Ta jem ni caza gi nio nej ko lo nii Ro ano ke

Agnieszka Bukowczan-Rzeszut
Tajemnicazaginionej kolonii Roanoke
Klęskagłodu,zemstawrogów
czypomocprzyjaciół?
Anglicy nie mieli szczęścia w próbach osiedlenia się w Nowym Świecie.
Gdy w końcu w latach 80. XVI wieku udało się założyć osadę na wybrzeżu
Karoliny Północnej, po trzech latach po jej pozostałościach hulał wiatr.
Spekulacje na temat tego, co właściwie spotkało osadników
z Roanoke, nie mają końca. Ponad sto osób: mężczyzn,
kobiet i dzieci, zniknęło bez śladu, a historycy mogą jedynie snuć hipotezy,
czy odeszli sami, czy może spotkała ich jakaś tragedia.
S
ponsoremwyprawybyłsirWalterRaleigh,
w luźnekoszulez jelenichskóri podobnefartuchy,
faworytangielskiejkrólowejElżbiety I.Za-
którymisięopasująna dole,resztępozostawiającna-
inwestowałzawrotnąsumę 50tys.funtów,
gą,budowysązupełnieinnejniżAnglicy,nieuży-
wysyłającosiemnaściestatkóww poszukiwaniu
wająostrychnarzędzianiżelaznejczystalowejbro-
idealnegomiejscana założenieosady.Dowództwo
ni,którąmoglibynamzagrozić,niewiedząteż,jak
dwóchstatków,którewypłynęłyz Angliiw kwiet-
jąwyrabiać”.Witanosięprzyjaźnie,aletrudnobyło
niu 1584roku,objęliPhilipAmadasi ArthurBar-
o udanąkonwersację,gdyżadna zestronnierozu-
lowe.Otrzymalionirozkazyposzukiwaniateryto-
miałaanisłowa.Amadasi jegotowarzyszezaofero-
riówna północod należącejdo HiszpaniiLaFlorida
waliubraniai jedzenie,w zamianotrzymującryby
i nawiązaniaprzyjaznychrelacjiz miejscowąlud-
ześwieżegopołowu.Następnegodniana oficjalne
nością.Wprawdziena początkuwywarlidobre
powitanieprzybyłGranganimeo–bratwodzaAl-
wrażenie,alez biegiemlatbyłojużtylkogorzej.
gonkinów (tak nazywano miejs cowe plemiona)
wrazz pięćdziesięciomamężczyznami.Przezpięć
Na początku była przyjaźń
tygodnipobytuna Roanokei w okolicachAnglicy
16lipca 1584rokuAmadasi Barlowezakotwiczyli
przy wyspieRoanoke,a na ichspotkaniewypłynęłamiejscowałódź.TowarzyszącywyprawieThomasHarriotpisało miejscowych:„Toludzieubrani
angielski odkrywca, sir walter raleigh, ze swoim
najstarszym synem, walterem (1602).
© shutterstock.com, everett Historical.
72 Tudorowie
niesprawialiproblemów,handlująccynąi miedzią
z Algonkinami,od którychz koleiotrzymywaliskóryi jedzenie.Opuszczającwyspęwewrześniu 1584
roku,Amadasi Barlowew ramach„wymianykulturowej”zabralizesobądwóchmiejscowycho imionachManteoi Wanchese.
Pionierzy sprowadzają zarazę
W kwietniu 1585rokudo wybrzeżaKarolinyPółnocnejprzybiłaflotapod dowództwemsirRichardaGrenville’a złożona z siedmiuokrętówi okołosześciusetludzi.Mielizałożyćstałąosadęo nazwie„Virginia”–na cześćkrólowejElżbiety.Złyomenpojawił
sięjeszczezanimosadnicypostawilistop ęna suchymlądzie–sztormrozproszyłokrętyna morzu
i ledwiedopłynęłyonedo celu 27lipca 1585roku.
Przed gubernatoremRalphemLanemi stusześciomapionieramipostawionotrudnezadaniezałożeniatzw.PierwszejKoloniii budowyFortuRaleigh.Na początkuszłoimnieźle:kwitłhandel
z miejscowymi,angielskiemetalei dobrawymienianona jedzenie,skóryi perły.Niestety,szerzyły
siętakżeeurop ejskiechoroby,jakodraczyospa,
zbierającśmiertelneżniwo.ThomasHarriotpisał:
„Niebyłoosady,gdziepo kilkudniachod naszego
odejścia ludzie nie zaczynaliby bardzo szybko
umierać”.Algonkinowiewierzyli,żetobóstwakolonistówkontrolowałychoroby,więcwódzwioski–Wingina –próbowałw imieniuswojegoludu
wybłagaću osadnikówlitość.Bezskutecznie.Stosunkiszybkouległyochłodzeniu,a gdyprzyjazny
kolonistombratwodza,Granganimeo,nieprzeżył
ciężkiejzimy 1585roku,przyjaźńzmieniłasięwe
wrogość.Po śmiercibrataWingina zmieniłimię
na Pemisipani zacząłoswajaćsięz myślą,żeczas
położyćkreskolonii.Czyżbytuleżałaodpowiedź
na pytanieo tajemniczezniknięcieosadników?
mapa przedstawiająca okolice wyspy roanoke
wykonana przez johna white'a.
© wikimedia commons, a british museum
photograph of the map.
Odkrycia
Wyrżnąć miejscowych
– i uciec do Anglii
73
nychludzi,urządzającprawdziwąjatkę.KilkukolonistówdopadłoPemisipana i odrąbałomugłowę.
Mającdośćmiedziod Anglików,Pemisipanprzeko-
Po takimwydarzeniuniemożna siębyłoraczej
nałpobratymcówdo atakuna kolonię.Najpierwod-
spodziewaćfajkipokoju,więcw forciegłodowano,
ciętofortod dostawżywnościi przeniesionosię
wypatrującstatkówz zapasami.Gdyprzypłynął
na ląd,do Dasemunkepeuc,tymsamymcałkowicie
samFrancisDrake–osadnicyświętowali.Onjed-
izolująckolonistów.Potemzniszczonogroblerybac-
nakprzybyłprzedewszystkimz ofertą.Lanemiał
kie,żebyodebraćkolonistomjedynepewneźródło
wyb ór:alb obierzedwaokrętyi płyniedo zatoki
pożywienia.OstatnimetapemmiałbyćatakAlgon-
Chesapeake,albowracado Anglii.Gubernatorwie-
kinówna fort.Jednakmieszkańcyniesiedzieliz za-
działdoskonale,żespaliliza sobąwszelkiemosty.
łożonymi rękoma: gub ernator sprzymierzył się
Za chwilęwybórdokonałsięsam,gdytrwającyczte-
z plemieniemChanoakówi miałszpiegawśródmiej-
rydnisztormprzetrzebiłflotęDrake’a. 18czerw-
scowych–syna wodza,Skiko.Wszystkichnapotka-
ca 1586rokuAnglicyopuściliRoanokew takimpo-
nychAlgonkinówwyłapywanoi mordowano,aby
śpiechu,żezostawilikilkukolonistów,którzypraw-
zapobiecostrzeżeniuwojowników.Bitwawisiała
dopodobnieodprowadzaliSkikodo ojca.Zostalioni
w powietrzu,jednaktrudnouznać,byAnglicydali
przykładhonorowejwalki.Gub ernatorLanezakradłsięzeswoimiludźmido Das emunkep euc,
gdziezaczętostrzelaćdo zaskoczonych,bezbron-
tańczący indianie secotan z północnej karoliny –
barwna akwarela wykonana przez johna white'a.
© wikimedia commons.
74 Tudorowie
ku,pilotflotylliSimaoFernandesodmówiłzabraniaosadnikówna Chesapeake.Uznał,żeporaroku
byłana toniesprzyjająca.Ponownieosadnicytrafilina feralnąwyspę.
Pierwszyzłyomenpojawiłsięledwiepo sześciu
dniach,gdyjedenz osadników,GeorgeHowe,oddaliłsięw poszukiwaniukrabów.Miejscowinatychmiastgoschwytali,zadającmu„szesnaścieranstrzałamii roztrzaskującgłowęna kawałki”.Whitezrozumiał, że musi zyskać sprzymierzeńc ów, więc
wysłałManteowrazz kilkomaludźmido plemienia
przyjaznychdotychczasKroatan.Wydanoucztę,
a dawneurazyposzływ zapomnienie.Whitepoprosił,abyKroataniewynegocjowalipokóji wznowienieprzyjaźniz pozostałymiplemionami.Gdy
w ciągutygodnianieudałosięzrealizowaćmisji,zaczętoprzygotowywaćsiędo bitwy.Anglicyewidentnieniewyciągnęlinauczkiz wcześniejszych
doświadczeń,botaeskapadamiałaokazaćsięjeszczewiększąporażkąniżostatnia.
Wieczorem 8sierpnia 1587rokukapitanStafford
późniejzabiciprzezmiejscowych.Anglicyzniknęli
zabrałdwudziestuczterechżołnierzyi wyruszył
z Roanoke–aletylkona chwilę.
na Dasemunkepeuc.Anglicyukrylisięw lesiei przypuściliataktużprzed wschodemsłońca.Jednak
Anglicy wracają jak złe wspomnienie
chwałaszybkozmieniłasięw hańbę,gdyżołnierze
Miejscowimogliodetchnąći wrócićdo swoichwio-
zorientowalisię,żeprzezpomyłkęwymordowali
sek,alejeślimyśleli,żepozbylisięAnglikówna do-
Kroatan.Wrogowie,obawiającsięzemstyza zabicie
bre–tomocnosięprzeliczyli.Za niespełna rok
Howe’a,dawnojużopuściliDasemunkepeuc.W ra-
na RoanokemiałpojawićsięJohnWhitewraz
machzadośćuczynieniakilkadnipóźniejAnglicy
z grupąok.stupięćdziesięciuosób,wśródktórych
nagrodziliManteoza jegolojalnośći po przyjęciu
znajdowalisięmężczyźni,kobietyi dzieci,a także
przezniegochrztumianowaligoLordemRoanoke
Manteoi Towaye.Cociekawe,Whitedobrzewie-
i Dasemunkepeuc.Byłtopierwszytytułszlachecki
dział,żena wyspieniemaczegoszukać,bochyba
nadanyrdzennemuAmerykaninowi.Czyjednakto
jużbardziejniedałosięzepsućstosunkówz miej-
wystarczyło,czymożedawniprzyjacieleszykowali
scowymi,więcchciałzasiedlićChesap eake,a pe-
zemstęza zniewagęi mieliwkrótcewyrżnąćw pień
chowąRoanokeominąćz daleka.Gdyjednaktrzy
wszystkichmieszkańców?
statkidobiłydo KarolinyPółnocnej 8maja 1587ropomnik królowej elżbiety i w elizabethan gardens
(Ogrodach elżbietańskich) upamiętniający zaginioną
kolonię i jej mieszkańców.
© shutterstock.com, zack, frank.
Niebezpieczeństwo
czyha z każdej strony
Tymczasemzapasytopniałyi poważnieobawiano
sięnadchodzącejzimy.Jedynymsposobemna zagwarantowanieterminowościdostawymiałobyć
Odkrycia
75
wysłanieWhite’a do Anglii.Gubernatorniechętnie
Legendy, dziewice i winnice
przystałna tenplani miałkutemuprywatnepowo-
HistoriaZaginionejKoloniiRoanokeobrosładziśle-
dy. 18sierpniana światprzyszłajegownuczka–Vir-
gendamii mitami.Wieluhistorykówuważa,żeko-
giniaDare,córkaAnaniasaDare’a i Eleanor,pierw-
loniściprzeżylii zasymilowalisięz miejscowymlu-
szachrześcijankaurodzona w NowymŚwiecie.Gdy
demChesap eake.SłynnywódzPaspegówi ojciec
gubernatorprzygotowywałsiędo odpłynięcia,ko-
Pokahontas–Powatan–miałpóźniejwybićcałe
loniścirozmawialina tematprzeniesieniaosady
plemięi wszystkichangielskichkolonistów(ponoć
na Chesapeake.Najwyraźniejzagrożeniezestrony
chwaliłsiętymw 1606roku).Moglijednakprzeżyć
miejscowychwciążniesłabło.Whitewydałinstruk-
ichpotomkowie.W 1701rokuangielskibadacz
cje,abywyrytona drzewienowemiejsceosiedlenia,
JohnLaws onpisało niezwykłejgrupiejasnoskó-
a w razieniebezpieczeństwa–takżesymbolkrzyża
rychmieszkańcówWyspKroatan,których„wielu
maltańskiego. Pożegnał się z rodziną i rankiem
przodkówbyłopiśmiennymibiałymiludźmi”.
27sierpnia 1587rokuodpłynąłdo Anglii.
Z historiiZaginionejKoloniiwywodzisięrów-
Lata 1587–1589byłyfrustrującedlaWhite’a ze
nieżlegendao BiałejŁani.Wnuczkagubernatora,
względuna narastającykonfliktz Hiszpanią(9paź-
Virginia, wyrosła na piękną dziewczynę, która
dziernika 1587rokuwybuchławojna).KrólowaElż-
wzbudziłazachwytKroatan.Wśródjejadoratorów
bieta zakazała wypraw morskich do Ameryki,
byliszlachetnyOkiskoi zazdrosnyczarownik–Chi-
a próbadotarciado koloniiw 1588rokuniepowio-
co.Odrzuconyczarownikzemściłsię,zmieniającją
dłasię,ponieważna White’a napadlifrancuscypi-
w białąłanię.Łania-dziewicazostałaprzypadkowo
racii zmusiliograbionystatekdo powrotu.Dopiero
zabita,gdyjedenz wojownikówdowodziłswoich
w maju 1590rokudołączyłdo AbrahamaCocke’a,
umiejętności.Z jejkrwiwyrosławspaniaławinni-
a dwamiesiąc epóźniejdwastatki–„Hop ewell”
ca,którazrodziłanajsłodszeowoce,a z winprodu-
i „Moonlight” – dotarły do wybrzeży Ameryki.
kowanychz tejodmianyKarolina Północna słynie
Whitei częśćzałogizeszłana ląd,alefortbyłopu-
do dziś.
stoszały.Na drzewiewyciętolitery„CRO”,a na palisadzie:„CROATOAN”,alenigdzieniebyłonawet
śladukrzyżamaltańskiego.Whitepodejrzewał,że
koloniścimusielisięprzenieśćwrazz Manteodo pobliskiejosadyKroatan,a na widoksplądrowanego
Źródła
fortustwierdził:„Tegoniemógłuczynićniktinny,
T.Harriot,A Briefe and True Report of the New Found Land
Of Virginia, 1590,[online]www.gutenb erg.org[dostęp: 20sierpnia 2015].
J.S.Jones,Memorials of North Carolina,Scatcheredand
Adams,NewYork 1838.
H.McMillan,Sir Walter Raleigh’s Lost Colony,Advance
Presses, 1888.
Ch.W.Porter,ADVENTURERS TO A NEW WORLD. The
Roanoke Colony, 1585–87,U.S.GovernmentPrinting
Office,Washington 1972.
C.W.Sams,The Conquest of Virginia The First Attempt Being an Account of Sir Walter Raleigh’s Colony on Roanoke Island, Based on Original Records, and Incidents in the
Life of Raleigh 1584–1602,Keys er-Doherty,Virginia 1924.
J.White,The Fifth Voyage of M. John White into the West
Indies and Parts of America called Virginia, in the
year 1590,DocumentNo.AJ-038,WisconsinHistoricalLibraries.
jakDzicywrogowiez Dasamongwepeuk”.Możeto
jednakwrogowienapadlina osadników,wymordowaliichi ograbili?Albodawniprzyjacielewzięli
odwet?A możepo prostugłódzmusiłosadników
do odejścia?Niestety,z powoduburzyniedałosię
przeszukaćwyspy.Przed powrotemdo Angliikapitanwystrzeliłz działw nadziei,żeosadnicyusłysząi dadząjakiśsygnał.Niestetytaksięniestało.
W 1603rokuRaleighwysłałdwastatkina poszukiwanie„Zaginionychkolonistów”,alebezskutecznie.Ichlosymiałyna zawszeprzepaśćw mrokach
historii.