêcie œwiadczenia
Kazus 20. Negotium claudicans
Kazus 21. Zamiar przeniesienia w³asnoœci przy traditio (I)
Kazus 22. Zamiar przeniesienia w³asnoœci przy traditio (II)
Kazus 23. Zasada plus est in re quam in existimatione
Kazus 24. Nabycie skarbu znalezionego przez niewolnika oddanego w u¿ytkowanie
Kazus 25. Legitymacja procesowa przy rei vindicatio
Kazus 26. Legitymacja procesowa do wniesienia rei vindicatio
Kazus 27. Actio negatoria, immissiones
Kazus 28. Nabycie i utrata posiadania
Kazus 29. Nabycie posiadania przez zarz¹dcê
Kazus 30. Nabycie posiadania przez niewolnika do peculium
Kazus 31. Traditio longa manu
Kazus 32. Wydanie rzeczy
Kazus 33. Nabycie posiadania. Zaw³aszczenie (I)
Kazus 34. Nabycie posiadania. Zaw³aszczenie (II)
Kazus 35. NieruchomoϾ jako przedmiot zastawu
Kazus 36. Œmieræ we wspólnym niebezpieczeñstwie
Kazus 37. Dziedziczenie po filius familias pe³ni¹cym s³u¿bê wojskow¹
Kazus 38. SkutecznoϾ zapisu damnacyjnego w razie zbycia jego przedmiotu
Kazus 39. Skutki zapisu damnacyjnego tej samej rzeczy dla dwóch ró¿nych osób
Kazus 40. Wykonanie œwiadczenia ze stypulacji. Stosowanie actio doli
Kazus 41. Nastêpcza niemo¿liwoœæ œwiadczenia
Kazus 42. Po¿yczka – problem porozumienia stron
Kazus 43. Depozyt czy po¿yczka?
Kazus 44. Relacja miêdzy wydaniem rzeczy a porozumieniem stron przy po¿yczce
237
238
238
239
239
240
240
241
241
242
243
244
245
246
247
248
248
249
250
251
253
254
255
255
256
257
257
259
259
261
261
262
263
266
268
270
Spis treœci
VII
Kazus 45. Depozyt – casus mixtus
Kazus 46. Kupno rzeczy przysz³ej (emptio rei speratae)
Kazus 47. Ustalenie ceny a zawarcie umowy sprzeda¿y
Kazus 48. Periculum emptoris
Kazus 49. OdpowiedzialnoϾ za custodia
Kazus 50. OdpowiedzialnoϾ sprzedawcy Рwina (culpa)
Kazus 51. Niemo¿liwoœæ œwiadczenia w umowie sprzeda¿y
Kazus 52. Powstanie spó³ki (consensus)
Kazus 53. Rozliczenie z tytu³u prowadzenia spraw spó³ki
Kazus 54. Odpowiedzialnoœæ wspólnika – culpa levis in concreto
Kazus 55. Rozwi¹zanie spó³ki – œmieræ wspólnika
Kazus 56. Wspólnicy wobec wierzycieli
Kazus 57. Umowa sprzeda¿y czy najmu dzie³a?
Kazus 58. Obowi¹zek ponoszenia nak³adów na rzecz w umowie najmu
Kazus 59. Odszkodowanie za niewykonanie umowy najmu
Kazus 60. Odwo³anie zlecenia
Kazus 61. Ryzyko przypadkowej utraty rzeczy przy zleceniu
Kazus 62. Zakres actio mandati directa
Kazus 63. Zakres uprawnieñ gestora do ¿¹dania zwrotu kosztów prowadzenia
cudzych spraw
271
273
274
274
275
276
277
278
279
280
281
282
282
284
285
286
287
287
Kazus 64. Rozliczenie z tytu³u negotiorum gestio
Kazus 65. Negotiorum gestio – wzajemne roszczenia stron
Kazus 66. Iniuria – zakres przedmiotowy (I)
Kazus 67. Iniuria – zakres przedmiotowy (II)
Kazus 68. Zniewaga poœrednia
Kazus 69. Niewolnik jako adresat zniewagi
Kazus 70. Zamiar zniewa¿enia a b³¹d co do osoby
Kazus 71. B³¹d co do status familiae zniewa¿onej kobiety
Kazus 72. Przedmiot kradzie¿y
Kazus 73. Wymóg bezprawnoœci czynu przy kradzie¿y
Kazus 74. Animus furandi – zamiar pope³nienia kradzie¿y
Kazus 75. Rozszerzenie odpowiedzialnoœci akwiliañskiej
Kazus 76. Wina akwiliañska
Kazus 77. Odpowiedzialnoœæ akwiliañska – zwi¹zek przyczynowy
Kazus 78. Actio doli
Kazus 79. Szkoda maj¹tkowa, jako przes³anka zastosowania edyktu quod metus causa
288
289
290
291
292
293
294
294
295
296
298
299
300
301
302
303
304
VIII
Kazus 80. Bierna legitymacja przy exceptio quod metus causa
Kazus 81. Actio quod metus causa – zagro¿enie istotnego dobra osoby
Kazus 82. Fraus creditorum
Spis treœci
305
306
307
Czêœæ C. Tablice
Tabl. 1. Podmioty prawa
Tabl. 2. Wyró¿nienie czynnoœci prawnych spoœród innych zdarzeñ
Tabl. 3. Czynnoœci prawne
Tabl. 4. Elementy czynnoœci prawnej
Tabl. 5. Zdolnoœæ do czynnoœci prawnych
Tabl. 6. Zwrot posagu
Tabl. 7. Struktura familia
Tabl. 8. Rzeczy
Tabl. 9. Sposoby nabycia w³asnoœci
Tabl. 10. Delegatio ad dandum
Tabl. 11. Wzglêdna ochrona bonitarna
Tabl. 12. Ochrona posiadania
Tabl. 13. Dziedziczenie w klasie sui heredes
Tabl. 14. Dziedziczenie krewnych agnacyjnych
Tabl. 15. Skutki odrzucenia spadku przez krewnego agnacyjnego
Tabl. 16. Dziedziczenie unde liberi
Tabl. 17. Nova clausula Iuliani
Tabl. 18. Bonorum possessio unde cognati
Tabl. 19. Struktura Ÿróde³ zobowi¹zañ
Tabl. 20. Po¿yczka bez przekazania w³asnoœci z maj¹tku po¿yczkodawcy
Tabl. 21. Obowi¹zki i uprawnienia stron w razie zniszczenia rzeczy przed
wygaœniêciem umowy najmu
Tabl. 22. Nak³ady na rzecz bêd¹c¹ przedmiotem najmu
Tabl. 23. Kupno rzeczy na zlecenie
Tabl. 24. Zastêpstwo poœrednie – skutki dzia³añ gestora
Tabl. 25. Kszta³towanie siê definicji kradzie¿y
Tabl. 26. Furtum – skargi przys³uguj¹ce okradzionemu
Tabl. 27. Zakres stosowania ustawy Akwiliañskiej
Leges (wybrane)
Wykaz Ÿróde³
Indeks terminów i zwrotów ³aciñskich
309
310
310
311
311
312
313
313
314
314
315
316
317
317
318
318
318
319
319
320
320
320
321
321
322
322
323
325
331
341
Wykaz skrótów
Wykaz
Wy
1.
ród³a
k az skrótów
sk ró tó w
Ad . Lu c. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Sen ek a, Epistuolae morales ad Lucilium (Listy mo raln e d o
Lu cy liu sza)
C.1 .1 .1 .1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Codex Iustinianus (Ko d ek s Ju sty n iañ sk i), k siêg a 1 , ty tu ³ 1 ,
k o n sty tu cja 1 , § 1
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
Cic. In Verr.
Cy cero n , In Verrem (Mo wa przeciwko Werresowi)
Cic. Pro Caec. ____________ Cyceron, Pro Caecina (Mowa w obronie Cecyny)
Cic. Top. ________________ Cyceron, Topica (Topiki)
Coll. ___________________ Collatio legum Mosaicarum et Romanarum. Prywatny zbiór
prawa z lat 390–438 n.e., zawieraj¹cy fragmenty pism jurystów rzymskich oraz konstytucji cesarskich, a tak¿e ich
zestawienie z Prawem Moj¿eszowym
D.1.1.1.1 ________________ Digesta Iustiniani (Digesta Justyniañskie), ksiêga 1, tytu³ 1,
fragment 1, § 1
________________
Frag. Vat.
Fragmenta Vaticana
G.1.1 ___________________ Gaius, Institutiones (Instytucje), ksiêga 1, fragment 1
Gell. ___________________ Aulus Gellius, Noctes Atticae
I.1.1.1 __________________ Institutiones Iustiniani (Instytucje Justyniañskie), ksiêga 1,
tytu³ 1, § 1
Nov. ____________________ Novellae Iustiniani (Nowele Justyniañskie). Zmiany wydane
po zakoñczeniu kodyfikacji justyniañskiej
P.S. ____________________ Pauli Sententiae. Antologia tekstów prawniczych w 5 ksiêgach, sporz¹dzona za czasów Dioklecjana (285–305 n.e.),
w oparciu o pisma Paulusa, ewentualnie tak¿e innych jurystów
_____________
Suet. Claud.
Suetonius, De vita Caesarum, Claudius (¯ywoty Cezarów,
Klaudiusz)
______________
Suet. Gram.
Suetonius, De grammaticis et rhetoribus (O gramatykach
i retorach)
__________
Tit. ex corp. Ulp.
Tituli ex corpore Ulpiani (czasem cytowane tak¿e jako Regulae Ulpiani). Kompilacja z IV w. n.e., zawieraj¹ca poklasyczne opracowanie fragmentów Instytucji Gaiusa oraz dzie³
o charakterze podrêcznikowym z okresu dynastii Sewerów,
w tym Instytucji Ulpiana
X
Wykaz skrótów
2. Juryœci
Afr. ____________________ Africanus, Sextus Caecilius, II w. n.e.; Sabinianin, uczeñ
Juliana
Alf. ____________________ Alfenus Varus, Publius, I w. p.n.e.; jeden z najwybitniejszych
prawników póŸnej republiki, uczeñ Serviusa Sulpiciusa Rufusa
Call. ____________________ Callistratus, II/III w. n.e.
Cels. ___________________ Celsus, Publius Iuventius, II w. n.e.; przywódca szko³y Prokulianów, w swoich pismach czêsto polemizowa³ z Julianem,
którego jednak nigdy nie wymienia³ z imienia
Flor. ____________________ Florentinus, II w. n.e.
Gai. ____________________ Gaius, II w. n.e.; Sabinianin; zajmowa³ siê nauczaniem prawa,
autor Instytucji, jedynego zachowanego do czasów wspó³czesnych staro¿ytnego podrêcznika prawa rzymskiego
Herm. __________________ Hermogenianus, IV w. n.e.; autor jednego z pierwszych prywatnych zbiorów konstytucji cesarskich, tzw. Codex Hermogenianus
Jav. ____________________ Javolenus Priscus, Caius Octavius, ur. ok. 60 r. n.e.; przywódca szko³y Sabinianów
Jul. _____________________ Julianus, Salvius, II w. n.e.; najs³awniejszy przedstawiciel
szko³y Sabinianów. Urzêdnik w kancelarii Hadriana, na którego polecenie dokona³ kodyfikacji edyktu pretorskiego
Lab. ____________________ Labeo, Marcus Antistius, ur. ok. 50 p. n.e.; zmar³ miêdzy 10
a 20 r. n.e.; jeden z fundatorów jurysprudencji klasycznej.
Poœród wspó³czesnych cieszy³ siê s³aw¹ znawcy logiki i gramatyki. Za³o¿yciel Szko³y Prokulianów
Maec. __________________ Maecianus, Volusius, po³owa II w. n.e., nauczyciel Marka
Aureliusza i cz³onek jego rady cesarskiej
Marcell. _________________ Marcellus, Ulpius, po³owa II w. n.e.
Marci. __________________ Marcianus, Aelius, 1 po³owa III w. n.e.
Modest. _________________ Modestinus, Herennius, III w. n.e.; uczeñ Ulpiana, ostatni
przedstawiciel jurysprudencji klasycznej
Nerat. __________________ Neratius Priscus, I/II w. n.e.; Prokulianin
Pap. ____________________ Papinianus, Aemilius, II w. n.e. – 212 r. n.e.; najbardziej uhonorowany przez potomnych jurysta rzymski; zgodnie z ustawami Teodozjusza i Walentyniana dotycz¹cymi cytowania,
jego stanowisko mia³o byæ rozstrzygaj¹ce dla sêdziego w razie niezgodnoœci pogl¹dów miêdzy jurystami
Paul. ___________________ Paulus, Julius, II/III w. n.e.; karierê zaczyna³ jako asesor
Papiniana. Wyci¹gi z jego dzie³ stanowi¹ ok. 1/6 Digestów
Justyniañskich
Pomp. __________________ Pomponius, Sextus, II w. n.e.; Sabinianin; nie piastowa³ ¿adnych urzêdów, lecz poœwiêci³ siê nauce prawa. Napisa³ m.in.
dzie³o o historii prawodawstwa rzymskiego pt. Enchiridion
Wykaz skrótów
XI
Tryph. __________________ Tryphoninus, prawnik z III w. n.e. Jego pisma wykazuj¹ silny
wp³yw retoryki
Ulp. ____________________ Ulpianus, Domitius, II w. n.e. – 228 r. n.e.; najobszerniej reprezentowany autor w Digestach Justyniañskich. Podobnie
jak Paulus, by³ asesorem Papiniana
Venul. __________________ Venuleius Saturninus, prawnik z po³owy II w. n.e.
3. Czasopisma
CPH ___________________ Czasopismo Prawno-Historyczne
ZN UJ __________________ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego
Literatura
ród³a:
Literatura
M. Zab³ocka, J. Zab³ocki, Ustawa XII tablic. Tekst – t³umaczenie – objaœnienia, Warszawa
2000.
G. = Gai institutionum commentarii IV. Codicis Veronensis denuo collati apographum,
ed. G. Studemundus, Lipsiae 1874. Przek³ad na jêzyk polski; Gaius, Instytucje, z jêzyka
³aciñskiego prze³o¿y³ i wstêpem opatrzy³ C. Kunderewicz, opracowa³ J. Rezler, Warszawa 1982; W. Rozwadowski, Gai Institutiones. Instytucje Gaiusa. Tekst i przek³ad z jêzyka
³aciñskiego prze³o¿y³ wstêpem i uwagami opatrzy³ W. Rozwadowski, Poznañ 2003.
I., D., C., Nov. = Corpus iuris civilis, ed. Th. Mommsen, P. Krüger, R. Schöll, G. Kroll,
1. Institutiones (Krüger), Digesta (Mommsen, Krüger); 2. Codex repetitae praelectionis
(Krüger); 3. Novellae (Schöll, Kroll), Berolini 1928–1929; liczne dodruki.
Instytucje Justyniana, z jêzyka ³aciñskiego prze³o¿y³ i przedmow¹ opatrzy³ C. Kunderewicz,
Warszawa 1986.
The Digest of Justinian, English transl. ed. A. Watson, Philadelphia 1985, t. I–IV.
Przek³ad na jêzyk niemiecki w ramach Corpus Iuris Civilis, Text und Übersetzung, pod red.
Behrends, Knütel, Kupisch, Seiler. Ukaza³y siê dotychczas Instytucje Justyniana i cztery
tomy Digestów, Heidelberg 1990.
FIRA = S. Riccobono, G. Baviera, C. Ferrini, G. Furlani, V. Arangio-Ruiz, Fontes iuris Romani anteiustiniani (Florentiae): 1. Leges (1941); 2. Auctores (1940); 3. Negotia (1969).
Tam zawarte s¹ teksty Tit. ex corp. Ulp., P.S., Coll., cytowane w tekœcie.
Wybrane podrêczniki i encyklopedie:
A. Berger, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953.
W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Wyd. prawnicze PWN, 2009.
A. Guarino, Diritto privato romano, wyd. 12, Napoli 2001.
M. Kaser, Das römische Privatrecht, vol. I–II, wyd. 2, München 1971–1975.
M. Kaser, Das römische Zivilprozessrecht, wyd. 2, oprac. K. Hackl, München 1996.
K. Kolañczyk, Prawo rzymskie, wyd. 5 zmienione – zaktualizowa³ J. Kodrêbski, Warszawa
2007.
W. Litewski, Rzymskie prawo prywatne, wyd. 4 poprawione, Warszawa 1999, wyd. 5, Warszawa 2003.
W. Litewski, S³ownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998.
Prawo rzymskie. S³ownik encyklopedyczny, pod red. W. Wo³odkiewicza, Warszawa 1986.
F. Schulz, Classical Roman Law, Oxford 1951.
R. Taubenschlag, Rzymskie prawo prywatne na tle praw antycznych, Warszawa 1955.
XIV
Literatura
W. Wo³odkiewicz, M. Zab³ocka, Prawo rzymskie. Instytucje, wyd. 4 zmienione i poszerzone,
Warszawa 2005; wyd. 5 poprawone i rozszerzone, Warszawa 2009.
Wybrane opracowania, monografie i artyku³y:
W. Bojarski, Po¿ytki naturalne w prawie rzymskim. Studium z rzymskiego prawa maj¹tkowego, Toruñ 1979.
W. Bojarski, Unifikacja praw dzier¿aw wieczystych w prawie rzymskim, Prawo Kanoniczne
1994, Nr 3–4.
W. Dajczak, Zwrot „bona fides” w rozstrzygniêciach dotycz¹cych kontraktów u prawników
rzymskich okresu klasycznego, Toruñ 1998.
G. Diòsdi, Ownership in Ancient and Preclassical Roman Law, Budapest 1970. T. Giaro
(rec.), W³asnoœæ w Rzymie republikañskim, CPH 25, 1973, z. 2.
G. Diòsdi, Contract in Roman Law. From the Twelve Tables to the Glossators, Budapest
1981.
B. W. Frier, Landlords and tenants in imperial Rome, Princeton 1980.
T. Giaro, Prawda dogmatyczna i „ponadczasowoœæ” jurisprudencji rzymskiej, CPH 40, 1988,
z. 1.
T. Giaro, Prawda i autorytet w jurysprudencji klasycznej, ZN UJ 876, Prace Prawn. 1989,
Nr 125.
E. Gintowt, Rzymskie prawo prywatne w epoce postêpowania legisakcyjnego (od decemwiratu do lex Aebutia), Warszawa 1960.
A. Kacprzak, Ratihabitio i mandatum, Studia Iuridica 1998, Nr 36.
J. Kodrêbski, Sabinianie i Prokulianie. Szko³y prawa w Rzymie wczesnego cesarstwa, £ódŸ
1974.
A. Koch, Ewolucja deliktu iniuria w prawie rzymskim epoki republikañskiej, CPH 19, 1967,
z. 2.
A. Kremer, Wybrane zagadnienia aestimatum w prawie klasycznym, [w:] Profesorowi Janowi
Kodrêbskiemu in memoriam, red. A. Pikulska-Robaszkiewicz, £ódŸ 2000.
J. Krzynówek, Odpowiedzialnoœæ przedsiêbiorcy (exercitor) w prawie rzymskim. Actio exercitoria, actio institoria, Warszawa 2000.
G. Kuleczka, Prawo rzymskie epoki pryncypatu wobec dzieci pozama³¿eñskich, Wroc³aw
1969.
H. Kupiszewski, Stosunki maj¹tkowe miêdzy narzeczonymi w prawie rzymskim klasycznym
(Dos i donatio), Prawo Kanoniczne 1977, Nr 3–4.
H. Kupiszewski, Prawo rzymskie a wspó³czesnoœæ, Warszawa 1988.
H. Kupiszewski, Rozwa¿ania o w³asnoœci rzymskiej, CPH 36, 1984, z. 2.
M. Kury³owicz, Prawo i obyczaje w staro¿ytnym Rzymie, Lublin 1984.
M. Kury³owicz, Adoptio prawa rzymskiego. Rozwój i zmiany w okresie poklasycznym i justyniañskim, Lublin 1976.
F. Longchamps de Bérier, O elastycznoœci prawa spadkowego. Fideikomis uniwersalny
w klasycznym prawie rzymskim, Warszawa 2006, [wyd. 2, pierwsze polskie].
F. Longchamps de Bérier, Nadu¿ycie prawa w œwietle rzymskiego prawa prywatnego,
wyd. 2, Wroc³aw 2007.
£aciñskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie s¹dów polskich, pod red.
W. Wo³odkiewicza, J. Krzynówka, Warszawa 2001.
W. Osuchowski, Historyczny rozwój kompensacji w prawie rzymskim, Kraków 1970.
Literatura
XV
W. Rozwadowski, Nowe badania nad istot¹ ma³¿eñstwa rzymskiego, Meander 42, 1987,
z. 4–5.
W. Rozwadowski, Definicje prawa w³asnoœci w rozwoju dziejowym, CPH 36, 1984, z. 2.
W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie polskim na tle prawa rzymskiego, CPH 41, 1989, z. 2.
W. Rozwadowski, Sprzeda¿ pojedynczej wierzytelnoœci w rzymskim prawie okresu republikañskiego, CPH 19, 1967, z. 2.
J. W. Tellegen, „Oratores”, „iurisprudentes” and the „Causa Curiana”, RIDA 30, 1983,
s. 293–311.
The Roman Law of Sale, Introduction and Select Texts by F. de Zulueta, Oxford 1945.
A. Watson, Law making in the later Roman Republic, Oxford 1974.
R. Wojciechowski, Servi corruptio w klasycznym prawie rzymskim, Acta Universitatis Wratislaviensis Nr 1692, Prawo 1994, Nr 240.
W. Wo³odkiewicz, Rzymskie korzenie wspó³czesnego prawa cywilnego, Warszawa 1978.
W. Wo³odkiewicz, Obligationes ex variis causarum figuris, Warszawa 1968.
W. Wo³odkiewicz, Czy prawo rzymskie przesta³o istnieæ?, Kraków 2003.
M. Zab³ocka, Przemiany prawa osobowego i rodzinnego w ustawodawstwie dynastii julijsko-klaudyjskiej, Warszawa 1987.
M. Zab³ocka, Romanistyka polska po II wojnie œwiatowej, Warszawa 2002.
J. Zab³ocki, Kompetencje patres familias i zgromadzeñ ludowych w œwietle Notes Alticae
Alusa Gelliusa, Warszawa 1990.
J. Zab³ocki, Rozwa¿ania o procesie rzymskim w „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa, Warszawa 1999.
R. Zimmermann, The Law of Obligations. Roman Foundation of the Civilian Tradition,
wyd. 2, Oxford, New York 1996.
E. ¯ak, The Historical Development of Roman Guardianship of a Spendthrift (cura prodigi),
[w:] Au-delà des Frontières. Mélanges Wo³odkiewicz, II, Varsovie 2000, s. 1133–1156.
J. ¯eber, A Study of the Peculium of a Slave in Pre-Classical and Classical Roman Law,
Wroc³aw 1981.
Przedmowa
Przedmowa
Prowadzone na pierwszym roku studiów prawniczych zajêcia z prawa rzymskiego
wprowadzaj¹ studentów w œwiat dogmatyki prawniczej. Ich celem jest zapoznanie s³uchaczy ze sposobami rozumowania i argumentacji prawniczej, a tak¿e pog³êbienie historycznego spojrzenia na naukê prawa. Mimo wielu podrêczników obecnych w obiegu akademickim, dostêp do materia³ów Ÿród³owych jest nadal w du¿ym stopniu utrudniony. Na jêzyk
polski przet³umaczono zaledwie kilka najistotniejszych pozycji z rzymskiej literatury
prawniczej. Wybory Ÿróde³ z t³umaczeniami czêsto nie spe³niaj¹ dydaktycznego zadania,
gdy¿ stopieñ z³o¿onoœci poruszanych w nich problemów rzadko pozwala na ich samodzieln¹ lekturê. Autorzy maj¹ nadziejê, ¿e repetytorium pozwoli studentom w nowy sposób
spojrzeæ na prawo rzymskie i u³atwi przygotowanie do egzaminu. Repetytorium zosta³o pomyœlane jako uzupe³nienie wyk³adu i podrêcznika. £¹czy ono w sobie wiele elementów, istotnych w procesie dydaktycznym. Zawiera omówienie najistotniejszych zagadnieñ,
które autorzy staraj¹ siê, tam gdzie to mo¿liwe, ilustrowaæ Ÿród³ami zaczerpniêtymi z Instytucji i Digestów, opatruj¹c je komentarzem oraz przyk³adami. Taki uk³ad pozwala pokazaæ prawo rzymskie od strony problemowej, a tak¿e uchwyciæ kwestie, które przez
rzymskich jurystów traktowane by³y jako kontrowersyjne. W dyskusji nad nimi ujawnia siê
specyfika prawniczej argumentacji, silnie oddzia³uj¹ca na póŸniejsze dzieje nauki prawa
w Europie.
Wszystko to nie powinno zas³aniaæ podstawowego zadania niniejszego repetytorium,
które ma umo¿liwiæ studentowi sprawne i przyjemne powtarzanie materia³u przed egzaminem.
Walor praktyczny podnosz¹ liczne kazusy i zadania z rozwi¹zaniami, które pomog¹ dobrze przygotowaæ siê do egzaminu pisemnego.
Mamy równie¿ nadziejê, ¿e zamieszczony wybór Ÿróde³ z przyk³adami bêdzie s³u¿y³ pomoc¹ w prowadzeniu æwiczeñ z prawa rzymskiego.
Prezentowane repetytorium nie wyczerpuje wszystkich zagadnieñ omawianych na wyk³adzie i w podrêczniku, st¹d liczne odes³ania do podrêcznika. Zosta³y pominiête zagadnienia
ogólne, historia Ÿróde³ prawa, prawo procesowe i niektóre inne zagadnienia. Wynika³o to
z przyjêtej metody opracowania – autorzy starali siê przedstawiæ g³ównie kwestie dogmatyczne i problematyczne – a tak¿e z ograniczeñ wydawniczych. Nie oznacza to bynajmniej, ¿e
pominiête zagadnienia nie stanowi¹ materii egzaminacyjnej!
Wiêkszoœæ fragmentów Digestów zosta³a zamieszczona w t³umaczeniu w³asnym autorów. Staraliœmy siê przede wszystkim oddaæ problematykê tekstów, przywi¹zuj¹c mniejsz¹
wagê do filologicznej starannoœci. Niektóre przek³ady zbli¿aj¹ siê bardziej do parafrazy ni¿
wiernego, filologicznego t³umaczenia.
XVIII
Przedmowa
Wszêdzie tam, gdzie przek³ad pochodzi od innych autorów, zosta³o to zaznaczone w tekœcie. Odes³ania do podrêcznika wskazuj¹ na podrêcznik W. Wo³odkiewicza i M. Zab³ockiej,
Prawo rzymskie. Instytucje, wyd. 5, Warszawa 2009.
Autorzy dziêkuj¹ Z. S³u¿ewskiej za pomoc w opracowaniu rozdzia³u o spó³ce.
Profesorom M. Zab³ockiej i W. Wo³odkiewiczowi za przychylne przyjêcie pomys³u napisania tego repetytorium i cenne uwagi.
Trzecie wydanie zosta³o rozszerzone i zmienione. Autorzy dodali nowe pozycje literatury,
pytania oraz kazusy.
Agnieszka Kacprzak
Jerzy Krzynówek
Warszawa, maj 2011 r.
Czêœæ A. Pytania egzaminacyjne
Rozdzia³ I. Prawo osobowe
1. Podmioty prawa
Pytanie 1. Kogo uwa¿a siê za podmiot prawa?
Czêœæ
Rozdzia³
Wspó³czeœnie,
A.I. Pytania
Prawo osobowe
egzaminacyjne
zgodnie z treœci¹ art. 8 KC, ka¿dy cz³owiek od chwili urodzenia
ma zdolnoœæ prawn¹. Oznacza to, ¿e ka¿dy cz³owiek jest podmiotem prawa od chwili
urodzenia.
W czasach antycznych zdolnoœæ prawna przys³ugiwa³a tylko okreœlonej grupie
osób, które mo¿na by³o zakwalifikowaæ jako wolnych obywateli Rzymu, niepodlegaj¹cych zwierzchnictwu pater familias. St¹d podzia³ ludzi dokonywany wed³ug
trzech kryteriów:
a) wed³ug status libertatis: servi – liberi; (stanu wolnoœci: niewolnicy – wolni);
b) wed³ug status civitatis: cives – peregrini; (stanu obywatelstwa: obywatele – obcokrajowcy);
c) wed³ug status familiae: sui iuris – alieni iuris; (stanu w rodzinie: w³asnowolni –
podlegaj¹cy w³adzy).
Zob. tabl. 1.
Pytanie 2. Kiedy rozpoczyna swój byt osoba fizyczna?
Podobnie jak dzisiaj, pocz¹tkiem bytu prawnego osoby fizycznej by³o urodzenie.
Dziecko musia³o przyjœæ na œwiat ¿ywe. Paul. D. 50.16.129: „Ci, którzy rodz¹ siê
martwi, nie s¹ uznawani ani za urodzonych, ani za poczêtych, dlatego w ¿adnym wypadku nie mog¹ byæ zaliczeni do potomstwa”.
Kacprzak, Krzynówek, Prawo rzymskie, Repetytoria C. H. Beck
Pyt. 1–2