od redakcji

OD REDAKCJI
Przegl¹d Strategiczny 2014, nr 7
DOI 10.14746/ps.2014.1.1
WPROWADZENIE
SZANOWNI PAÑSTWO,
bezpieczeñstwo jest pojêciem, którego znaczenie w ci¹gu ostatniej dekady podlega
g³êbokiej ewolucji. Ka¿dego roku przybywa definicji próbuj¹cych opisaæ to, jak powinniœmy rozumieæ to pojêcie. Bez wzglêdu na liczbê definicji i ich zakres pojêciowy,
jedno nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e bezpieczeñstwo obywateli i pañstwa nie jest dane raz
na zawsze. Trzeba o nie zabiegaæ, nale¿y je wzmacniaæ i rozszerzaæ.
Dzisiaj bezpieczeñstwo wi¹¿e siê z ka¿dym aspektem naszego ¿ycia. Mówimy
o bezpieczeñstwie w sensie geopolitycznym, ale tak¿e o bezpieczeñstwie finansowym,
ekonomicznym, cybernetycznym. Wiele uwagi poœwiêcamy bezpieczeñstwu w ruchu
drogowym, bezpiecznej drodze do szko³y. Sum¹ wszystkich tych aspektów jest nasze
osobiste poczucie bezpieczeñstwa. Takie w³aœnie indywidualne poczucie bezpieczeñstwa u ka¿dego z nas wyzwala siê dziêki ca³emu skomplikowanemu systemowi, który
to bezpieczeñstwo buduje. Byœmy jako jednostki czuli siê bezpiecznie, konieczne jest
ca³e spektrum dzia³añ podejmowanych zarówno w wymiarze globalnym, czyli œwiatowym, wymiarze krajowym, a na lokalnym skoñczywszy. My wszyscy, bez wzglêdu na
zajmowane stanowisko i wykonywan¹ pracê, tworzymy ten system. Od nas samych zale¿y, czy bêdzie on dawa³ poczucie bezpieczeñstwa, którego potrzebujemy.
Bezpieczeñstwo Polski i wyzwania z tym zwi¹zane s¹ g³ównym tematem dzisiejszej konferencji. Warto zwróciæ uwagê, ¿e nawet w najbardziej ogólnym ujêciu, bezpieczeñstwo Polski opiera siê na wielu czynnikach. Definiuj¹c je musimy braæ pod
uwagê zarówno wymiar krajowy, jak i miêdzynarodowy. Wa¿ne, by oba te wymiary
tworzy³y zwart¹ ca³oœæ, która wzajemnie siê uzupe³nia.
W wymiarze globalnym gwarantem naszego bezpieczeñstwa jest system instytucji
miêdzynarodowych. Z wojskowego punktu widzenia, kluczowym pozostaje NATO,
którego jesteœmy cz³onkiem od marca 1999 r. Te piêtnaœcie lat pokaza³o, jak zmienia
siê klasyczne ujêcie bezpieczeñstwa. Sojusz jako ca³oœæ, jak i poszczególni jego cz³onkowie, systematycznie poszerzaj¹ zakres tego pojêcia, a tym samym katalog potencjalnych zagro¿eñ. Bêd¹c pe³noprawnym cz³onkiem Sojuszu, Polska równie¿ zabiega o to,
by NATO pozosta³o gwarantem bezpieczeñstwa, potrafi¹cym elastycznie reagowaæ na
pojawiaj¹ce siê coraz bardziej z³o¿one zagro¿enia i posiadaj¹cym odpowiednie do tego
zdolnoœci i narzêdzia. Nasze gwarancje bezpieczeñstwa budujemy tak¿e w oparciu
o inne organizacje i struktury miêdzynarodowe. Polska prowadzi aktywn¹ politykê na forum Unii Europejskiej, Organizacji Narodów Zjednoczonych, a tak¿e inicjatyw regionalnych takich, jak Partnerstwo Wschodnie, Grupa Wyszehradzka czy Trójk¹t Weimarski.
Drugim krêgiem bezpieczeñstwa, który jest równie wa¿ny, a z punktu widzenia
obywatela znacznie bardziej go dotycz¹cym, jest bezpieczeñstwo krajowe. Buduj¹
12
Wprowadzenie
je wspólnie ró¿nego rodzaju s³u¿by oraz instytucje pañstwowe i samorz¹dowe.
Niew¹tpliwie jednym z kluczowych ogniw tego systemu pozostaj¹ Si³y Zbrojne.
W myœl s³ów przysiêgi wojskowej, ¿o³nierz stoi na stra¿y niepodleg³oœci i granic pañstwa. W XXI wieku te zadania nie straci³y na znaczeniu, ale ich zakres znacznie siê poszerzy³. Dzisiaj ¿o³nierze pomagaj¹ w akcjach kryzysowych, likwiduj¹ skutki zatorów
lodowych, walcz¹ ze skutkami powodzi. Aktywnie uczestnicz¹ w akcjach Znicz czy
Bezpieczny weekend prowadzonych na naszych drogach. W 2012 r. ¿o³nierze, wspólnie
z funkcjonariuszami policji, stra¿y granicznej i innych s³u¿b zapewniali bezpieczeñstwo w czasie turnieju pi³karskiego Mistrzostw Europy w Pi³ce No¿nej EURO 2012. Na
przyk³adzie tej imprezy widaæ jak wielu obszarów dotyka bezpieczeñstwo i jak du¿o
instytucji tworzy jego spoistoϾ.
Zagro¿enia dla bezpieczeñstwa pañstwa nie maj¹ dziœ raczej wymiaru militarnego.
¯adne analizy nie wskazuj¹ na to, byœmy w najbli¿szych kilkudziesiêciu latach musieli
obawiaæ siê konfliktu zbrojnego w klasycznym wydaniu. Nie oznacza to oczywiœcie, ¿e
na tak¹ ewentualnoœæ nie powinniœmy siê przygotowywaæ. Ale dzisiejsza armia to struktura, która poprzez nowoczesne narzêdzia i œwietnie wykszta³cony personel potrafi skutecznie wspomóc tzw. sektor pozamilitarny buduj¹cy system bezpieczeñstwa obywateli.
Warto uœwiadomiæ sobie, ¿e zagro¿enia dla bezpieczeñstwa pañstwa w dzisiejszym
œwiecie nie musz¹ mieæ charakteru militarnego. Du¿o powa¿niejszym zagro¿eniem
mo¿e okazaæ siê niestabilnoœæ sektora bankowego, cyberterroryzm, zorganizowana przestêpczoœæ o charakterze transgranicznym i inne dzia³ania o charakterze niemilitarnym.
XXI wiek na nowo zdefiniowa³ pojêcie bezpieczeñstwa pañstwa, jak te¿ zwi¹zany
z tym katalog zagro¿eñ. By w³aœciwie je identyfikowaæ i wypracowaæ skuteczne metody
przeciwdzia³ania warto rozmawiaæ. I Ogólnopolskie Forum Studiów nad Bezpieczeñstwem. Cz³owiek – Technika – Œrodowisko, zorganizowane wspólnie przez Uniwersytet
Adama Mickiewicza w Poznaniu i Instytut Zachodni, nad którym mam zaszczyt sprawowaæ honorowy patronat, by³o doskona³¹ platform¹ dla takiego dialogu. Szeroki
aspekt tego zagadnienia, który w ogólnym zarysie naszkicowa³em powy¿ej, potwierdza fakt, ¿e w gronie uczestników konferencji znaleŸli siê przedstawiciele ró¿nych œrodowisk: œwiata nauki, s³u¿b mundurowych, w³adz lokalnych, instytucji cywilnych
i wszystkich tych, którzy rozumiej¹ potrzebê dzia³ania na rzecz podnoszenia poziomu
bezpieczeñstwa w ka¿dym jego ujêciu.
Zapewne nie uda siê rozstrzygn¹æ, które podejœcie do bezpieczeñstwa jest wa¿niejsze, ani która z bêd¹cych w obiegu naukowym definicji dotycz¹cych tego pojêcia jest
w³aœciwsza. Jestem jednak pewien, ¿e pok³osiem tego spotkania bêdzie kolejny impuls
do prac nad zagadnieniem bezpieczeñstwa Polski i tworzeniem instrumentów, które to
bezpieczeñstwo mog¹ wzmocniæ.
S¹dzê, ¿e wszyscy mamy œwiadomoœæ, i¿ bezpieczeñstwo naszego kraju nie jest
rzecz¹ dan¹ nam raz na zawsze. Ka¿dego dnia musimy dzia³aæ na rzecz jego budowania
i wzmacniania, a jednoczeœnie eliminowania potencjalnych zagro¿eñ. Jestem przekonany, ¿e konferencja pozwoli nam znaleŸæ wartoœciowe odpowiedzi na pytanie: jakie s¹
dzisiaj wyzwania dla bezpieczeñstwa Polski i co nale¿y zrobiæ, by im sprostaæ.
Tomasz Siemoniak
Minister Obrony Narodowej
Przegl¹d Strategiczny 2014, nr 7
DOI 10.14746/ps.2014.1.2
S£OWO WSTÊPNE
Analizuj¹c wydarzenia zachodz¹ce na Ukrainie, a zwi¹zane m.in. z kryzysem
krymskim, szczególnego znaczenia nabieraj¹ pytania dotycz¹ce bezpieczeñstwa Polski. Kwestia ta jest przedmiotem rozlicznych opracowañ, wypowiedzi czy sonda¿y. Jak
wynika na przyk³ad z badañ przeprowadzonych na pocz¹tku marca 2014 roku przez
Centrum Badania Opinii Publicznej, zdecydowana wiêkszoœæ Polaków uwa¿a, ¿e konflikt na Ukrainie zagra¿a nie tylko bezpieczeñstwu Polski (72%), ale tak¿e bezpieczeñstwu w Europie (66%), a nawet stabilizacji na œwiecie (52%)1.
Znamiennie w tym kontekœcie brzmi te¿ wypowiedŸ szefa Biura Bezpieczeñstwa
Narodowego, Stanis³awa Kozieja, który stwierdzi³: „Jesteœmy ju¿ zagro¿eni w szerokim rozumieniu tego s³owa. Dziœ wprawdzie nie zagra¿a nam bezpoœrednia agresja obcych wojsk na nasze terytorium. Jednak w dalszej perspektywie nie mo¿na wykluczyæ
zagro¿enia strategicznego tak¿e inwazj¹ na Polskê”2. Z kolei Zbigniew Brzeziñski,
charakteryzuj¹c bezpieczeñstwo Polski w kontekœcie stosunków polsko-amerykañskich skonkludowa³: „W amerykañskich kalkulacjach Polska nie zajmuje tego samego
miejsca, jakie Ameryka zajmuje w kalkulacjach polskich. Nale¿y o tym pamiêtaæ, bo
w tym zamyka siê istota sytuacji”3. Jeszcze bardziej znacz¹cych s³ów u¿y³ Ian Bond,
by³y brytyjski dyplomata i wspó³pracownik think tanku Centre for European Reform:
„Ogl¹dam ekspertów w telewizji i wiedzê, ¿e na Zachodzie ci¹gle ¿yj¹ z³udzeniami.
Doœwiadczenie Polski i krajów ba³tyckich jest im obce”4.
Do problemu wspó³czesnego bezpieczeñstwa Polski nawi¹zuje równie¿ znaczna
czêœæ tekstów zawartych w bie¿¹cym numerze „Przegl¹du Strategicznego”. Podjêcie
tej problematyki jest zwi¹zane nie tylko z sytuacj¹ miêdzynarodow¹, ale równie¿
z I Ogólnopolskim Forum Studiów nad Bezpieczeñstwem „Bezpieczeñstwo Polski
w XXI wieku. Cz³owiek – Technika – Œrodowisko”, które odby³o siê w Poznaniu
w styczniu 2014 roku. Zosta³o ono zorganizowane przez Zak³ad Studiów nad Bezpieczeñstwem i Zak³ad Studiów Strategicznych Wydzia³u Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM oraz Instytut Zachodni przy wspó³udziale: Biura Bezpieczeñstwa
Narodowego, Wojskowej Akademii Technicznej i Akademii Obrony Narodowej. Patronat honorowy nad tym przedsiêwziêciem sprawowali: Minister Obrony Narodowej
– Tomasz Siemoniak, Szef Biura Bezpieczeñstwa Narodowego – prof. dr hab. Sta1
Polacy o sytuacji na Ukrainie w czasie krymskiego kryzysu (2014), Komunikat z badañ CBOS,
marzec.
2
Tak¿e Polska jest dziœ zagro¿ona (2014), „Rzeczpospolita”, 3.03.2014.
3
Brzeziñski: Dzia³ania Rosji to dowód jej s³aboœci (2014), „Polska G³os Wielkopolski”,
13.03.2014.
4
Bez riposty za Krym (2014), „Rzeczpospolita” 3.03.2014.
14
S³owo wstêpne
nis³aw Koziej, JM Rektor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu – prof. dr hab.
Bronis³aw Marciniak, JM Rektor-Komendant Wojskowej Akademii Technicznej
– gen. bryg. prof. dr hab. in¿. Zygmunt Mierczyk, JM Rektor-Komendant Akademii
Obrony Narodowej – gen. dyw. prof. dr hab. Bogus³aw Pacek, JM Rektor Uniwersytetu
M. Kopernika w Toruniu ds. Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
– prof. dr hab. Andrzej Tretyn.
Jednym z elementów Forum by³a konferencja naukowa pt. „Wyzwania dla bezpieczeñstwa Polski”. Jej g³ówne cele dotyczy³y: oceny stanu bezpieczeñstwa Polski w XXI wieku
(z uwzglêdnieniem wybranych sektorów np.: miêdzynarodowy, militarny, ekonomiczno-spo³eczny, instytucjonalny itp.), wskazania kluczowych zagro¿eñ dla bezpieczeñstwa
Polski oraz sposobów ich przezwyciê¿ania, a tak¿e omówienia wniosków zawartych
w Bia³ej Ksiêdze Bezpieczeñstwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej5.
***
Ceniony specjalista z zakresu bezpieczeñstwa Paul Williams proponuje, aby badania dotycz¹ce tej problematyki oprzeæ na czterech kluczowych pytaniach, takich jak:
Czym jest bezpieczeñstwo?, O czyje bezpieczeñstwo chodzi?, Co zalicza siê do zagadnieñ bezpieczeñstwa?, Jak mo¿na zapewniæ bezpieczeñstwo?6 Nasuwa siê jednak
w¹tpliwoœæ czy zakres przytoczonych pytañ jest wystarczaj¹cy dla ukazania istoty bezpieczeñstwa. Czy nie brakuje tutaj odniesienia do kilku bardzo wa¿nych kwestii
zwi¹zanych na przyk³ad z wyzwaniami – zagro¿eniami dla bezpieczeñstwa? Bez tego
elementu trudno przecie¿ analizowaæ zjawisko bezpieczeñstwa. Jest to szczególnie
wa¿ne w sytuacji, kiedy zale¿y nam nie tylko na podjêciu teoretycznych rozwa¿añ, ale
tak¿e na przedstawieniu mo¿liwoœci ich praktycznego wykorzystania. Rozszerzeniem
formu³y zaproponowanej przez P. Williamsa mo¿e byæ na przyk³ad piêciosk³adnikowy
model badañ nad bezpieczeñstwem oparty na nastêpuj¹cych pytaniach:
1) Czym jest bezpieczeñstwo?
2) O czyje bezpieczeñstwo chodzi?
3) Co zalicza siê do zagadnieñ bezpieczeñstwa?
4) Jak mo¿na zapewniæ bezpieczeñstwo?
5) Jakie s¹ wyzwania/zagro¿enia dla bezpieczeñstwa?
Powy¿szy model oraz towarzysz¹ce jemu pytania uczyniono punktem odniesienia
dla projektu badawczego dotycz¹cego bezpieczeñstwa Polski na pocz¹tku XXI wieku. Do tej pory w ramach projektu opublikowano trzy ksi¹¿ki: Poland’s Security.
Contemporary Domestic and International Issues 7, Kluczowe determinanty bezpieczeñstwa Polski na pocz¹tku XXI wieku8 i Bezpieczeñstwo Polski – wspó³czesne
5
Bia³a Ksiêga Bezpieczeñstwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (2013), Warszawa.
Security Studies an Introduction (2013), (ed.) P. Williams, London–New York.
7
Bezpieczeñstwo Polski – wspó³czesne wyzwania (2014), (red.) S. Wojciechowski, A. Potyra³a,
Warszawa.
8
Kluczowe determinanty bezpieczeñstwa Polski na pocz¹tku XXI wieku (2013), (red.) S. Wojciechowski, A. Wejkszner, Warszawa.
6
S³owo wstêpne
15
wyzwania9. Elementy modelu zastosowano ponadto w niektórych tekstach zamieszczonych w „Przegl¹dzie Strategicznym”.
***
Zachêcamy Pañstwa do lektury bie¿¹cego numeru czasopisma, jednoczeœnie informuj¹c, i¿ od 2014 roku „Przegl¹d Strategiczny” bêdzie wydawany w formie rocznika,
a nie pó³rocznika (tak, jak mia³o to miejsce przez ostatnie trzy lata). Mamy nadziejê, ¿e
w ¿aden sposób nie obni¿y to rangi czasopisma, a wprost przeciwnie, przyczyni siê do
prezentowania jeszcze bardziej pog³êbionych studiów czy analiz.
Sebastian Wojciechowski
Redaktor naczelny
9
Bezpieczeñstwo Polski – wspó³czesne wyzwania (2014), (red.) S. Wojciechowski, A. Potyra³a,
Warszawa.
FOREWORD
In the analysis of the events in Ukraine related but not limited to the Crimean Crisis,
the issues of Poland’s security gain importance. They have become the subject of multiple studies, statements and surveys. For instance, the survey conducted in early March
of 2014 by the Public Opinion Research Center (CBOS) shows that the vast majority of
Poles believe that the Ukrainian conflict poses a threat not only to the security of Poland
(72%), but also to the security of Europe (66%), or even to global stability (52%)1.
What the head of the National Security Bureau, Stanis³aw Koziej, said in this context is characteristic: “We have already been threatened in the broad sense of the word.
It may be true that today the threat is not the direct aggression of foreign forces on our
territories. In the longer run, however, the strategic threat involving aggression towards
Poland must not be ruled out”2, while Zbigniew Brzeziñski discussed Poland’s security
in the context of Polish-American relations, observing that “Poland occupies a different
place in US calculations than the US plays in Polish calculations. This has to be borne in
mind, as it encapsulates the heart of the matter”3. Ian Bond, a former British diplomat
and member of the Centre for European Reform think tank was even more expressive,
saying: “I watch experts on TV and I can see that the West continues to be delusional.
The experience of Poland and Baltic countries is unknown to them”4.
The issues of the contemporary security of Poland are the subject of a significant
proportion of papers published in this issue of “Strategic Review”. The topic of security
is also tackled here in relation to the 1st National Forum of Security Studies “Poland’s
Security in the 21st Century. Man – Technology – Environment” organized in Poznañ in
January 2014 by the Department of Security Studies and Department of Strategic Studies of the Faculty of Political Science and Journalism at Adam Mickiewicz University
and the Institute of Western Affairs. The venture was co-organized by the National Security Bureau, Military University of Technology and the National Defence University.
Minister of National Defence Tomasz Siemoniak, the head of the National Security Bureau Prof. Stanis³aw Koziej, Rector of Adam Mickiewicz University in Poznañ Prof.
Bronis³aw Marciniak, Rector-Commander of the Military University of Technology
Brigadier General Prof. Zygmunt Mierczyk, Rector-Commander of the National Defence Academy Divisional General Prof. Bogus³aw Pacek, Rector of Nicolaus Coper-
1
Polacy o sytuacji na Ukrainie w czasie krymskiego kryzysu (2014), Komunikat z badañ CBOS,
marzec.
2
Tak¿e Polska jest dziœ zagro¿ona (2014) “Rzeczpospolita” 3.03.2014.
3
Brzeziñski: Dzia³ania Rosji to dowód jej s³aboœci (2014), “Polska G³os Wielkopolski”, 13.03.
4
Bez riposty za Krym (2014) “Rzeczpospolita”, 3.03.
Foreword
17
nicus University in Toruñ Collegium Medicum in Bydgoszcz – Prof. Andrzej Tretyn
was the honorary patron of this event.
It has also encompassed an academic conference, entitled “Challenges to Poland’s
security”. The main objectives of the conference were to assess Poland’s security in the
21st century (taking into account selected sectors such as the international arena, military sector, socio-economic or institutional sectors, etc.), to indicate the primary threats to
Poland’s security and the ways of overcoming them, and to discuss and assess the conclusions presented in the White Book on National Security of the Republic of Poland5.
***
In his book, Security Studies. An Introduction6, Paul Williams argues for security
studies to be based on four simple, yet indispensable questions: What is security? Whose security? What is a security issue? How can security be achieved? Paul Williams believes that they provide the foundation of what is called the realm of security for more
in-depth analyses and considerations. This certainly is an interesting and original premise, serving the purpose of conducting even more profound studies into the nature and
specificity of the matter in question. A doubt arises, however, as to whether the range of
those questions suffices to demonstrate the nature of security, and whether the references to some topical issues, such as the question of the actual and potential threats or
challenges to security, are missing. Failing to recognize them, to show their origin, range and nature, it is difficult to analyze the issue of security. This is particularly important when we not only wish to consider the matter theoretically, but also, or rather
mainly, to show the opportunities to apply theory in practice.
The formula proposed by Paul Williams can thus be expanded by means of a model
of security studies comprising five components and based on the following questions:
1) What is security?
2) Whose security are we talking about?
3) What counts as a security issue?
4) How can security be achieved?
5) What are the primary threats/challenges to security?
This model, and the questions involved, are the point of reference for the research
project concerning the security of Poland in the early 21st century carried out by the Institute of Western Affairs and the Faculty of Political Science and Journalism at Adam
Mickiewicz University in Poznañ. Three books have been published so far as part of the
project: Poland’s Security. Contemporary Domestic and International Issues7, Kluczowe determinanty bezpieczeñstwa Polski na pocz¹tku XXI wieku8, Bezpieczeñstwo
5
Bia³a Ksiêga Bezpieczeñstwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (2013), Warszawa.
Security Studies an Introduction (2013), (ed.) P. Williams, London–New York.
7
Poland’s Security. Contemporary Domestic and International Issues (2013), (eds.) S. Wojciechowski, A. Potyra³a, Berlin.
8
Kluczowe determinanty bezpieczeñstwa Polski na pocz¹tku XXI wieku (2013), (red.) S. Wojciechowski, A. Wejkszner, Warszawa.
6
18
Foreword
Polski – wspó³czesne wyzwania9. Some elements of this model also were presented in
the “Strategic Review”.
***
We would also like to inform you that, beginning in 2014, “Strategic Review” will
be published annually instead of semiannually (the way it has been for the last three
years). We do hope that this is not going to diminish the status of the periodical, on the
contrary – we hope it will contribute to its studies and analyses becoming even more
important.
Sebastian Wojciechowski
Editor-in-chief
9
Bezpieczeñstwo Polski – wspó³czesne wyzwania (2014), (red.) S. Wojciechowski, A. Potyra³a,
Warszawa.