Toruń, dn. 20.11.2007 r. Prof. dr hab. Tomasz Ważny Uniwersytet

Toruń, dn. 20.11.2007 r. Prof. dr hab. Tomasz Ważny Uniwersytet

Toruń, dn. 20.11.2007 r.
Prof. dr hab. Tomasz Ważny
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Pracownia Badań Dendrochronologicznych
Ul. Sienkiewicza 30/32
87-100 Toruń
[email protected]
ANALIZA DENDROCHRONOLOGICZNA KOŚCIOŁA
p.w. Przemienienia Pańskiego w ŻUKOWIE
(woj. mazowieckie, pow. grodziski)
Celem analizy było datowanie więźby konstrukcji kościoła w Żukowie.
Zastosowano klasyczne metody dendrochronologii, których zastosowanie w datowaniu
zabytków architektury było wielokrotnie opisywane m.in. przez Hoffsummera (2002),
Simpsona i Littona (1998), Ważnego (2001), Wrobel i in. (1993).
Opis obiektu:
Drewniany, jednonawowy kościół, przypuszczalnie z XVII w.
Koordynaty:
52º09’06,1” N
20º38’46,5” E
Metodyka:
Przedmiotem badań była konstrukcja więźby dachowej. Na wstępie wykonano
oględziny belek pod kątem oceny przydatności drewna do badań i wyboru elementów do
badań.
Z wytypowanych elementów konstrukcyjnych więźby dachowej oraz konstrukcji
zrębowej pobrano próbki drewna do badań. Próbki mające postać wywiertów zostały
przygotowane do analizy. Wyznaczono i przygotowano powierzchnie pomiarowe, a nast ępnie
na aparacie pomiarowym typu LINTAB pomierzono szeroko ści przyrostów rocznych drewna.
Dokładność pomiaru wynosiła 0,01 mm. Synchronizację sekwencji przyrostowych i
porównanie ich z chronologiami wzorcowymi przeprowadzono przy pomocy programów
CATRAS v. 4.20 (Aniol 1980-2003), TSAP (Rinn 1996) oraz DENDRO for WINDOWS
(Tyers 2004). Wykaz próbek oraz wyniki analizy przedstawiono w załączonej tabeli.
Położenie sekwencji przyrostowych w czasie zilustrowano na diagramie belkowym (rys. 1).
Wyniki:
Analizie dendrochronologicznej poddano piętnaście próbek drewna należących do
gatunku sosna pospolita (Pinus sylvestris L.). Jedenaście spośród nich próbek zostało
wydatowanych w oparciu o zestaw chronologii sosny Polski.
Tylko trzy próbki zostały wydatowane z dokładnością do jednego roku lub do dwóch
lat. Uszkodzenie zewnętrznej warstwy drewna przez owady nie pozwoliło na pobranie
większej ilości próbek drewna z oflisem, czyli zawierających najmłodszy zachowany przez
drzewo przyrost roczny.
Group
Span of ring sequences
Zukow
12
11
1
13
2
14
5
4
15
6
9
Calendar Years
AD1550
AD1600
after AD1620
after AD1635
AD1647
after AD1649
after AD1654
after AD1662
after AD1663
after AD1669
after AD1673
AD1674-6
AD1675-6
AD1650
Rys. 1. Datowanie serii przyrostowych próbek drewna z konstrukcji więźby dachowej
kościoła w Żukowie.
Interpretacja wyników badań:
•
konstrukcja zrębowa kościoła oraz więźba dachowa pochodzą z tego samego
czasu.
•
belki z zachowanym słojem podkorowym oraz rozkład wyników jednoznacznie
wskazują, że kościół został zbudowany z drzew ściętych w roku 1675 lub 1676.
Belka wiązarowa nr 1 pochodząca z 1647 r. została prawdopodobnie wtórnie
użyta.
Literatura:
ANIOL, R.W., 1983: Tree-ring analyses using CATRAS. Dendrochronologia 1, 45-53.
HOFFSUMMER, P., 2002: Les charpentes du Xie au XIXe siecle, typologie et evolution en
France du Nord et en Belgique. Paris.
RINN, F., 1996: TSAP - Time Series Analysis and Presentation. Version 3.0 reference
manual. Heidelberg.
SIMPSON, W.G., LITTON, C.D., 1996: Dendrochronology in cathedrals. In: TATTONBROWN, T., MUNBY, J. (eds.): The archaeology of cathedrals. Oxford Univ. Comm.
for Archaeol. 42, 183-209.
TYERS, I., 2004: Dendro for Windows program guide.
WAZNY, T. 2001. Dendrochronologia obiektów zabytkowych w Polsce. Dendrochronology
of historic objects in Poland. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
WROBEL, S., HOLST, J.CHR., ECKSTEIN, D., 1993: Holz im Hausbau - Dendrochronologisch-bauhistorische Reihenuntersuchungen zum Hausbau des 13.-17. Jahrhunderts
in Lübeck. In: HAMMEL-KIESOW, R., (eds.): Wege zur Erforschung stadtischer
Häuser und Höfe. Neumünster: K. Wachholtz Verl., 183-249.
Objaśnienia do tabeli:
-
-
w kolumnie "Ilość przyrostów ogółem" liczby w nawiasie podawane przy ogólnej
ilości słojów oznaczają najmłodsze przyrosty na próbce, które nie były mierzone,
tylko zarejestrowane;
w kolumnie „Słój podkorowy”: „+” oznacza zachowany i w pełni wykształcony słój
podkorowy;
P 903 6. ŻUKÓW - kościół p.w. Przemienienia Pańskiego
Nr próbki
Lokalizacja
Liczba przyrostów
ogółem
biel
Słój
podkorowy
Synchronizacja
Datowanie
Gatunek
drewna
55 (+1)
+
1592 – 1646 AD
1647 r.
sosna
po 1654 r.
sosna
1
Prezbiterium, belka wiązarowa w 2
wiązarze od strony wschodniej
2
Prezbiterium, belka stropowa w
zamknięciu prezbiterium
112
-
1543 – 1654 AD
3
Prezbiterium, oczep ściany wschodniej
60
-
próbka nie datowana
4
Prezbiterium, oczep ściany północno –
wschodniej zamknięcia prezbiterium
101
-
1569 – 1669 AD
po 1669 r.
sosna
5
Prezbiterium, podwalina ramy
storczykowej
68 (+1)
-
1595 – 1662 AD
po 1663 r.
sosna
6
Nawa, belka wiązarowa w 2 wiązarze od
strony prezbiterium
73 (+21)
+
1581 – 1653 AD
1674–1676 r.
sosna
7
Nawa, rygiel ramy storczykowej
pomiędzy 3 a 4 wiązarem pełnym
próbka nie datowana
sosna
8
Nawa, południowy zastrzał (ramię)
storczyka w 3 wiązarze pełnym
próbka nie datowana
sosna
9
Nawa, storczyk w 2 wiązarze pełnym
10
Nawa, oczep ściany północnej
11
Nawa, oczep ściany południowej
135 (+10)
+
1532 – 1666 AD
sosna
1675–1676 r.
próbka nie datowana
85 (+1)
-
1550 – 1634 AD
sosna
sosna
po 1635 r.
sosna
Nr próbki
Lokalizacja
Liczba przyrostów
ogółem
biel
Słój
podkorowy
Synchronizacja
Datowanie
Gatunek
drewna
12
5 belka zrębu południowej ściany
prezbiterium
50 (+1)
-
1570 – 1619 AD
po 1620 r.
sosna
13
6 belka zrębu południowej ściany
prezbiterium
120 (+1)
-
1529 – 1648 AD
po 1649 r.
sosna
14
2 belka zrębu południowej części
wschodniej ściany nawy
113
-
1550 – 1662 AD
po 1662 r.
sosna
15
2 belka zrębu południowej ściany nawy
61 (+1)
-
1612 – 1672 AD
po 1673 r.
sosna