Trudności wychowawcze. Zjawisko niedostosowania społecznego

Trudności wychowawcze. Zjawisko niedostosowania społecznego
Magdalena Łupaczewska
Wychowanie jest pojęciem bardzo różnie definiowanym. Spotykamy definicje o rodowodzie
psychologicznym,
socjologicznym,
mówimy
światopoglądowych czy aksjologicznych.
o
próbach
wyjaśnienia
wypływających
z
założeń
Ryszard Wroczyński uważa wychowanie za ciąg zdarzeń
prowadzących do określonych zmian w osobowości wychowanka. Natomiast H. Muszyński mówi o
wychowaniu jako świadomej działalności jednych osób zmierzającej do wywołania poprzez interakcje
1
społeczne trwałych zmian w osobowościach innych osób. Wychowanie jest procesem celowym, planowym
mającym prowadzić do określonych, pożądanych w społeczeństwie cech osobowości. Jednak wychowanie
jest procesem długotrwałym i w trakcie jego realizacji mogą pojawić się przeszkody, trudności w jego
realizacji.
Każde dziecko stwarza problemy. Niektóre więcej , niektóre mniej. Jednak w większości przypadków
naganne zachowanie ustępuje po odpowiedniej reakcji wychowawczej. Jeżeli zachowanie dziecka
nie
zmienia się pod wpływem zwykłych oddziaływań wychowawczych możemy mówić o trudnościach
wychowawczych. „Jeśli dziecko nie reaguje na upomnienia , a stosowane kary są nieskuteczne, wówczas
mamy do czynienia z trudnościami wychowawczymi”.2 Kłopoty zaczynają się gdy zachowanie odbiega od
ogólnie przyjętych norm moralnych w społeczeństwie. W przypadku poważnych zakłóceń mówimy o
zjawisku niedostosowania społecznego. Wg J. Konopnickiego dziecko niedostosowane społecznie to takie,
które:
Nie działa w swoim własnym interesie, co dowodzi jego frustracji,
Zachowaniem swoim sprawia wiele kłopotów,
Reakcje jego są skomplikowane,
Przeżywa wiele niepowodzeń,
Nie mając możliwości osiągania sukcesów, czuje się nieszczęśliwe. 3
Przyczyn trudności wychowawczych może być wiele. Niemniej skupię się na źródłach tkwiących w
rodzinie, ponieważ dobrze wychowane, o wykształconych nawykach respektowania norm moralnych, jest na
ogół odporne i nie daje się sprowadzić na złą drogę.4 Jeśli dziecko dobrze rozumieją swoje dziecko ,
pomagają mu w pokonywaniu trudności, mogą je uchronić przed niekorzystnymi wpływami z zewnątrz.
Wśród przyczyn trudności wychowawczych tkwiących w rodzinie najczęściej wymienia się:
Niewłaściwy stosunek do dziecka – postawa rodziców w stosunku do dziecka może być
przyczyna powstawania trudności wychowawczych. Dobry kontakt z rodzicami, zapewnia poczucie
bezpieczeństwa i wiarę we własne siły, ułatwia zdobycie uznania i przyjaźni wśród rówieśników. Dzieci
wychowywane przez rodziców pobłażliwych charakteryzuje niższy poziom wytrwałości, ograniczona
ciekawość. Nadopiekuńczość może doprowadzić dziecko do przekonania ,że każdy jego wybryk będzie
tolerowany. Utrudnia to wykształcenie hamulców powstrzymujących od zachowań szkodliwych, sprzecznych
1
Za Józef Górniewicz „Teoria wychowania” , Toruń – Olsztyn 1996, s.14
Irena Jundziłł „Trudności wychowawcze w rodzinie”, NASZA KSIĘGARNIA, W-wa 1989, s.41
3
„ O niektórych trudnościach wychowawczych” –Ewa Jagiełło - „Życie szkoły” nr 6, czerwiec 2004, WSiP , s.417
4
Irena Jundziłł – poz. cyt. s.38
2
z ogólnie przyjętymi normami społecznymi. Natomiast dzieci rodziców o postawach unikających
są
zazwyczaj agresywne, źle się uczą, są kłótliwe, nie przestrzegają umów grupowych. Takie zachowanie są
najczęściej manifestacja niespełnionych oczekiwań dziecka. Wg Z. Skornego zachowania agresywne dzieci
bywają
następstwem
blokady
potrzeby
afiliacji,
potrzeby
uznania
społecznego
oraz
potrzeby
samodzielności. Blokada potrzeby afiliacji wywołana jest oziębłości uczuciową rodziców, brakiem z ich strony
objawów serdeczności i życzliwości, nadmierna surowością i częstym stosowaniem kar. Niezaspokojona
potrzeba uznania społecznego – zbyt częste upominanie, wytykanie wad i braków, oraz blokada potrzeby
samodzielności może być stymulatorem zachowań agresywnych dziecka.
Nie uzgodnione metody postępowania z dzieckiem – utrudniają dziecku rozumienie i
przyswajanie norm regulujących współżycie społeczne. U dziecka powstają dwa typy zachowań: jeden
aprobowany przez matkę , drugi przez ojca. W obecności rodziców dziecko postępuje tak jak sobie tego
życzy rodzic, którego się bardziej boi. Podobnie przedstawia się sytuacja z własnym postępowania rodziców.
Niezgodność postaw rodziców może prowadzić do zaburzeń w zachowaniu. Przyczyną trudności
wychowawczych mogą być również nie uzgodnione sposoby nagradzania i karania.
Niewydolność wychowawcza rodziny – jeżeli oboje rodzice są niezaradni życiowo, a sprawy
wychowawcze przerastają ich możliwości ,może dojść do sytuacji ,kiedy dzieci nie mając wzoru do
naśladowania lekceważą rodziców. Dzieci z takich rodzin szybko staja się samodzielne ,są pozbawione
kontroli dorosłych -
próbują także wytrzymałość granic tolerancji rodziców. Brak autorytetu powoduje
utrudnione wartościowanie zjawisk w otaczającym świecie.
Dysfunkcjonalność
rodziny
–
groźba
rozpadu
rodziny
wywołuje
wiele
trudności
wychowawczych. Jeżeli dojdzie do rozpadu rodziny największym wrogiem prawidłowego rozwoju dziecka
jest wrogość rodziców wobec siebie. Nastawiają oni dziecko przeciwko drugiemu rodzicowi, utrudniają
kontakty. W takich warunkach trudno o równowagę psychiczna dziecka, czuje się pokrzywdzone, zaburzeniu
ulega sfera emocjonalna. Trudności piętrzą się gdy dochodzi do powstania nowej rodziny, w której rodzą się
dzieci, które dziecko przy złych stosunkach z rodzicem uważa za konkurencję, czuje się nie potrzebne,
niekochane… Chcąc zwrócić na siebie uwagę stwarza wiele trudności.
Patologia rodziny – najgorszym wrogiem prawidłowego rozwoju osobowości dziecka jest
alkoholizm rodziców.
Dziecko w takiej rodzinie wzrasta w ciągłym strachu, staje się znerwicowane,
niezrównoważone. Jeżeli do tego dochodzi bieda , głód doprowadza niekiedy do kradzieży, a złe warunki
materialne i niedożywienie są przyczyną trudności z nauką. Źródłem trudności wychowawczych może być
także niski poziom moralny rodziców i innych członków rodziny. Dorośli najczęściej używają wulgarnego
języka, tolerują kradzieże, posługują się oszustwem i nie żyją według ogólnie przyjętych norm społecznych.
Tacy rodzice nie uczą dziecka właściwego zachowania, co może stwarzać dziecku problemy w jego
relacjach z innymi ludźmi.
Wadliwa organizacja środowiska rodzinnego – w rodzinach o złej organizacji życia – brak
ustalonych godzin snu, posiłku, miejsca do odrabiania lekcji - występuje największy wróg dobrego
wychowania brak konsekwencji. W takich rodzinach nie ma jednoznacznie ustalonych praw i obowiązków.
Wszystkie wymagania stają się względne. W takich rodzinach czas wolny zazwyczaj jest niekontrolowany.
Rodzice nie są wzorem naśladowania dla dzieci, nie wdrażają do przestrzegania norm społecznych.
Różnorodne trudności są nieodłącznym elementem wychowania, tak samo jak immanentnie tkwią w
ludzkim życiu i międzyludzkich kontaktach. Wiele z nich wygasa po pewnym czasie, inne muszą być bardzo
długo i z niemałym wysiłkiem eliminowane. Proces ten przebiega tym łatwiej, im pełniej rozpoznana jest
2
specyfika trudności, zawsze przecież z czegoś one wynikają, z czymś się wiążą, coś się na nie składa.
Znajomość tego oraz racjonalne postępowanie pedagogiczne sprzyja eliminowaniu i właściwemu
rozwiązywaniu trudności.
5
BIBLIOGRAFIA:
Irena Jundziłł „Trudności wychowawcze w rodzinie”, NASZA KSIĘGARNIA, W-wa 1989
„O niektórych trudnościach wychowawczych” –Ewa Jagiełło - „Życie szkoły” nr 6, czerwiec 2004, WSiP
Jadwiga Raczkowska „Na tropach rodzicielskich niepowodzeń”
Józef Górniewicz „Teoria wychowania” , Toruń – Olsztyn 1996
INSTYTUT WYDAWNICZY ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH – Warszawa 1988
5
Jadwiga Raczkowska „Na tropach rodzicielskich niepowodzeń” ,INSTYTUT WYDAWNICZY ZWIĄZKÓW
ZAWODOWYCH, W-wa 1988, s.35
3