Z historii slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim

Transkrypt

Z historii slawistyki
na Uniwersytecie Warszawskim
Komitet redakcyjny:
Ignacy M. Doliński
Jerzy Molas
Włodzimierz Pianka
Krzysztof Wrocławski
Opracowanie komputerowe
Ignacy M. Doliński
Projekt okładki
Pawlina Gyłybowa
Redakcja
Jerzy Molas
ISBN 83-921714-1-1
Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu
oraz Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
c Copyright by Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej
°
Uniwersytetu Warszawskiego
Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej
Wydział Polonistyki
Uniwersytet Warszawski
Z historii slawistyki
Warszawa 2005
5
Spis treści
Dzieje slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim z perspektywy
początku XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Część I: Rekonesanse historyczne i wspomnienia
„Prehistoria” slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim
– rekonesans badawczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Monika Żak
Slawistyka warszawska w okresie międzywojennym . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Hanna Orzechowska
Slawistyka warszawska w pierwszych latach powojennych . . . . . . . . . . . . 51
Ewa Siatkowska
Wspomnienia slawistyczne z lat 1950-1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
Maria Jeżowa
Inspiracje naukowe Profesora Zdzisława Stiebera
w pracach jego uczniów w Uniwersytecie Warszawskim . . . . . . . . . . . . . . 69
Włodzimierz Pianka
Dzieje powojennej slawistyki do roku 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Instytut Filologii Słowiańskiej w latach 1978-1992 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Jolanta Mindak-Zawadzka
Od Instytutu Filologii Słowiańskiej do Instytutu Slawistyki
Zachodniej i Południowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Zdzisław Kłos
Dzieje księgozbioru slawistycznego
na Uniwersytecie Warszawskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
6
Część II: Materiały
Skład osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Sylwetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Svetlana Babić-Barańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Julije Benešić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Wanda Budziszewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Teresa Dąbek-Wirgowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Kazimierz Feleszko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Józef Magnuszewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Halina Irena Olszewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Hanna Orzechowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Cezar Piernikarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Joanna Rapacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Andrzej Witold Sieczkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Stanisław Słoński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Zdzisław Stieber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Jerzy Śliziński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Jan Wierzbicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Absolwenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Magisteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Licencjaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Wybrane publikacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Dzieje slawistyki
z perspektywy początku XXI wieku
Rok 2005 jest dla nas, slawistów związanych z Uniwersytetem Warszawskim, z kilku powodów szczególny. Z jednej strony, wyznacza on
koniec pewnego okresu działania Instytutu, a z drugiej – teraz właśnie
przyjdzie nam się zmierzyć z nowymi, czasami jeszcze nie do końca uświadomionymi i przewidywalnymi wyzwaniami.
W październiku po raz pierwszy w salach wykładowych naszego Instytutu zasiądą studenci, którzy nie będą już filologami, ale kulturoznawcami. Rozpoczynamy bowiem kształcenie na nowym kierunku studiów –
kulturoznawstwie slawistycznym. Z czasem zastąpić ma ono studia filologiczne. W dziejach naszej dyscypliny jest to wydarzenie bez precedensu.
Slawistyka i filologia słowiańska przestają być synonimami. Nie oznacza
to jednak, iż wyrzekamy się naszych korzeni. Uznajemy natomiast, że
wiedza ściśle filologiczna nie może w dzisiejszym świecie być samoistnym
celem studiów slawistycznych. Musi się stać wykorzystywanym w nich
środkiem, narzędziem do poznania oraz zrozumienia innych ludzi, ich
kultur i krajów – często bardzo bliskich i egzotycznych zarazem. Powracamy niejako w ten sposób do rozumienia pojęcia filologii, jakie proponował jeden z prekursorów slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim, Jan
Baudouin de Courtenay. Ponad sto lat temu mówił on: „Filologia, bez
względu na to, jaki naród lub plemię jest przedmiotem jej badania, łączy
w sobie oderwane wiadomości z zakresu różnych nauk zajmujących się
badaniem człowieka uspołecznionego. Jest to pewnego rodzaju encyklopedia, w której znajdzie się miejsce i dla historii pojęć ogólnych, czyli dla
historii filozofii, i dla historii twórczości literackiej i ruchu umysłowego,
czyli dla historii literatury, i dla historii uspołecznienia i walk polityczno-socjalnych, tj. dla tzw. historii powszechnej (w związku z socjologią),
i dla historii organizacji prawnej, dla historii prawa zwyczajowego i prawodawstwa, i dla historii zwyczajów i obyczajów, czyli etnologii, i dla
historii wierzeń, czyli mitologii, i dla historii języka, czyli dla gramatyki
w obszernym znaczeniu tego wyrazu, inaczej językoznawstwa” 1 . Najbliższa przyszłość pokaże, czy mieliśmy rację i czy podołamy temu zadaniu.
1
J. Baudouin de Courtenay, O języku polskim, red. J. Basara, M. Szymczak, Warszawa 1984, s. 401-402.
8
Po raz pierwszy od wielu lat następuje też obecnie naturalna zmiana
pokoleniowa wśród nauczycieli i badaczy pracujących w naszym Instytucie. Na zasłużonej emeryturze, po ponad pięćdziesięciu latach pracy
jest profesor Ewa Siatkowska, już jako emeryt wspiera nas profesor Janusz Siatkowski. Karierę zawodową kończy też niedługo profesor Krzysztof Wrocławski, który przez ostatnie lata pewną ręką prowadził Instytut
i tak wiele mu poświęcił. Z drugiej strony, pierwszy chyba raz w historii
naszej slawistyki w perspektywie jednego tylko roku oczekujemy obron aż
trzech rozpraw habilitacyjnych i czterech doktoratów. Świadomość taka
krzepi szczególnie, zwłaszcza gdy cofniemy się myślą do tragicznych lat
dziewięćdziesiątych, kiedy to przychodziło nam zbyt często żegnać na zawsze ludzi, którzy slawistykę naszą w jej nowoczesnym kształcie tworzyli
– Cezara Piernikarskiego, Józefa Magnuszewskiego, Jana Wierzbickiego,
Teresę Dąbek-Wirgową, Joannę Rapacką, Kazimierza Feleszkę.
W tym roku obchodzimy też mały jubileusz pięciolecia powrotu na
Krakowskie Przedmieście – po ponad dwudziestu latach oderwania od
humanistycznego centrum Uniwersytetu w czasie pobytu na Służewcu.
Od chwili powrotu poczuliśmy się ponownie pełnoprawnymi członkami
Wydziału Polonistyki i całej Uczelni. Jako cząstka tych wspólnot także
odczuwamy rok 2005 w sposób szczególny. Po raz pierwszy w historii
Uniwersytetu rektorem została kobieta – profesor Katarzyna Chałasińska-Macukow. W chwili gdy piszę te słowa, oczekują nas wybory władz
Wydziału Polonistyki. Możemy sobie tylko życzyć, by nasza współpraca
z nowym dziekanem układała się równie pomyślnie jak z jego poprzednikami, spośród których nie można tutaj nie wymienić Jadwigi Puzyniny, Jerzego Axera, Zbigniewa Sudolskiego, Andrzeja Guzka, Stanisława Dubisza, Aliny Nowickiej-Jeżowej. W naszej małej skali pamiętamy
też o bliskich wyborach nowego dyrektora Instytutu. Mamy nadzieję, że
książka ta będzie pomocna osobie, której nazwisko pojawi się w szeregu naszych szefów po Stanisławie Słońskim, Zdzisławie Stieberze, Józefie
Magnuszewskim, Cezarze Piernikarskim, Kazimierzu Feleszce, Joannie
Rapackiej, Januszu Siatkowskim i Krzysztofie Wrocławskim.
Jak więc widać, powodów do historycznej zadumy w roku 2005 nie
brakuje. Skłania do niej też fakt, że dziewięćdziesiąt lat temu, w roku
1915, na odrodzonym Uniwersytecie powstało Seminarium Slawistyczne,
stanowiące zalążek dzisiejszego Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej. Przygotowując tę publikację, chcieliśmy się także w ten sposób
przyczynić do upamiętnienia tej daty. Naszym celem nie było opracowanie syntetycznej historii slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Re-
9
alizacja takiego zamierzenia jest chyba w ogóle niemożliwa. Utrudniają
ją niezwykle braki w materiałach archiwalnych, jak również problemy ze
zdefiniowaniem zakresu samego pojęcia slawistyki, wynikające z jej powiązań – zwłaszcza w latach przedwojennych – z innymi dyscyplinami filologicznymi. Postanowiliśmy więc zebrać możliwie obfity materiał wspomnieniowy, zweryfikowany przez jak najrzetelniejszą analizę dostępnych
źródeł. W zawierającej te materiały części książki publikujemy teksty
Hanny Orzechowskiej, Ewy Siatkowskiej, Marii Jeżowej, Włodzimierza
Pianki, Krzysztofa Wrocławskiego, Jolanty Mindak-Zawadzkiej i Zdzisława Kłosa. W odniesieniu do czasów dawniejszych – sprzed drugiej wojny
światowej – przedstawiamy opracowania Krzysztofa Wrocławskiego i Moniki Żak. Stanowią one swoisty rekonesans badawczy, który wyznaczy być
może kierunki przyszłych, pogłębionych już badań.
W drugiej części naszego tomu zebraliśmy materiały, które obejmują
najważniejsze elementy decydujące o „pamięci i tożsamości” warszawskiej
slawistyki uniwersyteckiej. Staraliśmy się jak najskrupulatniej zrekonstruować spis pracowników – poczynając od profesorów aż po woźnych.
Oni to wspólnie tworzyli atmosferę i różnorodne oblicza naszej slawistyki. W mrówczej pracy kompletowania i weryfikacji danych osobowych
największą wytrwałością wykazał się Włodzimierz Pianka. Wobec problemów z dotarciem do materiałów archiwalnych, bez jego uporu i konsekwencji spis ten nigdy by nie powstał. Dopełnienie wykazu pracowników
stanowią materiały pomieszczone w dziale „Sylwetki”. Publikujemy w nim
teksty wspomnieniowe o tych, którzy odeszli, a swoim życiem i działalnością odcisnęli trwały ślad w historii Katedry, a potem Instytutu.
Kilkadziesiąt stron postanowiliśmy przeznaczyć na przedstawienie naszych absolwentów. Znalazł się tam szkic dotyczący typowych dróg zawodowych slawistów oraz wykaz obejmujący ponad dziewięćset nazwisk
absolwentów slawistyki od roku 1951, z tematami prac magisterskich i licencjackich oraz z wyszczególnieniem promotorów. Wybrane informacje
dotyczące roczników wcześniejszych umieściła w swym opracowaniu Monika Żak. Publikując te materiały, chcieliśmy przekazać naszym studentom i absolwentom, jak bardzo dla nas, nauczycieli, są oni ważni. Stwierdzenie, iż bez nich nasza praca nie miałaby sensu, brzmi banalnie, co nie
podważa przecież faktu, że ich sukcesy są naszymi sukcesami, na równi
z nimi przeżywamy ich porażki i mamy świadomość, że to oni zastąpią
nas w dalszej lub bliższej przyszłości. Z kolei sam spis tematów prac pokazuje, w jakich kierunkach przemieszczał się w poszczególnych okresach
10
punkt ciężkości dydaktyki slawistycznej oraz zainteresowania studentów
i profesorów.
Jako ostatni, ale pod wieloma względami najistotniejszy element,
przedstawiamy bibliografię wybranych publikacji książkowych osób związanych z warszawską slawistyką uniwersytecką. Prezentujemy w ten sposób nasz dorobek badawczy. Charakterystyczne jest bowiem to, że w opisywanym dziewięćdziesięcioleciu na slawistyce prowadzono stosunkowo
mało prac zespołowych. Powody takiego stanu rzeczy są dwa. Po pierwsze – nieliczna grupa naukowców zajmowała się bardzo różnorodnymi
zagadnieniami, a na podział przebiegający między lingwistami, literaturoznawcami i folklorystami nakładała się wielość obszarów i regionów,
którymi zajmowały się poszczególne osoby. Stosunkowo rzadko udawało się im znaleźć wspólne pole działania. Stanowiło to specyfikę badań
slawistycznych, ale też pewną jej słabość. Doświadczenia ostatnich lat
i ewolucja zainteresowań naukowych w kierunku kulturoznawstwa zdają
się stwarzać szansę przezwyciężenia tej słabości. Po drugie – i w tym
przypadku zmiana profilu badań nie jest lekarstwem – nie można zanegować faktu, iż pracownicy naukowi slawistyki warszawskiej stanowili
i stanowią społeczność złożoną w znacznej części z silnych indywidualności, które czasami z trudem podporządkowywały się rygorom pracy
zespołowej. Jednak to właśnie ta cecha sprawia, że dorobek badawczy
zaprezentowany w bibliografii, dorobek, dodajmy, obejmujący tylko wybrane publikacje około trzydziestu osób, jest tak bogaty i różnorodny.
Znajdujemy w nim m.in. słowniki, gramatyki i podręczniki do nauki bardzo dziwnych dla osób postronnych języków, opracowania na temat historii literatury i kultury, które tłumaczone z polskiego wchodziły na listy
lektur obowiązkowych w krajach opisywanych właśnie w tych pracach.
Trudno wyróżniać tutaj poszczególne tytuły. Bez cienia przesady można
jednak stwierdzić, że przedstawiona bibliografia stanowi miarodajną próbę dobrej, a czasami wybitnej jakości prac, reprezentujących wszystkie
kierunki i nurty badań slawistycznych w XX wieku.
Spoglądając na całość materiałów zawartych w tej książce, trudno
powstrzymać się też od spostrzeżenia, że na slawistykę – jak na żadną
inną, być może, dyscyplinę filologiczną – wpływały w minionym stuleciu
czynniki polityczne. Czasami wpływ ten był pozytywny, jak na przykład
wówczas, gdy ocieplenie stosunków z Jugosławią zaowocowało w latach
siedemdziesiątych rozwojem studiów jugoslawistycznych, a wzrost zainteresowania Czechami w latach dziewięćdziesiątych wpłynął na rozkwit bohemistyki. Najczęściej jednak sytuacja polityczna co najmniej ogranicza-
11
ła możliwości działania. I to na wielu płaszczyznach. Widać to wyraźnie
w stałym, trwającym jeszcze od czasów przedwojennych, a może i wcześniej, napięciu między slawistyką południową i zachodnią a rusycystyką
czy szerzej filologiami wschodniosłowiańskimi. O ile bowiem slawistyka
warszawska reprezentowała nurt badawczy, którego początków doszukiwać się można jeszcze w pracach Kazimierza Brodzińskiego, wiążącego
slawistykę z polonistyką, to sięgające korzeniami lat pięćdziesiątych działania administracyjne, które zmierzały do oderwania tak pojmowanej
slawistyki od rodzimej filologii polskiej i uczynienia z niej przybudówki
rusycystycznej, przywoływały na myśl praktykę władz carskich w drugiej
połowie dziewiętnastego wieku. Napięcie to skutkowało także konfliktami
osobistymi i sporami merytorycznymi, a w pewnym okresie doprowadziło
także do strukturalnego i terytorialnego oderwania Instytutu od Wydziału Polonistyki. Jak bardzo traumatyczne było to doświadczenie, pokazują
prawie wszystkie zamieszczone w części wspomnieniowej teksty.
Obecnie sytuacja wydaje się być na tyle stabilna, że mimo ciągłych
kłopotów finansowych (to prawdopodobnie też cecha immanentna slawistyki) możemy myśleć o rozwoju Instytutu i planowaniu nowych przedsięwzięć. Pragnęlibyśmy jednak ocalić od zapomnienia jak największy obszar przeszłości, w której kształtowała się instytucja związana z życiem
zawodowym, a często i prywatnym, nas samych i bliskich nam osób – kolegów i przyjaciół, współpracowników i studentów. Dlatego decydujemy
się przekazać w ręce Czytelników książkę daleką od doskonałości, prosząc jednocześnie o wyrozumiałość oraz o wszelkie sprostowania, uzupełnienia i uwagi. Dzięki nim, może w stulecie slawistyki, powstanie dzieło
pełniejsze.
Jerzy Molas
Część I:
Rekonesanse historyczne
i wspomnienia
„Prehistoria” slawistyki
– rekonesans badawczy
Początki obecności slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim sięgają
czasów powołania Uczelni do życia w roku 1815. Jednym z głównych inicjatorów jej powstania był Stanisław Kostka Potocki – minister Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego w Rządzie Tymczasowym Królestwa Polskiego, sam żywo interesujący się zagadnieniami slawistycznymi.
Na Wydziale Filozoficznym – jako jednym z pięciu wydziałów Uniwersytetu – powołano w roku 1817 katedrę slawistyki, przewidzianą przez
ministra Stanisława Kostkę Potockiego dla Samuela Bogumiła Lindego1 .
Pojawienie się jako jednej z pierwszych tej właśnie katedry (należącej zarazem do najstarszych katedr slawistycznych w Europie) było wynikiem
zainteresowań Słowiańszczyzną wywołanych już to rolą, jaką przypisywał w przyszłości Słowianom Herder, już to politycznym zwrotem, zapoczątkowanym przez politykę Napoleona wobec słowiańskiego Południa
(i stworzoną tam przez niego prowincją Ilirii) czy wreszcie świadomością
wzrastającej roli mocarstwowej słowiańskiej Rosji – Moskwy jako „Trzeciego Rzymu”.
Naukowy zwrot ku sprawom słowiańskim zaznaczył się w Warszawie jeszcze przed rokiem 1815 w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół
Nauk, m.in. w działalności jednego z pierwszych wybitniejszych uczonych o zainteresowaniach slawistycznych (wprawdzie ubocznych), jakim
1
Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915 (pod red. S. Kieniewicza, Warszawa 1981) podają tu dość niejasno, że „Linde nie przejawiał nią większego zainteresowania”, ale blokował innym kandydatom (Józefowi Bohdanowi Zaleskiemu) możliwość
przejęcia tej katedry (s. 124). Nie jest więc stwierdzone, kiedy praktycznie katedra ta
rozpoczęła działalność – być może jako katedra języka rosyjskiego z pierwszym lektorem Kazimierzem Werbuszem (s. 125). Źródło to pisze jednak też o katedrze języka
i literatury rosyjskiej oraz o przejęciu części jej funkcji przez Kazimierza Brodzińskiego (wykładającego historię krytyki i literatury polskiej od roku 1822/1823 oraz Lacha
Szyrmę; ibid.). Wzajemne relacje między tymi katedrami wymagałyby dokładniejszej
penetracji archiwalnej.
16
był Wawrzyniec Surowiecki (1769-1827)2 . Towarzyszyli mu w tym kręgu badań inni historycy, filolodzy, prawnicy, zainteresowani, poza głównym przedmiotem swej specjalizacji, Słowianami i ich przeszłością. Trzeba tu wymienić: Walentego Skorochoda Majewskiego, Jerzego Samuela
Bandtkiego, Józefa Sierakowskiego, Ignacego Benedykta Rakowieckiego,
Krzysztofa Wiesiełowskiego, a przede wszystkim Kazimierza Brodzińskiego3 . Wawrzyniec Surowiecki, wykładowca nauk ekonomicznych i statystyki w Szkole Nauk Administracyjnych, podobnie jak wspomniany już
Samuel Bogumił Linde, należeli do członków Rady Ogólnej Uniwersytetu, zwanego najpierw Szkołą Główną, od roku 1817 przemianowanej na
Uniwersytet Królewski4 .
Studia humanistyczne w początkach istnienia Uniwersytetu odbiegały daleko od ich form późniejszych, nie były systematycznym wykładem wiedzy o Słowianach, natomiast sama obecność wśród profesorów
takich, którzy szczególnie zainteresowani byli Słowiańszczyzną, musiała
wpływać także na słuchaczy. W celu umacniania świadomości narodowej
profesorowie starali się ukazywać dzieje i kulturę narodu na tle innych nacji „z Polską najbliższy związek mających” 5 , co oczywiście przywoływać
musiało także w sposób naturalny konteksty słowiańskie kultury polskiej
i jej korzeni. Bliski był związek między Uniwersytetem a wspominanym
już Warszawskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk, którego znaczną część
członków stanowili profesorowie uniwersyteccy – forum Towarzystwa wykorzystywali oni do wygłaszania referatów na tematy slawistyczne.
Zainteresowanie tematyką słowiańską nie ograniczało się do przedmiotów wykładanych na Wydziale Filozoficznym. W czasie istnienia Uniwersytetu Królewskiego wykładający na Wydziale Prawa Wacław A. Maciejowski zajmował się prawodawstwem słowiańskim6 . „Entuzjastą slawistyki” nazywają Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego także matematyka
Adriana Krzyżanowskiego, autora pracy o zabytkach mowy słowiańskiej
2
Zainteresowania postaciami dawnych slawistów warszawskich u studentów Instytutu Filologii Słowiańskiej poświadcza bardzo solidna, niepublikowana praca magisterska z roku 1971, napisana pod kierunkiem J. Magnuszewskiego przez Agnieszkę Chmiel, Słowiańszczyzna przedchrześcijańska w pracach Wawrzyńca Surowieckiego
i Pawła Józefa Šafarzyka (Biblioteka ISZiP, poz. 412).
3
Odpowiednim źródłem do studiów na ten temat może być Z. Witkowskiej wstęp
i objaśnienia wydawcy do edycji K. Brodziński, Wybór pism, BN I 191, Ossolineum
1966.
4
Dzieje..., op. cit., s. 66 i 67.
5
Tamże, s. 144.
6
Tamże, s. 97.
17
w dawnej ojczyźnie Słowian7 . Szczególnie godne uwagi jest zainteresowanie problematyką słowiańską w wykładach i pracach Kazimierza Brodzińskiego – profesora historii literatury polskiej, pierwszego polonisty
uznającego niezbędność tła słowiańskiego w wiedzy polonistycznej8 .
Okres funkcjonowania Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego
kończy się wraz z upadkiem powstania listopadowego. Jego wybuch poprzedziła radykalizacja postaw patriotycznych młodzieży akademickiej,
wyrażona m.in. w słynnej procesji ku czci zabitych dekabrystów, odbywającej się pod hasłami „przeciw carowi, ale nie narodowi rosyjskiemu”,
następnie udziałem reprezentantów tej młodzieży w ataku na Belweder
i w bitwach powstańczych. Nie mogło być więc zaskoczeniem, że po stłumieniu powstania na fali represji Uniwersytet należał do pierwszych zamkniętych wyrokiem władz carskich instytucji wyższej edukacji. W „paskiewiczowskiej” epoce popowstaniowej następuje rusyfikacja szkolnictwa
średniego, ograniczany jest także dostęp Polaków do studiów uniwersyteckich na terenie Rosji. Na studia młodzież polska udawała się na Zachód:
do Fryburga, Tybingi czy do Francji. Wybierane były głównie studia medyczne, znacznie rzadziej prawnicze i (sporadycznie) inne jeszcze. W tych
warunkach język rosyjski i wiedza o Rosji mogły być traktowane jedynie
jako przedmioty narzucane przez zaborcę i zagrożenie rusyfikacyjne dla
polskości, a nie jako dziedzina wybieranych i budzących zainteresowanie studiów. Do nielicznych dzieł popieranych przez władze ze względu
na treści nie tylko słowianofilskie, ale wręcz panslawistyczne, należała
Wacława Aleksandra Maciejowskiego (1792-1883) Historia prawodawstw
słowiańskich (wyd. I, t. 1-4, Lepizig 1832-1835).
Liberalizacja polityki carskiej za rządów margrabiego Wielopolskiego
znalazła wyraz w powołaniu Szkoły Głównej (1862-1869). Jednak nawet
wówczas władze nie zgodziły się na nadanie tej instytucji nazwy i rangi
uniwersytetu. W ramach Szkoły działały cztery wydziały, wśród nich Filologiczno-Historyczny9 . Funkcjonowały one pod czujnym okiem władz
carskich, obawiających się radykalizacji nastrojów wśród polskiej młodzieży. Chodziło też o nadanie rosyjskiej polityce oświatowej na terenie
Polski właściwej dla caratu formy. Na czele Wydziału Filologiczno-Historycznego stał orientalista przybyły z Uniwersytetu w Kazaniu, Jan
7
Tamże, s. 111.
Por. tamże, s. 130.
9
Istotnym źródłem dla dokładniejszych studiów nad dziejami Szkoły Głównej
może być edycja: Szkoła Główna Warszawska, t. I Wydział Filologiczno-Historyczny,
Kraków 1900.
8
18
Kowalewski, dawny filomata z Wilna, wówczas jednak już „żonaty z Rosjanką i na poły zruszczony” sprzyjał polityce rusyfikacyjnej10 .
Na Wydziale Filologiczno-Historycznym wśród wykładanych przedmiotów, obok historii literatury polskiej, figurowała także historia literatury rosyjskiej „z uwzględnieniem słowiańskiej” 11 . Nie wiadomo jednak,
jakie literatury słowiańskie brane były w programie pod uwagę. Sformułowanie to wskazuje także na podporządkowanie innych literatur kręgu
słowiańskiego literaturze rosyjskiej. Jako przedmiot figurowało także językoznawstwo porównawcze słowiańskie, w roku 1863 wprowadzono także lektorat języka rosyjskiego oraz utworzono katedry: języka rosyjskiego,
literatury rosyjskiej i historii Rosji, obsadzone przez Rosjan. Dopiero później mianowano wykładowców języka polskiego (1865) i literatury polskiej
(1866). Historia Polski jako przedmiot nie była w ogóle wykładana12 , co
jasno ukazuje, że wiedzę o kulturze polskiej spychano na drugi plan, oraz
dowodzi dominacji rosyjskiej w duchu ideologii panslawizmu. Stefan Kieniewicz pisał: „Na schyłku istnienia Szkoły zdobywa sobie więcej miejsca
slawistyka i rusycystyka” 13 . Towarzyszyło temu w roku 1866 wprowadzenie dodatkowego egzaminu z języka rosyjskiego przy egzaminie wstępnym
na studia, środkowym oraz końcowym14 , a w roku 1867/1868 obowiązkowych zajęć z języka rosyjskiego i historii Rosji na wszystkich czterech
wydziałach Szkoły Głównej, szczególnie zaś na Wydziałach Prawa i Filologiczno-Historycznym. Były to oczywiste sygnały dalszej rusyfikacji
studiów, rzucającej pogłębiający się cień polityczny na studia slawistyczne. Proponowano jedynie ostrożne stosowanie środków polityki naukowej – cytowany w Dziejach... fragment memoriału ministerstwa z roku
1864 zalecał: „Dać językowi rosyjskiemu miejsce honorowe między przedmiotami wykładanymi, wyrzekając się atoli myśli natężonego zruszczenia
młodzieży polskiej” 15 . Wzajemne relacje między rusycystyką a slawistyką
(nie były one przedmiotem szczególnego zainteresowania autora rozdziału
o Szkole Głównej) wymagają dokładniejszego prześledzenia dokumentów
i właściwego komentarza (ze szczególnym zwróceniem uwagi na narzucane w programie treści „powszechnosłowiańskie”, z podporządkowaniem
10
11
12
13
14
15
Dzieje..., op. cit., s. 266.
Tamże, s. 295.
Tamże, s. 296.
Tamże.
Tamże, s. 357.
Tamże, s. 368.
19
im tematyki polskiej, z szerzeniem „idei słowiańskiej” i zachęcaniem Polaków, by pamiętali o tym, że są Słowianami16 ).
Już od roku 1863 obok sekcji historycznej i filologii klasycznej wyodrębniona została sekcja języków słowiańskich17 , w której zapewne ustalano relację przedmiotów rusycystycznych wobec innych. S. Kieniewicz
podaje w tym samym miejscu, że obsada tej sekcji był najsłabsza spośród wszystkich trzech. Do sekcji tej jako wykładowcy przypisani byli
Henryk Struve i Jan Papłoński. Drugi z nich był nauczycielem języka rosyjskiego w Warszawie, wykładał gramatykę porównawczą języków indoeuropejskich, uwzględniając w wykładzie języki południowosłowiańskie:
bułgarski i inne (nie wiemy jednak jakie), a także łużycki. Wiedzę jego w tej materii określa wybitny uczeń – Jan Baudouin de Courtenay –
jako powierzchowną18 (skądinąd już posiadanie takiego ucznia może jednak w pewnym stopniu rehabilitować wykładowcę). Wykład gramatyki
starosłowiańskiej prowadził Jan Kotkowski, lekarz (!). Szczególnie warte
odnotowania jest pojawienie się w styczniu roku 1863 utalentowanego wykładowcy gramatyki języka czeskiego, dra Franciszka Bolemira Květa19 ,
doskonale przyjętego przez polską młodzież akademicką, odróżniającą widocznie akceptowane słowianofilstwo od odrzucanego panslawizmu. (Nie
jest jasne, czy wymieniony jako następca zmarłego w Warszawie 18 lipca
1864 r. Květa Władysław Choroszewski także wykładał język czeski, co
wynikałoby z kontekstu20 ).
Panslawistyczny charakter studiów, narzucanie języka rosyjskiego jako obowiązkowego oraz propagowanie preparowanej dla potrzeb ideologii
imperium carskiego wiedzy o Rosji i podporządkowanych jej narodach
słowiańskich, nie zachęcały ani nie tworzyły podatnej gleby do uprawiania zainteresowań Słowiańszczyzną przez Polaków. Opory pokonywali tylko ci, którzy umieli i na tym obszarze dostrzec dla siebie ciekawe perspektywy naukowe. Do takich wyjątków należeli słuchacze Szkoły Głównej,
16
Tamże, s. 372.
Tamże, s. 296.
18
Tamże, s. 299.
19
Obszerniejsze informacje o tej postaci znaleźć można w rozprawie W. Kota,
Bronisław Grabowski a Słowiańszczyzna Zachodnia (Kraków 1959, s. 6 i 8). Rozprawa
ta to zarazem ważny rozdział z dziejów warszawskiej slawistyki i bohemistyki, której
Bronisław Grabowski, zainspirowany przez F. Květa, był pionierem.
20
17
20
wspomniani już, Jan Baudouin de Courtenay oraz Bronisław Grabowski,
a także Adam Antoni Kryński21 .
Fot. 1: Jan Baudouin de Courtenay
21
A. A. Kryński (ur. w Łukowie w roku 1844) po ukończeniu szkoły realnej w Warszawie zapisał się do Szkoły Głównej i ukończył ją w roku 1869 po napisaniu rozprawy
O dźwiękach nosowych w językach słowiańskich. W latach 1871-1891 był nauczycielem
w Warszawie, w tym czasie wraz z J. Baudouinem de Courtenay, Janem Karłowiczem
i Lucjanem Malinowskim zainicjował w roku 1884 wydawanie pisma „Prace Filologiczne”. Następnie objął katedrę języka polskiego we Lwowie, a w odrodzonym Uniwersytecie Warszawskim był jednym z pierwszych dziekanów. (Na podstawie uprzejmej
informacji dr L. Moroz-Grzelak z IS PAN, por. „Tygodnik Ilustrowany” 46, 1915,
s. 658-660 – publikacja w związku z powoływaniem do życia Uniwersytetu Warszawskiego).
21
Uniwersytet Cesarski, jego powołanie do życia i charakterystykę działalności do roku 1899 opisał w Dziejach... Ireneusz Ihnatowicz. Celem
uruchomienia uniwersytetu w „Kraju Priwislianskim” było kształcenie
kadr potrzebnych do lokalnego aparatu władzy i administracji, podtrzymujących politykę caratu w tej niespokojnej części imperium. Towarzyszyły temu plany rusyfikacji młodzieży, które stawiano ponad cele naukowe uczelni. Sprowadzani z Rosji profesorowie (zachęcani specjalnymi
dodatkami do pensji), obowiązek wykładania w języku rosyjskim, uniemożliwienie zatrudniania własnych miejscowych absolwentów, wysokie
stypendia przeznaczone tylko dla studentów Rosjan – wszystko to odstręczało od studiów slawistycznych. Natomiast w strukturze uniwersytetu
jednostki slawistyczne były obecne. I tak na Wydziale Historyczno-Filologicznym, obejmującym dziewięć katedr, istniały:
– katedra gramatyki porównawczej języków słowiańskich (zastąpiła ona
katedrę gramatyki porównawczej języków indoeuropejskich),
– katedra języka rosyjskiego i cerkiewnosłowiańskiego,
– katedra historii Rosji,
– katedrę filologii słowiańskiej, która miała także objąć język polski
oraz historię literatury polskiej22 .
Istniały też trzy kierunki studiów: historyczny, filologii klasycznej i filologii słowiańskiej.
Tak to Cesarski Uniwersytet tworzył mało chwalebną tradycję wyodrębniania „czystej” rusycystyki, posiadającej na mocy decyzji administracyjnych nadrzędną rangę, oraz slawistyki nierusycystycznej, ubocznej, obejmującej łącznie inne filologie słowiańskie, wśród nich polską23 .
Na Wydziale Prawa przewidziano także istnienie katedry historii prawa rosyjskiego oraz katedry historii prawodawstw słowiańskich z porównawczym przeglądem innych dawnych i nowszych prawodawstw24 . Władze zabiegały także o to, by księgozbiór Biblioteki Uniwersyteckiej nasycić książkami prezentującymi naukę rosyjską i tym samym nadać jej
odpowiednią rangę i wymiar polityczny25 .
22
Dzieje..., op. cit., s. 392-393.
W okresie po II wojnie światowej wrócono do takiego rozwiązania, obstając przez
szereg lat przy konieczności istnienia wydziału, w którego nazwie musiała figurować
jako wyodrębniona – rusycystyka. Z drugiej strony poloniści uznali, że niezbędne jest
istnienie odrębnego wydziału z nazwą polonistyka.
24
25
W roku 1905 pod względem zaopatrzenia w rosyjskie dzieła naukowe BUW wyróżniał się wśród bibliotek imperium carskiego, sytuując się na trzecim miejscu po
Cesarskiej Bibliotece Publicznej i Bibliotece Muzeum im. Rumiancewa w Petersbur23
22
Funkcjonowanie Uniwersytetu zostało podporządkowane carskiemu
kuratorowi Warszawskiego Okręgu Naukowego – złej sławy – Apuchtinowi. O kadrze profesorskiej mówiło się i źle, i dobrze. Zdarzali się w tym
gronie doskonali filolodzy. Tak oceniany był językoznawca Grigorij Uljanow (był rektorem w roku 1899, jego postawa polityczna była wartościowana inaczej). Zapewne przychylnością Czechów dla panslawizmu można
tłumaczyć propozycje (co ostatecznie nie doszło do skutku) obsadzenia
stanowisk w Carskim Uniwersytecie przez Vertiatkę z Pragi, filozofa i grecystę, Patra, którego traktowano jako „użytecznego politycznie”, Jirečka
jako specjalistę od prawodawstwa słowiańskiego, a także geologa Krejčiego26 . Zrusyfikowanym Czechem był slawista Jozef Perwolf, pracował na
uczelni także inny Czech Teodor Jezbera27 (nie wiadomo tylko gdzie).
Ihnatowicz stwierdzał: „Nacisk rusyfikacyjny władz był największy
na Wydziale Historyczno-Filologicznym” 28 . Tam też największy był odsetek studentów Rosjan, a wśród nich dość liczni (a potem coraz liczniejsi) synowie duchownych prawosławnych, słabo przygotowani do studiów i obniżający ich poziom29 . Najwyższy odsetek kończących studia na
tym wydziale stanowiły osoby, które egzaminy zdawały dzięki zaniżonym
wymaganiom, odpowiadającym jednak potrzebie carskich władz oświatowych zatrudniania nauczycieli posługujących się językiem rosyjskim,
a użytecznych w dziele rusyfikacji. Tylko absolwenci Rosjanie mogli być
przyjmowani do pracy w oświacie, Polacy mogli być tylko nauczycielami
w szkołach prywatnych.
W okresie przedrewolucyjnym w 1904 i 1905 roku pojawiają się ze
strony młodzieży postulaty repolonizacji Uniwersytetu. Pewnym ustępstwem władz było utworzenie przy katedrze filologii słowiańskiej profesury języka polskiego, historii literatury polskiej oraz lektoratu języka
polskiego30 . Na poparte przez profesorów z Uniwersytetu Jagiellońskiego
żądania repolonizacji uczelni minister w Petersburgu odpowiadał jednak,
że finansowany przez państwo uniwersytet może być wyłącznie rosyjski.
W roku 1905 Uniwersytet zostaje ostatecznie zamknięty. Władze jednak odczuwają potrzebę jego istnienia i uruchamiają go ponownie w rogu (Dzieje..., op. cit., s. 528). Niejednokrotnie miałem sam okazję słyszeć wyrazy
zaskoczenia ze strony slawistów zagranicznych wywoływane stanem posiadania XIX-wiecznych rossiców w Bibliotece UW.
26
27
Tamże, s. 427.
28
Tamże, s. 421.
29
Tamże, s. 442-443.
30
Tamże, s. 517.
23
ku akademickim 1908/1909. Nadal jednak trwa bojkot uczelni ze strony
młodzieży polskiej, środowiska warszawskiego. Nawet studenci Rosjanie
starają się przenieść na inne uniwersytety rosyjskie. W tej sytuacji władze mają poważne kłopoty z zapełnieniem uczelni odpowiednią liczbą
kandydatów. Otwierają więc szeroko bramy Uniwersytetu dla kandydatów o niskich kwalifikacjach, których nie chcą przyjmować inne uczelnie
rosyjskie – byli to wspominani już absolwenci prawosławnych seminariów
duchownych. Wybierają oni najczęściej studia na Wydziale Historyczno-Filologicznym, dla nich najłatwiejsze. W odróżnieniu od Polaków nie
budzi w nich oporów obowiązkowy już na roku I lektorat języka rosyjskiego, nie reagują też niechęcią na głoszone m.in. przez slawistę Jozefa
Perwolfa twierdzenia o wyższości języka rosyjskiego nad innymi „narzeczami” słowiańskimi albo enuncjacje historyka Filewicza, jakoby „cała
niemal Polska była ziemią rdzennie rosyjską” 31 . W tamtym okresie źle
zapisał się także w pamięci ojciec słynnego poety rosyjskiego A. Błoka,
krytycznie odnoszący się do wszelkich myśli nadchodzących z Zachodu.
Otwarcie Uniwersytetu od roku 1908/1909 dla absolwentów prawosławnych seminariów duchownych było także sposobem uniknięcia nadmiaru kandydatów wyznania mojżeszowego (stanowili oni ponad połowę
zgłaszających się na studia – nie bojkotowali rosyjskiej uczelni). Wprowadzono i przestrzegano numerus clausus – Żydzi stanowić mogli co najwyżej 10 procent wszystkich słuchaczy. Rosjanie w roku 1908 stanowili
natomiast 83 procent studentów.
W tych warunkach młodzież polska, która nie wyjeżdżała na studia
zagraniczne, odczuwała potrzebę uzupełniania wiedzy poza bojkotowaną
uczelnią (zamkniętą między rokiem 1905 a 1908). Działanie Uniwersytetu
Latającego nie wystarczało. Na jego miejsce zostało więc powołane Towarzystwo Kursów Naukowych, zalegalizowane w roku 1906. Towarzystwo
nie zdołało jednak przejąć funkcji legalnego uniwersytetu (ze względu na
przywołaną już wyżej opinię władz carskich, iż państwo może finansować
jedynie rosyjską uczelnię). Studia w Towarzystwie pozwalały więc na zdobywanie wiedzy, za którą jednak nie szły żadne konkretne uprawnienia
urzędowe.
Wśród nielicznych Polaków absolwentów Cesarskiego Uniwersytetu
Warszawskiego pojawiły się jednak nazwiska zasłużone później dla nauki
polskiej. Należeli do nich: Stanisław Szober (katedra językoznawstwa sło31
Tamże, s. 540.
24
wiańskiego) czy Władysław Konopczyński (katedra historii prawodawstw
słowiańskich).
Pierwsza wojna światowa i przesuwający się front skłaniają władze
carskie do rozpoczęcia przygotowań do przeniesienia Uniwersytetu dalej
na wschód. Ostateczna decyzja zapadła 7 lipca 1915 roku, ale jeszcze po
przeprowadzce do Rostowa nad Donem uczelnia funkcjonowała przez dwa
lata jako Cesarski Uniwersytet Warszawski. Tymczasem jednak w samej
Warszawie zaczęła już działalność polska uczelnia.
Z interesującej nas perspektywy działalność Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego można oceniać dwojako: był to okres znacznego wzbogacenia księgozbioru slawistycznego BUW, dziś bardzo cennego, obecności w Warszawie niektórych znaczniejszych uczonych, publikujących
tutaj (po rosyjsku) wyniki badań naukowych dotyczących Słowian, ale
jednocześnie był to czas, kiedy wyrastał mur niechęci wobec języka rosyjskiego, wiedzy o Rosji i wobec jej kultury. W okresie międzywojennym,
w czasie funkcjonowania w pełni polskiego już Uniwersytetu niechęć ta
była podtrzymywana, a rosyjskość utożsamiano z bolszewizmem. Nie było przypadkiem, że obok filologii słowiańskiej istniała w tym okresie na
Uczelni odrębna katedra filologii ukraińskiej, ale zabrakło katedry filologii
rosyjskiej.
Monika Żak
Slawistyka warszawska
w okresie międzywojennym∗
Slawistyka w strukturze odrodzonego Uniwersytetu
Odrodzony jeszcze przed odzyskaniem niepodległości Uniwersytet
Warszawski obejmował początkowo trzy wydziały: Prawa i Nauk Państwowych, Filozoficzny oraz Matematyczno-Przyrodniczy, w ramach którego utworzono także oddział przygotowawczo-lekarski (później odrębny
Wydział Lekarski). Po roku Wydziały Historyczno-Filozoficzny oraz Matematyczno-Przyrodniczy scalono w Wydział Filozoficzny o trzech działach: filozofii, historii, filologii oraz z jedną sekcją matematyczno-przyrodniczą. Pierwszym dziekanem tego wydziału w roku 1918-1919 był filolog,
językoznawca, Stanisław Szober. W dziale filologicznym obok seminariów polonistycznych (języka polskiego, historii literatury polskiej, językoznawstwa ogólnego) powołano także do życia seminarium1 slawistyczne, w którym filologię słowiańską wykładał Stanisław Słoński (czynny
jako profesor od uruchomienia w 1915 r. odrodzonego Uniwersytetu).
W roku 1921 Wydział Filozoficzny był już jednym z czterech wydziałów Uczelni (Teologii Katolickiej, Prawa i Nauk Politycznych, Lekarskiego, Filozoficznego). W tym samym roku utworzono w nim m.in. Zakład
Kultury Dalekiego Wschodu, w 1922 r. rozpoczęło pracę seminarium językoznawstwa indoeuropejskiego pod kierownictwem prof. Jana Wiktora
Porzezińskiego i seminarium filologii angielskiej, a w 1925 r. seminarium
filologii ukraińskiej pod kierownictwem prof. Romana Smal-Stockiego.
W roku akademickim 1926/1927 Wydział Filozoficzny przestał istnieć.
Na jego miejsce powołano wydziały: Humanistyczny z dziekanem, historykiem, Marcelim Handelsmanem i Wydział Matematyczno-Przyrodniczy z dziekanem Stefanem Mazurkiewiczem. W ramach Wydziału Humanistycznego działało jedenaście seminariów (w tym: języka polskiego
∗
Fragment pracy magisterskiej, przygotowanej w roku 2005 pod kierunkiem
Krzysztofa Wrocławskiego.
1
Zgodnie z tradycją przejętą z uniwersytetów niemieckich, utrwaloną już w pierwszych latach istnienia Uniwersytetu w XIX w., pod pojęciem „seminarium” rozumiano nieduże, kierowane przez profesora, zespoły o charakterze naukowo-dydaktycznym
(Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981,
s. 86).
26
pod kierownictwem prof. Stanisława Szobera, historii literatury polskiej
kierowanego przez prof. Józefa Ujejskiego i prof. Bronisława Gubrynowicza, a od 1933 r. przez prof. Juliana Krzyżanowskiego). Znalazło się
wśród nich również seminarium slawistyczne pod kierownictwem prof.
Stanisława Słońskiego. W 1929 r. przy Katedrze Języka Polskiego zaczął
działać Instytut Fonetyczny, którego dyrektorem został profesor Witold
Doroszewski, a w 1932 r. powstał Instytut Orientalistyczny z jednym
seminarium2 .
Fot. 2: Profesorowie Wydziału Filozoficznego w roku 1927. Stanisław Słoński
stoi pierwszy od lewej w pierwszym rzędzie.
Statuty wewnątrzuniwersyteckie dzieliły zajęcia na wykłady i ćwiczenia. Student sam wybierał zajęcia, na które miał uczęszczać. Wybór ten
był ograniczony tylko wymogami egzaminów końcowych. Wykłady zapoznawały słuchaczy z aktualnym stanem wiedzy w danej dyscyplinie nauki. Na ćwiczeniach, proseminariach i seminariach kształcono umiejętności praktyczne. Ceniono szczególnie samodzielną pracę studenta, zwłasz2
Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1939, red. A. Garlicki, Warszawa 1982,
s. 86-87.
27
cza na forum licznie działających na uniwersytecie kół naukowych, które
zajmowały się działalnością twórczo-naukową, dysponowały często stypendiami na prace badawcze, organizowały zebrania naukowe. Urządzały
zarówno pojedyncze prelekcje, jak i cykle wykładów3 .
Najwięcej, bo aż kilkanaście, kół działało na Wydziale Humanistycznym. Wymienić tutaj należy: koło historyków, anglistów, polonistów, literackie, językoznawcze a także koło slawistyczne, które w latach trzydziestych znacznie się powiększyło, co świadczyło o wzroście zainteresowania
słuchaczy Uniwersytetu tematyką słowiańską4 .
Uczelnia dbała o wszechstronny rozwój umysłowy studenta. Dlatego
też gorąco zachęcała do uczestnictwa w wykładach z innych specjalności.
W rezultacie bywało tak, że np. słuchaczami seminarium slawistycznego byli nie tylko slawiści, lecz także studenci filologii polskiej kierunku
historycznoliterackiego i językoznawczego5 .
Uniwersytet Warszawski był uczelnią o ambitnym programie badawczym. Pracownicy naukowi brali udział we wszystkich ważnych dla kultury oraz nauki imprezach krajowych i zagranicznych, jeździli na kongresy
i sympozja, m.in. byli obecni na I Międzynarodowym Zjeździe Slawistów w Pradze w 1929 r., na Międzynarodowym Zjeździe Językoznawców
w Rzymie w 1933 r. Ważnym wydarzeniem naukowym był również odbywający się w Warszawie w 1934 r. II Międzynarodowy Zjazd Slawistów,
na którym referaty i komunikaty wygłaszali m.in. Henryk Batowski, Witold Doroszewski, Stanisław Szober.
Społeczność uniwersytecka starała się nawiązywać możliwie szerokie
kontakty z ośrodkami zagranicznymi. Przykładowo w latach trzydziestych dziewięciu profesorów UW wykładało zagranicą, a dwudziestu znajdowało się na zagranicznych studiach specjalizacyjnych. Z kolei do Warszawy przyjeżdżali uczeni z innych krajów. Wśród slawistów byli to m.in.
Julije Benešić (Jugosławia), który prowadził na uczelni lektorat języka
serbsko-chorwackiego (w latach 1930-1938), Jurij Ješki (Niemcy) – lektor języka łużyckiego, Bohumil Vydra (Czechosłowacja) – lektor języka
czeskiego i literatury czeskiej (w latach 1921-1930) oraz Petyr Dinekow
(Bułgaria) i Ðorđe Živanović (Jugosławia), którzy zostali wysłani na Uniwersytet Warszawski na stypendium specjalistyczne w latach 1933-1935.
3
4
5
Por. Dzieje..., op. cit., s. 77.
Tamże, s. 168.
Tamże, s. 77.
28
Aktywność profesorów nie ograniczała się jedynie do inicjatyw uniwersyteckich. Badacze i uczeni byli członkami na przykład Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego oraz redaktorami wielu czasopism
naukowych6 . Należeli ponadto do najpoważniejszej warszawskiej instytucji naukowej – Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, które w okresie 1918-1939 podjęło intensywną pracę popularyzatorską i wydawniczą,
wspierało też badania naukowe. W Towarzystwie działali m.in. Jan Baudouin de Courtenay, Adam Antoni Kryński, Stanisław Szober, Tytus
Benni i Stanisław Słoński7 .
Odrodzenie się Uniwersytetu Warszawskiego jeszcze przed powstaniem niepodległego państwa było ważnym wydarzeniem. Nie można jednak zapominać, że największe osiągnięcia naukowe były dziełem pojedynczych badaczy, którzy pomimo wielu trudności, zarówno politycznych,
jak i materialnych, tzn. braku pomieszczeń dydaktycznych, małych nakładów na badania i pomoce naukowe, niskich uposażeń, tworzyli od
podstaw placówki dydaktyczne, które stały się źródłem rozwoju nauki
w okresie międzywojennym oraz w latach następnych.
6
M.in. znani z wybitnych osiągnięć w dziedzinie slawistyki i językoznawstwa profesorowie: Doroszewski, Słoński, Szober redagowali pismo „Prace Filologiczne” poświęcone głównie zagadnieniom lingwistycznym. Prof. W. Doroszewski od 1932 r. był
także redaktorem przeniesionego z Krakowa do Warszawy „Poradnika Językowego”.
Por. K. Sierocka, Czasopisma literackie, [w:] Literatura Polska 1918-1975, t. I: 1918-1932, Warszawa 1975, s. 81-137.
7
Towarzystwo Naukowe Warszawskie powstało w 1907 r. W swej działalności kontynuowało tradycje Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, które przestało istnieć z mocy ukazu carskiego po powstaniu listopadowym w 1832 r. TNW obejmowało
pięć wydziałów, w ramach których działały liczne komisje m.in. historyczna, orientalistyczna, językoznawstwa i literatury. Włączenie się do pracy tego Towarzystwa
pracowników naukowych Uniwersytetu Warszawskiego zaowocowało głównie dokonaniami z zakresu językoznawstwa polonistycznego. Z czasem Towarzystwo powiększyło
się, przybywało członków, intensywniejsze też stawały się badania i bogatsza twórczość naukowa. Rozwijały się m.in. badania slawistyczne, a ich reprezentantem w ramach sekcji językoznawczej był głównie Stanisław Słoński. W tym czasie powstały
np. jego prace O rzekomym wpływie łacińskiej Vulgaty na starosłowiański przekład
ewangelii (1927) i Funkcje werbalne prefiksów pre- i pro- w języku starosłowiańskim
(1930). TNW działało do 1952 r. Po trzydziestu latach przerwy w 1982 r. ponownie
wznowiło działalność. Por. S. Skorupka, Tradycje Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w badaniach językoznawczych. Część II. Sprawy językoznawcze w Towarzystwie
Naukowym Warszawskim, „Poradnik Językowy”, 1987, s. 81-90.
29
Początki funkcjonowania Seminarium Slawistycznego
Gdy w 1915 r. uruchomiono w Warszawie polski uniwersytet, kondycja slawistyki naukowej nie była najlepsza. Brak było kadry dydaktycznej,
programów, biblioteki. Niemniej, jak już to było wspomniane, na Wydziale Historyczno-Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego w roku akad.
1915/1916 rozpoczęło działalność Seminarium Slawistyczne (według ówczesnej nomenklatury Zakład Slawistyki), które od 1927 roku wchodziło
w skład Wydziału Humanistycznego.
Pierwszym organizatorem i wieloletnim kierownikiem Seminarium był
wymieniany już tu parokrotnie slawista, językoznawca, od 1908 roku
członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, prof. Stanisław Słoński, który dokonał „doprawdy pionierskiego dzieła. Pozbawiony jakichkolwiek sił pomocniczych – te trzeba było dopiero wychować i wyszkolić
– sam jeden wykonywał obowiązki nie tylko dydaktyczne, ale również organizacyjne i administracyjne, gromadził inwentarz Zakładu, zakupywał,
sprowadzał i katalogował książki, jednym słowem tworzył od podstaw –
podobnie jak inni ówcześni profesorowie warszawscy – nową placówkę
dydaktyczno-naukową” 8 .
Z informacji zawartych w sprawozdaniach rektorów UW wynika, że
Seminarium Slawistyczne otrzymało od władz uczelni do użytkowania
trzy pokoje w tzw. Gmachu Porektorskim. Prof. Stanisław Słoński najmniejszy pokój przeznaczył na swój gabinet, a dwa pozostałe na bibliotekę z czytelnią i salę ćwiczeń9 . W sali ćwiczeń wykładał gramatykę opisową
i historyczną języka starosłowiańskiego oraz porównawczą języków słowiańskich10 . Systematycznie powiększał też zbiory biblioteki (co ilustruje
tabela 1). Z czasem „biblioteka seminaryjna stała się jednym z bogatszych
księgozbiorów slawistycznych kraju” 11 . W roku akademickim 1928/29 korzystało z niej około 1200 osób (slawiści, studenci innych kierunków oraz
pracownicy dydaktyczni)12 .
8
Zob. A. Sieczkowski, Czterdziestolecie pracy prof. S. Słońskiego w Uniwersytecie
Warszawskim (1915-1955), „Poradnik Językowy”, VII, 1955, s. 243 (por. też: Stanisław
Słoński, w dziale Sylwetki w tym tomie – przyp. red.).
9
Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1930/31,
s. 86.
10
Zob. A. Sieczkowski, Czterdziestolecie..., op. cit., s. 244.
11
Tamże, s. 243.
12
s. 61.
30
Tabela 1: Biblioteka Seminarium Slawistycznego
w latach 1927-1930 i 1933-193613
Rok akademicki
1927/28
1928/29
1929/30
1930/31
1931/32
1932/33
1933/34
1934/35
1935/36
Liczba nabytych tomów
15 dzieł w 60 tomach
brak danych
brak danych
brak danych
173 dzieła w 181 tomach
Ogółem tomów
Zakład Slawistyki był otwarty w ciągu tygodnia w godzinach od 9:00
do 14:00 i od 16:00 do 20:0014 .
Kadra naukowo-dydaktyczna
W latach 1920-1932 większość wydziałów odczuwała braki kadrowe
zarówno w grupie profesorów, jak i sił pomocniczych15 . Zakład Slawistyki był tego najlepszym dowodem, bowiem na początku lat dwudziestych
prof. S. Słoński „ jako jedyny – poza wykładowcą języka ukraińskiego (był
nim R. Smal-Stocki) – slawista roztaczał opiekę dydaktyczną nad słuchaczami obierającymi dowolny język słowiański, egzaminował ich, pomagał
w doborze tematu pracy magisterskiej czy doktorskiej. W razie potrzeby
nie odmawiał swej pomocy slawistom kierunku historycznoliterackiego.
Jako kierownik Zakładu starał się o możliwie najlepszą obsadę lektoratów
słowiańskich” 16 .
Współpracował również z językoznawcami z Seminarium Języka Polskiego, którzy przekazywali studentom gruntowną wiedzę z zakresu fonetyki, dialektologii, słowotwórstwa, składni, opartą na dokładnej analizie
tekstów. Przedwojenna slawistyka warszawska reprezentowała głównie
13
Por. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1927/28,
s. 72; 1928/29, s. 61; 1929/30, s. 71; 1933/34, s. 106; 1934/35, s. 110; 1935/36, s. 109.
14
s. 106.
15
Zob. Dzieje..., op. cit., s. 116.
16
Zob. A. Sieczkowski, Czterdziestolecie..., op. cit., s. 244.
31
kierunek językoznawczy. Świadczą o tym tematy wykładów oraz treści
ćwiczeń seminaryjnych i proseminaryjnych, a także wykaz profesorów
i pracowników oraz prowadzonych przedmiotów17 , blisko powiązanych
z przedmiotami i tematami polonistycznymi.
Zajęcia, na które mogli uczęszczać studenci
Seminarium Slawistycznego
Prof. Stanisław Słoński – kierownik Zakładu:
1915/16-1938/39
Ćwiczenia seminaryjne i proseminaryjne z językoznawstwa słowiańskiego, grupy dla początkujących i zaawansowanych (po
dwie godziny w tygodniu każda). Materiał przerabiany: charakterystyka fonetyczna i morfologiczna poszczególnych języków
słowiańskich18 .
Prof. Adam Antoni Kryński w 1915 r. objął Katedrę Filologii Polskiej i przy niej założył Seminarium Języka Polskiego. Był wykładowcą
językoznawstwa polskiego i słowiańskiego, zmarł w 1932 r.19 :
1919/20
1921/22
1922/23
1923/24
1924/25
1925/26
1927/28
17
Język staropolski,
Morfologia języka polskiego,
Historia filologii słowiańskiej,
Zabytki języka staropolskiego.
Morfologia języka polskiego,
Język staropolski w XIV i XV w.
O słowie polskim i jego odmianach.
Historia językoznawstwa polskiego,
Czytanie i objaśnianie tekstów staropolskich.
Zabytki języka staropolskiego,
Morfologia języka polskiego w porównaniu z innymi językami
słowiańskimi.
Składnia języka polskiego.
Zabytki języka staropolskiego.
Wykaz opracowany na podstawie sprawozdań i kronik uniwersyteckich. Przedmioty o charakterze ściśle slawistycznym, wykraczające poza wiedzę polonistyczną,
zostały wyróżnione pismem pochyłym.
19
Zob. Z kronik uniwersyteckich (1918-1944), [w:] Z dziejów polonistyki warszawskiej, red. Z. Libera, J. Kulczycka-Saloni, Warszawa 1958, s. 93-97.
32
1928/29
1929/30
Historia języka polskiego.
Historia języka polskiego,
Zabytki języka staropolskiego,
Składnia języka polskiego.
Jan Baudouin de Courtenay, profesor Uniwersytetu w Petersburgu,
Dorpacie, Krakowie. W 1918 r. powołany przez Wydział Filozoficzny UW
do objęcia Katedry Językoznawstwa Ogólnego, zmarł w 1929 r.20 :
1924/25
Gramatyka teoretyczna języka polskiego,
Konwersatorium lingwistyczne.
Prof. Stanisław Szober, w latach 1918-1928 kierownik Seminarium
Języka Polskiego, od 1929 r. kierownik Katedry Językoznawstwa Indoeuropejskiego, zmarł w 1938 r.21 . Prowadził głównie wykłady z zakresu
składni, dialektologii i dydaktyki języka polskiego.
Prof. Witold Doroszewski, w latach 1924-1927 asystent przy Katedrze Języka Polskiego na UW. W latach 1927-1929 studiował w École
des Langues Orientales Vivantes w Paryżu slawistykę i był tam także
lektorem języka polskiego. Od 1929 profesor, zastępca kierownika Seminarium Języka Polskiego, od 1930 r. dyrektor Instytutu Fonetycznego,
zmarł w 1976 r.22 :
1929/30
1930/31
1931/32
1932/33
1933/34
1934/35
1935/36
20
21
22
Fonetyka języka polskiego,
Historyczne słowotwórstwo języka polskiego.
Historyczne słowotwórstwo języka polskiego,
Historia fonetyki.
Historia fonetyki,
Stanowisko języka polskiego wśród innych słowiańskich,
Pochodzenie języka literackiego.
Zarys nauki o języku polskim,
Językoznawstwo polskie w latach ostatnich.
Fonetyka polska na tle porównawczym,
Wybrane zagadnienia ze współczesnego językoznawstwa polskiego.
Podstawowe wiadomości o języku polskim,
Dialektologia Mazowsza.
Seminarium ze słowotwórczej analizy tekstów,
Seminarium dialektologiczne.
Zob. Z kronik..., op. cit., s. 93-97.
Tamże.
Tamże.
33
1936/37
1937/38
1938/39
Fonetyka historyczna języka polskiego,
Budowa słowotwórcza przymiotników polskich,
Stan i zadania dialektologii polskiej.
Seminarium ze słowotwórczej analizy tekstów.
Seminarium ze słowotwórczej analizy tekstów,
Cele i metody nauki o języku,
Historia fleksji polskiej.
Prof. Halina Koneczna, od 1927 do 1929 asystentka Seminarium Języka Polskiego, w 1930 r. asystentka Instytutu Fonetyki, od 1934 doc.
fonetyki ogólnej, zmarła w 1961 r.23 :
1930/31Ćwiczenia i lektorat języka polskiego dla cudzoziemców.
-1933/34
1934/35 Słowotwórcza analiza tekstów,
O melodii w języku.
1936/37 O akcencie.
1937/38
1938/39
Metoda eksperymentalna w fonetyce,
Ćwiczenia seminaryjne z języka polskiego.
Fonetyka eksperymentalna,
Ćwiczenia seminaryjne z fonetyki eksperymentalnej.
Dr Maria Rudzińska w roku akad. 1926/27 otrzymała stopień doktora
filozofii na podstawie pracy z języka polskiego Charakterystyka języka
urzędowego w polskim. W latach 1927-1938 pracowała jako asystentka
prof. S. Słońskiego w Seminarium Slawistycznym na UW24 :
1930/31- Ćwiczenia proseminaryjne z gramatyki języka słowiańskiego,
-1936/37 Interpretacja tekstów słowiańskich.
1935/36 Lektorat języka polskiego dla cudzoziemców.
Prof. Józef Gołąbek, historyk literatur słowiańskich. Studiował polonistykę i slawistykę na UJ, kontynuował studia slawistyczne w Berlinie
i w Pradze. Od 1933 r. doc. Seminarium Slawistycznego na UW. W sierpniu 1934 r. wyjechał do Czechosłowacji w celu zaznajomienia się z literaturą Słowaków, a w lipcu 1935 r. do Niemiec w celu zebrania materiału
23
Zob. tamże.
Brak danych osobowych, zachowały się jedynie informacje dotyczące zatrudnienia w Zakładzie Slawistyki. Zob. m.in. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1930/31, s. 86-87.
24
34
do dziejów literatury łużyckiej. W 1936 r. opublikował pracę Łużyce. Kraj
i ludzie, a w 1938 r. Literatura serbsko-łużycka; zmarł w 1939 r.25 :
1933/34
Literatury słowiańskie.
Dr Bohumil Vydra, polonista czeski, zmarł w 1953 r.26 :
1921/22Lektorat języka czeskiego i literatury czeskiej.
-1929/30
Dr Józef Kurz27 :
1931/32
Lektorat języka czeskiego i literatury czeskiej.
Mgr Stefan Łaszewski28 :
1933/34
Lektorat języka bułgarskiego.
Inż. Jurij Ješki, Łużyczanin, stypendysta wymienny29 :
1933/34Lektorat języka łużyckiego.
-1936/37
Dr Maria Maykowska30 :
1933/34Lektorat języka greckiego.
-1936/37
Mgr Katarzyna Czajkowska31 :
1933/34
Lektorat języka ukraińskiego.
Prof. Roman Smal-Stocki, slawista. Studiował w Wiedniu, Lipsku
i Monachium i tam uzyskał stopień doktora w 1915 r. W 1918 r. został
docentem Seminarium Orientalistycznego w Berlinie. W 1922 r. profesor
filologii słowiańskiej Uniwersytetu Ukraińskiego w Pradze, a od 1925 r.
profesor Uniwersytetu Warszawskiego32 :
1925/26Ćwiczenia z literatury ukraińskiej
-1937/38
25
.
Tamże, 1933/34, s. 31, 105-106; 1934/35, s. 10, 1935/36, s. 30.
Tamże, s. 426.
27
Brak danych osobowych. Zob. m.in. tamże, 1933/34, s. 31.
28
Tamże, 1933/34, s. 31. Później wykładowca języka bułgarskiego na Uniwersytecie
Warszawskim.
29
Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[światy] P[ublicznej], Departament IV
Nauki Szkół Wyższych, IV Dział Studenci – Obcokrajowcy 1936-1939, Archiwum Akt
Nowych, syg. 264.
30
Brak danych osobowych. Zob. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1933/34, s. 31.
31
Tamże, 1933/34, s. 31.
32
Tamże.
26
35
Sergiusz Kułakowski33 :
1930/31
1931/32
1932/33
1933/34
1934/35
Ćwiczenia z języka i literatury rosyjskiej (kurs nieobowiązkowy). Materiał przerabiany: utwory Gogola, literatura rosyjska
XIX w., poezja rosyjska XX w., ćwiczenia z języka rosyjskiego
(gramatyka i interpretacja tekstów).
Ćwiczenia z języka i literatury rosyjskiej.
Ćwiczenia z języka i literatury rosyjskiej.
Ćwiczenia zlecone z języka i literatury rosyjskiej. Materiał przerabiany stanowiła proza rosyjska realistyczna i symbolistyczna.
Ćwiczenia zlecone z języka i literatury rosyjskiej. Materiał przerabiany: literatura średniowiecza i XVI-XVII w.
Dr Julije Benešić: „wierny przyjaciel Polski, Chorwat, tłumacz literatury polskiej na język serbsko-chorwacki” 34 . W 1930 r. przyjechał do
Warszawy jako delegat jugosłowiańskiego Ministerstwa Oświaty w ramach polsko-jugosłowiańskiej wymiany kulturalnej. W Seminarium Slawistycznym pracował przez osiem lat35 :
1930/31
1931/32
1932/33
1933/34
1935/36
1936/37
Lektorat języka serbsko-chorwackiego, zajęcia dwa razy w tygodniu: we wtorki od 17:00 do 19:00 i w środy od 17:00 do 19:0036 ,
Kurs literatury chorwackiej z serbską, 1 godzina tygodniowo.
Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów)37 .
Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów).
Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów) w poniedziałki i czwartki od 18:15 do 20:0038 .
Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego, grupy dla początkujących i zaawansowanych.
Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów).
Studenci
Aby studiować na Uniwersytecie Warszawskim, należało się nań zapisać w charakterze studenta bądź wolnego słuchacza39 . Warunkiem przyjęcia było świadectwo dojrzałości jednej z państwowych szkół średnich
33
Tamże, 1930/31, s. 87, 1931/32, s. 114, 1932/33, s. 99, 1933/34, s. 106, 1934/35,
s. 112.
34
Por. N. Zbucka, Juliusz Beneszić, „Przegląd Humanistyczny”, VII, 1957, s. 97.
35
Tamże, s. 98.
39
36
ogólnokształcących, co precyzowała ustawa z 1920 r. oraz statut UW.
O przyjęciu wolnych słuchaczy decydowały natomiast rady wydziałów
(a nie ustawa z 1920 r.), którym „przyznano prawo ograniczania liczby
przyjmowanych studentów (...). Upoważniono je również do określania
szczególnych warunków, stawianych zgłaszającym się na studia kandydatom” 40 .
Studentami Seminarium Slawistycznego byli członkowie rzeczywiści
(slawiści), którzy złożyli egzamin z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej i posiadali znajomość języka greckiego, uczestniczyli w ćwiczeniach
seminaryjnych i proseminaryjnych, oraz tzw. hospitanci, czyli wolni słuchacze UW. Wybierali oni zajęcia, na które chcieli chodzić, oraz określali
układ zdawanych egzaminów.
Tabela 2: Studenci Seminarium Slawistycznego
w latach 1929-193641
Rok akademicki
Studenci rzeczywiści
1928/29
1929/30
1930/31
1931/32
1932/33
1933/34
1934/35
1935/36
23
20
22
30
24
13
11
9
Liczba wszystkich osób
korzystających z Seminarium
Slawistycznego (wolni słuchacze,
pracownicy dydaktyczni UW)
124
120
700
776
224
688
182
700
Liczba studentów w Seminarium kształtowała się różnie. Slawistyka
nie była kierunkiem obleganym, Seminarium liczyło po około 20 studentów rzeczywistych w latach dwudziestych i średnio po 10 w połowie latach
trzydziestych.
Student, który chciał uzyskać stopień magistra w zakresie filologii
słowiańskiej na UW, musiał przede wszystkim być dopuszczony do egza40
Tamże.
Źródło: Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok
1928/29, s. 61; 1929/30, s. 71; 1930/31, s. 86-87; 1931/1932, s. 114; 1932/33, s. 99;
1933/34, s. 105-106; 1934/35, s. 110-112; 1935/36, s. 109-110.
41
37
minów grupy I i II. Warunkiem dopuszczenia do egzaminów grupy I było
wykazanie się:
– świadectwem czynnego udziału w proseminarium slawistycznym,
w którym zajmowano się głównie czytaniem i interpretacją tekstów
starosłowiańskich,
– dowodem znajomości języka greckiego (świadectwo od lektora).
Grupa I obejmowała egzaminy z następujących przedmiotów42 :
– ogólny zarys historii literatur słowiańskich ze szczególnym uwzględnieniem literatury polskiej i jednej z literatur słowiańskich,
– gramatyka opisowa jednego żywego języka słowiańskiego (poza polskim) – według wyboru studenta,
– zasadnicze wiadomości z językoznawstwa słowiańskiego ze szczególnym uwzględnieniem elementów gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej i gramatyki polskiej,
– główne zasady nauk filozoficznych.
Warunkiem dopuszczenia do egzaminów II grupy było wykazanie się:
– dowodem czynnego udziału w ćwiczeniach seminaryjnych, których tematem była charakterystyka fonetyczna i morfologiczna poszczególnych
języków słowiańskich.
Grupa II obejmowała egzaminy dla kierunku językoznawczego z następujących przedmiotów43 :
– gramatyka porównawcza języków słowiańskich – ze szczególnym
uwzględnieniem języka staro-cerkiewno-słowiańskiego wraz z podstawowymi wiadomościami z gramatyki porównawczej języków indoeuropejskich i znajomością zasad językoznawstwa ogólnego,
– szczegółowa gramatyka historyczna jednego z języków słowiańskich.
Dla kierunku historycznoliterackiego obowiązywały w II grupie egzaminy z następujących przedmiotów:
– historia literatur słowiańskich z uwzględnieniem zasadniczych prądów
europejskich,
– szczegółowa historia jednej z literatur słowiańskich (poza polską)
w połączeniu z wiedzą z teorii literatury.
Następnie, po zdaniu z wynikiem pomyślnym przepisanych programem egzaminów, student przystępował do obrony pracy magisterskiej.
42
Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego], IV Departament Nauki i Szkół Wyższych, III Dział – Studia, egzaminy, przepisy, ulgi, świadectwa,
promocje 1935-1939, Archiwum Akt Nowych, syg. 256.
43
Tamże.
38
Z bardzo skromnego zasobu materiałów źródłowych, będących zapisem bieżącej działalności Seminarium Slawistycznego w okresie międzywojennym, wynika, że w latach 1928-1938 opracowano i złożono następujące prace magisterskie o tematyce slawistycznej autorstwa słuchaczy
Seminarium:
rok akad. 1928/2944 :
– Wsewołod Bajkin, Akcent czasowników w języku rosyjskim,
– Walery Kwiatkowski, Akcent rzeczowników w języku ukraińskim,
– Stefan Łaszewski, Wyrazy złożone w języku bułgarskim,
– Maria Kikkanówna, Postaci kobiece w utworach Tołstoja,
– Maria Staszewska, Akcent czasowników w języku ukraińskim.
rok akad. 1930/3145 :
– Zofia Markowska, Nomina agentis w języku ukraińskim.
rok akad. 1930/31:
– Ignacy Myśliński, Obraz ogólny historycznych wpływów języka ruskiego na polski.
rok akad. 1932/3346 :
– Irena Kukulska, Czasowniki deminutywne w języku polskim i innych
słowiańskich.
rok akad. 1932/33:
– Serafina Szymańska, Stanowisko języka polskiego wśród innych języków zachodniosłowiańskich.
rok akad. 1933/3447 :
– Ida Berliner, Depalatalizacja kontynuacji prasłowiańskiego e, ě w języku polskim,
– Stanisław Westfal, Polonizmy i inne slawizmy w litewskim dialekcie
wsi Vaitiekupiai i najbliższej okolicy.
rok akad. 1934/3548 :
– Roza Goldfeldówna, Wpływ języka polskiego na ruski (ukraiński) do
XVIII w.
44
Sprawozdanie z działalności Wydziału
s. 61.
45
Magisteria z języka polskiego w r. szk.
s. 186.
46
s. 125.
47
s. 190.
48
s. 128.
Humanistycznego UW za rok 1928/29,
1930/31, „Język Polski”, XVI, 6, 1931,
1932/33, „Język Polski”, XVI, 2, 1933,
1933/34, „Język Polski”, XIX, 6, 1934,
1934/35, „Język Polski”, XXI, 4, 1935,
39
rok akad. 1935/3649 :
– Andrzej Sieczkowski50 , Nazwy jednostek czasu w językach słowiańskich.
Z udokumentowanych tematów magisteriów wynika, że największym
zainteresowaniem słuchaczy Seminarium cieszyło się językoznawstwo polonistyczne. Również w gronie wolnych słuchaczy (hospitantów) seminarium prof. S. Słońskiego znajdowali się poloniści-językoznawcy, którzy
stopień magistra otrzymywali na podstawie prac z języka polskiego. Ponieważ nie można jednoznacznie rozgraniczyć prac pisanych przez polonistów od prac z zakresu języka polskiego autorstwa slawistów, podałam
tutaj tylko tematy slawistyczne w dzisiejszym rozumieniu tej dyscypliny.
Jak widać, przeważa w nich tematyka wschodniosłowiańska.
A oto tematyka slawistycznych rozpraw doktorskich:
rok akad. 1928/2951 :
– Matylda Michnikowska, Genitivus singularis i locativus singularis masculini we współczesnym języku rosyjskim.
rok akad. 1931/3252 :
– Jerzy Kapliński, Wyrazy złożone w języku starocerkiewnosłowiańskim.
rok akad. 1936/3753 :
– Wsewołod Bajkin, O akcencie w deklinacji rzeczowników rosyjskich
ze szczególnym uwzględnieniem wahań akcentowych,
– Teofil Szczerba, Verba reflexiva we współczesnym języku ukraińskim.
Niestety, brak szczegółowych informacji o autorach tych prac i ich
losach.
Studenci Seminarium Slawistycznego, jak już wspomniałam, stanowili
małe grono. Byli wśród nich Polacy i obcokrajowcy.
Z kroniki J. Benešicia Osiem lat w Warszawie wynika, że słuchaczami
lektoratu serbsko-chorwackiego za czasów jego wykładów byli m.in.:
– Estończyk, Willem Ernits, który „do akcentów ma ucho jak fotograf
(...). Wszystko notuje. Czyta bardzo dobrze” 54 .
– Polak, Jerzy Bąbała, który według opinii prof. H. Batowskiego był
49
Magisteria z języka polskiego w r. szk. 1935/36, „Język Polski”, XXI, 4, 1936,
s. 125.
50
Po wojnie długoletni pracownik dydaktyczny Katedry, potem Instytutu Filologii
Słowiańskiej, w roku 1978 przeszedł na emeryturę jako profesor.
51
s. 61.
52
Tamże, 1931/32, s. 132.
53
Tamże, 1936/37, s. 30.
54
J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 41.
40
„bardzo dobrze zapowiadającym się slawistą” 55 . W roku akademickim
1936/37 przebywał na stypendium naukowym w Instytucie Slawistycznym w Pradze w celu zebrania materiałów do studiów nad literaturą czeską i rosyjską. W latach 1938-1939 jako doktorant opublikował
rozprawę Zagadnienie łącznego badania literatur słowiańskich (1938)
i książkę Zygmunt Miłkowski a Słowiańszczyzna (1939)56 .
– Polak, Wacław Parkot „chłopak o grubym głosie” 57 . Studiował polonistykę i historię sztuki, był też słuchaczem Seminarium Slawistycznego.
W 1936 r. udał się na roczne stypendium do Belgradu, w 1937 r. wyjechał tam ponownie na rok i wykładał język oraz literaturę polską na
Uniwersytecie Belgradzkim58 .
– Polka, Halina Olszewska, studentka polonistyki i slawistyki na UW
(ukończyła studia w 1936 r.). W 1937 r. otrzymała roczne stypendium
do Belgradu. Po wojnie, w 1945 r. podjęła pracę na filologii słowiańskiej
i przez wiele lat uczyła gramatyki opisowej i historycznej języka serbsko-chorwackiego, dialektologii, historii języka i literatury, prowadziła
lektorat języka serbsko-chorwackiego59 .
– Ukrainiec, Teodor (Fiodor) Wojtiuk, który „ma zdolność i przepisuje
mi w bibliotekach pewne rzeczy do książki Poezja ludowa” 60 .
– Ukrainiec, Gabriel Szyło61 .
– Ukrainiec, Wołodymir Szyprykiewicz62 .
– Hindus, Hironmay Ghoshal, który otrzymał siedmiomiesięczne stypendium od 1 lutego do 31 sierpnia 1937 r., później przyznano mu
kolejne od 1 września 1937 r. do 30 czerwca 1938 r. Według J. Benešicia „czarny jak Arab albo jak Cygan. Zupełnie dobrze mówi po polsku
55
H. Kirchner, Biogramy, [w:] Osiem..., op. cit., s. 479.
Tamże, s. 479. Portret Jerzego Bąbały (ur. 1909), zamordowanego przez hitlerowców w obozie na Majdanku w roku 1943, napisał Julian Krzyżanowski w 1946 r.
Oceniał go wysoko jako badacza i doskonale zapowiadającego się komparatystę (przyp.
red.; por. J. Krzyżanowski, Na Polach Elizejskich literatury polskiej. Portrety i wspomnienia, Warszawa 1997, s. 135-137).
57
58
Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego], IV Departament Nauki Szkół Wyższych, IV Dział Studenci 1936-1939, Archiwum Akt Nowych,
syg. 264.
59
Zob. Mgr Halina Irena Magdalena Olszewska, Teczka Biura Spraw Osobowych
UW nr 10752.
60
61
Tamże, s. 251.
62
Tamże.
56
41
(jak też po rosyjsku, po angielsku, po francusku, po niemiecku, a z pewnością i po bengalsku)” 63 .
– Zdzisław Okular64 ; Benešić twierdził, że był on pochodzenia żydowskiego, nic więcej o nim nie wiadomo.
– Polka, Halina Kalita, według określenia Benešicia „dobra kózka” 65 .
W 1937 r. studiowała anglistykę na UW. Dodatkowo uczęszczała na
lektorat języka serbsko-chorwackiego. Po studiach i po wojnie poświęciła się pracy translatorskiej, m.in. tłumaczyła utwory jugosłowiańskich
prozaików – I. Andricia, M. Selimovicia66 .
– Polak, Tadeusz Zaniewski: „bardzo sympatyczny chłopak, obecnie
prawnik, nie ma ani krzty zdolności do języków” 67 .
Z corocznych sprawozdań rektorów wynika, że naukę w Seminarium
Slawistycznym podjęli również m.in.:
– Polak, Andrzej Sieczkowski (w 1931 r.), prezes Koła Slawistów,
w 1936 r. magister, w latach 1937/38 asystent prof. Stanisława Słońskiego. Po wojnie prowadził zajęcia bohemistyczne i lektorat języka
czeskiego w Katedrze Filologii Słowiańskiej. „W ciągu jednego roku potrafił nauczyć więcej niż inni w ciągu kilku lat (...) Miał bardzo osobisty
stosunek do studentów. Wszystkich znał po imieniu, traktował ich indywidualnie, słabszym poświęcał więcej czasu” 68 (ta opinia odnosiła się
zapewne do powojennej praktyki dydaktycznej – przyp. M.Ż.).
– Polka, Jadwiga Bełżyńska (w 1934 r.), współpracowała z Andrzejem
Sieczkowskim w Kole Slawistów. W 1937 r. otrzymała roczne stypendium do Bułgarii. Na Uniwersytecie w Sofii zapoznawała się z literaturą
bułgarską oraz zbierała materiał do przygotowywanej przez siebie antologii prozy bułgarskiej (brak informacji o wydaniu takiej antologii). Poświęciła się również pracy nad historią dramatu i teatru bułgarskiego69 .
63
Tamże, s. 233. Zob. również: Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia]
P[ublicznego], IV Departament Nauki Szkół Wyższych, IV Dział Studenci 1936-1939,
Archiwum Akt Nowych, syg. 264.
64
65
Tamże, s. 254.
66
67
68
Zob. E. Siatkowska, Prof. Andrzej Witold Sieczkowski (1913-1998), „Poradnik
Językowy”, X, 1998, s. 3 (por. też: Andrzej Sieczkowski w dziale Sylwetki w tym
tomie – przyp. red.).
69
Zob. Sprawozdanie z przebiegu studiów slawistycznych na Uniwersytecie w Sofii w II półroczu roku akad. 1937/38 Jadwigi Bełżyńskiej, student-
42
– Polka, Alina Żarska (w 1936 r.), współpracowała z Jadwigą Bełżyńską
w Kole Slawistów, 1 lutego 1937 r. została przewodniczącą Koła70 .
W latach dwudziestych i trzydziestych na krótszych oraz dłuższych
pobytach stypendialnych w Warszawie przebywali także młodzi jugosłowiańscy i bułgarscy poloniści, slawiści, późniejsi naukowcy, m.in.:
– Konstantin Perić, w latach 1922-1928 (?) przebywał w Polsce.
W 1924 r. doktoryzował się z filozofii na podstawie rozprawy Kazimierz Brodziński i serbska pieśń ludowa 71 .
– Krešimir Georgijević, chorwacki slawista, krytyk literacki i tłumacz.
Studiował w Zagrzebiu, w latach 1930-1931 w Warszawie i Pradze.
W 1946 r. docent, a od 1952 r. profesor slawistyki na Uniwersytecie
w Belgradzie. Opublikował wiele studiów, szkiców i artykułów, m.in.
Srpsko-hrvatska narodna pesma u poljskoj književnosti (1936), w 1952 r.
Književne studije i ogledi (1952). Przełożył na serbsko-chorwacki m.in.
Lalkę B. Prusa (1959)72 .
– Ðorđe Živanović, serbski polonista i slawista, wybitny badacz literatury polskiej, tłumacz i wieloletni powojenny kierownik Katedry Języka
i Literatury Polskiej Uniwersytetu w Belgradzie. Po studiach w Belgradzie (historia literatur jugosłowiańskich oraz język i literatura polska)
wyjechał w roku akad. 1932/33 na stypendium specjalistyczne do Warszawy. Podczas pobytu w Warszawie zapoznał się z polską kulturą i literaturą. Opublikował wówczas m.in. artykuły: Naši prijatelji u Poljskoj
i Pisma iz Varšave. Po powrocie do kraju poświęcił się pracy naukowej. W swych badaniach szczególnym zainteresowaniem darzył epokę
polskiego romantyzmu, a zwłaszcza Adama Mickiewicza, któremu poświęcił w 1935 r. książkę Adam Mickjevič i njegov Pan Tadija, a także
wiele miejsca w opublikowanej 1941 r. rozprawie doktorskiej Srbi i poljska književnost (1800-1871). Napisał także niezbędne dla studentów
książki z zakresu języka i literatury polskiej, a mianowicie w 1966 r.
Poljski primeri i w 1971 r. Poljski u 100 lekcija 73 .
ki U[niwersytetu] J[ózefa] P[iłsudskiego], stypendystki M[inisterstwa] W[yznań]
R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego] w Bułgarii, IV Dział Studenci, syg. 264.
70
s. 48.
71
P. Bunjak, Pregled poljsko-srpskih književnih veza (do II svetskog rata), Beograd
1999, s. 77. Rozprawa Pericia została opublikowana we Lwowie w 1924 r.
72
43
– Petyr Dinekow, bułgarski historyk literatury, slawista, badacz związków polsko-bułgarskich, doktor honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1973). Po ukończeniu filologii słowiańskiej w 1933 r. na Uniwersytecie im. Klimenta Ochrydzkiego został wysłany na stypendium
specjalistyczne do Warszawy. Pobyt stypendialny w Warszawie w latach 1934-1935 umożliwił mu poznanie życia kulturalnego i naukowego
stolicy oraz nawiązanie znajomości osobistych. Po powrocie do Bułgarii w 1938 r. podjął pracę jako asystent bułgarystyki na Uniwersytecie
Sofijskim. W 1941 r. uzyskał docenturę, a w 1945 r. stopień profesora.
Zajmował się głównie piśmiennictwem starobułgarskim, literaturą okresu odrodzenia narodowego. Opublikował wiele rozpraw poświęconym
polskim poetom romantycznym i prozaikom – Mickiewiczowi, Słowackiemu, Sienkiewiczowi – a także poetom współczesnym. Badał również
recepcję polskich pisarzy w XIX wieku w Bułgarii – zwłaszcza odbiór
twórczości Mickiewicza74 .
– Lubomir Durković Jakšić, w latach 1933-37 przebywał w Warszawie na stypendium specjalistycznym. Był studentem teologii i historii.
W 1937 r. doktoryzował się w Warszawie na podstawie pracy Petar
II Petrović Njegoš (1813-1851), którą opublikowano w 1938 r.75
Wyżej wymienieni uczeni należą do grona tych polonistów cudzoziemców, „których w krótkim okresie międzywojennym zdążyła II Rzeczpospolita przygotować, by potem w swoich krajach chlubnie utrzymywali
związki z Polską” 76 .
Na podstawie fragmentarycznie zachowanych informacji dotyczących
działalności Wydziału Humanistycznego w okresie międzywojennym można stwierdzić, iż pomimo złych warunków materialnych, słabych perspektyw badawczych, jakie Wydział i Uczelnia oferowały uczonym, a co za
tym idzie kłopotów z kadrą naukową, udało się prof. S. Słońskiemu stworzyć dość dobrze prosperujący Zakład Slawistyki, z którym współpracowali wybitni językoznawcy – A. A. Kryński, W. Doroszewski, S. Szober –
oraz zagraniczni specjaliści (lektorzy, wykładowcy) z Czech, Łużyc i Jugosławii; w gronie absolwentów zaś znaleźli się zasłużeni w dziejach po73
Zob. Lj. Rosić, Ðorđe Živanović (1908-1995), „Pamiętnik Słowiański” 1994,
s. 196-198.
74
Zob. J. Magnuszewski, Petyr Dinekow (1910-1992), „Pamiętnik Słowiański” 1992,
s. 153-157.
75
P. Bunjak, Pregled..., op. cit., s. 77.
76
J. Magnuszewski, Petyr Dinekow..., op. cit., s. 157.
44
wojennej slawistyki dydaktycy uniwersyteccy i naukowcy, tacy jak Halina
Olszewska i Andrzej Sieczkowski.
Życie naukowe
W okresie międzywojennym na Uniwersytecie Warszawskim aktywnie działały koła naukowe. Były to organizacje młodzieżowe, których
głównym celem było zdobywanie i pogłębianie wiedzy przez studentów.
Istniały koła skupiające się na samokształceniu, które wypowiadały się
także w sprawach programu i toku studiów, oraz tzw. koła sekcyjne, które zajmowały się działalnością twórczo-naukową, organizowały wycieczki
naukowe, umożliwiały wyjazdy na stypendia zagraniczne, miały swoje
biblioteki i czytelnie77 .
Do kół sekcyjnych można zaliczyć Koło Slawistów, którego opiekunem
był kierownik Seminarium Slawistycznego, prof. S. Słoński. Ze sprawozdań Wydziału Humanistycznego z lat 1927-1937 wynika, że studenckie
Koło Slawistów prowadziło prace z zakresu językoznawstwa oraz obejmujące zagadnienia literackie78 .
Prace z zakresu lingwistyki realizowały sekcje:
– językoznawcza (w roku akad. 1929/30, 1930/31),
– gramatyki polskiej (w roku akad. 1932/33),
– gramatyki historycznej (w roku akad. 1933/34, 1934/35, 1935/36),
– gramatyki greckiej (w roku akad. 1933/34, 1934/35, 1935/36).
Prace dotyczące zagadnień literackich prowadziły sekcje:
– historycznoliteracka (w roku akad. 1929/30, 1930/31),
– lektury tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich (w roku akad. 1932/33,
1933/34, 1934/35, 1935/36),
– lektury tekstów polskich (w roku akad. 1933/34, 1934/35).
Sekcje te organizowały zebrania dyskusyjne, podczas których pracownicy oraz studenci Seminarium Slawistycznego wygłaszali referaty
o charakterze naukowym lub przyjmujące formę swobodnych wypowiedzi na temat uznanych za godne polecenia książek. W roku akademickim
1930/31 przedstawiono m.in. następujące referaty79 :
77
s. 72-73, 1928/29, s. 61, 1930/31, s. 98, 1931/32, s. 115, 1933/34, s. 121, 1934/35,
s. 126, 1936/37, s. 48.
79
Tamże, 1930/31, s. 115.
78
45
– prof. S. Słońskiego, Literatury łużyckie,
– przewodniczącego Koła, J. Bąbały, Zagadnienia łącznego traktowania
literatur słowiańskich,
– dr M. Rudzińskiej, asystentki prof. S. Słońskiego, Słowa ukraińskie
w języku polskim.
Nie ma informacji o działalności odczytowej Koła w roku akademickim
1931/32.
W roku akademickim 1932/33 odbyły się trzy posiedzenia naukowe,
na których refraty wygłosili80 :
– 17 III: prof. S. Słoński, O literaturze i języku łużyckim,
– 4 V: dr J. Kurz, O nowotworach w kategorii participium praesentis
activus w języku starocerkiewnosłowiańskim,
– 2 VI: stypendysta Ð. Živanović, Człowiek i literatura.
W roku akademickim 1933/34 zorganizowano aż pięć zebrań dyskusyjnych, na których z odczytami wystąpili81 :
– 16 XI: wykładowca języka serbsko-chorwackiego, J. Benešić, który tak
pisał o swoim wystąpieniu: „Dziś w seminarium slawistycznym miałem
wykład o literaturze chorwackiej i serbskiej dla Koła Slawistów. Było 41 osób. Jak sądzę, mówiłem na ten temat bardzo dobrze, choć od
strony formalnej – nie dość spokojnie, zdaje mi się jednak, że nie nawiązałem właściwego i potrzebnego kontaktu ze słuchaczami. Przy tym
wszystkim myślę, że ujęcie historyczno-przyczynowo-literackie było dobre. Mówiłem całą godzinę, przeczytałem im pieśń epicką Marko Królewicz i Andrzej, Żonę Hasan-agi i Dialog w Jeruzalem Krležy. Przygotowałem tego więcej, ale minęła cała godzina, nie śmiałem więc dłużej
zatrzymywać publiczności” 82 .
– 20 XII: nowy przewodniczący Koła, A. Sieczkowski, Zagadnienie rasy
słowiańskiej (sic!),
– 17 I 1934: L. B. Świderski, Zainteresowanie dziełem literackim w świetle psychologii instynktów,
– 2 III: stypendysta, L. Durković Jakšić, Petar II Petrović Njegoš jako
poeta,
– 18 V: M. Arsenić83 , O reformie Vuka Karadžicia w języku serbskim.
80
Tamże, 1932/33, s. 115.
Tamże, 1933/34, s. 121.
82
Zob. J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 203.
83
Brak danych osobowych, z materiałów źródłowych wynika tylko, że osoba ta
uczestniczyła w zebraniu naukowym Koła Slawistów w 1934 r.
81
46
W latach 1934-1938 liczba posiedzeń naukowych wzrosła rocznie z pięciu do dwunastu, co świadczy o większym zaangażowaniu członków Koła Slawistów w akcję odczytową, która miała na celu pogłębianie wiedzy w zakresie języków i literatur słowiańskich oraz szerzenie jej również
wśród studentów innych wydziałów. Dzięki pracy prof. S. Słońskiego i aktywnych społecznie studentów, m.in. A. Sieczkowskiego, J. Bełżyńskiej,
Koło Slawistów zaczęło się wybijać spośród innych organizacji studenckich. Zwiększyła się liczba członków z 21 w roku akademickim 1929/30
do 61 w roku 1932/3384 .
Koło Naukowe Slawistów posiadało własny księgozbiór – początkowo
10 książek – który był systematycznie wzbogacany o nowe pozycje i czasopisma, takie jak: „Zet” (4 numery), „Gazeta Literacka” (4 numery),
„Poradnik Językowy” (3 zeszyty), „Ridna Mova” (3 zeszyty), „Centralna
Europa” (2 zeszyty)85 . W roku akademickim 1930/31 otrzymało również
w depozyt do własnego użytku bibliotekę Słowiańskiego Związku Akademickiego – 50 tomów. Do znacznej rozbudowy biblioteki przyczynili się
sami studenci. Organizowali oni różne zabawy, bale karnawałowe, loterie
fantowe, z których dochód przeznaczali na zakup książek, i dzięki temu
biblioteka Koła w roku akad. 1936/37 liczyła już 435 tomów86 .
Dla członków Koła organizowano też wycieczki naukowe. W roku
akad. 1930/31 studenci wybrali się na wystawę obrazów bułgarskiego artysty malarza Dobrewa oraz na wystawę jugosłowiańską87 , w roku akad.
1932/33 do „Zachęty” na wystawę Wyspiańskiego i Stanisławskiego88 ,
a w roku 1933/34 na koncert do Filharmonii i do Teatru Polskiego na
spektakl Zbrodnia i kara Dostojewskiego89 .
Wśród kół naukowych, do których należeli też studenci Seminarium
Slawistycznego, wymienić też należy Koło Językoznawcze. Jego opiekunem był prof. W. Doroszewski, dyrektor Instytutu Fonetycznego przy Katedrze Języka Polskiego. W latach 1930-1933 Koło to znacznie się rozrosło
– z 26 do 54 członków. Zajmowało się głównie badaniami nad poprawnością językową i przemianami współczesnej polszczyzny90 . Podobnie jak
sekcja językoznawcza Koła Slawistów za podstawowy cel obrało sobie po84
s. 122.
86
Tamże, 1936/37, s. 48.
87
Tamże, 1930/31, s. 98.
88
Tamże, 1932/33, s. 115.
89
Tamże, 1933/34, s. 122.
90
Tamże, 1930/31, s. 132.
85
47
głębianie wiedzy filologicznej. Ponadto na uczelni funkcjonowały takie organizacje, jak Towarzystwo Polsko-Bułgarskie i Towarzystwo Przyjaciół
Narodu Łużyckiego, które skupiały grupę slawistów i polonistów. Towarzystwa te rozwijały działalność odczytową, organizowały kursy językowe
i otwarte zebrania dyskusyjne, na których podejmowano tematy związane z kulturą Bułgarii i Łużyczan. W obecności pracowników naukowych,
m.in. prof. S. Słońskiego, prezesa obu tych towarzystw, który miał dobre
rozeznanie w sprawach łużyckich i bułgarskich91 , dra J. Gołąbka, znawcy literatury łużyckiej, oraz lektorów języków obcych studenci dzielili się
wrażeniami z przeczytanych książek, dokonywali interpretacji tekstów literackich itp. Aktywnie działające organizacje młodzieżowe przyczyniały
się do popularyzowania wiedzy o językach, literaturze, kulturze i wzajemnych powiązaniach narodów słowiańskich.
Poza murami uczelni działało również Stowarzyszenie Przyjaciół Jugosłowii92 , które pracowało nad zbliżeniem kulturalnym Polaków i Jugosłowian. Organizowało ono, podobnie jak wyżej wspomniane towarzystwa, wieczory dyskusyjne, na których odbywały się cykle wykładów. Na
przykład J. Benešić przedstawił słuchaczom odczyt nt. Naród i język Jugosławii : „Wystąpiłem z – jak sądzę, prawdziwym twierdzeniem, że największą zasługę w zjednoczeniu Serbów i Chorwatów w jednym państwie
mieli (wprawdzie nieświadomi tego) Turcy, którzy spowodowali migrację elementu bośniackiego na zachód i północ, i serbiańskiego na północ,
przemieszali element góralski osłabiając naturalny konserwatyzm mieszkańców gór, zjednoczyli element prawosławny i rozbili katolicki – słowem,
gdyby nie najazd turecki, do dziś prawdopodobnie pozostałyby trzy państwa: chorwackie, bośniackie i serbskie” 93 . Benešić zobowiązał się także
91
Prof. S. Słoński stał na czele Towarzystwa Polsko-Bułgarskiego w latach 1924-1926, a od 1925 do 1938 na czele Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego. Wśród
krajów słowiańskich najbliższe mu były Łużyce, gdyż zetknął się z nimi na studiach
w Lipsku, i Bułgaria, ponieważ wykładał tam w 1925 r. gramatykę polską. Por.
A. Sieczkowski, Czterdziestolecie..., op. cit., s. 244, 247.
92
Stowarzyszenie Przyjaciół Jugosławii, Liga Polsko-Jugosłowiańska czy Stowarzyszenie Polsko-Jugosłowiańskie powstały w okresie międzywojennym w kilku miastach
Polski. Najwcześniej, bo w 1924 r. powstała Liga we Lwowie, zaraz potem w Poznaniu. Data powstania warszawskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Jugosławii nie jest
znana, prezesem był T. Hilarowicz, potem A. Bogucki, wicemarszałek Senatu. W Krakowie Stowarzyszenie powstało w 1932 r., prezesem był T. Dybowski, w Katowicach
natomiast sekretarzami byli V. Frančić i W. Bazielich, a w Łodzi w latach trzydziestych dziennikarz, H. Passiermann. Por. H. Kirchner, Biogramy, [w:] Osiem..., op. cit.,
s. 410.
93
Por. J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 33.
48
poprowadzić kurs języka i literatury chorwackiej zarówno dla profesorów
uniwersytetu, jak i dla profesorów szkół średnich oraz wszystkich zainteresowanych. Stwierdził, że „nauka języków słowiańskich jest potrzebna,
miła bo poszerza w nas świadomość naszej wielkości” 94 .
Uniwersytet Warszawski uczestniczył we wszystkich ważnych dla nauki imprezach. Wysyłał delegatów na kongresy i zjazdy, odbywające się
nie tylko w kraju, lecz także zagranicą.
Ważnym wydarzeniem w zakresie naukowego badania Słowiańszczyzny był I Międzynarodowy Kongres Slawistów, który odbył się w Pradze
w 1929 r. Na kongresie praskim uczeni z wielu krajów, w tym z Polski,
wygłaszali referaty i komunikaty dotyczące ostatnich dokonań w zakresie slawistyki, która w tym okresie miała przede wszystkim charakter
lingwistyczny. Burzliwe obrady, podczas których „dokonywano krytycznego przeglądu dotychczasowych metod komparatystycznych, formułowano
nowe podejście do folkloru i relacji między nim a literaturą, stawiano problem periodyzacji literatury, ogólnego charakteru różnych stylów, kierunków i epok (...)”, zapowiadały zmiany u podstaw „slawistyki literackiej,
odkrywały nowe perspektywy pracy w tej dziedzinie” 95 .
Kolejnym ważnym dla środowiska uniwersyteckiego wydarzeniem
w zakresie polonistyki i slawistyki był II Międzynarodowy Zjazd Slawistów. Odbył się w Warszawie w 1934 r. Obrady odbywały się w czterech
sekcjach: językoznawczej, historii literatury, kulturalno-społecznej i dydaktycznej. Zjazd miał jednak przede wszystkim charakter lingwistyczny.
Szczególnie ważny pod względem merytorycznym był referat językoznawcy, slawisty, od 1919 r. profesora Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Poznańskiego, H. Ułaszyna, O istocie filologii słowiańskiej. Autor
„wbrew poglądom, jakoby ten przedmiot był samoistną nauką o życiu
duchowym narodów słowiańskich, obejmującą język, literaturę i częściowo etnografię, popiera stanowisko, że jest to tylko zespół pewnych nauk, zespół nieustalony, a utrzymujący się dzięki tradycji, dzięki pewnym
przyzwyczajeniom czy potrzebom życiowym” 96 . Inny, równie istotny był
referat historyka H. Batowskiego, O potrzebie, zasadach i organizacji Instytutu Słowiańskiego w Polsce. Autor zwracał uwagę na to, że „slawistyka
polska pomimo tego, iż cieszy się wielkim uznaniem zagranicą, to w dziale
94
Tamże, s. 137.
Zob. J. Magnuszewski, Międzywojenny dorobek literacki slawistyki zachodnioi południowosłowiańskiej w zakresie syntez ogólnosłowiańskich i historii literatur tego
obszaru, „Pamiętnik Słowiański”, XXXIV, 1984, s. 39-59.
96
Zob. Zapiski bibliograficzne, „Język Polski” XX, IV, 1935, s. 123.
95
49
organizowania badań slawistycznych i wschodnioeuropejskich nie zajmuje
jeszcze należnego jej stanowiska” 97 .
Z referatami wystąpiły także pracownice Instytutu Fonetycznego
UW – M. Dłuska (Systematyka głosek polskiego języka kulturalnego)
i H. Koneczna (Wzdłużenie zastępcze). Z zagadnieniami języka polskiego
łączyła się również praca M. Rudzińskiej, asystentki prof. S. Słońskiego,
na temat: Charakterystyka języka urzędowego Wielkiego Księstwa Litewskiego 98 .
Referaty przedstawili również, związani z Seminarium Historii Literatury Polskiej UW, folklorysta i historyk literatury J. Krzyżanowski (O
pokrewieństwie epiki ludowej rosyjskiej i serbskiej ), Z. Szmydtowa (Rola
Platona w twórczości Mickiewicza)99 , slawista, profesor literatury ukraińskiej na UW, R. Smal-Stocki (Znaczenie przymiotników ukraińskich)100 ,
slawista, znawca literatury łużyckiej, dr J. Gołąbek (Pan Tadeusz w przekładach słowiańskich)101 .
Wybitny belgradzki lingwista, A. Belić w czasopiśmie „Srpski književni glasnik” napisał: „Polacy się w tym kierunku (w slawistyce – przyp.
M.Ż.) silnie rozwinęli. Już przed wojną mieli oni swoją krakowską szkołę
lingwistyczną, złożoną z trójcy: Rozwadowskiego, Łosia i Nitscha. Dzisiaj się już tej szkoły bezpośrednio nie odczuwa, ale za to wszędzie są
jej uczniowie: w Krakowie, i we Lwowie, i w Wilnie, i w Warszawie,
i w Poznaniu (...). Dzisiaj ze wszystkich państw słowiańskich największą
niewątpliwie aktywnością na polu lingwistyki i filologii odznacza się Polska (...). I chociaż ten Kongres był pod duchową opieką Mickiewicza, to
jednak nawet duch Mickiewicza, który się unosił nad wszystkimi uczestnikami Zjazdu, nie mógł zmienić jego charakteru: w rzeczywistości stał
on pod protektoratem polskiego językoznawstwa. I co do ilości prac, i co
do okazanego zainteresowania, jak również pod względem książek wyłożonych na wystawach slawistycznych wydawnictw, urządzonych przez organizatorów Zjazdu (...)” 102 . II Międzynarodowy Kongres Slawistów był
nie tylko imprezą naukową. Stał się również okazją do lepszego poznania
97
Por. H. Batowski, O potrzebie, zasadach i organizacji Instytutu Słowiańskiego
w Polsce, [w:] II Międzynarodowy Zjazd Slawistów (Księga Referatów), Warszawa 1934,
s. 140-144.
98
Zob. Zapiski..., op. cit., s. 124.
99
s. 30-31.
100
Tamże.
101
Tamże.
102
Zob. Profesor Belić o polskiej lingwistyce, „Język Polski”, XX, 1935, 4, 1, s. 125.
50
kraju, który kongres organizował. Był wydarzeniem promującym kulturę
polską. Warszawa, a w szczególności środowisko uniwersyteckie zyskało
uznanie zagranicznych gości. Okazało się, że skala dokonań w slawistyce
polskiej była imponująca.
Przedstawiciele uczelni warszawskiej byli obecni także na II Międzynarodowym Kongresie Fonetyków w Londynie w 1935 r. Jako delegatka
Wydziału Humanistycznego pojechała H. Koneczna, w Zjeździe Językoznawczym Prometeusza w 1936 r. uczestniczył R. Smal-Stocki103 , a w IV
Międzynarodowym Kongresie Językoznawców w Kopenhadze w 1937 r.
brali udział W. Doroszewski i S. Słoński104 .
Seminarium Slawistyczne na UW w okresie międzywojennym skupiało nieliczne grono profesorów i studentów, niemniej jednak aktywnie
włączało się w nurt życia kulturalnego kraju, brało udział w przedsięwzięciach naukowych, reprezentowane było w towarzystwach oraz kołach
naukowych. Promowało i przybliżało społeczności uniwersyteckiej zagadnienia z zakresu języków i literatur słowiańskich.
103
104
Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego za rok 1935/36, s. 30.
Tamże, 1933/34, s. 34, 1936/37, s. 30.
Hanna Orzechowska
Slawistyka warszawska
w pierwszych latach powojennych
Seminarium Slawistyczne mieściło się od jesieni 1945 roku – tak jak
przed wojną – w Gmachu Porektorskim na drugim piętrze. Była tam niewielka salka wykładowa (pełniąca również funkcję czytelni), pokój asystencki i gabinet profesora (użytkowany w pierwszym okresie jako sypialnia mgr H. I. Olszewskiej!). Potem dodatkowo slawistyka otrzymała na
tym samym piętrze w korytarzu dwa małe pokoiki1 .
Katedra Filologii Słowiańskiej należała do Wydziału Humanistycznego. Personel naukowy stanowiły początkowo 4 osoby: prof. Stanisław
Słoński, mgr Halina Irena Olszewska (serbokroatystka), mgr Halina Lisowska (polonistka) i mgr Stefan Łaszewski, bułgarysta (wychował się
w Bułgarii). Wkrótce przybył dr Andrzej Sieczkowski (bohemista) i doc.
Antonina Obrębska-Jabłońska. Charakterystyczną postacią slawistyki tego okresu była woźna, Paulina Wicik, półanalfabetka, bardzo dbająca
o czystość i porządek w pomieszczeniach KFS.
Zajęcia slawistyczne zaczęły się późną jesienią roku 1945. Nie było egzaminów wstępnych. Na studia zapisywano się na podstawie świadectw
maturalnych. Studentów slawistyki było na roczniku 1945/46 czworo:
Mieczysław Holzer, Barbara Janiec, Maria Korulska, Hanna Orzechowska. Oprócz nich na zajęcia slawistyczne uczęszczali dwaj studenci innych
sekcji (Witold Cienkowski – polonista i Jan Rusiecki – anglista) oraz dwie
asystentki z polonistyki: Halina Kurkowska i Bożena Głowacka (później
Wierzchowska). W następnym roku 1946/47 przyjęto nieco więcej słuchaczy, ale ich nazwisk nie potrafiłabym podać.
Na trzech pierwszych latach studiów (1945/46, 1946/47 i 1947/48)
obowiązywał stary, przedwojenny program: należało zaliczyć 10 godzin
1
W raporcie Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warszawskiego 1945/46, [w:]
Pracownie naukowe szkół wyższych w Polsce 1945/46 (Warszawa 1947, s. 13-19) czytamy: „Seminarium Slawistyczne – Zakład przedwojenny, czynny, 3 sale, 50 miejsc,
60 studentów, 3 pomocnicze siły naukowe. Biblioteka: tomów w 1939 r. – 4150, zniszczonych – 2 150, w 1946 r. – 2000. Zaopatrzenie przedwojenne zniszczone całkowicie,
obecnie braki w umeblowaniu, brak maszyny do pisania” (cyt. za: Tradycje i współczesność. Księga pamiątkowa Instytutu Historycznego UW 1930-2005, red. J. Łukasiewicz, Warszawa 2005, s. 653) – przyp. red.
52
zajęć tygodniowo (w tym 2 proseminaria lub seminaria), w większości polonistycznych, oraz lektorat wybranego języka słowiańskiego. Nie istniały
grupy studenckie, a dobór zajęć odbywał się indywidualnie tak, że każdy ze studentów slawistyki mógł być na zajęciach w różnych zespołach.
Można było uczestniczyć w zajęciach innych niż slawistyka specjalności
Wydziału Humanistycznego. Ja na przykład brałam udział w seminariach
z logiki u prof. T. Kotarbińskiego i w konwersatorium folklorystycznym
prof. J. Krzyżanowskiego. Z zajęć polonistycznych wskazane było uczestniczyć w tych zajęciach, które prowadziły do egzaminów z gramatyki
opisowej i z gramatyki historycznej języka polskiego, oraz z historii literatury polskiej. Historię literatury polskiej zdawało się w wymiarze „dla
slawistów”: obszerny zarys historii literatury oraz monograficzna znajomość twórczości trzech wybranych pisarzy. Przy przedmiotach językoznawczych tych ograniczeń nie było.
Z zajęć slawistycznych uczęszczałam na I roku na wykład prof. Słońskiego i na ćwiczenia mgr Olszewskiej z gramatyki scs. oraz na lektorat
serbsko-chorwacki mgr Olszewskiej (która bezpośrednio przed wojną odbyła roczny staż na uniwersytecie w Belgradzie). Lektoraty odbywały
się w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Do polonistów chodziłam na wykład pt. Język polski prof. W. Doroszewskiego i na ćwiczenia z fonetyki
dra S. Skorupki. Z przedmiotów literaturoznawczych chodziłam na wykład Historia literatury polskiej prof. J. Krzyżanowskiego i do tego samego profesora na proseminarium historii literatury. Ponadto chodziłam
na drugie proseminarium historii literatury – zajęcia z bibliografii dra
Vrtla-Wierczyńskiego. W sumie było to duże obciążenie, zważywszy, że
zajęcia uniwersyteckie odbywały się w różnych, bardzo nieraz odległych
miejscach. Językoznawcze zajęcia polonistyczne prowadzono w gmachu
ZNP na Smulikowskiego, a wspomnianą bibliografię w tymczasowych pomieszczeniach Biblioteki Narodowej w SGPiS na Rakowieckiej.
Trudno by mi było teraz z pamięci powiedzieć, na jakie zajęcia kolejno
chodziłam na II, III i IV roku studiów, ale były wśród nich: seminarium
słowotwórcze prof. W. Doroszewskiego, ćwiczenia z gramatyki historycznej języka polskiego prowadzone przez doc. H. Koneczną, seminarium
językoznawcze (językoznawstwo ogólne) prof. Z. Rysiewicza, seminarium
literatury powszechnej prof. Z. Szmydtowej oraz lektoraty: języka bułgarskiego, tureckiego i greki klasycznej. Do większości z tych zajęć obowiązywały spore listy lektur, wywieszane w seminariach. Daleko jeszcze
było do epoki Xeroxu i każdy sobie musiał ręcznie te listy przepisywać.
53
Tematyka wykładów, seminariów i ćwiczeń oraz lektoratów publikowana była corocznie w tomach Spis wykładów i skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego.
Egzaminy zdawało się albo w czasie sesji egzaminacyjnych (zimowej
i letniej), albo po porozumieniu z wykładowcą – w dowolnym terminie.
To samo dotyczyło lektoratów, które jednak można było zaliczać już na
początku roku akademickiego, jeżeli się znało dostatecznie język. Wybór kierunku slawistycznego praktycznie odbywał się na II roku, kiedy
wypadało zdawać gramatykę obranego języka. Wszyscy studenci z rocznika 1945/46 wybrali kierunek językoznawczy. Nie istniały na slawistyce
w tych dwu pierwszych latach ani zajęcia z gramatyki historycznej poszczególnych języków słowiańskich, ani wykłady lub ćwiczenia z historii
literatur słowiańskich, ale nie obowiązywały też egzaminy z historii tych
literatur. Do innych egzaminów trzeba się było przygotowywać głównie
z lektury i to dość rozległej, bo brakło podręczników. Wielką rolę w moich
studiach w tym okresie odegrała Czytelnia Główna BUW, gdzie spędzałam długie godziny. Biblioteka KFS była zaledwie w toku porządkowania.
Po wprowadzeniu nowego, obszernego programu studiów slawistycznych (prawdopodobnie w roku 1950) studenci z wcześniejszych roczników
kontynuowali i kończyli studia według starego programu. Wobec tego nie
podlegali wprowadzonej wraz z nowym programem „dyscyplinie studiów”.
13 lutego 2002 r.
54
Fot. 3: Rok 1951. Studenci uczący się języka serbsko-chorwackiego z wykładowczynią, Haliną Ireną Olszewską (trzecia od lewej). Druga od lewej – Ewa
Przyłubska (Siatkowska), czwarta od lewej – Halina Pałuszko, druga od prawej
– Zenobia Mieczkowska, na dole zdjęcia – Andrzej Bogusławski.
Ewa Siatkowska
Wspomnienia slawistyczne
z lat 1950-1960
Na slawistyce znalazłam się przypadkiem. Zaraz po maturze, w latach 1948/49, podjęłam pracę jako pomoc kancelaryjna w Państwowym
Liceum Sztuk Plastycznych i zaczęłam studiować psychologię w prywatnej (!) uczelni, która nazywała się Wyższą Szkołą Higieny Psychicznej.
Szkoła była założona w okresie międzywojennym przez jakąś amerykańską fundację i w pierwszych latach po wojnie wznowiono jej działalność,
chyba przez niedopatrzenie. Miała ona kształcić propagatorów higieny
psychicznej. Władze komunistyczne, choć z pewnym opóźnieniem, jednak
zreflektowały się, że to przecież placówka amerykańska w sercu Polski,
a więc doskonałe schronienie dla wrogiego wywiadu i innej działalności
wywrotowej i w 1949 roku szkołę zamknęły. Żaden rocznik jeszcze studiów nie skończył. Bardzo tego żałowałam, bo była to uczelnia ciekawa.
Rekrutacja odbywała się na podstawie badań testowych, co samo w sobie było wówczas skandalem, bo stwarzało możliwość przyjęcia elementów wrogich klasowo. Wykładali m.in. prof. M. Gieysztor (brat historyka)
– Biologię, prof. M. Michałowicz – Biologiczne podstawy podziału typów
ludzkich, prof. I. Michalski – Antropologię ogólną, doc. T. Klimowicz –
Podstawy psychologii ogólnej, prof. E. Lipiński – Ekonomię polityczną.
Po zamknięciu WSHP pomyślałam o polonistyce. W akademiku mieszkałam z trzema polonistkami, które opowiadały mi, że wprawdzie muszą się uczyć „esceesu” – nudnego jak smrt, ale za to inne zajęcia prowadzi
piękny asystent prof. Krzyżanowskiego, mgr Jerzy Pelc (dziś słynny logik), w którym kocha się prawie cała grupa, nie jest więc tak źle.
Po szczęśliwym przebrnięciu przez egzamin pisemny, na którym pisałam o przyjaźni Mickiewicza z Puszkinem, w pożyczonej od koleżanki sukience (miało to przynieść szczęście, a poza tym ja odpowiedniego stroju
nie miałam), przystąpiłam do egzaminu ustnego, prawdziwego, poważnego egzaminu, już nie jakichś tam burżuazyjnych wymysłów z testami. Na egzaminie tym niesamowicie się skompromitowałam, bo zapytana
przez Towarzysza Czynnika Społecznego (to był działacz partyjny, nadzwyczajny członek komisji egzaminacyjnej) o „żółte związki zawodowe”,
odpowiedziałam, że były to związki zawodowe w Chinach. Tymczasem
56
chodziło o jakieś rozbijackie pseudozwiązki z okresu międzywojennego.
Na pociechę dowiedziałam się po latach, że nawet prześwietna komisja
o tym nie wiedziała. Przewodniczącym jej był historyk prof. Stefan Kieniewicz (zdawało się wspólnie na Wydział Humanistyczny), członkami
m.in. polonista prof. Kazimierz Budzyk i slawistka prof. Antonina Obrębska-Jabłońska. Naturalnie pytana byłam i o inne rzeczy z lepszym
skutkiem.
Wyniki wywieszane były na „ścianie płaczu”, przy głównej bramie.
I naprawdę miałam powód do płaczu. Na liście przyjętych na polonistykę
był zdający przede mną Janusz Odrowąż Pieniążek (późniejszy długoletni dyrektor Muzeum Literatury), a następnej w porządku alfabetycznym
Ewy Przyłubskiej nie było. W skrajnej rozpaczy już chciałam odejść,
kiedy koleżanka zawołała: „Patrz, tu jesteś!”. I rzeczywiście na skraju tablicy przyczepiona była mała karteczka zatytułowana Lista przyjętych
na slawistykę i na niej trochę ponad dziesięć nazwisk, m.in. ja. Do moich koleżanek należały: Barbara Cornobis, późniejsza pracownica PAN,
Wanda Chmielewska, Janina Czechowicz, Zenobia Mieczkowska (moja
największa przyjaciółka – długoletni redaktor różnych wydawnictw), Halina Pałuszko, późniejsza redaktorka PWN, Barbara Schild, Helena Tomaszewska (później żona Wojciecha Madanego z PAN), Janina Szczepańska, Zofia Zaręba i jeszcze jedna studentka, której nazwiska nie pamiętam.
Natomiast koledzy to: Andrzej Bogusławski, Franciszek Korwin-Szymanowski, Stanisław Paziewicz. Były też osoby pojawiające się tylko na
niektórych zajęciach, np. Zygmunt Stoberski.
Początkowo wyobrażałam sobie, że slawistyka to studia „nudne jak
smrt”. Nie wiedziałam, że kierownik Seminarium Slawistycznego prof.
Stanisław Słoński (1879-1959) był założycielem slawistyki warszawskiej
i wysoko cenionym specjalistą w tej dziedzinie. Sam ukończył studia
w Lipsku, przodującym wówczas ośrodku slawistycznym. Był autorem
wielu prac naukowych, m.in. Historii języka polskiego w zarysie, 1934,
Gramatyki języka starosłowiańskiego, 1950 i in. Zewnętrznie jednak studia slawistyczne odstręczały. Zlokalizowane były w starym budynku,
gdzie było ciemno i zimno (paliło się w piecach). Kierownik Seminarium
Slawistycznego miał lat siedemdziesiąt, co z mojej ówczesnej perspektywy było wiekiem Mathusalema, a pozostała kadra dydaktyczna na ogół
do niego wiekowo się zbliżała. Wyjątek stanowiło dwoje młodych asystentów – mgr Hanna Orzechowska i mgr Mieczysław Holzer (brat Jerzego
Holzera, historyka).
57
Fot. 4: Franciszek Korwin-Szymanowski – bułgarysta i polonista, tłumacz literatury bułgarskiej. Studia slawistyczne rozpoczął w 1949 r. m.in. z Ewą Przyłubską (Siatkowską) i Andrzejem Bogusławskim.
Najważniejszą osobą była woźna Paulinka Wicik, która mieszkała
w małym pokoiku przy wejściu do Seminarium i dbała bardzo o czystość w tym przybytku wiedzy, pastując pastą do podłogi wszystko, co
się dało, m.in. stoły i krzesła w sali wykładowej.
Lokal Seminarium Slawistycznego składał się z trzech pomieszczeń
zasadniczych – sekretariatu, pokoju, w którym odbywały się zajęcia,
i gabinetu prof. Słońskiego oraz dodatkowo tzw. „klitki” o przeznaczeniu dydaktycznym. Książki z biblioteki slawistycznej umieszczone były
na regałach w sekretariacie i salce wykładowej większej (może i w klitce, nie pamiętam). W gabinecie profesora stała zielona amerykanka, na
której po obiedzie ucinał on sobie drzemkę. Wtedy wyłączało się telefon.
W sali wykładowej wisiał sympatyczny portrecik Stalina w niebieskoszarym mundurze i wojskowej czapce, z fajką.
Zajęcia dydaktyczne były zróżnicowane. Przez dwa pierwsze lata uczęszczało się na proseminaria, przez dwa następne na seminaria, prócz tego
były konwersatoria i naturalnie wykłady. Początkowo obecność na wykładach nie była obowiązkowa. Inna rzecz, że kiedy na I roku było nas trzy-
58
naścioro, nieobecność na zajęciach slawistycznych była zauważana i źle
widziana. Od roku 1951/52 organizacje studenckie wprowadziły ostry reżim i chodzić trzeba było na wszystko, co jest wpisane do indeksu. Na
wykładach wspólnych z innymi kierunkami, zwłaszcza w obrębie bloku
ideologicznego, obecność grup sprawdzali starostowie. Z proseminariów
i seminariów oraz z lektoratów zdawało się kolokwia, egzaminy – tylko
z przedmiotów podstawowych.
Najważniejszym przedmiotem w programie slawistyki był naturalnie
scs. Uczyliśmy się go po raz pierwszy na roku pierwszym (trwał cały rok
w wymiarze 4 godzin tygodniowo), a po raz drugi na ostatnim roku studiów, czyli roku czwartym. Ten drugi scs. nazywał się rozszerzonym. Na
kursie pierwszym poznawaliśmy gramatykę, którą wykładał prof. Słoński (wykład ten w studenckim żargonie nazywał się starosłońskim), oraz
kanon tekstów starocerkiewnych. Na roku czwartym, czyli ostatnim, czytało się teksty redakcyjne i robiło wycieczki do innych języków słowiańskich. Te zajęcia również prowadził prof. Słoński jako seminarium słowiańskie. Na roku III chodziłam do prof. Słońskiego na dwusemestralny
wykład (na zaliczenie) z gramatyki języków łużyckich i wtedy dowiedziałam się o istnieniu tego narodu. Już na II roku kierownik naszego
Seminarium wprowadzał nas w arkana gramatyki porównawczej języków
słowiańskich, bo chodziło o to, żebyśmy jeszcze pamiętali podstawy języka starocerkiewnego, który – w ówczesnym pojęciu – był punktem wyjścia
do nauki innych języków słowiańskich. Prof. Słoński do śmierci, w wieku osiemdziesięciu lat, prowadził gramatykę porównawczą, początkowo
na Krakowskim Przedmieściu, a kiedy już był słabszy (raz, pamiętam,
przewrócił się przy tablicy, ale zaraz się podniósł, a z jego twarzy nie
zniknął zwykły półuśmiech), my jeździliśmy do jego mieszkania na ul.
Filtrową. Im był starszy, tym w jego wykładach więcej było anegdotek,
niejednokrotnie powtarzanych. Do ulubionych należała anegdotka o kotku: „Pytam studentkę, czy się mówi kotu, czy kotowi, a ona odpowiada
kotkowi ”. Umarł nagle, na zwykłą grypę.
Na pierwszoroczne proseminarium z scs. chodziliśmy do magistra Stefana Łaszewskiego. Był on rówieśnikiem prof. Słońskiego (no, może o kilka lat młodszym), starym kawalerem, bez reszty oddanym pracy na Uniwersytecie. Przepisywał dla nas ręcznie, w takiej ilości egzemplarzy, ile
było osób w grupie, paradygmaty starocerkiewne. Pismo miał wyraźne,
kaligraficzne. Jak przy takim poświęceniu można się było tego nie nauczyć? Mgr Łaszewski urodził się w Bułgarii. Chodziły plotki, że przeżył
tam Wielką Miłość i dlatego do końca życia już się nie ożenił. Prowadził
59
lektorat języka bułgarskiego metodą mnemotechniczną, tzn. trzeba było
chórem powtarzać fragmenty prozy bułgarskiej, tak długo aż nauczyliśmy się ich na pamięć. Do dziś pamiętam czytankę Chrabrata četa na
Benkovski.
Poza tym pracowały na slawistyce dwie damy: prof. Antonina Obrębska-Jabłońska i mgr Halina Olszewska. Były z gatunku tych, co to nie
wyglądają na swój wiek.
Prof. Jabłońska, ze swym mężem Witoldem Jabłońskim (1901-1957)
– światowej sławy sinologiem – mieszkali w tym samym budynku, w którym mieściło się Seminarium Slawistyczne. Obok było mieszkanie prof.
Ananiasza Zajączkowskiego (1903-1970), turkologa. Zamieszkiwanie pracowników naukowych, a także innego personelu (vide Paulinka) na terenie
uczelni wówczas było praktyką bardzo częstą. Adiunkt romanistyki doc.
Henryk Łebek sypiał w sekretariacie Katedry, na składanej amerykance,
którą co rano, kiedy budziła go sprzątaczka, w popłochu składał. Gdzie
się mył, pozostanie jego słodką tajemnicą. Wracajmy jednak do prof.
Jabłońskiej.
Była ona dobrym duchem slawistyki. Wszystko wiedziała o życiu prywatnym studentów, a raczej studentek, matkowała nam z zapałem. Kiedy
po ślubie mieszkaliśmy z mężem w bardzo skromnych warunkach, pożyczyła nam własny piecyk węglowy. Potrafiła, macierzyńskim gestem, zapiąć guzik płaszcza albo zwrócić uwagę na brak czapki. Na pierwszym
roku chodziłam do niej na wykład z literackich języków zachodniosłowiańskich (nie chodziło o języki literackie w dzisiejszym rozumieniu, tylko
o podkreślenie, że nie będzie mowy o dialektach). Olśniła mnie informacjami o połabszczyźnie.
Kilka słów należy poświęcić drugiej damie slawistyki – mgr Halinie
Olszewskiej. Zmieniła ona później imię na Irena, żeby studenci nie mieli
niepotrzebnych skojarzeń (haljina to po serbsku i chorwacku ‘sukienka’).
Tak jak mgr Łaszewski miał swoją romantyczną przeszłość bułgarską, tak
ona miała serbską (przed wojną była przez rok w Jugosławii na stypendium) i nigdy nie wyszła za mąż, mimo że była bardzo przystojna i miała
wielu tzw. „starających”. Kiedy na lektoracie języka serbochorwackiego
mówiła o Jugosławii, wzrok jej się zapalał. Lektorat prowadziła bardzo
dobrze. W ciągu jednego roku nauczyła nas mówić, mimo że wtedy nie było jeszcze słownika polsko-serbochorwackiego (był tylko chorwacko-polski
słownik Benešicia). Na polonistyce miała scs.
W ramach godzin zleconych prowadził lektorat języka czeskiego, późniejszy profesor, Jerzy Śliziński (1920-1988). Był wtedy pracownikiem
60
Ministerstwa Kultury i Sztuki. Pochodził z mieszanego małżeństwa –
matka jego była Czeszką, ojciec Polakiem. Młodość spędził w Czechach,
po wojnie ożenił się z Polką i został już w Polsce. Na lektorat J. Ślizińskiego uczęszczali studenci z różnych kierunków, m.in. z polonistyki chodziła, obecna profesor, Jadwiga Puzynina. Nie zmieścilibyśmy się
w salkach Seminarium, wobec tego lektorat odbywał się na ulicy Smulikowskiego, w lokalu Związku Nauczycielstwa Polskiego. Czytaliśmy tam
literaturę czeską i... pisaliśmy listy do różnych pisarzy czeskich (m.in.
Ivana Olbrachta), którzy byli znajomymi naszego lektora. Każdy list zaczynał się od: „Vážený Mistře!”. Listy te nie były poprawiane, żeby robiły
bardziej autentyczne wrażenie – nawet wówczas, gdy jakiś kolega napisał:
„vařeny” (‘warzony’). W końcu lat czterdziestych J. Śliziński znalazł nieznaną korespondencję B. Jablonskiego i napisał u prof. Słońskiego pracę
doktorską pt. Boleslav Jablonský – „budziciel” czeski i pionier zbliżenia
polsko-czeskiego. Po obronieniu doktoratu został adiunktem Seminarium
Slawistycznego.
Poza zajęciami z wyżej wymienionymi osobami, chodziliśmy też na
wykłady i ćwiczenia dla polonistów. Z historii literatury polskiej trafiłam na proseminaria dla pierwszego, a potem dla drugiego roku do dr.
Zdzisława Libery. Wykłady prowadzili prof. Wacław Borowy (1890-1950)
dla roku pierwszego i prof. Julian Krzyżanowski (1892-1976) dla roku
drugiego. Uczeni ci wspaniale się uzupełniali. Prof. Borowy był cichutki, subtelny, uczył nas dociekliwej analizy dzieła literackiego, a także
zgłębiał swój ukochany temat, będący tytułem jego książki z roku 1921:
O wpływach i zależnościach w literaturze. W latach 1949/50 już poważnie
chorował i niedługo potem zmarł. Prof. Krzyżanowski był dynamiczny,
dowcipny, umiał dawać trafne syntezy, choć miał też doskonałą pamięć
do szczegółów i tego samego wymagał od studentów. Na egzaminie z literatury potrafił spytać: „Co panu mówi imię Robak ?”. Każdy wykrzykiwał:
„No, ksiądz Robak z Pana Tadeusza!”. Profesorowi złośliwie błyskały zza
grubych okularów małe oczka: „Tak, ale nie tylko, nie tylko...”. Rzadko
kto wpadał na to, że chodziło o wydrę Pana Paska. Później już było łatwiej, bo giełda studencka przekazywała z pokolenia na pokolenie zestaw
podchwytliwych pytań profesora.
Z gramatyki opisowej języka polskiego prowadził wykład prof. Witold Doroszewski (1899-1976), popularnie zwany Dorszem. Krążyło o nim
powiedzonko: „Na to Dorsz, wypiąwszy tors, rzekł: »cogito ergo (sum)
dorsz«”; wypinanie torsu było dla jego postawy charakterystyczne. Mówił ze swoistą intonacją: zawieszał głos na końcu wyrazu, jakby się wa-
61
hał i robił pauzy między wyrazami. Niektórzy jego uczniowie doskonale
potrafili go naśladować. Wykład prof. Doroszewskiego eksponował słowotwórstwo, a w jego ramach relacje między tematem a formantem, co
wyjaśniał składniowo na rozlicznych przykładach. Tak to już było: wykładowca mówił, o czym chciał, a student na egzaminie z zakresu danego
przedmiotu musiał wiedzieć wszystko. Na drugim roku wykładał nam
gramatykę historyczną języka polskiego i językoznawstwo ogólne. Prowadził też konwersatorium z dialektologii polskiej (na zaliczenie). Prof.
Doroszewski często nas zaskakiwał. Bywało, że słuchał nadzwyczaj uważnie zapytanego studenta, po prostu wisiał mu na wargach. Student, cały
szczęśliwy, wyobrażał sobie, że wymyślił coś niezwykle mądrego, tymczasem profesor wykrzykiwał: „Ależ pan ma piękne dziąsłowe t! Skąd
pochodzi pana matka?”.
Z wielką godnością prowadził wykłady z literatury polskiej XX wieku prof. Stefan Żółkiewski (1911-1991). Naturalnie nadaliśmy mu przydomek Hetman i rzeczywiście coś w nim z hetmana było. Wykładając,
chodził wolno po sali (w odróżnieniu od prof. Krzyżanowskiego, który
prawie biegał), z rękami założonymi do tyłu. Mimo tych spokojnych ruchów wewnętrznie kipiał, demaskując coraz to innego „pachołka sanacji”. Widywałam go też na Zjazdach Polonistów, na które studenci byli
zapędzani. Prowadził zażarte dyskusje z grupą katolików, którą reprezentowali poloniści Zygmunt Lichniak i (początkujący) Janusz Odrowąż
Pieniążek, oraz socjolodzy – Mikołaj Rozwadowski (poeta o pseudonimie Nik) i Tadeusz Mazowiecki (później przeniósł się na prawo), który
z Lichniakiem redagował dodatek do „Słowa Powszechnego” pt. „Słowo
Akademickie”. Na łamach tego to organu ukazał się mój pierwszy w życiu artykuł o „dyskusjach akademickich”, a potem drugi – porównanie
wierszy Tadeusza Różewicza ze zbioru Czerwona rękawiczka z wierszami
Nika. Na tym działalność publicystyczną zakończyłam.
Na wykłady z Teorii marksizmu uczęszczało się do prof. Adama Schaffa (ur. 1913). Był on wówczas uważany za czołowego przedstawiciela polskiej myśli marksistowskiej, pełnił bardzo wiele funkcji w różnych instytucjach naukowych. Od roku 1965 poglądy Schaffa zaczęły odchodzić od oficjalnej linii politycznej PZPR (por. jego autobiografię Pora na spowiedź,
1993 r.). W początku lat osiemdziesiątych przeniósł się do Wiednia. Na
wykładach referował nam głównie to, co znajdowało się w jego książce
Wstęp do teorii marksizmu z 1947 r. Były to wykłady międzywydziałowe, odbywały się w sali kolumnowej. Prof. Schaff mówił, stojąc cały czas
w jednej, wyprostowanej pozycji, patrząc w jeden punkt ponad głowami
62
audytorium. Zastanawialiśmy się, co zrobić, żeby go wyrwać z tego letargu. I nadarzyła się okazja. Jednego dnia studentka z pierwszego rzędu
krzeseł zemdlała (chyba to była symulacja). Prof. Schaff dokończył długą frazę, potem skierował niżej wzrok i spytał: „Co się stało koleżance?”.
Kiedy dowiedział się, że tylko zemdlała, wrócił do poprzedniej pozycji.
W roku 1950/1951, kiedy byłam na drugim roku, zaszły na warszawskiej slawistyce różne zmiany. Przyjęto nowy rocznik. Dostali się wówczas
tacy studenci, jak Zbigniew Adriański – późniejszy autor tekstów znanych
piosenek rozrywkowych, Cezar Piernikarski – późniejszy profesor i przez
jakiś czas dyrektor Instytutu Filologii Słowiańskiej, Andrzej Piotrowski –
znany tłumacz z czeskiego, Lech Stanisławski1 – swojego czasu dyrektor
Polskiego Ośrodka Informacyjnego w Bratysławie i inni. Ze studentek,
których było mniej, wymienić można Romualdę Pęgierską, która wyszła
za mąż za Andrzeja Piotrowskiego i Jadwigę Russocką, później pracownicę PAN.
Wyodrębnił się kierunek wschodniosłowiański. Najpierw powstała rusycystyka, na zlecenie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego zorganizowana
przez prof. Anatola Mirowicza. Przeniósł się na nią Andrzej Bogusławski,
Zosia Zaręba i jeszcze jedna koleżanka. Później prof. Przemysław Zwoliński zorganizował ukrainistykę, wreszcie – chyba w roku 1956 – studia białorutenistyczne stworzyła prof. Antonina Jabłońska, która odeszła wówczas ze slawistyki. Uruchomienie kierunku wschodniosłowiańskiego miało naturalnie podłoże polityczne: chodziło o kształcenie specjalistów od
Kraju Rad – przede wszystkim nauczycieli, obowiązkowego we wszystkich
szkołach, języka rosyjskiego. Tym sposobem slawistyka została okrojona
do studiów zachodnio- i południowosłowiańskich.
Osoby, które nie wybrały rusycystyki, zobligowane zostały do wyboru
kierunku slawistycznego. H. Tomaszewska, J. Szczepańska i F. Korwin-Szymanowski przeszli na bułgarystykę, reszta została na bohemistyce.
Zaczęliśmy, wspólnie z nowymi kolegami, chodzić na lektorat czeski
prowadzony przez świeżo upieczonego doktora i już etatowego pracownika Seminarium, J. Ślizińskiego. W ogóle prawie wszystkie zajęcia o profilu slawistycznym (poza scs., który już był zaliczony) mieliśmy wspólne.
Lektorat zastępował gramatykę opisową języka czeskiego. Egzamin przyjmował „Słoń”. Drugie zajęcia u dr. Ślizińskiego nazywały się ćwiczeniami
praktycznymi z języka i obejmowały czytanie i tłumaczenie czeskich tek1
W spisie absolwentów nie ma jego nazwiska – przyp. red.
63
stów, a trzecie – prowadzone przez „Ślizia” – to historia literatury czeskiej,
z której zdawaliśmy kolokwium.
Poza tym nadal chodziliśmy na różne zajęcia z polonistami. W pamięci utkwiły mi zajęcia z poetyki prof. Zofii Szmydtowej. Pasjami lubiła
deklamować wiersze, a już najbardziej norwidowski Bema pamięci żałobny rapsod – wtedy wpadała w trans, zamykała oczy. Deklamowała tak
już od pokoleń – uczyli się u niej oboje moi rodzice.
Na drugim roku studiów egzamin z materializmu historycznego, który (obok materializmu dialektycznego) stanowił ćwiczenia do wykładu
Schaffa, zdawałam u prof. Leszka Kołakowskiego. Wówczas wszyscy się
go bali, bo groźnie patrzył, a ponadto utykał na nogę i stawiał same dwóje. Mnie się jakoś udało, czego nie mogli mi darować oblani zetempowcy
[członkowie Związku Młodzieży Polskiej, ZMP – przyp. red.].
Jak już zahaczyłam o sprawy ideologiczne, muszę powiedzieć, że na
pierwszym roku do ZMP nie należałyśmy tylko dwie: Zenia Mieczkowska
i ja (na dalszych latach proporcje były podobne). Przez pewien czas byłyśmy stałym obiektem agitacji. Ja w dodatku miałam maturę od Sióstr
Urszulanek. Korzystałam z tego, niezmiennie oświadczając, że mam opory filozoficzno-religijne, na co słyszałam niezmienną odpowiedź: „Bo ty
byś chciała przyjść do nas już całkowicie ukształtowana. Najpierw się
zapisz, a my ci pomożemy dojrzeć politycznie”. Wtedy replikowałam, że
jak dojrzeję politycznie, to się zapiszę. I jakoś nigdy nie dojrzałam.
Ponieważ obydwie z Zenią dobrze się uczyłyśmy i zarabiałyśmy punkty dla grupy, dano nam spokój, przydzielając etykietkę pozytywnych niezorganizowanych, a nawet wyrażano się wznioślej: „One są ucieleśnieniem
frontu narodowego”. Agitacja trwała, choć bardziej dyskretna. Na koniec
roku dostałam w nagrodę za wyniki w nauce Młodą gwardię Fadiejewa
z dedykacją od zarządu ZMP.
Rok akademicki 1951/52, czyli mój trzeci rok studiów, przyniósł nowe zmiany. Z Wydziału Humanistycznego wyodrębnił się Wydział Filologiczny. Pojawili się dalsi bohemiści, rocznik o wiele liczniejszy. Należy
wspomnieć tu Halszkę Janaszek – późniejszą prof. Iwaniczkową, która po
studiach pełniła rozmaite funkcje – najpierw na uniwersytecie w Bratysławie, później w PAN, prowadziła i prowadzi wykłady z literatur
słowiańskich na kilku uczelniach w Polsce, będąc w tym zakresie niekwestionowanym autorytetem. Dalej Janka Wierzbickiego – późniejszego
profesora slawistyki (po pobycie w Jugosławii zmienił on kierunek na
serbochorwacki), Halę Kuligowską – długoletnią pracownicę slawistyki,
najpierw na etacie bibliotekarskim, później naukowym. Z nimi również
64
mieliśmy wspólne zajęcia slawistyczne. Byliśmy zapóźnieni w realizacji
programu, który dopiero się tworzył.
Zaczął dojeżdżać z Poznania prof. Tadeusz Grabowski (1871-1960),
a z Łodzi prof. Zdzisław Stieber (1903-1980), zaś dochodzić z innego
piętra turkolog prof. Jan Reychman (1910-1975).
Prof. Grabowski prowadził wykład i seminarium z historii literatur
słowiańskich. Był – mimo zaawansowanego wieku – człowiekiem bardzo
błyskotliwym, o wielkiej i wszechstronnej wiedzy. Przed wojną pracował
w dyplomacji, w Jugosławii. Opowiadał nam, jak kiedyś w Belgradzie
wszedł do sklepu i poprosił ekspedientkę: „Molim guzicu”. Dziewczę spłonęło i uciekło na zaplecze, skąd wyskoczył stary Serb z kijem i zaczął
profesora wypędzać ze sklepu. A on tylko chciał kupić guzik...
Ważnym wydarzeniem było zatrudnienie prof. Zdzisława Stiebera,
który przedtem był kierownikiem, zorganizowanej przez siebie, Katedry
Polonistyki w Łodzi. Prof. Stieber objął zajęcia z gramatyki historycznej języka czeskiego. Czytaliśmy z nim teksty z literatury staroczeskiej
i słuchaliśmy – bardzo przejrzystego, ale zawsze improwizowanego – wykładu. Prof. Stieber miał ten zwyczaj, że zaczynał wykładać od prostowania pomyłek wykładu poprzedniego. Poza tym umiał ruszać uszami
i krzaczastymi brwiami, które w trakcie wykładania od czasu do czasu
podkręcał do góry, takim ruchem jak szlachcic podkręcał wąsa. Na ogół
mówił na siedząco.
Z prof. Reychmanem mieliśmy historię zachodnich i południowych
Słowian. Był on naukowcem wszechstronnym, bo oprócz turkologii interesował się hungarystyką i slawistyką, a w obrębie slawistyki bliżej językami łużyckimi, o czym dowiedziałam się po wielu latach. Zewnętrznie
przypominał Turka – miał orli nos i bardzo ciemne oczy i włosy.
W roku 1952, kiedy zaczęłam rok czwarty, prof. Stieber przeprowadził
się do nas na stałe i rychło objął po profesorze Słońskim stanowisko
kierownika. Czuł się w Warszawie jak w rodzinie, bo prof. Jabłońska
była jego szwagierką.
Tenże rok akademicki stanowił cezurę w moim życiu, bo (nie mówiąc
o tym, że w lipcu wyszłam za mąż) od października zostałam zastępcą
asystenta. A było to tak:
Mieczysław Holzer został powołany do pracy w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego. Uwolnił się jego etat, który przydzielono mnie. Nie
mogłam zostać asystentką, będąc studentką. Ale znalazło się wyjście: zostałam przyjęta jako zastępca asystenta.
65
Stało się to poza moimi plecami. Nawet nie wiedziałam o istnieniu
takiego etatu. Kiedy po zebraniu, na którym zapadła decyzja, zostałam
powiadomiona: „Zostałaś zastępcą asystenta”, spytałam: „Którego asystenta?” i otrzymałam odpowiedź: „No, tak w ogóle”.
Rzeczywiście była to praca taka „w ogóle”. Pełniło się dyżury w sekretariacie, katalogowało książki (Seminarium nie miało ani sekretarki,
ani bibliotekarki), ale przede wszystkim prowadziło zajęcia dydaktyczne.
Zaczynając dopiero rok czwarty, bez żadnego przygotowania dydaktycznego, musiałam zacząć uczyć na pierwszym roku polonistyki.
Na początek dostałam jedną grupę. Poszłam na zajęcia mgr Hanny
Orzechowskiej, żeby zobaczyć, „ jak to się robi”. Moje własne doświadczenia z zajęć z magistrem Łaszewskim nie bardzo nadawały się do powielania. Potem ona przyszła do mnie, żeby sprawdzić, jak sobie radzę.
Zrobiła kilka uwag i to było wszystko. Najbardziej się bałam egzaminowania. Na egzaminie pojawiały się różne osoby jako organa kontroli,
a więc mgr Orzechowska – przedstawicielka Seminarium Slawistycznego,
mgr Józef Rurawski (później lektor języka polskiego w Pekinie) – polonistyczny opiekun tej grupy. Hanka opowiadała: „Przychodzę, a tu siedzą
naprzeciwko dwie strasznie przerażone osoby”, a Józek mnie przestrzegał:
„Tylko tak nie pytaj: co to jest? no ko..., no ko..., no kotek !”.
Ucząc innych, trzeba się było uczyć samemu. Mieliśmy znów czterech
nowych wykładowców: prof. Henryka Batowskiego z UJ, prof. Zygmunta
Rysiewicza (1911-1954) z UW, dr. Andrzeja Sieczkowskiego z Pragi i dr.
Józefa Magnuszewskiego (1924-1994) z Poznania.
Prof. Batowski miał wykład z historii ČSR od roku 1918. Cechowała
go kostyczność i rzeczowość historyka. Przekazywał wiedzę bardzo rzetelną, w wyraźnie określonych granicach. Natomiast prof. Rysiewicz, wykładając językoznawstwo ogólne i indoeuropejskie, kipiał erudycją, przerzucał się z epoki na epokę, z języka na język. Na tablicy pisał bez mała
wszystkimi alfabetami świata – nerwowo, z pasją, aż wznosiły się tumany
kredy, którą był zawsze zasypany.
Dr Sieczkowski był dawnym (jeszcze przedwojennym) asystentem
prof. Słońskiego. Był to człowiek mający talent językowy, zresztą świetnie
władający też polszczyzną. Należał do najlepszych tłumaczy z literatury
czeskiej. Miał też talent dydaktyczny. Dopiero na ostatnim roku, u niego,
zrozumieliśmy, na czym polega specyfika języka czeskiego.
Mimo zaliczenia w poprzednim roku literatury czeskiej, zaczęliśmy
znów uczęszczać na ten sam przedmiot do dr. Magnuszewskiego. Ja osobiście z zajęć tych wyniosłam duże korzyści, bo dokładne relacje z badań
66
prof. Stefana Vrtla-Wierczyńskiego, którego J. Magnuszewski był asystentem, natchnęły mnie później pomysłem pracy doktorskiej.
Fot. 5: Prawdopodobnie rok 1958. Studenci slawistyki przed Gmachem Porektorskim, w którym mieściła się wówczas Katedra Filologii Słowiańskiej. Stoją
od lewej: Jadwiga Pękacka, Lech Paździerski, Henryk Koc, Krystyna Stołowa,
Eugeniusz Możejko, Anna Palczewska; na dole od lewej: Zofia Rozwadowska,
Włodzimierz Pianka i Romualda Rzepczyńska.
Wreszcie przyszedł czas mojego zakończenia studiów. Egzamin magisterski zdawałam jako pierwsza z roku – powody były obiektywne: za
kilka tygodni oczekiwałam porodu. Tu dygresja. Do końca czwartego roku na osiem studentek w naszej grupie było pięć mężatek, na młodszych
latach też było podobnie. Potem niektóre mamy przyjeżdżały z wózkami na zajęcia, czasem zostawiając dzieci w szatni, czasem pod opieką
Paulinki.
Pracę magisterską o słownictwie staroczeskiej Legendy o Judaszu napisałam u prof. Stiebera. Egzaminowało mnie dwóch profesorów: prof.
Stieber i prof. Słoński – recenzent. Reprezentowali różne epoki, na moim
egzaminie uwidoczniło się to wyraźnie. Dzień był bardzo upalny, koniec
czerwca. Prof. Stieber przyszedł w cienkiej koszulce bez rękawów, płóciennych spodniach i w sandałach, a prof. Słoński w czarnym garniturze,
67
białej koszuli ze sztywnym kołnierzykiem i muszce oraz w lakierkach.
Prof. Stieber zadawał pytania nie związane z pracą, o historię Łużyc (to
było chyba jakieś przeczucie tego, co później będę robić), a prof. Słoński,
również bez związku z pracą, z gramatyki porównawczej: najpierw wszerz
– o rozwoju ě w językach słowiańskich, a potem wzdłuż – o cechy charakterystyczne języka ukraińskiego. Dobrze, że w egzaminach magisterskich
nie brał udziału Czynnik Społeczny!
W ciągu wakacji, karmiąc i pielęgnując syna, musiałam wymyślić temat pracy doktorskiej, bo od tego zależało pozostanie na UW. Wymyśliłam (dzięki wykładowi dr. Magnuszewskiego) i przedstawiłam jego koncepcję na pierwszym zebraniu naukowym Katedry (już Katedry) w nowym roku akademickim.
Fot. 6: Frombork, rok 1958. Włodzimierz Pianka (trzeci od lewej) jako uczestnik obowiązkowego obozu w trakcie szkolenia wojskowego.
Zaczęły się rządy prof. Stiebera, które wniosły nowy wiew. Przede
wszystkim szybko powiększyła się kadra dydaktyczna. Uniwersytet Jagielloński odstąpił asystentkę prof. Witolda Taszyckiego – mgr Marię
Załupską-Jeżową. Po studiach w Sofii pojawiła się bułgarystka, mgr Henryka Czajka. Jeszcze później zaangażowano, dawną asystentkę prof. Sta-
68
nisława Urbańczyka z okresu jego pracy w Poznaniu – mgr Wandę Budziszewską.
W 1953 roku, prawie w tym samym miesiącu, urodzili się synowie
mnie i Hance Orzechowskiej. W 1954 roku – córka Marysi Jeżowej.
W 1955 roku – mnie córka, a Hence Czajce – syn. W 1958 roku – mnie
drugi syn (moja druga córka i pierwsza córka Henki – już poza omawianym tu okresem). Dr Jerzy Śliziński został ojcem dwóch córek. Prof.
Stieber trochę się bał, że ten przyrost naturalny obniży poziom naukowy Katedry, a jednak wszystkie zrobiłyśmy doktoraty (ja najpóźniej, bo
miałam najwięcej dzieci).
W Katedrze panowała rodzinna atmosfera, co nie znaczy, że nie było
dyscypliny naukowej. Co miesiąc odbywały się zebrania naukowe (z zaproszonymi gośćmi), na których, kolejno, wygłaszało się referaty, na ogół
z zakresu prac doktorskich, choć nie tylko. Nasi studenci już nie byli „na
garnuszku” u polonistów, raczej my polonistów „dokarmialiśmy”. Nie było
to zresztą nic nowego, bo od restytucji slawistyki po drugiej wojnie światowej pracownicy slawistyki prowadzili dla polonistów scs. i gramatykę
porównawczą. U schyłku lat pięćdziesiątych scs. dla polonistów z grona slawistek prowadziły: Halina/Irena Olszewska, Hanna Orzechowska-Zielicz, Maria Załupska-Jeżowa, Ewa Przyłubska-Siatkowska. Ja sama,
bywało, miałam po sześć (nieraz osiem) grup w jednym semestrze. Obsługiwałyśmy też filologie wschodniosłowiańskie. Marysia (incydentalnie
ja) prowadziłyśmy też „na wynos” gramatykę porównawczą2 . Stopniowo
dydaktyka slawistyczna traciła charakter usługowy, jednocześnie stając
się w coraz większym zakresie samowystarczalna.
2
Zob. też mój tekst Pół wieku pracy ze studentami UW, www.iszip.uw.edu.pl.
Maria Jeżowa
Inspiracje naukowe
Profesora Zdzisława Stiebera
w pracach jego uczniów
w Uniwersytecie Warszawskim
Językoznawstwo słowiańskie1 było w Uniwersytecie Warszawskim
w okresie międzywojennym ujęte w formę organizacyjną Seminarium Slawistycznego i skupiało się wokół profesora S. Słońskiego, znakomitego
znawcy języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Seminarium to, odbudowane po stratach wojennych, funkcjonowało do roku 1952. Jego działalność
dydaktyczna miała przede wszystkim charakter usługowy w stosunku
do warszawskiej polonistyki i polegała głównie – gdy chodzi o językoznawstwo – na prowadzeniu zajęć z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, gramatyki porównawczej i lektoratów języków słowiańskich.
W 1952 r. powołano do życia Katedrę Filologii Słowiańskiej, której kierownikiem został w roku 1953 prof. dr Zdzisław Stieber, przybyły do
UW rok wcześniej. Zastał w Katedrze prócz odchodzącego właśnie na
emeryturę profesora Słońskiego, tylko jednego samodzielnego pracownika, mianowicie doc. dr hab. Antoninę Obrębską-Jabłońską, która jednak
już w roku 1957 odeszła jako kierownik zorganizowanej przez siebie Katedry Filologii Białoruskiej. Poza tym pracowali w Katedrze dwaj adiunkci
i trzy asystentki. W chwili gdy profesor Stieber rozstawał się z Katedrą
w roku 1966, liczyła ona piętnaście osób. Liczba językoznawców niewiele
się zmieniła, wzrosła tylko o jedną osobę, bo Kierownik Katedry musiał
zadbać przede wszystkim o rozbudowę kierunku historycznoliterackiego,
który przed jego przyjściem był reprezentowany przez jednego tylko pracownika. Wśród siedmiorga językoznawców w Katedrze w roku 1966 był
jeden docent i czworo adiunktów, którzy w najbliższych latach uzyskali
stopień doktora habilitowanego.
Ale oczywiście nie wzrost liczbowy Katedry jest tu najważniejszy,
był on wynikiem zasadniczej zmiany jej statusu, przeobrażenia się z jednostki uniwersyteckiej o charakterze usługowym w samodzielną placówkę
dydaktyczną i naukową, prowadzącą własne kierunki studiów: bohemistyczny, bułgarystyczny i serbo-chorwatystyczny. A jeszcze istotniejszy
1
W potocznym znaczeniu tego słowa, a więc bez polonistyki.
70
jest fakt, że w stosunkowo niedługim czasie, bo w ciągu kilku właściwie
lat, powstał w Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem profesora
Stiebera liczący się ośrodek badań slawistycznych w dziedzinie językoznawstwa i literatury.
Seminarium językoznawcze, które prowadził profesor Stieber dla asystentów i doktorantów, skupiało nie tylko pracowników Katedry. Brali
w nim udział poloniści, rusycyści, pracownicy Katedry Językoznawstwa
Ogólnego, a także bardzo często stażyści – językoznawcy z uczelni zagranicznych.
Kiedy po powstaniu w PAN Zakładu Słowianoznawstwa (również pod
kierunkiem profesora Stiebera) funkcję tego seminarium przejęły posiedzenia naukowe tego Zakładu, jego uczniowie przychodzili na zajęcia prowadzone dla studentów starszych lat, przede wszystkim zaś na wykłady
z gramatyki porównawczej języków słowiańskich. Profesor Stieber równolegle z wykładem pisał swój Zarys gramatyki porównawczej języków
słowiańskich, jak to skromnie nazwał. Zdawaliśmy sobie sprawę, że słuchając tego wykładu jesteśmy świadkami powstawania ujęć na gruncie
polskim dotąd nie znanych, zwłaszcza gdy chodziło o chronologię niektórych zjawisk i procesów, że dotychczasowe podręczniki, uwzględniające
tę problematykę, trzeba będzie uznać za przestarzałe.
Z wykładów tych – jak i z innych uniwersyteckich spotkań z Profesorem – wynieśliśmy konkretną wiedzę, ale wiedzę przekazał nam także
w swoich książkach i podręcznikach, na których kształcić się będą następne pokolenia slawistów. Natomiast my mogliśmy wynieść z tych spotkań
to, czego żaden podręcznik nie przekazał: sposób podchodzenia do problemu wtedy, gdy on się rodzi, chwytania go na gorąco, uwalniania z uwikłań
w przypadkowe konteksty po to, by go pokazać w pełni wagi i w całości powiązań dlań istotnych. Wykłady profesora Stiebera były bowiem
w dużej części głośnym myśleniem, wciągającym słuchaczy w tok rozumowania, sprawiającym, że formułowane przez Profesora wnioski stawały
się dla słuchającego sprawą własną, niejako osobiście przeżytą. Profesor
mówił na wykładzie prosto, zwyczajnie i zrozumiale, mówił o rzeczach
bardzo trudnych tak, że stawały się jasne i przyswajalne także dla studentów mniej przygotowanych. Dla młodych nauczycieli akademickich były
więc te wykłady także doskonałą lekcją rzetelnej dydaktyki, prowadzonej
z myślą o słuchaczach i z szacunkiem dla nich.
Profesor Stieber stawiał swoje tezy – zarówno w wykładach, jak
i w pracach – w sposób nie przecinający dyskusji, zachęcający do zajęcia
się tematem, ożywiający zainteresowania badaczy. I tak np. H. Orze-
71
chowska (obecnie profesor UW2 ), która jako młody pracownik naukowy
nie pozostawała pod bezpośrednim kierownictwem naukowym profesora
Stiebera, jednak wyraźnie pod wpływem jego stanowiska w szerokiej dyskusji na temat języka i dialektów słowackich, zainteresowała się sprawą
jugoslawizmów w tym języku, z czego powstał cykl jej artykułów na ten
temat.
To oczywiste, że wszyscy słuchacze wykładów profesora Stiebera
w UW mogą w jakimś stopniu uważać się za jego uczniów, chętnie zresztą
mówią o tym, niezależnie od tego, na której półkuli przyszło im zajmować się slawistyką. Ale gdy mówimy o jego uczniach w UW, myślimy
o tych, którzy są, czy byli wtedy pracownikami naszego Uniwersytetu
i pod naukową opieką Profesora pracowali.
Włodzimierz Pianka, obecnie docent Uniwersytetu Śląskiego, był uczniem profesora Stiebera od początku, tzn. studiował w Katedrze Filologii Słowiańskiej UW filologię czeską pod jego kierunkiem, u niego robił
magisterium, za jego zachętą i pomocą rozszerzył swoje zainteresowania
naukowe w kierunku języków południowosłowiańskich, gdzie stał się wybitnym specjalistą w zakresie macedonistyki. Pod opieką profesora Stiebera pracował nad rozprawą doktorską i w kontaktach z nim pisał pracę
habilitacyjną. Podobnie docenci UW E. Siatkowska i C. Piernikarski to
również studenci, magistranci i doktorzy profesora Stiebera. Natomiast
doc. W. Budziszewska i niżej podpisana znalazły się pod jego opieką naukową w trakcie pisania rozprawy doktorskiej. Doc. W. Budziszewska,
która na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza ukończyła filologię czesko-słowacką, po uzyskaniu doktoratu zajęła się za radą profesora Stiebera bułgarystyką i ukierunkowanie to okazało się szczęśliwe.
Nikomu z nas profesor Stieber tematyki badawczej nigdy nie narzucał,
tematem podjętym nie z jego inicjatywy opiekował się równie chętnie, jak
tym, który zasugerował sam. Mimo to rzadko kto z jego uczniów wychodził poza zakres zainteresowań badawczych Profesora. Po prostu dlatego,
że był to zakres bardzo szeroki: fonologia, dialektologia opisowa i historyczna, geografia lingwistyczna, onomastyka, gramatyka porównawcza,
a problemy z tego zakresu były przez Profesora ujmowane na imponująco szerokim tle, bez zawężania pola widzenia do jednego tylko języka. Tę
samą skłonność do szerokiego ujęcia tematu, do patrzenia na zjawisko
w jednym języku w jego powiązaniach czy na tle języków innych, da się
zauważyć w pracach jego uczniów, niezależnie od tego, do jakiej dziedziny
2
Informacje dotyczące stanowisk zajmowanych przez wymienione osoby odnoszą
się do czasu powstania tekstu, tzn. początku lat 80. XX wieku – przyp. red.
72
języka szczegółowo sformułowany temat się odnosi. Jako przykład takich
prac dość wymienić tylko pozycje książkowe: W. Budziszewskiej Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej (Wrocław 1965), Zapożyczenia
greckie w historii języka bułgarskiego (Warszawa 1969), C. Piernikarskiego Typy opozycji aspektowych czasownika na tle słowiańskim (Wrocław
1969) oraz Czasowniki z prefiksem po- w języku polskim i czeskim (Warszawa 1975), E. Siatkowskiej Stylistyczne funkcje słownictwa Dialogu mistrza Polikarpa ze Śmiercią i Rozmlauvání člověka se smrtí (Warszawa
1964) oraz Zachodniosłowiańskie zawołania na zwierzęta. Stan obecny,
funkcje historyczne, stosunek do systemu językowego (Warszawa 1976),
M. Jeżowej Sufiks -ika w językach słowiańskich (Wrocław 1975) oraz
Z problemów tak zwanej trzeciej palatalizacji tylnojęzykowych w językach
słowiańskich (Wrocław 1968).
Dziedziny, z których tematy najchętniej – obok gramatyki porównawczej – podejmowali w ślad za profesorem Stieberem jego uczniowie,
to fonologia (przede wszystkim liczne rozprawy i artykuły W. Pianki)
oraz onomastyka i dialektologia historyczna. Z pozycji książkowych wymienię tu monografie: W. Pianki Macedońskie imiona osobowe kotliny
Azot (Warszawa 1975) i M. Jeżowej Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii w świetle nazw miejscowych i osobowych (cz. I Wrocław 1961, cz.
II Wrocław 1962).
Profesor Stieber nie narzucał nam nigdy swojej metody badawczej,
ale dziś, gdy spoglądam na powstałe w Uniwersytecie Warszawskim prace
moich Koleżanek i Kolegów, jego uczniów, widzę w tych pracach znajomy
mi z wykładów Profesora, z jego książek, szacunek dla faktów językowych,
mocne oparcie na materiale językowym, który nie dopuszcza spekulacji,
a pozwala na teoretyczne uogólnienia i ujęcia. Różny w pracach jego
uczniów bywa stosunek tych dwu elementów: materiału i teorii. Skłonność do tej ostatniej przeważa u jednych, ale nie jest to nigdy teoria
oderwana od faktów językowych. Inni mają osiągnięcia w pracach wybitnie materiałowych, ale te nie polegają nigdy na gromadzeniu faktów
dla samego ich opisu – wnioski, formułowane na podstawie ich ustaleń,
sięgają daleko.
Profesor cenił w swych uczniach ich indywidualność i ich zainteresowania, chciał, by pozostali sobą, nie narzucał im ani tematyki badawczej,
ani metody pracy. Myślę, że dlatego tak łatwo było się poddać oddziaływaniu jego osobowości jako uczonego i nauczyciela.
(Tekst ukazał się w: Zdzisław Stieber 1903-1980, red. E. Rzetelska-Feleszko,
Wrocław 1982, s. 43-46).
Włodzimierz Pianka
Dzieje powojennej slawistyki
do roku 1978
W latach powojennych Seminarium Slawistyczne1 , wchodzące w skład
Wydziału Humanistycznego UW, znajdowało się w dalszym ciągu
w Gmachu Porektorskim. Kierował nim nadal profesor Stanisław Słoński. W czasie II wojny światowej działało Studium Słowiańskie tajnego
Uniwersytetu Warszawskiego, którym kierował S. Słoński, prowadzący
w swoich mieszkaniach, zmienianych w trosce o bezpieczeństwo, wykłady.
Brał w tym udział także A. Sieczkowski, lektor języka czeskiego. W roku
1952 nastąpiły zmiany w strukturze Uniwersytetu. Seminarium Slawistyczne zostało przekształcone w Katedrę Filologii Słowiańskiej w składzie Wydziału Filologiczno-Historycznego (od 1954 Wydziału Filologicznego), a jej kierownikiem został profesor Zdzisław Stieber. Pomieszczenia
były tam nader skromne: niewielka czytelnia służąca de facto za główną
salę wykładową – z przejściem przez bibliotekę, w której w określonych
godzinach asystent dyżurny wypożyczał książki, małe pomieszczenie na
ćwiczenia zwane „klitką” oraz pokój prof. Słońskiego, w którym dyżurowali asystenci, i gabinet kierownika Katedry Z. Stiebera. Obok, w dwóch
pokojach, mieściła się nie prowadząca po wojnie naboru na studia germanistyka i (początkowo) dwuosobowy zespół II Pracowni Dialektologicznej
Zakładu Językoznawstwa PAN, zorganizowany i kierowany przez Z. Stiebera, który – obok kilku powstałych w tym czasie podobnych zespołów
– dał początek dzisiejszemu Instytutowi Slawistyki PAN.
Tragiczna wręcz sytuacja lokalowa slawistyki uległa poprawie przed
początkiem roku akademickiego 1960/61, gdy Katedra została przeniesiona do (odbudowanego po wojnie) budynku, zajmowanego dotąd przez
Wydział Geologii, przy ul. Oboźnej 8, gdzie pozostała przez osiemnaście
lat. W budynku tym, znanym od XIX w. jako tzw. dom Tekli Rapackiej,
odbudowanym po wojnie przez Naczelną Radę Kupiecką, w czasie okupacji mieściły się Kursy Handlowe im. Lipińskiego (tajna Szkoła Główna
Handlowa). Sąsiadem Katedry Filologii Słowiańskiej była (na tym samym II piętrze), powstała także w roku 1952, odrębna Katedra Filologii
1
W latach 1950-1952 Sekcja Filologii Słowiańskiej – bez zmiany tablicy przy wejściu do budynku.
74
Rosyjskiej, a o piętro niżej Katedra Filologii Romańskiej. Te trzy katedry filologiczne znalazły się w ciągu następnych piętnastu lat na trzech
różnych wydziałach uczelni. Po przeniesieniu Instytutu Filologii Rosyjskiej i wyodrębnionej Katedry Filologii Ukraińskiej i Filologii Białoruskiej na ul. Szturmową 1 (w roku 1979), ze slawistyką sąsiadował przez
ścianę dziekanat Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej. Początkowo
Katedra Filologii Słowiańskiej wchodziła w skład Wydziału Filologicznego, który zarządzeniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z 27
czerwca 1968 r. został podzielony na dwa wydziały: Wydział Filologii
Polskiej i Słowiańskiej oraz Wydział Neofilologii. Struktury te utrzymały
się siedem lat2 , kiedy to dokonano podziału Wydziału Filologii Polskiej
i Słowiańskiej na Wydział Polonistyki i Wydział Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (z dziekanatem przy ul. Smyczkowej). Katedra Filologii Słowiańskiej została wspomnianym wyżej zarządzeniem z 27
czerwca 1968 r. przekształcona w Instytut Filologii Słowiańskiej, która
to nazwa pozostała bez zmian do 16 kwietnia 2004 r.
Fot. 7: Zagrzeb, rok 1962. Lektor języka serbsko-chorwackiego, Milan Moguš
(drugi od lewej), ze studentami. Obecnie profesor Moguš jest prezesem Chorwackiej Akademii Nauk i Sztuk. Studenci od lewej: Wacław Pawłowski, Teresa
Rzeszutek, Stanisława Kostyrka, Marian Buś (z tyłu), Roman Maziarz, ostatnia z prawej – Bożena Czerwińska.
2
Zarządzenie Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z 1 X 1975 r.
75
Wzrost liczby studentów i pracowników, jaki nastąpił po powstaniu
Instytutu, powodował, że sytuacja lokalowa na Oboźnej stawała się dramatyczna, a przejawem tego były groteskowe sytuacje, kiedy przeniesienie
nawet jednego studenta innego wydziału na slawistykę zależne było od
liczby miejsc w jednej (mniejszej) z dwóch sal wykładowych. Jeśli wypada
się tu posługiwać terminami teatralnymi, to warto wspomnieć także krótki epizod farsy z początku lat siedemdziesiątych, kiedy slawiści zostali
nagle zelektryzowani wiadomością o projekcie budowy „Slavicum” przy
ul. Karowej blisko hotelu „Bristol”. Rada Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej otrzymała projekt architektoniczny tego budynku i dokonała
podziału pomieszczeń między IFS i Katedrę Filologii Klasycznej. Odbyła
się też ceremonia złożenia podpisów na projekcie „Slavicum”. W imieniu
filologii klasycznej podpis „seniora Rady Wydziału” złożył światowej sławy uczony, prof. dr Kazimierz Kumaniecki, a w imieniu slawistyki podpisał się „vicesenior” (wówczas trzydziestoparoletni!) – zastępca dyrektora
IFS, dr Włodzimierz Pianka. Na następnym posiedzeniu Rada Wydziału
została powiadomiona, iż na wyższym szczeblu władzy postanowiono, że
zamiast „Slavicum” powstanie w tym samym miejscu budynek mieszkalny dla pracowników Urzędu Rady Ministrów, który to urząd mieścił się
w obecnym Pałacu Prezydenckim.
W roku 1979 władze Uczelni podjęły decyzję o przeprowadzce Instytutu Rusycystyki, Instytutu Filologii Słowiańskiej i katedr wschodniosłowiańskich do otrzymanych przez Uniwersytet budynków typu „Lipsk”
przy ulicy Szturmowej. Przeprowadzka wielu instytutów uniwersyteckich
na ul. Szturmową została przyjęta przez społeczeństwo Warszawy jako
chęć usunięcia z centrum miasta na peryferie części niewygodnego politycznie środowiska akademickiego. Osadzenie miasteczka akademickiego
na kartoflisku zainteresowało prasę3 . Pomieszczenia slawistyki przy ul.
Szturmowej 1 były na pewno przestronne i wystarczające dla Instytutu, okazały się jednak szkodliwe dla zdrowia, ponieważ, jak we wszystkich biurowcach lipskich (projektowanych w NRD), ich ściany zawierały
azbest. Odległość od centrali UW (Rektorat, BUW) utrudniała codzienne kontakty, szczególnie jeśli się ma na względzie ponowną przynależność
IFS do Wydziału Polonistyki od roku 1980. Powrót do kampusu uniwersyteckiego przy Krakowskim Przedmieściu nastąpił dopiero w roku 2000.
3
Pamiętam na przykład charakterystyczny tytuł w „Polityce”, Uniwersytet wyprowadzony w pole – przyp. W.P.
76
Fot. 8: Nowa siedziba Instytutu przy ulicy Szturmowej od początku nie budziła
zaufania.
Fot. 9: Nic więc dziwnego, że pracownicy żegnali się z Oboźną w taki sposób.
77
W roku 1965 została wprowadzona zasada jednoetatowości pracowników naukowych. Trzej spośród czterech samodzielnych pracowników Katedry Filologii Słowiańskiej, którzy od podstaw tworzyli Zakład Słowianoznawstwa (obecnie: Instytut Slawistyki) PAN, stanęli przed koniecznością wyboru miejsca pracy. Zdzisław Stieber i Jerzy Śliziński pozostali
w PAN, a kierownikiem Katedry Filologii Słowiańskiej został mianowany
Józef Magnuszewski, który zrezygnował z pracy w Akademii.
Dla dziejów slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim brzemienny
w skutki był rok 1968. Wydarzenia marcowe 1968 r. na Uniwersytecie
Warszawskim są powszechnie znane. O przygotowaniach do wiecu na
dziedzińcu uniwersyteckim wiedzieli zarówno studenci, jak i pracownicy
slawistyki. Jednak prawdziwy jego termin dotarł z opóźnieniem (pierwsza
informacja odnosiła się do środy, 6 marca). Ci, którzy próbowali dostać
się na uniwersytet, dowiedziawszy się 8 marca z telewizji o zaistniałej
sytuacji, mogli dotrzeć jedynie do pomnika Kopernika lub na schody kościoła św. Krzyża. Ilu studentów slawistyki zostało poturbowanych przez
ORMO i milicję – nie było wiadomo. Spośród pracowników pobita została jedna osoba. Kierownik katedry był w tym czasie nieobecny, ponieważ
uczestniczył w obronie rozprawy doktorskiej w Krakowie. Pozostawił jednak asystentowi dyżurnemu list zawierający wskazówki, jak należy postąpić w przypadku niepokojów. W poniedziałek, 10 marca rano odbyło się
spotkanie pracowników Katedry, którego celem było zajęcie stanowiska
w zaistniałej sytuacji. Stanowisko było w zasadzie zgodne: wyrażenie woli
poszanowania autonomii uniwersytetu i apel do władz uczelni o zapewnienie jej nieprzerwanej działalności, co zostało przekazane kierownikowi
Katedry po jego powrocie do Warszawy.
Po wydarzeniach marcowych nastąpiła reforma szkolnictwa wyższego,
polegająca m.in. na zmianie jego struktury. Zlikwidowano prawie wszystkie katedry, pozostające pod jednoosobowym kierownictwem, jako „przeżytek feudalizmu”; pozostawiono tylko takie, w których odrębny kierunek
studiów skupiał zbyt małą liczbę studentów i pracowników. Pokrewne katedry połączono w instytuty. Katedra Filologii Słowiańskiej, prowadząca
studia na trzech kierunkach: bohemistyce (od 1950 r.), bułgarystyce (od
1955 r.) i serbokroatystyce (od 1956 r.), została przemianowana na Instytut Filologii Słowiańskiej. Był to wprawdzie jeden z najmniejszych
instytutów na UW, jednak ze wszystkimi jego atrybutami. Dyrektorem
Instytutu został J. Magnuszewski, na której to funkcji pozostawał do roku 1978. Jego zastępcą przez pierwsze dwa lata był A. Sieczkowski. Po
jego rezygnacji wicedyrektorami Instytutu byli: W. Pianka (1971-1975),
78
J. Wierzbicki (1975-1977), a następnie C. Piernikarski (1977-1978). Instytut składał się z trzech jednostek dydaktycznych. Kierownikami poszczególnych zakładów byli w omawianym okresie: Zakład Filologii Bułgarskiej: p.o. Henryka Czajka (1969-1974), Teresa Dąbek-Wirgowa (1974-1985); Zakład Filologii Czeskiej i Słowackiej: Józef Magnuszewski (1969-1973), Cezar Piernikarski (1973-1977); Zakład Filologii Serbsko-Chorwackiej: Józef Magnuszewski (1969-1973), Jan Wierzbicki (1973-1976),
Włodzimierz Pianka (1976-1977).
Radę Instytutu tworzyli wszyscy samodzielni pracownicy Instytutu
oraz przedstawiciele pracowników niesamodzielnych i osoby z zewnątrz.
Studenci byli reprezentowani w Radzie dopiero od roku 1981 po strajkach
studenckich i podpisaniu Porozumienia Łódzkiego, co zostało uregulowane następnie w nowej ustawie o szkolnictwie wyższym. Przewodniczącymi
Rady Instytutu byli w omawianym okresie: Andrzej Sieczkowski (1968-1971), Janusz Siatkowski (1971-1974), Hanna Orzechowska (1974-1976),
Janusz Siatkowski (1976-1989).
Do nowo powstałych instytutów przeniesiono z dziekanatów dział toku studiów, który odtąd podlegał zastępcom dyrektorów. Wymagało to
odrębnego pomieszczenia z szafą pancerną oraz zatrudnienia pracowników administracyjnych. Instytut Filologii Słowiańskiej otrzymał w roku
1971 pół etatu, a następnie pełny etat administracyjny. Na etacie administracyjnym pracowały wówczas: Wanda Nowak-Rajačić (1970-1973),
Wiesława Iwanicka (1973-1975), Irena Andrzejewska (1975-1978). Przed
uzyskaniem tego etatu administrację katedry (i instytutu) prowadzili tzw.
asystenci dyżurni, czyli niesamodzielni pracownicy naukowi, zmieniający
się na tej funkcji co dwa miesiące. Do personelu Instytutu należały też
woźne. Pierwszą woźną na slawistyce (od 1945 r.) była Paulina Wicik,
a po niej Teodozja Pawlak (1972?-1977). W budynku przy ul. Szturmowej
pracę tę przejęli wydziałowi pracownicy obsługi.
Od początków istnienia slawistyki na UW gromadzony był księgozbiór slawistyczny, którym opiekowali się asystenci. Katedra otrzymała
etat biblioteczny w roku 1956. Na etacie tym pracowała przez wiele lat
mgr Halina Kuligowska, zanim – po doktoracie w roku 1968 – nie przeszła
na etat naukowo-dydaktyczny. W budynku przy ul. Oboźnej 8 znalazło
się też pomieszczenie na magazyn książek i czasopism oraz czytelnię na
10 miejsc. Dużą jednak część książek umieszczono w pokojach pracowników. Po przeniesieniu Instytutu Filologii Słowiańskiej na ul. Szturmową
biblioteka instytutowa znalazła pomieszczenie wspólne ze zbiorami bi-
79
bliotecznymi filologii wschodniosłowiańskich przy ul. Smyczkowej 5/7,
zachowując swoją autonomię.
Raz w miesiącu odbywały się zebrania naukowe Instytutu (przedtem
Katedry), na których wygłaszane były na przemian referaty z zakresu historii literatury i językoznawstwa. Omawiane były przy tym także bieżące
sprawy dydaktyczne i administracyjne. W 1971 r. Instytut zorganizował
konferencję na temat planów studiów slawistycznych, na którą zostali zaproszeni pracownicy drugiego ośrodka slawistycznego w Polsce, jakim był
Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W konferencji wzięli m.in. udział prof. dr Maria Bobrownicka i doc. dr Włodzimierz
Kot. Propozycje reform programowych, zgłaszane na konferencji (polegające m.in. na zastąpieniu dotychczasowego, tradycyjnie chronologicznego, programu wykładów z historii literatury kierunkowej programem
rozpoczynającym się od zajęć prowadzonych na tekstach współczesnych
– tłumaczonych na język polski – na I roku, poprzez systematyczny wykład literatury XIX i XX wieku na II roku i kończącym się wykładem
ze starszej literatury na III roku), zaczęła powoli realizować warszawska slawistyka, w Krakowie sytuacja pozostała w zasadzie bez zmian.
Pracownicy IFS brali udział w odbywających się na przemian w Warszawie i Pradze konferencjach naukowych UW i Uniwersytetu im. Karola,
w których uczestniczyli przedstawiciele różnych dyscyplin.
W pierwszych latach powojennych plany studiów leżały w gestii uniwersytetów, później były zatwierdzane przez ministerstwo. Plany studiów
slawistycznych, które z niewielkimi zmianami obowiązywały ponad dwadzieścia lat – przez cały okres lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych
– zostały opracowane w ówczesnym Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego na początku lat sześćdziesiątych. Przedmiotami obowiązkowymi na
wszystkich studiach były wówczas: szkolenie wojskowe (lub obronne – dla
kobiet), wychowanie fizyczne, blok przedmiotów ideologicznych i dwuletni lektorat języka rosyjskiego. Specyficzny plan pięcioletnich (nienauczycielskich) studiów slawistycznych (w połowie lat siedemdziesiątych na
większości innych kierunków studia skrócono do czterech lat) obejmował
blok przedmiotów filologicznych danego kierunku slawistycznego, przedmioty ogólnoslawistyczne i historyczne oraz blok przedmiotów kierunku
pobocznego nauczycielskiego, którym była filologia polska lub rosyjska.
W Instytucie realizowany był kierunek poboczny polonistyczny. Wprowadzenie kierunku rusycystycznego (jednokrotnie: dla bohemistów z rekrutacji 1972 r.) nie powiodło się wskutek niezapewnienia przez Instytut
Rusycystyki oddzielnych (skróconych do 3 lat) zajęć dla slawistów, przez
80
co studenci slawistyki zmuszeni byliby uczęszczać na te same w większości
zajęcia, co studenci rusycystyki.
Kandydaci na studia slawistyczne do początku lat dziewięćdziesiątych zdawali egzaminy wstępne z języka polskiego i rosyjskiego (pisemny
i ustny). Bez egzaminów wstępnych w latach pięćdziesiątych przyjmowani byli kandydaci z dyplomami „przodowników nauki i pracy społecznej”.
W późniejszych latach zwolnieni z egzaminu z języka rosyjskiego byli
laureaci olimpiad tego języka. Po 1968 r. wprowadzony został system
punktacji (ocena dostateczna z przedmiotu egzaminacyjnego – 3 punkty, bardzo dobra – 12 punktów). Do tego dochodziły punkty socjalne
(głównie za pochodzenie robotnicze albo chłopskie – 12 punktów) oraz
preferencje dla dzieci żołnierzy z tzw. „zielonych garnizonów”, nauczycieli, pracowników Milicji Obywatelskiej, dzieci z małżeństw rozwiedzionych
itp. Były więc takie przypadki, że kandydaci „zmieniali” swoje pochodzenie społeczne nawet już w czasie rekrutacji, dostarczając zaświadczenia
z zakładu pracy ojca, który z etatu pracownika umysłowego przeszedł na
etat pracownika fizycznego.
Wszyscy studenci I i II roku mieli te same zajęcia. Na III roku następował podział na specjalizację językoznawczą i literaturoznawczą, które różniły przedmioty specjalizacyjne: seminaria niższe, wyższe i magisterskie
oraz zajęcia z językoznawstwa i literaturoznawstwa kierunkowego z rzadką możliwością wyboru wykładu monograficznego (jeśli były prowadzone
dwa takie wykłady na tym samym roku). W latach siedemdziesiątych
niektórzy pracownicy slawistyki (C. Piernikarski, J. Wierzbicki) prowadzili otwarte seminaria, na które oprócz ich kolegów z Instytutu mogli
przychodzić pracownicy innych instytutów, doktoranci i zainteresowani
studenci slawistyki. Pod koniec lat siedemdziesiątych zostały wprowadzone studia indywidualne (dla IV i V roku), których realizacja była
obwarowana przepisami nie pozwalającymi na ich szersze upowszechnienie: średnia ocen z dotychczasowych studiów powyżej 4,5, wymienność
zaledwie paru godzin zajęć w semestrze (w praktyce prawie nie do zrealizowania ze względu na pokrywanie się czasu zajęć przy przeładowaniu
programów). Każdy student mający indywidualny plan studiów musiał
mieć opiekuna naukowego (profesora lub docenta), który zatwierdzał jego
plan zajęć i wymagał sprawozdań. Na podjęcie studiów na drugim kierunku (od III roku) zgody udzielał prorektor. Podobnie zgody dziekana
wymagało podjęcie pracy na etacie na starszych latach studiów (możliwe,
jeśli nie kolidowało z udziałem w zajęciach).
81
Wkrótce po utworzeniu Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej powstało trzyletnie Studium Doktoranckie, na które kandydowali także absolwenci studiów slawistycznych. Warunkiem przyjęcia był zdany egzamin kierunkowy i z języka zachodnioeuropejskiego oraz odpowiednie opinie (PZPR i organizacji młodzieżowej). Doktoranci otrzymywali stypendia i w ramach swoich obowiązków zarówno uczęszczali na organizowane
dla nich zajęcia, jak i prowadzili zajęcia dydaktyczne na młodszych latach studiów stacjonarnych i zaocznych na polonistyce, slawistyce (po
roku 1975 także na filologiach wschodniosłowiańskich).
W przeciwieństwie do lat przedwojennych, gdy w Seminarium Slawistycznym było aktywnych kilka kół naukowych, w latach powojennych działalność kulturalną prowadziły jedynie organizacje młodzieżowe.
W połowie lat sześćdziesiątych powstało na nowo Koło Slawistów. Jego pierwszym przewodniczącym był J. Chmielewski. Na zebraniach koła
wygłaszano referaty z zakresu językoznawstwa i literaturoznawstwa. Raz
w roku odbywały się warszawsko-krakowskie sympozja studentów slawistyki w dwóch sekcjach: 1. referaty na tematy językoznawcze i literaturoznawcze, 2. tłumaczenia z języków słowiańskich na polski. W latach siedemdziesiątych slawiści uczestniczyli w ogólnopolskich seminariach kół
naukowych, jak np. Ogólnopolskie Studenckie Seminarium Dialektologiczne odbyte w Krakowie w roku 1974, po których publikowano księgi referatów. Koło Naukowe Slawistów było także współorganizatorem (obok
dyrekcji Instytutu i organizacji młodzieżowej ZSP, po 1968 r. SZSP) obozów naukowych. W roku 1969 odbył się obóz naukowy studentów bohemistyki w Strzelinie na Dolnym Śląsku (kierownikiem obozu był W. Pianka), gdzie studenci przeprowadzali badania dialektologiczne wśród resztek ludności czeskojęzycznej przed ich ostateczną emigracją do Niemiec
(deklarowali oni narodowość niemiecką). Ze zdewastowanego przez „nieznanych sprawców” zboru Braci Czeskich uratowanych zostało kilkanaście starodruków (najstarszy z XVI w.), przekazanych – po oczyszczeniu
z grzybów i pleśni oraz wysuszeniu – Bibliotece UW i Bibliotece IFS.
Do bohemistów dołączyło wówczas kilka osób z bułgarystyki, które nagrywały na magnetofon łemkowskie teksty dialektalne i folklorystyczne.
W roku 1970 na obozie w Bolesławcu na Dolnym Śląsku (kierownikiem
obozu była M. Jeżowa) studenci serbokroatystyki robili zapisy i nagrania tekstów mówionych i pieśni ludowych Polaków, repatriantów z 1947 r.
z Bośni oraz członków ich rodzin, znających tamtejszą gwarę sztokawską.
Zebrane materiały zostały wykorzystane w pracy magisterskiej napisanej
przez J. Chmielewskiego. Badaniami dialektologiczno-folklorystycznymi
82
uchodźców z Macedonii Egejskiej (po 1948 r.), osiadłych w Krościenku,
zajęli się studenci pod kierunkiem Wandy Budziszewskiej w roku 1973.
Wyjazdy grup studenckich na praktyki językowe do Bułgarii i Czechosłowacji na podstawie umów międzypaństwowych zaczęły się w latach
sześćdziesiątych. Wyróżniający się studenci otrzymywali niekiedy zaproszenia na szkoły letnie w różnych ośrodkach uniwersyteckich w Jugosławii (a także w Bułgarii i Czechosłowacji). W roku 1976 cały rok piąty serbokroatystyki został zaproszony na dwa tygodnie przez Uniwersytet Belgradzki razem z prowadzącymi seminaria magisterskie. Natomiast
pierwszym po wojnie wyjazdem zagranicznym, zorganizowanym przez samych studentów slawistyki (po pokonaniu wielu formalnych barier) był
dwutygodniowy wyjazd bohemistów do Pragi w roku 1955 (wykłady na
Uniwersytecie Karola, objazd turystyczny południowych Czech i Zaolzia). W roku 1962 i 1964 miały miejsce wymiany studentów na pobyty
parotygodniowe ze studentami z Jugosławii (z Zadaru oraz z Belgradu).
Po roku 1968 w celu „nauczenia studentów szacunku dla pracy fizycznej” wprowadzono obowiązkowe dla nich praktyki robotnicze w czasie
wakacji (w fabrykach, państwowych gospodarstwach rolnych, a także na
samej uczelni). Zastępcami komendantów byli niesamodzielni pracownicy
naukowo-dydaktyczni. Również na obozach naukowych było obowiązkowe odpracowanie „czynów społecznych”.
W Katedrze Filologii Słowiańskiej praca naukowa była indywidualna
i koncentrowała się w zasadzie wokół zdobywania przez młodszych pracowników stopnia doktora, a w latach siedemdziesiątych stopnia doktora
habilitowanego (do roku 1968 stopnia docenta, po którym następowało zwykle mianowanie na stanowisko docenta). W 1968 r. mianowano
w PRL wielu docentów bez habilitacji, tzw. „docentów marcowych” (ale
takich w IFS nie było), oddanych i zasłużonych reżimowi, szczególnie
w czasie wydarzeń marcowych. Po roku 1970 dano im kilkuletni termin
na przeprowadzenie habilitacji, po którym osoby bez habilitacji miały
utracić stanowisko docenta, ale sprawa ta ciągnęła się jeszcze w latach
osiemdziesiątych. W IFS była niewłaściwa struktura kadrowa, polegająca na tym, że po okresie braku średniej kadry (przewaga z jednej strony
magistrów, a z drugiej docentów i profesorów), wskutek kompresji etatów
nastąpił okres braku młodej.
W Instytucie Filologii Słowiańskiej, zgodnie z wymaganiami władz
rektorskich i ministerialnych, zaczęto w latach siedemdziesiątych organizować zespołowe badania naukowe. Były one dwojakiego rodzaju: projekty finansowane z funduszy ministerialnych i badania prowadzone w ze-
83
spole, finansowane podobnie jak obecnie badania statutowe. Projekty
tzw. „ministerialne” prowadzili: J. Magnuszewski (Historia literatur słowiańskich i folklorystyka słowiańska), W. Pianka (Słowotwórstwo porównawcze współczesnych języków słowiańskich, przeniesiony w 1977 r. wraz
z częściowo wykonaną kartoteką do Uniwersytetu Śląskiego) i E. Siatkowska (Indeks a tergo do dolnołużyckiego słownika Arnošta Muki ).
Część pracowników z inicjatywy H. Orzechowskiej w 1971 r. utworzyła
międzyinstytutowy zespół do badań nad gramatyczną kategorią stopnia
w językach słowiańskich (tzw. „Gradatorium”). Poza kierownikiem zespołu, Hanną Orzechowską (1971-1979), w pracach zespołu uczestniczyli: Maria Jeżowa i Włodzimierz Pianka (kierownik zespołu w roku akad.
1976/77) oraz Jerzy Chmielewski, jak również pracownicy innych jednostek: Halina Rybicka z polonistyki, Elżbieta Smułkowa z białorusycystyki,
Marian Jurkowski z ukrainistyki, Irena Galsterowa z rusycystyki. Oficjalnie zespół został powołany przez rektora UW w roku 1973. Finansowany
był odtąd przez Komitet Językoznawstwa PAN. Odbywał on comiesięczne zebrania naukowe poświęcone gramatycznej kategorii stopnia w językach słowiańskich, na które byli także zapraszani pracownicy innych instytutów, którzy referowali analogiczne zagadnienia w językach Europy
i Azji. Bazą do badań była kartoteka licząca 27 800 częściowo zakodowanych kart perforowanych (5 360 form z próbek tekstowych o długości
łącznej 3 640 000 wyrazów). Kod został opracowany przez M. Jurkowskiego, W. Piankę i E. Smułkową, a prace techniczne związane z kodowaniem
wykonywali w ramach prac zleconych studenci slawistyki. Kartoteka po
przeprowadzce Instytutu pozostała w budynku przy ul. Szturmowej4 . Zespół opracował 3 tomy z serii Zagadnienia kategorii stopnia w językach
słowiańskich – I i II, red. H. Orzechowska, III – W. Pianka; w późniejszym
czasie został wydany jeszcze t. IV i V pod red. H. Orzechowskiej.
Szczególną aktywność wykazał IFS w okresie przygotowań i trwania VII Międzynarodowego Zjazdu Slawistów w Warszawie latem 1973 r.
W pracach organizacyjnych i technicznych związanych ze zjazdem uczestniczyła większość pracowników Instytutu. Z tej okazji został też wydany
zbiór prac pt. Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII
4
Po przejściu Instytutu do Wydziału Polonistyki, a profesor Hanny Orzechowskiej
do odrębnej katedry przy Wydziale Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej kartoteka
została przejęta przez ten wydział – przyp. red.
84
Międzynarodowemu Zjazdowi Slawistów w Warszawie 5 . Referaty delegatów na zjazd znajdują się w tomach Z polskich studiów slawistycznych,
podobnie jak referaty z innych zjazdów.
W pierwszych czterech latach powojennych kontynuowany był w zasadzie przedwojenny plan studiów (10 godzin zajęć specjalizacyjnych dla
kierunku polonistycznego). Pierwszym kierunkiem slawistycznym na oddzielnych studiach slawistycznych była od roku 1950 bohemistyka, dopiero w roku 1955 powstała bułgarystyka, a w roku 1957 serbokroatystyka. W następnych latach prowadzona była rekrutacja na jeden kierunek
(15 osób) według tej samej kolejności. Od roku 1972 rekrutowano studentów na dwa równoległe kierunki przy niezmienionym limicie przyjęć
(po 15 osób).
Fot. 10: W latach siedemdziesiątych coraz większego znaczenia zaczęły nabierać
studia jugoslawistyczne. Na zdjęciu obchody Dnia Republiki w roku 1980; od
lewej: Krzysztof Wrocławski, Janusz Siatkowski, Józef Magnuszewski, Hanna
Dalewska oraz etnomuzykolog ze Skopia, Giorgi Giorgiev.
Nowym kierunkiem studiów o programie odbiegającym od ministerialnego stała się od roku 1972 jugoslawistyka. Za zgodą dziekana i dyrektora Instytutu komisja programowa w składzie: H. Orzechowska, W. Pian5
Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII Międzynarodowemu
Zjazdowi Slawistów w Warszawie, red. J. Magnuszewski, H. Orzechowska, Warszawa
1973.
85
ka i J. Wierzbicki opracowała program studiów jugoslawistycznych, który
zawierał praktyczną naukę trzech języków kierunkowych: serbsko-chorwackiego (pięć lat) oraz macedońskiego i słoweńskiego (oba obowiązkowe, ale do wyboru studentów przez cztery lub dwa lata) oraz takie m.in.
przedmioty jak: literatury narodów Jugosławii, gramatyka konfrontatywna języków narodów Jugosławii (oprócz gramatyki opisowej języka serbsko-chorwackiego), historia języków narodów Jugosławii wraz z dialektologią, wiedza o współczesnej Jugosławii, kultura Bizancjum i kultura
Islamu, literatura niesłowiańska (austriacka) i in. Program ten bez żadnych poprawek został szybko zatwierdzony przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego dzięki sprzyjającym wydarzeniom politycznym: poprawie
stosunków polsko-jugosłowiańskich i zbliżającej się wizycie prezydenta
Tito w Warszawie (na wiosnę 1972 r.), w czasie której nadany mu został
doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. Po uroczystości, na
spotkanie z prezydentem Tito i jego małżonką w Sali Senatu zostali zaproszeni wszyscy pracownicy IFS wykładający na serbokroatystyce i na
mającym powstać kierunku jugoslawistycznym.
Do początków lat pięćdziesiątych studia slawistyczne były studiami
sensu stricto filologicznymi (w dawnym znaczeniu tego terminu). W roku
1959 zmarł profesor Stanisław Słoński, założyciel Seminarium Slawistycznego, w ostatnich latach swego życia prowadzący slawistyczne seminaria
językoznawcze i wykładający język staro-cerkiewno-słowiański. Seminarium obejmowało wszystkie języki słowiańskie, a więc także wschodniosłowiańskie. Studia obejmowały językoznawstwo, starsze piśmiennictwo
i procesy kształtowania się języków literackich; brak było wykładów z teorii i historii (nowszej) literatury. Pierwszy wykład z nowej literatury znalazł się w planie studiów slawistycznych w roku 1950. Była to Historia
literatury czeskiej prowadzona przez J. Ślizińskiego.
W pierwszych latach powojennych lektoraty były prowadzone w ramach prac zleconych. Języka bułgarskiego uczył mgr S. Łaszewski (1928-1939 i 1945-1960); czeskiego – A. Sieczkowski, a od roku 1948 także
J. Śliziński; serbsko-chorwackiego – H. Olszewska; litewskiego – najpierw
S. Łaszewski, a od połowy lat pięćdziesiątych mgr Zdzisław Mikulski, zaś
w latach sześćdziesiątych mgr Barbara Wilejszys i Tamara Buch (?).
W roku akademickim 1945/46 pracownikami etatowymi Seminarium
Slawistycznego byli: prof. S. Słoński, mgr H. Lisowska (tylko przez jeden
rok; polonistka), mgr S. Łaszewski (adiunkt w 1946 r.) i mgr H. Olszewska (st. asystent w 1946 r.). Mgr A. Sieczkowski był wówczas starszym
asystentem w Seminarium Języka Polskiego. W roku 1950 etat młodsze-
86
go asystenta uzyskała mgr H. Orzechowska (jeszcze przed ukończeniem
studiów), a zastępcą asystenta został mgr M. Holzer (pracował przez
jeden rok, po czym został pracownikiem administracji UW, a następnie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego). Taki sam etat otrzymał Janusz
Siatkowski w Seminarium Języka Polskiego.
W roku 1946 została zatrudniona dr Antonina Obrębska-Jabłońska
jako docent nieetatowy (tj. według obecnej nomenklatury – doktor habilitowany; od roku 1947 została docentem etatowym), a w związku z jej
specjalizacją wprowadzone zostały zajęcia z języków wschodniosłowiańskich:
– w 1947 r.: Gramatyka historyczna języków ruskich, Czytanie tekstów
staroruskich, a także Słowiańskie języki literackie, Ćwiczenia ze słownictwa i etymologii języków słowiańskich, Wstęp do językoznawstwa słowiańskiego;
– w 1949 r.: Wiadomości o języku połabskim, Czytanie i objaśnianie
„Słowa o wyprawie Igora”;
– w 1950 r.: Wstęp do językoznawstwa ukraińskiego, Podstawowe wiadomości o narodach słowiańskich, ich językach, dziejach i piśmiennictwie.
W roku 1948 wprowadzony został do studiów w Seminarium jeszcze
jeden lektorat słowiański, a mianowicie rosyjski (pierwszym lektorem był
Walenty Wojtaszewski) oraz wykłady z literatury rosyjskiej. Leon Gomolicki prowadził Historię literatury rosyjskiej, a mgr Aleksander Jackiewicz – Twórczość Michała Szołochowa. Względy (ideologiczno-)polityczne spowodowały stopniowe wydzielanie filologii wschodniosłowiańskich
w odrębne jednostki uniwersyteckie. W roku 1948 powstało Seminarium
Ukrainistyczne (pierwszy kurator: S. Słoński), przemianowane w 1949
roku na Seminarium Filologii Ukraińskiej. W roku 1950 istniały już –
oprócz Sekcji Filologii Słowiańskiej – Sekcja Filologii Rosyjskiej i Sekcja
Filologii Ukraińskiej, a od roku 1953 Katedra Filologii Rosyjskiej (kierownik: prof. dr Anatol Mirowicz) i Katedra Filologii Ukraińskiej (kierownik: prof. dr Przemysław Zwoliński). W roku 1954 Katedra Filologii
Rosyjskiej – wzorem polonistyki – została podzielona na dwie jednostki:
Katedrę Języka Rosyjskiego i Katedrę Literatury Rosyjskiej i Radzieckiej.
Powstałą w roku 19566 Katedrą Filologii Białoruskiej kierowała prof. dr
Antonina Obrębska-Jabłońska. Do końca lat pięćdziesiątych prowadziła
ona jednak dalej, podobnie jak prof. P. Zwoliński, seminaria i wykłady
w Katedrze Filologii Słowiańskiej.
6
Formalnie – w roku 1957 (?).
87
Studia slawistyczne od początku były specjalnością bądź kierunkiem
pobocznym dla studentów polonistyki. Zajęcia polonistyczne były zwykle
wspólne. Na przykład w roku 1950 prof. Witold Doroszewski prowadził
wykład Gramatyka opisowa języka polskiego, a prof. Halina Koneczna –
Gramatyka opisowa języka polskiego (Składnia); natomiast w roku 1948
mgr Andrzej Sieczkowski – Ćwiczenia proseminaryjne z języka polskiego, a mgr Irena Marzyn – Ćwiczenia z gramatyki języka polskiego. Od
powstania Katedry Filologii Słowiańskiej zajęcia polonistyczne językoznawcze (gramatyka opisowa i historyczna języka polskiego oraz historia literatury polskiej) organizowane były oddzielnie dla slawistów, przy
czym stopniowo przejmowali je pracownicy Katedry. W programie był
także wykład z językoznawstwa ogólnego (lub indoeuropejskiego, który
prowadził prof. Zygmunt Rysiewicz) oraz wykład z logiki.
W programie studiów określone były egzaminy, które obowiązywały studentów. Prowadzone były jednak (poza lektoratami) tylko zajęcia
ogólnoslawistyczne: Proseminarium słowiańskie i Seminarium słowiańskie, Gramatyka porównawcza języków słowiańskich, Gramatyka języka
staro-cerkiewno-słowiańskiego i ćwiczenia proseminaryjne z tego przedmiotu. Egzaminy z gramatyk historycznych i opisowych języków kierunkowych zdawali studenci na podstawie lektur i wiadomości wyniesionych
z lektoratów. Po raz pierwszy gramatyka została wymieniona w spisie wykładów dopiero w roku 1950 – J. Śliziński prowadził wówczas Ćwiczenia
praktyczne z języka czeskiego z gramatyką opisową tego języka.
Od roku 1952 wprowadza się blok przedmiotów ideologicznych, który
w różnych okresach przełomów politycznych był modyfikowany. Pierwszym wykładem z tego bloku dla slawistów (i rusycystów) był wykład
prof. Adama Schaffa Materializm dialektyczny i historyczny.
W Katedrze Filologii Słowiańskiej, której kierownikiem został prof.
zw. dr Z. Stieber, pracowali w chwili jej powstania: prof. zw. dr S. Słoński; doc. dr etat. A. Obrębska-Jabłońska; dr A. Sieczkowski, adiunkt; dr
J. Magnuszewski, adiunkt przy Katedrze Filologii Słowiańskiej w Poznaniu (na etacie UW od roku 1953); mgr H. Olszewska, st. asystent; mgr
H. Orzechowska, st. asystent; mgr Ewa Siatkowska, zastępca asystenta.
W roku 1953 etat adiunkta otrzymał dr J. Śliziński, w roku zaś 1955
w grupie asystentów były: mgr Henryka Czajka, mgr Maria Jeżowa, mgr
Hanna Orzechowska i mgr Ewa Siatkowska7 , podczas gdy mgr Halina Olszewska pracowała na etacie adiunkta. W roku 1956/1957 p.o. asystenta
7
Już w roku 1951; patrz wyżej.
88
był mgr Cezar Piernikarski. W latach 1955-1957 zostali docentami: J. Magnuszewski, A. Sieczkowski i J. Śliziński. Prof. dr A. Obrębska-Jabłońska
pozostawała na etacie KFS do roku akademickiego 1955/56.
Znaczny wzrost liczby pracowników naukowo-dydaktycznych po przekształceniu Seminarium Slawistycznego w Katedrę Filologii Słowiańskiej
wynikał ze zmiany programów i tworzenia grup jednoprzedmiotowych
(zajęcia polonistyczne w zmniejszonym wymiarze zostały wkomponowane w program slawistyczny) i jednokierunkowych (już od roku 1950, jak
podano wyżej, istniał kierunek bohemistyczny). Rozbudowane zostały
programy z zakresu językoznawstwa i literaturoznawstwa kierunkowego, zwiększono liczbę godzin lektoratu kierunkowego, zredukowano natomiast ilość zajęć ogólnoslawistycznych. Od roku 1955 lektorat czeski
prowadzony był przez lektorów z Czechosłowacji (pierwszy lektor: Zdeněk Smejkal z Brna), podobnie lektorat serbsko-chorwacki (pierwszy lektor: Bogdan Terzić z Belgradu, 1957). Lektorat bułgarski prowadził nadal
mgr S. Łaszewski (do roku 1959), a następnie mgr H. Czajka. Pierwszym
lektorem z Bułgarii była Chriska Nedełczewa-Simeonowa (od roku 1977).
W kolejnych latach przyjęci zostali do pracy w KFS:
– w 1956 r.: mgr Halina Kuligowska, asystent (przeszła w roku 1961 na
etat biblioteczny, a po doktoracie w roku 1968 wróciła na etat naukowo-dydaktyczny) i mgr Jan Wierzbicki, asystent;
– w 1957 r.: mgr Zofia Czajczyńska, asystent (pracowała jeden rok);
– w 1962 r.: dr Wanda Budziszewska, st. asystent;
– w 1963 (?) r.: dr Cezar Piernikarski, adiunkt;
– w 1965 r.: dr Teresa Dąbek-Wirgowa, adiunkt
– w 1967 r.: dr Włodzimierz Pianka, adiunkt;
– w 1968/1969 r.: mgr Ryszard Michalik, asystent (w 1972 r. st. asystent).
W latach siedemdziesiątych przyjętych zostało kilkoro młodszych pracowników, po części po ukończonym Studium Doktoranckim:
– 1970/1971: mgr Jerzy Chmielewski, asystent (ponownie od 1973 r.);
– 1974: mgr Joanna Goszczyńska, asystent;
– 1970: mgr Daniela Tomczyk-Baszkiewicz, asystent;
– 1978: mgr Maria Karpiuk-Domagała, asystent.
W latach siedemdziesiątych przestali pracować w IFS: prof. dr Andrzej Sieczkowski – emerytowany w 1977 r., doc. dr hab. Maria Jeżowa –
od 1971 w Instytucie Języka Rosyjskiego UW, doc. dr hab. Włodzimierz
Pianka – od 1977 w Uniwersytecie Śląskim (w latach 1977-1979 zatrudniony na pracach zleconych w IFS UW). Do pracy w IFS przeszli zaś: dr
89
Joanna Rapacka (1974) i doc. dr hab. Krzysztof Wrocławski (1978) z Instytutu Języka, Literatury i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum” oraz dr Kazimierz Feleszko (1979) z Instytutu Słowianoznawstwa
PAN.
Zajęcia wchodzące do programu studiów slawistycznych prowadzili
także pracownicy innych jednostek Uniwersytetu Warszawskiego, a także innych uniwersytetów i Instytutu Słowianoznawstwa PAN. Niektórzy
z nich w innym czasie byli (lub obecnie są) pracownikami IFS (ISZiP)
UW. Zajęcia z językoznawstwa prowadzili profesorowie z pozostałych katedr slawistycznych UW: Antonina Obrębska-Jabłońska (Katedra Filologii Białoruskiej) i Przemysław Zwoliński (Katedra Filologii Ukraińskiej)
oraz z Katedry Językoznawstwa Ogólnego: Zygmunt Rysiewicz oraz ówcześni adiunkci i asystenci: Jerzy Braun, Rajmund Robert Rzesoś, Jan
Czochralski, Franciszek Czubalski, Andrzej Ananicz, a także pracownicy PAN – profesorowie: Kazimierz Feleszko, Wioletta Koseska-Toszewa, Janusz Siatkowski, Zuzanna Topolińska oraz w latach pięćdziesiątych Witold Mańczak z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Zdzisław Stieber
(1951/52) – z Uniwersytetu Łódzkiego.
Wykłady z literatur słowiańskich prowadzili profesorowie: Józef Magnuszewski z UAM (literatury zachodniosłowiańskie w roku 1952/53)
oraz Bazyli Białokozowicz z PAN (literatury wschodniosłowiańskie w latach siedemdziesiątych). W latach pięćdziesiątych obowiązywał slawistów
wykład z literatury powszechnej. Prowadziła go prof. dr Zofia Szmydtowa. Wykład Wstęp do literaturoznawstwa prowadził wówczas prof. dr Jan
Zygmunt Jakubowski.
Instytut Historii UW zapewniał wykłady z historii narodów słowiańskich (I i II rok) oraz z historii Bułgarii, Jugosławii i Czechosłowacji,
które prowadzili profesorowie: Ludwik Bazylow, Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski oraz Leszek Jaśkiewicz. W latach
pięćdziesiątych wykłady z historii prowadził profesor UJ Henryk Batowski (1951-1955).
Lektoraty języków kierunkowych zarówno w okresie przedwojennym,
jak i powojennym prowadzili lektorzy zagraniczni oraz pracownicy Seminarium Slawistycznego oraz Katedry (i Instytutu) Filologii Słowiańskiej:
bułgarski – Stefan Łaszewski, Henryka Czajka, Teresa Dąbek-Wirgowa,
a później także Grażyna Szwat-Gyłybowa, Ignacy M. Doliński; czeski
– Andrzej Sieczkowski, Jerzy Śliziński, a obecnie również Teresa Piotrowska-Małek, Dorota Paciukanis; macedoński – Włodzimierz Pianka,
Krzysztof Wrocławski, a w latach dziewięćdziesiątych też Jolanta Min-
90
dak, Magdalena Bogusławska; serbsko-chorwacki – Halina Olszewska oraz
Svetlana Babić-Barańska, Jerzy Chmielewski, Jan Wierzbicki; słoweński
– Hanna Orzechowska, a później Joanna Pomorska. Pierwszy po wojnie
lektor zagraniczny pojawił się w 1955 r. (por. wyżej).
Lektorat języka greckiego (dla bułgarystów i serbokroatystów) prowadzili pracownicy Katedry Filologii Klasycznej, m.in. mgr K. Popławska,
mgr H. Warmt-Zuberek, podobnie jak uzupełniający lektorat łaciny: mgr
K. Popławska, mgr H. Warmt-Zuberek, mgr J. Sękowski, mgr S. Skała,
mgr J. M. Warmt.
Lektorzy Studium Języków Obcych prowadzili lektoraty języków: rosyjskiego (obowiązujący na I i II roku studiów na wszystkich kierunkach
od początku lat pięćdziesiątych) – p. Radziwonowicz, inż. A. Freimann,
mgr T. Cwejman, mgr D. Dworakowska, N. Kowalska, J. Waluk, mgr
D. Wasilewska-Karolak, M. Abramowicz-Wolska i in., jak również języków zachodnioeuropejskich (na IV roku): niemieckiego (obowiązywał na
slawistyce do lat siedemdziesiątych) – mgr Krzemiński, mgr Patyna, mgr
H. Radecki i in.; angielskiego – mgr Z. Fabry, mgr Jan Bartkowski, mgr
J. Marcinkowska i in..
Na dodatkowym kierunku studiów – filologia polska – obowiązującym
od roku 1968, przedmioty językoznawcze (gramatyka opisowa i historyczna) prowadzone były przez własnych pracowników, natomiast literaturoznawcze przez pracowników Instytutu Literatury Polskiej, a wśród nich:
Mieczysława Dąbrowskiego, Michała Kabatę, J. Masłowskiego, Cezarego
Rowińskiego, Zbigniewa Osińskiego (literatura polska; od roku 1973 wykłady prowadził prof. J. Magnuszewski). Zajęcia z metodyki zapewniały
odpowiednie zakłady metodyki: nauczania języka polskiego (prof. Jan
Tokarski i dr Maria Nagajowa) oraz literatury polskiej (dr G. Gradowska
i mgr W. Błoński), a z pedagogiki – Wydział Pedagogii i Psychologii (dr
J. Półturzycki i mgr J. Banasiak).
Zajęcia na dodatkowym kierunku rusycystycznym prowadzili m.in.:
mgr N. Kowalska, M. Łuksza i O. Piotrowska – praktyczną naukę języka
rosyjskiego, mgr J. Wajszczuk i J. Tymoszuk – gramatykę opisową języka rosyjskiego, mgr J. Skotnicka – historię literatury rosyjskiej oraz dr
J. Lenarczyk – historię literatury rosyjskiej i radzieckiej.
W programie były także obowiązkowe przedmioty ideologiczne (po
dwie godziny wykładów i ćwiczeń przez dwa semestry), np. w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych: podstawy nauk politycznych (J. Wasita, J. Szafrańska-Sałajczyk), główne zagadnienia filozofii marksistowskiej i teorii rozwoju społecznego (dr M. Siemek), podstawy socjologii
91
marksistowskiej (dr J. Błuszkowski) i wybrane zagadnienia z ekonomii
politycznej (dr Jerzy Semkow), które zastąpiły poprzednio wykładane
przedmioty: podstawy marksizmu-leninizmu (dwie godziny wykładów –
adiunkt Targalski i zastępca profesora Owoc oraz dwie godziny ćwiczeń
mgr K. Kawecka, przez cztery semestry), a także materializm dialektyczny i historyczny (mgr Golichowski) oraz historię filozofii (prof. dr
T. Kroński).
Wychowanie fizyczne trwało dwa lata, a szkolenie obronne dla studentek rok. Mężczyźni zdolni do służby wojskowej mieli szkolenie wojskowe,
które odbywało się w jednym dniu w tygodniu od godz. 7.00 do 19.00
(poza pobraniem i zdaniem sprzętu) przez siedem semestrów, po czwartym roku studiów obejmowało obóz w jednostce wojskowej zakończony
przysięgą, a po ukończeniu studiów jeszcze roczną szkołę oficerską. Studentki oraz studentów niezdolnych do służby wojskowej obowiązywało
szkolenie obronne. Przeciążenie programów i brak wystarczających pomieszczeń powodowały, że zajęcia na młodszych latach trwały od rana
do wieczora (z przerwami), a także w sobotę do południa. Tak np. studenci slawistyki mieli na pierwszym roku 40 godzin zajęć obowiązkowych
tygodniowo, a od drugiego do czwartego – 38 godzin.
Tradycją jeszcze przedwojenną było, że wykłady i ćwiczenia z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego na całym Wydziale prowadzili
slawiści (początkowo prof. Słoński i jego asystenci), co uzupełniało pensa
pracowników slawistyki (kilkanaście grup ćwiczeniowych) i umożliwiało
zatrudnianie młodszych pracowników i doktorantów. Wykłady dla nieslawistów odbywały się w budynku polonistyki, a później także w bocznej
sali Audytorium Maximum i w Sali Śląskiej (dla studentów zaocznych).
Po przeniesieniu Instytutu Rusycystyki (wraz z katedrami ukrainistyki i białorusycystyki) na ul. Smyczkową instytut ten przestał korzystać
z zajęć usługowych slawistów. W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych
zrezygnowali z nich także poloniści.
92
Instytut Filologii Słowiańskiej
w latach 1978-1992
Lata opisywane przeze mnie wyznaczone zostały czasem odnowienia
mojego związku z Instytutem Filologii Słowiańskiej (dalej: IFS), a także
dyrektorskiej odpowiedzialności za jego losy – od kadencji rozpoczynającej się od roku akademickiego 1978/19791 . Zapewne ktoś potrafiłby
opisać te lata z większym dystansem i obiektywizmem, trudno dziś jednak o uczestnika i obserwatora, towarzyszącego stale Instytutowi przez
cały ten czas. Zakładam więc z góry, że moja relacja będzie miała charakter także wspomnieniowy, miejscami nawet osobisty. Może to jednak
uczyni ją ciekawszą. Opisywać zaś przyszło mi lata szczególnie trudne,
z konieczności angażujące nas w problemy pozamerytoryczne – nie tylko
naukowo-dydaktyczne.
Pod takim znakiem zaczął się mój powrót do Instytutu Filologii Słowiańskiej po trzynastu latach od ukończenia studiów (w roku 1965) i po
okresie pracy w Instytucie Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców
„Polonicum” UW (a w ciągu tego czasu także trzyletniej pracy na stanowisku lektora języka polskiego w Skopiu w latach 1967-1970).
W roku 1976 uzyskałem stopień doktora habilitowanego (w zakresie
literaturoznawstwa słowiańskiego) i powrót do dydaktyki slawistycznej
bardzo mnie pociągał. Natomiast otrzymana późną wiosną 1978 roku od
dziekana Wydziału Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (dalej: WRSiLS) Alberta Bartoszewicza propozycja przejścia z „Polonicum”
na slawistykę z jednoczesnym objęciem stanowiska dyrektora Instytutu
stanowczo przekraczała moje oczekiwania i moją ówczesną dojrzałość do
przyjęcia takiego wyzwania. Pamiętałem dobrze czasy, kiedy na czele
wówczas jeszcze Katedry Filologii Słowiańskiej stał uczony językoznawca europejskiej klasy, jakim był profesor Zdzisław Stieber, a po nim zaś
znany i wszechstronny literaturoznawca slawista Józef Magnuszewski2 .
Objęcie po tak znanych uczonych stanowiska dyrektorskiego było dla
1
Do chwili obecnej jeszcze trzech innych, w latach 1984-1987, 2000-2002 i 2002-2005.
2
Kompetentny tak w zachodnich literaturach słowiańskich: czeskiej, słowackiej,
łużyckiej, jak i w południowych: bułgarskiej, serbskiej, chorwackiej. Wspominam to,
bo dziś o tak szeroką kompetencję wśród slawistów bardzo trudno.
94
mnie – docenta tuż po habilitacji – niespodziewanym wspięciem się na
pozycję nadto wysoką, a wiązało się z nadzorem dyrektorskim nad moimi
niedawnymi nauczycielami. Niemal wszyscy byli oni starsi ode mnie wiekiem, doświadczeniem dydaktycznym i przerastali mnie wiedzą, a jednak
zadania musiałem się podjąć ze względu na szczególne okoliczności, jakie
mojej nominacji dyrektorskiej towarzyszyły.
W zespole Instytutu Filologii Słowiańskiej doszło do poważnych konfliktów natury osobistej, w wyniku których wieloletni dyrektor – Józef
Magnuszewski – postanowił zrezygnować z prowadzenia Instytutu i objąć funkcję prodziekana Wydziału Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki
Stosowanej (niefortunnego tworu, w którym IFS się znalazł w roku 1975).
Wspomniane konflikty narastały na różnych relacjach, pociągnęły za sobą także odejście Włodzimierza Pianki na Uniwersytet Śląski w roku
1976/1977 i podział wewnętrzny zespołu, którego większość, po rezygnacji profesora Magnuszewskiego z funkcji dyrektora, opowiedziała się
za objęciem tego stanowiska przez Teresę Dąbek-Wirgową, docenta literaturoznawcę, bułgarystkę. Nie były to jednak czasy demokratycznych
wyborów, a nominacji odgórnych, zaś osoby popieranej przez większość
pracowników nie widziały na stanowisku dyrektora ani ówczesne władze
Wydziału (dziekan Maria Jeżowa, która z IFS przeszła do Instytutu Rusycystyki), ani władze rektorskie (rektor Zygmunt Rybicki), ani „czynniki
partyjne”, których, eufemistycznie rzecz ujmując, T. Dąbek-Wirgowa nie
była ulubienicą. Inni pracownicy samodzielni (docenci) także nie wchodzili w grę albo z powodów charakterologicznych, albo innych. Szukano
kandydata polubownego i jako takiego wskazał mnie profesor Józef Magnuszewski, a zaakceptowały nowo wybrane władze Wydziału: dziekan
Albert Bartoszewicz, była dziekan docent Maria Jeżowa, która objęła
w nowej kadencji władz UW funkcję prorektora, i oczywiście sam rektor
Rybicki. Do partii nie należałem, więc organa władzy politycznej akceptować musiały moją nominację bez entuzjazmu. Natomiast o motywach,
jakimi kierowano się przy wyborze mojej osoby, zespół Instytutu nie mógł
wiedzieć, przyjmował mnie raczej jako faworyta władz, oddelegowanego
do przeprowadzenia stopniowej pacyfikacji niesfornego zespołu.
Znalazłem się między młotem a kowadłem, a jedynym życzliwym mi
doradcą był profesor Józef Magnuszewski. (Musiałem się tylko wystrzegać, by nie odziedziczyć różnych jego antypatii i uprzedzeń).
Dodatkowy a bardzo poważny i aktualny problem stanowiła przeprowadzka lub raczej zesłanie Instytutu z centrum Warszawy, ze środka
i z serca Uniwersytetu – z ulicy Oboźnej 8 na ulicę Szturmową (tzw. Słu-
95
żewiec Przemysłowy), czyli na ówczesne obrzeża stolicy. Pisze o tym także
Włodzimierz Pianka, dodam więc tylko, że przejmując funkcję dyrektorską od profesora Magnuszewskiego, pytałem go, czy widzi jakikolwiek
cień szansy, by przenosiny odwołać lub przynajmniej powstrzymać na
jakiś czas. Można było bowiem przewidzieć, jakie będą ich konsekwencje
dla slawistyki – spowodują jej marginalizację, utratę kontaktu ze środowiskiem humanistycznym, zamknięcie w „getcie” filologii słowiańskich.
(W nowej lokalizacji mieliśmy sąsiadować z Wydziałem Pedagogicznym
oraz z nowym wówczas Wydziałem Zarządzania – był to pomysł rektora
Rybickiego, traktowany w kuluarach Uniwersytetu z przekąsem, jak się
okazało później niezupełnie słusznie – studia na tym wydziale do chwili
obecnej cieszą się wielkim zainteresowaniem, a sam wydział prosperuje
doskonale). Profesor Magnuszewski przekonał mnie, że żadne protesty
nie pomogą, trzeba się pogodzić z podjętą już decyzją i przygotowywać
do przenosin. Sądzę, że zmiana lokalizacji Instytutu wpłynęła także na
rezygnację profesora Magnuszewskiego ze stanowiska dyrektora – zawsze
skarżył się na swoje zdrowie i długie dojazdy do Instytutu bardzo go
zniechęcały do częstszych odwiedzin miejsca pracy.
Praktycznie cały semestr letni roku akademickiego 1978/79 zszedł
nam na adaptacji do nowych warunków na ul. Szturmowej. Wszyscy narzekali na odległy dojazd, na odcięcie od biblioteki i księgozbioru (umieszczonego w odległym budynku przy ul. Smyczkowej wraz z księgozbiorem
wschodniosłowiańskim), na błoto wiosenne, w którym grzęźliśmy między
przystankiem autobusu a ponurym (choć w barwie zielonej) gmachem
siedziby Instytutu – po zabłoconych butach rozpoznawani byliśmy bezbłędnie w czasie wizyt w Pałacu Kazimierzowskim. Nikt nie cieszył się
z sal wykładowych i z gabinetów, które pod względem rozmiarów i w ogóle
komfortu przestrzennego nie miały żadnego porównania z ciasnotą wąskiego korytarza, dwiema małymi salkami i malutką czytelnią – którymi
dysponował Instytut wcześniej przy ul. Oboźnej 8. Za to przy dojściu
od ul. Smyczkowej na Szturmową ryk krów pasących się za ogrodzonym
polem, pianie kogutów czy bażanty pojawiające się pod oknami Instytutu, stwarzały pozory wiejskiej sielskości, ale uczelnianego nastroju nie
budowały. Nie poprawiały się także stosunki z władzami Wydziału, które faworyzowały rusycystów także przy przyznawaniu poszczególnych sal
czy przy wyposażaniu w meble.
Napięcia wśród pracowników IFS nadal trwały. Dotyczyły one szczególnie Zakładu Jugoslawistyki – jego kierownika i niektórych pracowników. Iskrzyło także poza tym Zakładem – szczególnie między dwiema
96
paniami docent (od językoznawstwa i od literatury) o bardzo silnych indywidualnościach. Do spięć dochodziło także na posiedzeniach Rad Wydziału, co było ze złośliwą satysfakcją komentowane przez nieżyczliwych
nam (a tacy przeważali) członków Rady – wskazywano nas jako trudne
i skonfliktowane środowisko, sprawiające same kłopoty. Spory wewnątrzinstytutowe były wykorzystywane przez władze Wydziału do realizacji
planów pacyfikacji Instytutu. Jako przykład posłużyć może procedura
nadania tytułu profesorskiego Teresie Dąbek-Wirgowej w roku 1979 (piszę o tym niżej).
Moja sytuacja, przy stałej konieczności lawirowania między naciskami z góry, zmierzającymi do usunięcia z uczelni niektórych szczególnie
niewygodnych pracowników, a równie kłopotliwymi naciskami różnych
orientacji w samym Instytucie, okazała się bardzo uciążliwa i niełatwa.
Byłem przy tym także, zgodnie z ówcześnie stosowanymi środkami zdobywania lojalności, mamiony propozycjami otrzymania talonu na samochód. Wprawdzie tylko na małego fiata, ale wówczas nawet on stanowiłby
luksus dla nauczyciela akademickiego. Moją odporność na takie przynęty
zwiększał jednak brak prawa jazdy. Wydaje mi się poza tym, że dziekan
dość szybko zorientował się, że nie może liczyć na moją „dyspozycyjność”.
Co wcale nie ułatwiało mi kontaktów z kolegami, bo byli wśród nich tacy, którzy skłonni byli posłużyć się mną bez względu na konsekwencje,
na jakie mogłem się narazić. Moje odejście z Instytutu lub dymisja nie
wywołałyby powszechnego zmartwienia.
Jedyną osobą, która po wahaniach wyraziła zgodę przyjęcia funkcji
mojego zastępcy (do spraw studenckich i tylko na jeden rok), była dr
Halina Kuligowska, pozostająca w przyjaźni z doc. T. Dąbek-Wirgową.
Spełniała ona rolę mediatora między dyrektorem a „opozycją”, jednocześnie była gwarantem dla tejże opozycji, że dyrekcja nie zaskoczy zespołu
niekorzystnymi dla niego decyzjami. Po roku H. Kuligowska podtrzymała chęć rezygnacji (rola mediatora nie należała do łatwych i narażała
na pretensje z obu stron). Po powrocie z dłuższego pobytu za granicą
(w Berlinie) zgodziła się podjąć tę funkcję docent Henryka Czajka. Była
moim lojalnym partnerem w kierowaniu Instytutem, a jako członek partii
miała lepszą pozycję w Wydziale (należała do wydziałowych władz partyjnych), natomiast jako wykształcona w Bułgarii literaturoznawca-bułgarystka reprezentowała ona perspektywę badawczą odmienną od bardziej nowoczesnej T. Dąbek-Wirgowej, co sprawiało, że w ich wzajemnych relacjach często dochodziło do spięć. Do Instytutu przeszedł także
z Instytutu Słowianoznawstwa PAN dr Kazimierz Feleszko, tuż przed ha-
97
bilitacją. Było to wzmocnienie kadry zespołu reprezentantem młodszego
pokolenia lingwistów, specjalizujących się w językoznawstwie południowosłowiańskim, osobą o sporym już autorytecie naukowym. Oczekiwane
od pewnego czasu doktoraty młodszych pracowników Instytutu ciągle
pozostawały w fazie przygotowań. Przyjęcie do IFS K. Feleszki okazało
się w niedługim czasie ważnym atutem Instytutu. Z kolei bardzo ważne
dla sprawnego funkcjonowania Instytutu okazało się przyjęcie do obsługi
sekretariatu Sławomira Olszewskiego, którego pozbyto się z dziekanatu
WRSiLS. W naszym Instytucie pan Sławek poczuł się doskonale i świetnie wkomponował w cały zespół. Był przy tym niezmiernie lubiany i poważany przez studentów.
Fot. 11: Kazimierz Feleszko ze studentkami. Od lewej: Elżbieta Desperak, Lily
Weston, Maria Dec, Dorota Pieńkowska (Stępień), Jagna Komorowska, Anna
Bielska, Agnieszka Miernik, Barbara Wojciechowska, Wanda Dobrowolska (Kubicka), Iwona Cymerman (Mazur), Katarzyna Cymerman (Welman), Danuta
Tyszewska, Anna Zając.
Rok akademicki 1980/1981 zapisał się jako czas wzmagających się
napięć politycznych w kraju i na Uczelni, jako czas powstania „Solidarności”. Zorganizowanie związku zawodowego opozycyjnego wobec Związ-
98
ku Nauczycielstwa Polskiego, podporządkowanego partii, było wydarzeniem, które miało bardzo istotne następstwa także dla samego Instytutu. Pracownicy gremialnie przystąpili do „Solidarności” 3 . Zmieniło to
naszą pozycję nie tylko na Wydziale, lecz także na całym Uniwersytecie. Aktywność związkowa osób z Instytutu (m.in. T. Dąbek-Wirgowej,
J. Rapackiej, J. Chmielewskiego, S. Olszewskiego) pociągnęła za sobą
zainteresowanie naszymi sprawami w innych wydziałach filologicznych
i poza nimi. Także w samym WRSiLS nie byliśmy już izolowani. Znaleźliśmy sojuszników wśród hungarystów i niektórych wschodnich slawistów
– sympatyków „Solidarności”. Wspomnę tu nawiasem, że aktywność na
szerszym forum odwróciła również w pewnym stopniu uwagę od konfliktów wewnątrzinstytutowych. Znalazłem się po tej samej stronie, co
znakomita większość zespołu, a to znacznie poprawiło nasze kontakty.
Natomiast działalność merytoryczna, naukowo-dydaktyczna przesunęła
się w tych czasach na dalszy plan. Na pierwszym miejscu znalazła się potrzeba wewnętrznej demokratyzacji działania uczelni i naprawa błędów
organizacyjnych poczynionych przez władze w ciągu ostatnich lat.
Odbicie tych czasów w życiu IFS znalazło wyrazisty akcent już w przebiegu pierwszego posiedzenia Rady Naukowej IFS, odbytego na początku
nowego roku akademickiego, 7 października 1980 roku.
Miało ono miejsce po wydarzeniach w Gdańsku i po podpisaniu Porozumień Sierpniowych. Na Uniwersytecie Warszawskim doszło do rezygnacji dotychczasowego rektora Z. Rybickiego (wygodnym pretekstem do
uzasadnienia rezygnacji i rejterady z uczelni była nominacja ministerialna) i dokonano pierwszych demokratycznych wyborów rektora. (Kandydowali: ze strony partyjnej – prawnik, profesor Zbigniew Resich; kandydaci „Solidarności” – profesorowie historyk Henryk Samsonowicz oraz
filozof Klemens Szaniawski). Wybranym i po naszym nerwowym oczekiwaniu zatwierdzonym przez ministra Rektorem UW został profesor Henryk Samsonowicz. Doskonale pamiętam napięcie w dzień inauguracji roku
akademickiego. Kogo zobaczymy w gronostajach rektorskich? (Wydaje mi
się, że zatwierdzenie Rektora Samsonowicza nastąpiło w ostatniej chwili).
Wreszcie to on pojawił się w drzwiach Audytorium Maximum na końcu
3
Nie odnalazłem w dokumentacji Instytutu dokumentów inaugurujących działalność „Solidarności” na Wydziale Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej, ale
jeśli pamięć mnie nie myli, z Instytutu nie zgłosili akcesu tylko – Henryka Czajka
oraz Józef Magnuszewski, niechętnie angażujący się we wszelkie akcje o charakterze
politycznym.
99
orszaku członków Senatu, a towarzyszyło mu nasze wielkie wzruszenie
i radość. Po latach Alma Mater znowu decydowała o swojej władzy.
Wracam do posiedzenia Rady Instytutu z 7 października 1980 r. Po
oficjalnej informacji o wyborze Rektora i jego zatwierdzeniu przez ministra przyjęliśmy uchwałę, nawiązującą do treści Uchwały Senatu UW z 28
września 1980 r., w której ustalono m.in. nowe, demokratyczne zasady
obierania władz na UW. Zasady te skłoniły mnie jako dyrektora IFS do
przedstawienia przygotowanego uprzednio pisma do Rektora. Zgłaszałem
w nim chęć rezygnacji ze stanowiska. Miało to umożliwić demokratyczny
wybór nowej dyrekcji. W wyniku głosowania (z jednym, moim, głosem
przeciwnym) rozwiązanie takie nie zostało przyjęte jako przedwczesne.
W dyskusji podjęta została też sprawa tzw. „docentów marcowych”, mianowanych po roku 1968 bez habilitacji, z nominacji, według zasług lub
lojalności politycznej. Większością głosów Rada opowiedziała się za traktowaniem ich jako pracowników niesamodzielnych. Dyskutowano też na
temat integracji filologii i odtworzenia jednego Wydziału Filologicznego
względnie – Wydziału Filologii Słowiańskich (z lokalizacją w Śródmieściu,
co zapobiegłoby rozproszeniu pokrewnych specjalności). Ostatecznie Rada IFS wypowiedziała się za projektem utworzenia jednego Wydziału
Filologicznego. W dyskusji nad programem studiów slawistycznych postulowano, by uczelnie o dużym autorytecie – takie jak UW – miały
prawo do zatwierdzania własnego programu. Pojawił się postulat lepszej
koordynacji slawistycznych prac naukowo-badawczych, prowadzonych na
Uniwersytecie i w Polskiej Akademii Nauk, oraz współpracy dydaktycznej
obu środowisk slawistycznych. Podjęto także – brzmiący obecnie bardzo
anachronicznie, stanowiący jednak signum temporis – postulat prawa publikacji prac naukowych w czasopismach zagranicznych bez zgody władz
uczelni. W uchwale umieszczono także uwagi krytyczne na temat budynków przy ul. Szturmowej, ich niedostosowania do celów dydaktycznych
i nieodpowiedniego stanu technicznego. (Ostre uwagi krytyczne na temat higieny pracy i bezpieczeństwa – szczególnie zagrożenia pożarowego
i obecności szkodliwego azbestu w ścianach budynku, nieodpowiedniej
akustyki – powtarzały się zresztą wielokrotnie od początku zasiedlenia
tych budynków).
Kolejne posiedzenie Rady Naukowej Instytutu (7 stycznia 1981 roku)
było poświęcone projektowi powołania przez władze rektorskie komisji,
która zajęłaby się reformą organizacji jednostek filologicznych na UW.
Przyjęto uchwałę, w której Rada opowiadała się za następującymi rozwiązaniami w przedstawionej kolejności: 1) utworzenie wspólnego Wydzia-
100
łu Filologicznego, w którego skład jako odrębna jednostka wchodziłby
IFS; 2) utworzenie Wydziału Filologii Słowiańskich łącznie z polonistyką; 3) utworzenie Wydziału Polonistyki oraz Wydziału Filologii Obcych,
ogarniającego wszystkie filologie obce. W uchwale protestowano także
przeciwko zachowaniu WRSiLS jako struktury niemerytorycznej4 .
Druga sprawa poruszana na tym posiedzeniu Rady miała charakter
personalny i oglądana z perspektywy dwudziestu pięciu lat może być
ilustracją stosunków panujących na WRSiLS i przeciągających się konfliktów w samym Instytucie Filologii Słowiańskiej. Chodziło o przebieg
procedury nadania tytułu profesorskiego T. Dąbek-Wirgowej. Jej dorobek na pewno nie pozostawał w tyle za osiągnięciami rusycystów, których wnioski o tytuł profesora przechodziły w głosowaniu Rady Wydziału
gładko. Wniosek o nadanie tytułu T. Dąbek-Wirgowej został jednak na
posiedzeniu Rady WRSiLS w grudniu 1980 roku odrzucony (gdyż nie
uzyskał poparcia dwóch trzecich członków Rady). Część członków Rady
Wydziału wyraźnie okazywała z tego powodu satysfakcję, ale wywołało
to też pewną konsternację władz dziekańskich, które nie bardzo wiedziały, jak dalej w tej sytuacji postąpić. (Wynik głosowania był także ciosem
w uznawany przez większość Rady Wydziału autorytet profesora Magnuszewskiego, lojalnego wobec dziekana, a popierającego wniosek). Głosowanie umotywowane było względami politycznymi. Tworzono jednak
pozory dyskusji merytorycznej. Deprecjacji kandydatki do tytułu posłużyła podana przez dziekana jednostkowa opinia na jej temat, której autor
zgłosił zastrzeżenia co do jej, jak się wyraził, „etyki zawodowej” i „nadmiernych wymagań dydaktycznych”. Dziekan nie zareagował na żądania
uzasadnienia tych opinii, a następnie źle zinterpretował wynik głosowania, uznając je za niewystarczające do zatwierdzenia wniosku (według
starego brzmienia Ustawy). W dyskusji znaleźli się jednak obrońcy dziekana i jego pomyłki. Cała sprawa – niezgodna z procedurą, następnie
poprawiona i powtórnie zatrzymana przez negatywny wynik głosowania
na posiedzeniu Senatu UW – była sygnałem dla Instytutu, by zrobić
wszystko co możliwe dla zmiany miejsca w strukturze, w której IFS ma
nadal na uczelni funkcjonować.
4
Należy tu dodać, że podjęte wówczas dyskusje co do naprawy błędnych rozstrzygnięć trwają na Uniwersytecie Warszawskim do dzisiaj, a więc już pełne ćwierćwiecze,
i nie dały zadowalających rezultatów wskutek oporu i inercji różnych środowisk. Stanowią ostrzeżenie przed pochopnymi decyzjami, które później zmienić jest bardzo
trudno.
101
Posiedzenia Rady Naukowej IFS następowały w roku 1981 z nasiloną
(jak nigdy wcześniej ani później) częstotliwością, a głównymi powodami do ich zwoływania były rozważania na temat struktury wydziałowej
jednostek filologicznych na UW i miejsca w niej Instytutu, dla którego
stawało się to sprawą coraz bardziej palącą. Dyskutowano też nad problemami kadrowymi. W tym czasie profesor H. Orzechowska zgłosiła chęć
przejścia do Instytutu Rusycystyki (wraz z etatem). Byłaby to znaczna
strata dla Instytutu – odejść miała osoba z tytułem profesora (mieliśmy
tylko dwóch profesorów tytularnych) i doskonały specjalista od historii języków południowosłowiańskich. Trudno było także zaakceptować stratę
etatu (czyli możliwości zatrudnienia na miejsce osoby odchodzącej nowego pracownika naukowo-dydaktycznego). Jak wynika z dokumentacji
Rady Naukowej (w tym pisma do Rektora UW Henryka Samsonowicza
z 9 marca 1981 r.) już wtedy relacja między pracownikami dydaktycznymi i liczbą studentów slawistyki układała się w naszym Instytucie bardzo
źle w porównaniu do innych filologii obcych (jeszcze gorzej było tylko na
hungarystyce, ale tam studiowano tylko jeden język, a u nas trzy na
czterech specjalnościach – bohemistyce, bułgarystyce oraz serbochorwatystyce obok jugoslawistyki). (Ta niekorzystna proporcja w relacji liczby
pracowników naukowych i dydaktycznych wobec liczby studentów – wówczas około 1:8, czyli 19 pracowników na 144 studentów w roku 1980/1981
– i dziś jest bolączką naszego Instytutu, a od tamtych czasów zwiększyliśmy liczbę studentów ponaddwukrotnie). Decyzję profesora tytularnego
co do zmiany miejsca pracy w ramach uczelni trzeba było przyjąć do
wiadomości, ale z utratą etatu nie mogliśmy się pogodzić.
O narastających napięciach między tak zwanymi „czynnikami politycznymi” Uczelni a Instytutem świadczyła także rezygnacja profesora Semczuka (dyrektora Instytutu Rusycystyki) delegowanego przedstawiciela partii w naszej Radzie Naukowej. Towarzyszyła temu uchwała,
w myśl której w skład Rady mieli wchodzić wszyscy pracownicy Instytutu oraz studenci w takiej samej liczbie jak pracownicy niesamodzielni (jak
dziś sądzę, była to zbyt daleko posunięta demokratyzacja). W związku
z zachowawczą postawą Rady WRSiLS uchwała przypisywała Radzie Instytutu także niektóre prawa przysługujące radzie wydziału. Była to już
jawna secesja, wymagająca – przy jej akceptacji w skali Uczelni – nowych
rozwiązań systemowych. Do Rektora Samsonowicza skierowane zostało
pismo, w którym negatywnie ocenialiśmy możliwości funkcjonowania IFS
w dotychczasowej strukturze wydziałowej, odcięcie jednostki od bibliote-
102
ki, lokalizację IFS, utrudniającą normalną współpracę ze środowiskiem
humanistycznym Uczelni i PAN.
Majowe posiedzenie Rady w 1981 r. odbyło się już w poszerzonym
składzie. Miało ono charakter podsumowujący kadencję władz Instytutu i dokonano na nim wyboru nowej dyrekcji. Niewątpliwą satysfakcją
dla dyrektora, zaczynającego wcześniej kadencję w atmosferze niechęci
i oporu zespołu, była dobra ocena jego poczynań w tym trudnym czasie i złożona mu propozycja objęcia tej funkcji także w kolejnej kadencji (wyrażona w imieniu zespołu przez doc. T. Dąbek-Wirgową). Uwaga
krytyczna (prof. Magnuszewskiego) pod adresem minionych trzech lat
dotyczyła jedynie słabości wewnętrznego życia naukowego. Spotkała się
ona z polemiką, tonującą tę ocenę. Nie zgodziłem się na ponowny wybór i nowym dyrektorem został językoznawca, docent Cezar Piernikarski. Uzyskał on znakomity wynik: 21 głosów – za, 2 – wstrzymujące się.
Tak powszechne poparcie kandydata świadczyć mogło, iż dotychczasowe
spory wewnętrzne w Instytucie stały się przeszłością. Nowo wybranego
dyrektora zobowiązano do starań o przezwyciężenie pewnej izolacji naukowej, w jakiej znalazł się Instytut (co było konsekwencją także jego
miejsca w strukturze wydziałów filologicznych oraz odległej lokalizacji).
W roku 1981 nieustannie powracała sprawa reorganizacji struktur filologicznych w UW. Jak oceniali reprezentanci IFS w komisji rektorskiej
powołanej w tej sprawie, Instytut nie miał wielu sprzymierzeńców przy realizacji postulowanych zmian (istniały zasadnicze opory wobec tworzenia
jednego wspólnego Wydziału Filologicznego, czego byłem zdecydowanym
zwolennikiem, opowiadano się raczej za zachowaniem status quo). Tylko
Katedrze Filologii Węgierskiej (niewielkiej rozmiarami) udało się szybko
znaleźć azyl w Wydziale Neofilologicznym. Odejście IFS z WRSiLS nadto
naruszałoby strukturę tej niewielkiej jednostki wydziałowej i musiałoby
pociągnąć za sobą dalsze zmiany. W tej sytuacji Instytutowi groziło pozostanie w ramach dotychczasowego wydziału na kolejną trzyletnią kadencję. Naszą formalną zgodą na takie rozwiązanie byłby udział w wyborach
władz dziekańskich. Postanowiliśmy wstrzymać się od udziału w tych
wyborach i zwrócić do władz rektorskich ze stanowczą prośbą o znalezienie dla IFS innego miejsca w istniejących strukturach. Jak się okazało
później, była to decyzja podjęta niemal w ostatniej chwili. Wydział Neofilologii w tajnym głosowaniu odrzucił wniosek o przyjęcie IFS. Druga
możliwość – przygarnięcie nas przez Wydział Polonistyki – była nadal
rozpatrywana przez polonistów i pojawiła się jedynie wstępna propozycja objęcia nas opieką merytoryczną na jeden rok, czemu towarzyszyć
103
miało nadanie Instytutowi statusu jednostki wydzielonej. Decyzję taką
Senat UW podjął na posiedzeniu w dniu 24 czerwca 1981 r.
1 października 1981 roku dziekan WRSiLS przekazał dziekanowi Wydziału Polonistyki teczki osobowe osiemnastu pracowników naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych (jednego profesora tytularnego, sześciu docentów, jednego doktora habilitowanego, dwóch doktorów, pięciu magistrów, trzech lektorów zagranicznych). Wraz z nimi odeszło z WRSiLS
dwoje pracowników administracji (jedna osoba przebywająca od dłuższego czasu na urlopie bezpłatnym) oraz dwoje pracowników biblioteki
(łącznie były to 22 etaty).
Status IFS jako instytutu pozawydziałowego przewidywał opiekę naukową Wydziału Polonistyki w sprawie przyznawania stopni naukowych,
reprezentowania IFS w Senacie przez dziekana Polonistyki (a w sprawach dotyczących samego Instytutu przez dyrektora IFS). Nie została
natomiast jasno rozstrzygnięta sprawa źródeł finansowania i odpowiedzialności finansowej. Sprowadzić to miało na IFS nowe kłopoty.
Fot. 12: Brama Uniwersytetu w czasie strajku studenckiego (29 listopada –
10 grudnia 1981 roku).
Na przełomie listopada i grudnia 1981 roku studenci IFS (ok. 20 do
30 osób na łączną liczbę ok. 150) wzięli udział w strajku okupacyjnym na
Krakowskim Przedmieściu. Pociągnęło to za sobą komplikacje przy orga-
104
nizowaniu zajęć zastępczych – a przeciągnęło się do blisko dwu tygodni,
niemal do wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia – był to zarazem
czas integracji studentów uczestniczących (niezbyt pilnie zresztą, jeśli
chodzi o tych bezpośrednio w strajku nie biorących udziału) w zajęciach
„wszechnicy strajkowej”. Wykłady prowadziło na niej też kilku docentów
i wykładowców z IFS.
Fot. 13: Cezar Piernikarski prowadzi wykład w czasie strajku w grudniu 1981 r.
Temat: „Teoria znaku”.
13 grudnia 1981 r. wprowadzony został stan wojenny i zawieszono zajęcia na Uniwersytecie. Zakończony szczęśliwie dwa dni wcześniej strajk
okupacyjny nie pociągnął za sobą wkroczenia ZOMO na teren uczelni.
Pamiętam natomiast, jak w niedzielne mroźne przedpołudnie znalazłem
się na Nowym Świecie i zauważyłem grupki podejrzanych cywilów, którzy
105
na oczach patroli żołnierzy mazali żółtą farbą w bramach napisy: Mięso
u kułaka. Powiało grozą lat stalinowskich. Po drodze w stronę Uniwersytetu, na Krakowskim Przedmieściu spotkałem docenta Stanisława Frybesa, rozmawiającego z Wiktorem Woroszylskim na temat zawieszonego Kongresu Intelektualistów, obradującego poprzedniego dnia w Pałacu
Kultury i Nauki. Woroszylski skierował nas do kościoła akademickiego
św. Anny, gdzie zbierano podpisy pod protestem przeciw wprowadzeniu
stanu wojennego i zawieszeniu obrad Kongresu. Z kościoła św. Anny poszliśmy na Uniwersytet. W Pałacu Kazimierzowskim zebrała się nieduża
grupa nauczycieli akademickich. Po pewnym czasie na schodach wiodących do gabinetu rektora ukazał się Henryk Samsonowicz. Nie pamiętam
już, co do nas mówił, mam tylko nadal przed oczyma jego białą twarz
i rysujące się na niej wielkie napięcie. Wyglądał jak człowiek, któremu
w każdej chwili grozi zawał. Wszyscy zastanawialiśmy się, co uda się nam
uratować z ustępstw, do których partia została zmuszona wybuchem „Solidarności”.
Fot. 14: Duchowe powinowactwo z „Solidarnością”. Absolwentka z roku 1977,
Jolanta Mindak (druga z lewej; wówczas w IS PAN, obecnie – ISZiP UW)
i Lech Wałęsa jako rodzice chrzestni w czasie chrztu syna Grażyny Kopińskiej
(pierwsza z prawej; magisterium – 1971, wówczas IS PAN) i Andrzeja Celińskiego (drugi z prawej). Ani on, ani Lech Wałęsa (pierwszy z lewej) nie są
absolwentami Instytutu.
106
Planowane w styczniu 1982 r. posiedzenie Rady Naukowej Instytutu
nie odbyło się z powodu zawieszenia zajęć na Uniwersytecie (po wprowadzeniu stanu wojennego zakazano wszelkich zgromadzeń). W tym szczególnie trudnym okresie sprawowania opieki nad Instytutem, organizowania dyżurów i innych czynności przez niemal sześć tygodni od wprowadzenia stanu wojennego cała troska i odpowiedzialność spadła na barki
zastępcy dyrektora, dr H. Kuligowskiej (ze względu na nieobecność chorego dyrektora C. Piernikarskiego).
Upragnione wznowienie zajęć dydaktycznych nastąpiło 8 lutego 1982
roku. Dla Instytutu Filologii Słowiańskiej, który uznany został przez
PZPR za gniazdo opozycji solidarnościowej, mogły nastąpić czasy bardzo ciężkie. Na szczęście dzięki wcześniejszej decyzji Senatu, w której
walną zasługę miała dziekan Wydziału Polonistyki, docent Jadwiga Puzynina, nie byliśmy już pod bezpośrednią kuratelą poprzedniego Wydziału. Co nie znaczyło przecież, że znaleźliśmy się poza zasięgiem powracającej do władzy partii i „czynników specjalnych” na Uczelni. Nie
pamiętam już dokładnej daty – zapewne na wiosnę 1982 roku – zostaliśmy wezwani przed oblicze polonistycznej egzekutywy partyjnej – reprezentowanej przez trzech adiunktów, dziś już profesorów tytularnych.
Wezwano „na dywanik” trzy osoby: aktualnego dyrektora – C. Piernikarskiego, poprzedniego dyrektora – czyli mnie i, nie wiem już dlaczego,
docenta K. Feleszkę. Miała to być spowiedź z naszych solidarnościowych
grzechów, wyznanie win i prośba o rozgrzeszenie. Rozmowa chyba nie
przebiegała po myśli naszych adwersarzy. Pamiętam z niej tylko, że sam
zwróciłem naszym rozmówcom uwagę, iż jako jedyny chyba instytut na
UW w czasie triumfującej „Solidarności” wybraliśmy demokratycznie naszym dyrektorem jednego z dwóch tylko członków partii w Instytucie –
docenta Piernikarskiego. Towarzysze adiunkci popatrzyli na siebie z ukosa
i stwierdzili: „O tym to my jeszcze porozmawiamy później z towarzyszem
Piernikarskim”.
Powróćmy jednak do tego, co się działo z IFS w roku 1982 i następnych latach. Na pierwszym posiedzeniu Rady Naukowej IFS w stanie wojennym (12 marca 1982 roku) szczególne zainteresowanie budziły
informacje z Senatu UW (przekazywał je nam senator a zarazem członek naszej Rady profesor Zdzisław Libera) – o powołaniu przez Rektora
komisji pracujących nad ratowaniem dorobku odnowy, demokratyzacji
i samorządności uczelni, wśród nich komisji ds. roli polskiej inteligencji
i uniwersytetu w jej kształtowaniu (z socjologiem profesorem J. Szackim
i z udziałem Z. Libery). Interesowano się także losem internowanych pra-
107
cowników i studentów UW – mówiono wówczas o 23 osobach, nie było
wśród nich nikogo związanego bezpośrednio z IFS.
Fot. 15: Instrukcja postępowania w czasie strajku po wydarzeniach bydgoskich,
marzec 1981 r.
108
Fot. 16: Podział zadań w czasie strajku 31 marca 1981 r.
109
Fot. 17: Sprawozdanie koła NSZZ „Solidarność” przy Wydziale RSiLS.
110
W sprawach dotyczących Instytutu powróciła jeszcze raz kwestia
przejścia do Instytutu Rusycystyki profesor H. Orzechowskiej, a to
w związku z prośbą dziekana WRiLS o przekazanie przez IFS temu
Wydziałowi kartoteki zespołu kategorii stopnia w językach słowiańskich.
Zarówno aktywny animator tego zespołu, W. Pianka, jak i jego pierwszy i ostatni kierownik, H. Orzechowska byli już poza Instytutem. Pozostali tylko „szeregowi” jego członkowie (J. Chmielewski). Ze względu na
potrzebę zagwarantowania pełnego dostępu do wspomnianej kartoteki
Rada Naukowa IFS postanowiła w głosowaniu pozostawić ją w Instytucie. Ostatecznie kartoteka została jednak przekazana. Nie znam powodów
i okoliczności tej decyzji i nie wiem, w jakim stopniu kartoteka była później wykorzystywana naukowo. Obiecywany przez dziekana A. Bartoszewicza pełny dostęp do niej okazał się słowami bez pokrycia (niemożliwie
na przykład było podjęcie, projektowanej pod kierunkiem doc. C. Piernikarskiego w roku 1982, pracy magisterskiej na materiałach kartoteki).
Na miejsce H. Orzechowskiej do Instytutu przyszedł z Instytutu Słowianoznawstwa PAN profesor zwyczajny Janusz Siatkowski, co znacznie
wzmocniło naszą pozycję na Wydziale Polonistyki.
W kwietniu 1982 r. Uniwersytet zbulwersowała wiadomość o odwołaniu rektora Henryka Samsonowicza wraz z całym zespołem prorektorskim
(prof. prof. Fiszdonem, Kupiszewskim, Zakrzewskim). Na jego miejsce
mianował minister – oczywiście bez konsultacji ze środowiskiem uczelnianym (pewnie uzgadniał to tylko z Komitetem Uczelnianym PZPR)
– byłego prorektora (przy złej pamięci rektorze Rybickim) – profesora
K. Dobrowolskiego, biologa. Ani nominacja w tym właśnie momencie,
ani konfiguracja personalna przy pełnieniu poprzedniej funkcji nie wzbudzały do niego zaufania środowiska. Protest przeciwko zmianom we władzach Uczelni został sformułowany w wielu uchwałach Rad Wydziałów
i w Uchwale Senatu z 21 kwietnia 1982 r. Decyzja ministra była jednak
nieodwołalna, Instytutowi pozostało więc tylko wysłać kwiaty na ręce
Rektora Henryka Samsonowicza z podziękowaniem „za czas przywrócenia autentycznego życia uniwersyteckiego” 5 .
Na posiedzeniu Rady Instytutu 28 kwietnia 1982 r. dyrektor Piernikarski poinformował, że decyzją ministerstwa IFS został włączony do
Wydziału Polonistyki, co wśród polonistów przyjęto z konsternacją ja5
Jak się później okazało, rektor Dobrowolski robił jednak wszystko, co mógł, żeby
ochronić osoby narażone na represje i ratować to, co było możliwe do uratowania
w bardzo niesprzyjających dla niego warunkach, otoczony murem nieufności i niechęci.
Pozostawił po sobie dobre wspomnienie.
111
ko decyzję odgórną, narzuconą, niekonsultowaną z Wydziałem – źle więc
odebraną przez zwolenników demokratycznych zmian. Taka reakcja na
pewno ucieszyła przeciwników naszej obecności wśród polonistów. Przedstawiciele IFS w Radzie Wydziału musieli tłumaczyć się, że nie czynili
żadnych kroków i nie wywierali na nikogo nacisków, by ministerstwo podjęło taką decyzję. Tak więc status IFS przyjętego do Wydziału Polonistyki
tylko na rok i traktowanego jako jednostka pozawydziałowa szczęśliwie
dla nas (ze względu na okoliczności) został ustabilizowany i staliśmy się
normalną częścią tego Wydziału – z wszystkimi prawami i obowiązkami.
Był to dla nas azyl i znaczna ulga ze względu na realizowane już plany odtworzenia slawistyki zachodniej i południowej jako przybudówki rusycystyki i innych filologii wschodniosłowiańskich. Oparciem dla tych planów
była obecność w WRSiLS profesor H. Orzechowskiej, dalsze przyjmowanie innych specjalistów od południa Słowiańszczyzny, tworzenie odpowiednich katedr i pracowni, obejmujących zakresem zainteresowań także
„naszą” Słowiańszczyznę. Odczytywaliśmy to – chyba niebezpodstawnie –
że czekano tylko na sprzyjające okoliczności, by stworzyć konkurencyjne
dla nas zespoły naukowo-dydaktyczne, po czym rozwiązać IFS, przyjmując spośród naszych pracowników na WRSiLS osoby najbardziej uległe
wobec władz. Kolejnym krokiem w tym kierunku było przejście z IFS do
WRSiLS profesor Henryki Czajki, co nastąpiło z początkiem roku akademickiego 1982/1983 (po uzasadnieniu tej decyzji przez profesor H. Czajkę
faktycznym konfliktem z prof. T. Dąbek-Wirgową na tle według H. Czajki politycznym, natomiast według T. Dąbek-Wirgowej – zawodowym).
Nasze obawy potwierdzało wystąpienie WRSiLS z wnioskiem o prowadzenie studiów o specjalności „ językoznawstwo słowiańskie”, co spotkało
się z negatywną oceną Komitetu Językoznawstwa PAN6 .
Nowy rok akademicki 1982/1983 przebiegał już w warunkach znacznie większej stabilizacji, choć towarzyszyła nam wciąż atmosfera przygnębienia i rozczarowania wywołanego stanem wojennym. Instytut skupił w swej pracy uwagę na sprawach stanu kadry i programie studiów.
Programem zajmowała się powołana w tym celu komisja i rzecz była
żywo dyskutowana w zespole. Ocena z marca roku 1983 (przygotowana
dla władz dziekańskich Wydziału Polonistyki) zwracała uwagę na niekorzystną relację między liczbą pracowników naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych (16 + 3 lektorów zagranicznych) a liczbą studentów (120)
– 1 : 6,3 (średnio na filologiach obcych UW 1 : 4,5). Braki kadrowe In6
Por. uwaga w protokole RN IFS z 12 IV 1985 r. o piśmie profesora M. Szymczaka
w imieniu tego Komitetu do Prorektora UW z roku 1985.
112
stytutu szacowano na dwóch, a nawet trzech pracowników. Postulowano
zacieśnienie współpracy dydaktycznej, a także naukowej między polonistami i IFS. Kontynuowano coroczną rekrutację na dwie specjalności,
a łącznie Instytut prowadził cztery specjalności: bułgarską, czeską, serbsko-chorwacką oraz jugosłowiańską.
Fot. 18: Ignacy Doliński w rozmowie ze Sławomirem Olszewskim w czasie obchodów Dnia Republiki pod koniec lat osiemdziesiątych.
Rok 1983 zapisał się też szczególnym przebiegiem udziału polonistów
i slawistów w odbywającym się co pięć lat Międzynarodowym Kongresie
Slawistów. Tym razem miał się on odbyć w Kijowie. W ostatniej chwili,
w przeddzień wyjazdu, nasza delegacja została zmniejszona o dwadzieścia parę osób. Oficjalnie wyjaśniono, że przyczyną zmniejszenia liczby polskich uczestników kongresu (których wystąpienia był przewidziane
w programie) są problemy finansowe. Paszportów służbowych, zdeponowanych zgodnie z ówczesnymi zasadami w Uczelni, nie otrzymaliśmy.
Dziekan A. Bartoszewicz odczytał w przeddzień planowanego wyjazdu
do Kijowa na korytarzu na II piętrze Pałacu Kazimierzowskiego listę
„wyróżnionych”. Szczególnym zbiegiem okoliczności ograniczenia te objęły wyłącznie osoby zaangażowane w działalność „Solidarności”. (Dotknęło to kilku profesorów z Instytutu Słowianoznawstwa PAN, a z UW
m.in. profesorów: R. Grzegorczykową, J. Puzyninę, S. Kozaka, W. Cien-
113
kowskiego, z naszego Instytutu mnie. Inni nie zgłosili udziału w Kongresie, a uczestniczyli w nim J. Magnuszewski i J. Siatkowski). Mówiło się
w kuluarach o tym, że listę osób niepożądanych sporządzała ambasada
Związku Radzieckiego z bardzo czynnym udziałem niektórych zaufanych
polskich profesorów slawistów. Problemy finansowe, będące jakoby przyczyną odmowy wyjazdu, były jedynie pretekstem, bo w Kijowie znaleźli
się ostatecznie młodsi slawiści z Polski, zaproszeni dodatkowo, którzy nie
wygłaszali ani referatów, ani komunikatów.
W roku 1984 na jesieni rozpoczęła się kolejna kadencja władz uniwersyteckich. Po trzech latach ponownie zostałem dyrektorem, a moim
zastępcą – dr hab. Joanna Rapacka. Z powodu niejasnego nadal statusu IFS w strukturze UW nie można było powoływać przewodniczącego
Rady Naukowej. Posiedzenia Rady prowadził dyrektor. (Ostateczne zatwierdzenie składu Rady Naukowej Instytutu przez Radę Wydziału Polonistyki nastąpiło dopiero w maju 1987 roku, a więc tuż przed końcem
bieżącej kadencji). Jedynym członkiem Rady spoza Instytutu była delegowana przez uczelniany organ PZPR profesor Janina Kulczycka-Saloni.
Ta delegacja była dla nas okolicznością szczęśliwą. Mieliśmy do czynienia
z profesorem polonistą o dużym autorytecie naukowym i doświadczeniu
w życiu uniwersyteckim (J. Kulczycka-Saloni pełniła w przeszłości także
funkcję prorektora). Stwierdzić trzeba, że w trudnych nadal dla IFS czasach jej regularny udział w posiedzeniach Rady był dla Instytutu bardzo
pożyteczny i cenny. Odgrywała ważną rolę pośrednika między slawistami
a polonistami.
Ważnym dokonaniem w trakcie tej kadencji było opracowanie nowego programu studiów slawistycznych (przez komisję pod kierunkiem
J. Rapackiej). Ważnym jego elementem było wprowadzenie obowiązkowej (ale fakultatywnej) dodatkowej specjalności slawistycznej jako tak
zwanego kierunku B. Instytut zgłosił także do władz Uniwersytetu gotowość otwarcia podyplomowego studium slawistycznego „Zachodnia i Południowa Słowiańszczyzna” z programem przygotowanym pod kierunkiem T. Dąbek-Wirgowej. Studium to nie zostało jednak ostatecznie uruchomione.
Wówczas też zaczęła się ukazywać seria wydawnicza „Polono-Slavica
Varsoviensia”. Jej inicjatorem był J. Magnuszewski. Miała ona skupiać
slawistów oraz polonistów, którzy wspólnie przygotowywali tomy literaturoznawcze i językoznawcze.
114
Projektowane obchody 70-lecia UW w roku 1985 stały się także powodem do omówienia na posiedzeniu Rady w dniu 12 kwietnia 1985 r.
oceny przeszłości polskiej slawistyki związanej z UW.
Dla literaturoznawstwa słowiańskiego zrobił to profesor J. Magnuszewski. Określił aktualne zagrożenia ahistoryzmem i potrzebę zachowania perspektywy historycznej w dydaktyce i w badaniach, bez odwracania się od starszych dziejów (w tym literatury kręgu bizantyńskiego),
zalecał niezaniedbywanie wieku XIX na rzecz preferowanego wieku XX
i współczesności. Nie rezygnując z zainteresowań zagadnieniami międzysłowiańskich związków w literaturze, według J. Magnuszewskiego, rozwijać należało raczej komparatystykę literacką, zwracać większą uwagę
na zaniedbane badania nad poezją i dramatem słowiańskim, a także nad
folklorem, tak ważnym ze względu na jego wkład (szczególnie folkloru
południowosłowiańskiego) do kultury europejskiej. Jako zadanie ważne
dla dydaktyki wskazywał przygotowanie syntetycznych opracowań (polskich autorów) dziejów literatur słowiańskich (istniały wówczas tylko polskie podręczniki literatury czeskiej J. Magnuszewskiego oraz bułgarskiej
T. Dąbek-Wirgowej). Można dziś stwierdzić, że sformułowane wówczas
uwagi i zalecenia zachowały w dużym stopniu nadal aktualność, a stały
się bardziej jeszcze palące ze względu na zmiany polityczne, jakie nastąpiły w ostatnich latach, na możliwości uwzględnienia we właściwym stopniu i perspektywie dzieł dawniej przemilczanych lub niedowartościowanych, a także literatury powstałej w nowych czasach i w nowych okolicznościach.
Profesor J. Siatkowski ocenił przeszłość, a przede wszystkim stan aktualny językoznawstwa słowiańskiego uprawianego w IFS. Pochwalił fakt
uwzględniania wszystkich praktycznie języków zachodnio- i południowosłowiańskich (w niedostatecznym wówczas stopniu tylko słoweńskiego
i słowackiego), a także reprezentowania przez specjalistów tak językoznawstwa diachronicznego, jak i synchronicznego. Uznał natomiast za
niepokojący brak następców dla starszych już profesorów – doktorów
o bliskiej perspektywie uzyskania habilitacji, asystentów finalizujących
doktorat.
Warto dodać, że problemem dostrzeganym w IFS był przy wystarczającej obsadzie kadrowej pracownikami samodzielnymi (8, a nawet 9)
widoczny brak proporcjonalnej liczby adiunktów – ograniczenia dotykające IFS utrudniały właściwy rozwój kadry średniej. (Liczba adiunktów
powinna być co najmniej równa, a najlepiej dwukrotnie wyższa od liczby
profesorów – jako że każdy żołnierz nosi buławę marszałkowską w ple-
115
caku, ale nie każdy po nią sięgnie). Brakowało nowych etatów, zaś obciążeni dydaktyką adiunkci i asystenci wydłużali okres przygotowywania
rozpraw habilitacyjnych i doktorskich. Konsekwencją ograniczeń i błędów był późniejszy bardzo poważny kryzys kadrowy w drugiej połowie
lat dziewięćdziesiątych, kiedy doszło do szeregu następujących po sobie
zgonów profesorów i pojawienia się dotkliwych luk kadrowych.
W październiku 1985 r. nadeszła do Instytutu wiadomość, iż wniosek
o tytuł profesora dla T. Dąbek-Wirgowej został bez wskazania wyraźnej
motywacji odrzucony przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną do Spraw
Stopni i Tytułów Naukowych. Można się było tylko domyślać, że decyzji tej brakowało uzasadnienia merytorycznego, miała natomiast ukryte
motywacje polityczne. (IFS ponowił wniosek w roku 1988). Trudności
w Ministerstwie napotykała też sprawa docentury dla dr hab. J. Rapackiej. Podtekst był podobny. Instytut był pomijany w takich gremiach slawistycznych, jak Rada Naukowa Instytutu Słowianoznawstwa PAN (do
udziału w tej Radzie zaproszeni byli slawiści związani z Instytutem Rusycystyki UW) – mimo naszych gestów mających na celu nawiązanie
współpracy dydaktycznej i zaproszeń pracowników Instytutu Słowianoznawstwa do prowadzenia zajęć w IFS. Także Ministerstwo nie zapraszało
profesorów z IFS do udziału w komisjach międzynarodowych, zajmujących się studiami slawistycznymi (np. zabrakło naszego przedstawiciela
w komisji wspólnej polsko-bułgarskiej – nasz Instytut prowadził studia
bułgarystyczne, a jednak UW reprezentowała osoba związana z rusycystyką). Wszystko to świadczyło, iż wpływowe w nauce czynniki polityczne starały się marginalizować rolę IFS. Utrudniało to także nasz udział
w tak zwanym Centralnym Programie Badań Podstawowych, nadzorowanym przez PAN.
Kończąc kadencję dyrektorską sugerowałem, by zmienić strukturę istniejących zakładów naukowych z narodowo-państwowej na specjalistyczną, naukową – językoznawczą i literaturoznawczą. Byłby to powrót do
zapomnianych (i ukrytych za fasadą istniejących od roku 1982 zakładów
dydaktycznych) dwóch zespołów naukowo-badawczych – literaturoznawczego i językoznawczego – a w efekcie powiązanie ich odpowiedzialnością
także za tok i koncepcje dydaktyczne przedmiotów literaturoznawczych
i językoznawczych.
Właśnie dyskusje programowe były charakterystyczne dla końca kolejnej kadencji – dyrektorem był wówczas K. Feleszko, a jego zastępcą
J. Wierzbicki – i przełomu lat dziewięćdziesiątych na slawistyce warszawskiej. Przygotowywana i dyskutowana od pewnego czasu nowa ustawa
116
o szkolnictwie wyższym (ministrem był wówczas znany anglista, profesor Fisiak) budziła nadzieje na większą swobodę w projektowaniu przez
uczelnie programu studiów. Zachęciło to zespół IFS do przygotowania
projektu nowego programu studiów slawistycznych. Na wiosnę roku 1990
przygotowała je w dwu wariantach komisja programowa z J. Rapacką na
czele. Daleko idące zmiany programowe w wersji bardziej rewolucyjnej
– z dużą swobodą wyboru przedmiotów i z pierwszym rokiem studiów
o charakterze propedeutycznym – wzbudziły opory związane z obawami
przed ich negatywnymi skutkami dla Instytutu. Ostatecznie zaakceptowano po dyskusji (na posiedzeniu Rady Naukowej IFS 28 czerwca 1990 r.)
wariant bardziej zachowawczy, którego elementy (nowe przedmioty jak
Dzieje i kultura Słowian czy konwersatoria do wyboru) pozostały do dzisiaj stałym i wyróżniającym elementem warszawskich studiów slawistycznych.
Przedłużona o pół roku kadencja władz uczelni i IFS (właśnie w związku z uchwalaniem nowej ustawy) skończyła się w styczniu 1991 roku.
W swoim sprawozdaniu dyrektor K. Feleszko podkreślał duże zmiany
kadrowe w trakcie kadencji oraz ważne i oczekiwane od dawna awanse naukowe: uzyskanie w tym czasie tytułów przez T. Dąbek-Wirgową
i C. Piernikarskiego, stanowiska docenta przez J. Rapacką, zdobycie stopnia doktora przez H. Dalewską-Greń (niestety, opuściła ona później IFS)
oraz przez G. Szwat-Gyłybową. Dwukrotnie w czasie tych lat wprowadzano zmiany programowe – najpierw w formie korekt, następnie w postaci bardziej zasadniczych zmian. Nie doszło do postulowanej przeze
mnie zmiany struktury czterozakładowej na merytorycznie bardziej uzasadnioną naukowo-dydaktyczną dwuzakładową. Podobnie nie przyniosły sukcesu nieustanne zabiegi IFS o zmianę lokalizacji. Tymczasem na
Szturmowej coraz częstsze bywały awarie sieci telefonicznej, a także wodociągowej i centralnego ogrzewania, co zmuszało do odwoływania zajęć
dydaktycznych.
Natomiast w nowej sytuacji politycznej przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, która miała oczywisty wpływ na uzdrowienie
stosunków w środowiskach naukowych, pracownicy IFS znaleźli uznanie
w slawistycznych gremiach wybieralnych w skali krajowej. W Komitecie
Słowianoznawstwa PAN znalazło się pięciu przedstawicieli IFS, w Komitecie Językoznawstwa PAN – dwóch, w Radzie Naukowej Instytutu
Słowianoznawstwa PAN – czterech. W nowej sytuacji pojawił się także
temat dyskusji o współpracy naukowej i dydaktycznej IFS z filologiami wschodniosłowiańskimi (zmniejszyła się w nowych warunkach groźba
117
dominacji rusycystyki), przy niezbędności merytorycznej współpracy naukowo-dydaktycznej z polonistyką. (Argumentowano – wysoki poziom
filologii rodzimej ma istotny wpływ na poziom filologii obcych). Brano także pod uwagę potrzebę uruchomienia specjalności słowenistycznej
w IFS oraz potrzebę wprowadzenia lektoratu języka słowackiego (rzecz
okazała jeszcze bardziej aktualna po podziale Czechosłowacji i powstaniu
Republiki Słowacji).
Nowe władze IFS – dyrektorem została J. Rapacka – zmieniły strukturę wewnętrzną Instytutu, powołując w miejsce dotychczas istniejących
czterech zakładów – dwa: Zakład Literatur Słowiańskich (pod kierownictwem J. Magnuszewskiego) oraz Zakład Języków Słowiańskich (pod
kierownictwem J. Siatkowskiego). Pojawiły się także projekty nawiązania bliższej współpracy naukowo-dydaktycznej z Katedrą Bałtystyki, powstałą przy Wydziale Polonistyki – przez uruchomienie specjalizacji bałto-słowiańskiej, a także podjęcie podobnej współpracy z Instytutem Słowianoznawstwa PAN i uruchomienie specjalizacji kulturoznawczej (w zakresie problemów narodowościowych i regionalnych). Projekty te jednak
nie wyszły poza opracowania wstępnego programu specjalizacji przez powołane w tym celu komisje. Przyniosły tylko częściowy efekt w postaci
zorganizowanego wspólnie przez IFS i Instytut Słowianoznawstwa PAN
rocznego cyklu wykładów na temat „Problemy wspólnot etnicznych”.
Zmiany programu studiów
Cechą charakterystyczną studiów slawistycznych, zauważalną z perspektywy minionych lat powojennych, były szczególnie często przeprowadzane zmiany programowe. Z jednej strony świadczyły one o tym, że Katedra, a później Instytut starały się możliwie szybko reagować na zmiany
polityczne na Słowiańszczyźnie zachodniej i południowej, z drugiej jednak strony zmiany te bardzo utrudniały stabilizację w pracy dydaktycznej. Modyfikacje programu wynikały także ze zmieniających się zaleceń
ministerstwa odpowiedzialnego w danym czasie za szkolnictwo wyższe.
Chociaż wytyczne te dotyczyły wszystkich polskich slawistyk uniwersyteckich, to w porównaniu na przykład z Krakowem slawistyka warszawska
była bardziej skłonna do zmian i innowacji.
Na przykład, w omawianym czasie sprawami programowymi zajmowała się Rada Instytutu 14 marca 1979 r. przed planowanym spotkaniem
ministerialnym na ten temat. Postulowano m.in. zwiększenie ilości godzin
118
lektoratów, stosowanie nauczanych języków na innych niż lektoraty zajęciach, rozszerzenie kursu gramatyki historycznej języka kierunkowego
(stały postulat ze strony części językoznawców).
Wprowadzane były także eksperymenty, które nie zawsze okazywały
się udane. W roku 1969/1970 wprowadzono na przykład studia dwujęzykowe lub wielojęzykowe – specjalność czesko-słowacką oraz jugoslawistykę. O ile pierwsza z nich po paroletnim okresie eksperymentów oceniona została krytycznie, to druga – studia jugoslawistyczne – spotkała
się z dużym zainteresowaniem zarówno ze względu na różnorodność tych
studiów, jak i możliwości znalezienia intratnej wówczas pracy w przedstawicielstwach firm jugosłowiańskich (język serbsko-chorwacki jako główny
plus języki słoweński i macedoński w wymiarze do wyboru czterech lub
dwóch lat nauki, z odpowiednim zakresem wiedzy o kulturze i literaturze
obszaru tych języków).
Zmiany w programie wywoływane były także rozszerzaniem lub ograniczaniem przez władze ministerialne przedmiotów o charakterze społeczno-ideologicznym. Na przykład w roku 1980, kiedy formalnie przedmiot
Podstawy marksistowskiej filozofii i teorii rozwoju społecznego można było już jawnie zastąpić podstawową wiedzą z zakresu historii filozofii lub
socjologii. Częste dyskusje toczyły się też wokół potrzeby obowiązkowej
nauki języka rosyjskiego, który studenci chcieli zamienić na jeden z języków zachodnich albo ograniczyć liczbę godzin lektoratu. Wzbudzało to
komentarze także pozamerytoryczne – polityczne. Przedmiotem dyskusji
były także ćwiczenia przekładowe, ich wymiar i miejsce w czasie studiów.
Były także próby polonizacji studiów slawistycznych, wprowadzane
w celu poszerzenia rynku pracy dla absolwentów (lata osiemdziesiąte).
Napotykały one trudności, związane z lokalizacją Instytutu, odległą od
Krakowskiego Przedmieścia, gdzie odbywały się zajęcia polonistyczne,
a także z obciążeniem godzinowym, które okazywało się zbyt duże dla slawistów. Natomiast studia jednokierunkowe uważano za niewystarczające
i szukano sposobów „slawizacji” studiów, to jest poszerzenia ich o wiedzę
językową i kulturową z obszaru innych języków. W związku z potrzebami rynku pracy stwierdzano konieczność położenia nacisku na wiedzę
kulturoznawczą zamiast tradycyjnej filologicznej (już w 1984 r.). Jako
problem pojawiały się także braki w wiedzy ogólnej wśród studentów
(na przykład dotyczącej głównych literatur europejskich). W końcu roku
1984 przygotowano projekt planu pięcioletnich studiów w IFS, dyskutowany na następnych posiedzeniach Rady Naukowej IFS (w roku 1985).
W tym czasie pojawiło się zarządzenie ministra będące efektem narady
119
rzeczoznawców na temat programu studiów filologicznych, w tym studiów
slawistycznych, m.in. z ograniczeniem limitu godzin na studiach 5-letnich
do 3500 godzin. Przygotowywany przez komisję programową IFS projekt
programu studiów musiał to zarządzenie uwzględnić.
Z perspektywy wielu lat doświadczeń w realizacji toku studiów slawistycznych mogę stwierdzić, że poważnym utrudnieniem w ich stabilizacji
i działaniu Instytutu w sferze dydaktycznej były ciągłe zmiany szczegółowych wytycznych ministerstwa – zamiast kontroli poziomu absolwentów
z pozostawieniem uczelniom prowadzącym studia praw do wyboru dróg,
które mają doprowadzić do osiągnięcia właściwego celu. Dzieje się tak
do tej pory, przy czym Ministerstwo Edukacji Narodowej na ogół nie
bierze pod uwagę specyfiki studiów filologicznych różnego rodzaju, równając wymagania według modelu studiów dla języków wielkich obszarów
i tradycji kulturowych – angielskiego, niemieckiego, francuskiego.
Problemem programowym stale dyskutowanym w IFS była sprawa
studiów slawistycznych, wychodzących poza zakres jednego języka (tak
zwanego „małego”, bo takie były u nas przedmiotem studiów), zapewnienie studentom w uczelni o takich tradycjach slawistycznych jak Uniwersytet Warszawski dostępu do języków rzadkich, takich jak: słoweński, słowacki czy macedoński lub do unikalnych w praktyce dydaktycznej, jak języki łużyckie. Zabiegaliśmy w naszym ówczesnym programie
(co towarzyszyło nam także później), by studenci już na niższych latach
mieli wybór przedmiotów wykładanych (wprowadzanie już na roku drugim konwersatoriów do wyboru), a jednocześnie skłanialiśmy ich, by nie
szli w czasie studiów jedną, wąską ścieżką językoznawczą lub literaturoznawczą (wprowadzaliśmy obowiązkowe wybory konwersatoriów z obu
profilów)7 .
7
Narzucane nam w czasach nacisków politycznych przedmioty ideologiczne staraliśmy się zapełniać treściami uzupełniającymi wiedzę o krajach południowo- i zachodniosłowiańskich (np. tradycje lewicy społecznej kraju języka kierunkowego. Por.
dyskusje programowe na posiedzeniu Rady z 14 lutego 1985 r.).
120
Fot. 19: Rok 1991. Członkinie Koła Naukowego w czasie badań terenowych na
Bukowinie Karpackiej. Od lewej: Agnieszka Woroszczuk (Łęgiewicz), Joanna
Monika Maciejewska (Banaszczyk), „Ciotka” Walerka (nie należała do Koła),
Katarzyna Kaczmarczyk (Molas).
Fot. 20: Slawistyczne badania terenowe wymagają wszechstronnej wiedzy. Jerzy Molas próbuje naprawić samochód marki Żiguli, którym miejscowa ludność
przewoziła uczestników wyprawy na Bukowinę Karpacką (listopad 1991 r.).
Od Instytutu Filologii Słowiańskiej
do Instytutu Slawistyki Zachodniej
i Południowej
Ostatnich dwanaście lat funkcjonowania Instytutu upłynęło w warunkach wolności politycznej w kraju i stabilizacji organizacyjnej w obrębie Wydziału Polonistyki UW, co zaowocowało możliwością skupienia się
na kwestiach wewnątrzinstytutowych, merytorycznych i organizacyjnych.
Słowa-klucze charakteryzujące prowadzone w tych latach dyskusje i inicjowane zmiany to i n t e g r a c j a t e r y t o r i a l n a (czyli powrót z ulicy
Szturmowej na Służewcu na Krakowskie Przedmieście), z m i a n y p r og r a m u s t u d i ó w oraz z m i a n a f o r m u ł y s t u d i ó w .
Kiedy sięgam wstecz pamięcią, a opisywane lata to okres mego osobistego „powrotu do źródeł”, tj. ponownego, po blisko piętnastu latach
przerwy, sformalizowanego związku z Instytutem, tym razem już nie jako
studentki, lecz wykładowcy, a więc gdy przebiegam w myślach minione lata, to temat upragnionego powrotu siedziby slawistyki na Krakowskie Przedmieście jawi się jako stale obecny i w prywatnych rozmowach
studentów i pracowników, i w wypowiedziach podczas posiedzeń Rady
Naukowej Instytutu, i w różnych zabiegach kolejnych dyrekcji.
Z początku wyglądało to na marzenie, które trudno będzie spełnić.
Iskierka nadziei błysnęła pod koniec 1993 roku, gdy zaczęło się mówić
o przejmowaniu przez poszczególne wydziały pomieszczeń zwalnianych
przez przenoszącą się do nowej siedziby Bibliotekę Uniwersytetu; w szczególności miało to dotyczyć głównego gmachu Biblioteki. Okazało się to
jednak przysłowiowym „dzieleniem skóry na niedźwiedziu”. Kolejną szansą, dyskutowaną w 1997 roku, wydawały się plany (zresztą, z powodzeniem zrealizowane) przebudowy gmachu Polonistyki – zagospodarowanie
poddasza pozwalało na urządzenie sal dydaktycznych na trzecim piętrze,
gdzie miałoby się znaleźć miejsce także dla slawistów. Ostatecznie jednak
i ten plan naszej przeprowadzki upadł.
Poczucie niemożności nie trwało na szczęście zbyt długo, bo już w następnym roku prof. Krzysztof Wrocławski, informując Radę Naukową
Instytutu o działaniach Senackiej Komisji ds. Organizacji i Rozwoju
UW (której był aktywnym członkiem i gdzie „lobbował” na naszą rzecz),
122
wspomniał o ewentualnej nowej możliwej lokalizacji – w opuszczanym
przez BUW budynku konserwacji zbiorów, na tyłach Audytorium Maximum. Tym razem nadzieje nie były płonne. Przełom wieków i tysiącleci,
rok 2000, okazał się przełomowy i w naszej maleńkiej skali: na początku
roku oficjalnie przydzielono nam wspomnianą lokalizację, a latem odbyła
się przeprowadzka. I chociaż budynek wymagał adaptacji (na przykład
– jedna z sal wykładowych mieściła się w pomieszczeniu okafelkowanym
na kształt wielkiej łazienki, w wielu salkach i pokojach były całkiem
niepotrzebne nam umywalki, nie mówiąc już o samym rozplanowaniu
pomieszczeń, służących dotąd zupełnie innym niż nauczanie celom, urządzeniu sanitariatów itd.), to nasza radość była ogromna! Doktor Jerzy
Molas, pełniący wówczas – w związku z chorobą profesora Kazimierza
Feleszki – obowiązki dyrektora Instytutu i prawdziwy „człowiek-instytucja” w zakresie wszystkich trudnych spraw związanych z przeprowadzką
i kolejnymi etapami adaptacji budynku (mała adaptacja towarzyszyła
przeprowadzce, a ostateczna, na znacznie większą skalę, została przeprowadzona kolejnego lata), organizował dla pracowników „wycieczki” do
nowej siedziby, w trakcie wstępnych prac adaptacyjnych, objaśniając –
wśród huku prac murarskich – przyszły kształt architektoniczny wnętrza
budynku. A więc mieliśmy już nową siedzibę – nie tylko ponownie byliśmy w głównym kampusie uniwersyteckim, ale w dodatku w roli jedynego
gospodarza budynku, a nie lokatora kilku pokoików, jak to było kiedyś
na ul. Oboźnej!
Ale też i liczebność Instytutu nie przypominała teraz dawnej, choćby
z czasu mych studiów w latach siedemdziesiątych, gdy stan osobowy studentów i pracowników nie przekraczał zapewne łącznie stu osób. Obecnie
jest nas ponad trzy razy więcej...
Rok 2001 przyniósł nie tylko ostateczną adaptację budynku, ale i przeprowadzkę pod nasz dach zbiorów bibliotecznych Instytutu Slawistyki
PAN, bodaj największego polskiego księgozbioru slawistycznego. Zwieńczeniem starań o satysfakcjonującą nas siedzibę stała się uroczystość
nadania największej (dwudzielnej) sali wykładowej w naszym budynku
(nr 11 i 11a) imienia Świętych Cyryla i Metodego. 24 maja 2002 roku
gościliśmy najwyższych polskich hierarchów Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej, ambasadorów krajów słowiańskich, a także władze
Uczelni. I choć ostatnio coraz częściej narzekamy na ciasnotę i brak dostatecznie dużych sal wykładowych w naszym budynku, to jednak wciąż
jeszcze nie wyparowała z nas duma i radość, że jesteśmy w sercu Uni-
123
wersytetu, że jesteśmy tu „na swoim” i że naszej siedziby nie musimy się
chyba wstydzić...
Starania o najlepszą nawet lokalizację nie na wiele by się zdały, gdyby zabrakło woli modernizacji i doskonalenia merytorycznej oferty dla
studentów, prób lepszego dostosowania programu i organizacji studiów
do zmieniających się oczekiwań młodzieży, do nowych koncepcji organizacji studiów na europejskich uczelniach akademickich, do zmian politycznych i kulturowych zachodzących w krajach zachodniej i południowej
Słowiańszczyzny, a także do nowych tendencji w dziedzinie zakreślania
tematów badań naukowych, obejmujących slawistykę wraz z innymi dyscyplinami humanistycznymi.
Najważniejsze płaszczyzny zmian, wprowadzanych (nie bez potknięć)
do studiów w naszym Instytucie, to:
– stopniowe rozszerzanie formuły studiów trójstopniowych, zgodnie
z modelem: 3 lata studiów licencjackich (zawodowych) + 2 lata uzupełniających studiów magisterskich + 4 lata studiów doktoranckich (lub
2 lata studiów podyplomowych) i wprowadzanie płatnych studiów wieczorowych na poszczególnych poziomach;
– stwarzanie studentom możliwości indywidualnego kształtowania planu studiów, poprzez większą swobodę w doborze przedmiotów, także
z oferty innych niż slawistyka dyscyplin humanistycznych;
– przechodzenie od wąsko pojętych specjalizacji do bardziej zintegrowanych studiów slawistycznych;
– ewolucja od tradycyjnych studiów filologicznych ku slawistyce kulturoznawczej (choć nadal skupionej w sposób szczególny na języku i dziele
literackim jako dokumentach kultury);
– wreszcie, dostosowanie oferty do procesów emancypacji językowej
i kulturowej poszczególnych narodów słowiańskich, towarzyszącej zmianom politycznym (rozpadowi Czechosłowacji, a zwłaszcza „Titowskiej”
Jugosławii).
W ciągu ostatnich dwu lat szczególnie „gorący” temat to przechodzenie do formuły slawistycznych studiów kulturoznawczych i związana
z tym w znacznym stopniu modyfikacja nazwy Instytutu.
Pomysł zmiany nazwy Instytutu dojrzewał przynajmniej od pięciu lat
i wiązał się z łatwo zauważalnym, choć stopniowym, odchodzeniem od
profilu filologicznego. Najwcześniej dało się to zaobserwować w tematyce
podejmowanych w Instytucie prac badawczych, później zaczęło przenikać
do programu studiów, z początku w ramach nieobowiązkowych wykładów
monograficznych, a następnie także w zakresie przedmiotów „kursowych”.
124
Po dyskusjach, nasilonych zwłaszcza w latach 2001-2002, zdecydowano
się ostatecznie (w roku 2003) na obecną nazwę: Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej (nie: slawistyki „w ogóle” ze względu na organizacyjną odrębność filologii wschodniosłowiańskich). Głównym rzecznikiem
tej zmiany był dyrektor Instytutu, profesor Krzysztof Wrocławski.
Formalna zmiana profilu studiów, opracowanie i zatwierdzenie przez
władze Uczelni nowego programu Dwustopniowych kulturoznawczych studiów slawistycznych to wydarzenie przełomu 2004 i 2005 roku – pierwsi studenci, uczący się według tego programu, rozpoczną studia jesienią obecnego (2005) roku. Tak wśród dojrzalszych pracowników, jak
i wśród slawistycznej młodzieży (doktorantów) byli zarówno entuzjaści
nowej koncepcji, jak i jej krytycy (zwłaszcza wśród językoznawców, zatroskanych o losy ich dyscypliny w nowym układzie). Entuzjaści (przytłaczająca większość literaturoznawców i kulturoznawców, z prof. Krzysztofem Wrocławskim i dr Grażyną Szwat-Gyłybową na czele, a wśród
językoznawców – zwłaszcza dr Jerzy Molas i pisząca te słowa) okazali się
bardziej zdeterminowani. Czy mieli rację – pokaże najbliższa przyszłość.
Minione lata to także czas wielkiej rotacji w zespole współpracowników Instytutu. I to zarówno tej pozytywnej, związanej z pozyskiwaniem
nowych wybitnych specjalistów (jak prof. Zdzisław Darasz, słowenista i,
szerzej, południowy slawista – wśród literaturoznawców, czy prof. Zbigniew Greń, bohemista i śląskoznawca, wśród językoznawców, czy też
z zagranicznymi karierami naszych kolegów, np. bohemistka prof. Danuta Rytel-Kuc obecnie szefuje slawistyce w Lipsku), jak i bolesnej, spowodowanej śmiercią (często przedwczesną) tak wielu wybitnych reprezentantów warszawskiej slawistyki. Od połowy lat dziewięćdziesiątych
w smugę cienia wkraczali kolejno prof. Józef Magnuszewski, doc. Wanda
Budziszewska, prof. Andrzej Drawicz, prof. Jan Wierzbicki, prof. Teresa Dąbek-Wirgowa, prof. Andrzej Sieczkowski, piękna lektorka języka
serbskiego Svetlana Babić-Barańska, prof. Joanna Rapacka (jakże żywo
uczestniczyłaby w obecnej zmianie profilu Instytutu), wreszcie – prof.
Kazimierz Feleszko. Tragiczna długość tej listy wskazuje na ogrom strat
poniesionych przez nasze środowisko w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Dla
mnie i mojej generacji – to odejście większości osób z grona mych nauczycieli czasu studiów.
Lata dziewięćdziesiąte wiązały się też ze zniknięciem jednej z kategorii nauczycieli akademickich – asystentów-magistrów. Na Wydziale Polonistyki zorganizowano studia doktoranckie – spośród ich absolwentów
125
rekrutują się nasi najmłodsi koledzy – dr Magdalena Bogusławska, dr
Elżbieta Kaczmarska i dr Patrycjusz Pająk.
Fot. 21: W chwili opracowywania tej książki Magdalena Bogusławska była najmłodszym doktorem w naszym Instytucie.
Myśląc o zmianach w składzie współpracowników Instytutu, nie sposób nie przywołać jeszcze jednego nazwiska – po wielu latach pracy za
granicą powrócił do nas prof. Włodzimierz Pianka, w latach mych studiów człowiek-instytucja, reorganizator studiów południowoslawistycznych i wykładowca tak aktywny i tak wśród młodzieży popularny i lubiany, że ówcześni studenci jugoslawistyki żartowali, iż studiują „piankologię”.
I jeszcze jedno nazwisko nie do pominięcia: długoletnia szefowa sekretariatu i prawdziwa dusza Instytutu – pani Ania Broszczak. Ileż to razy
wielu z nas zginęłoby z kretesem w gąszczu administracyjnych zawiłości,
gdyby nie jej świetne rozeznanie i nieustająca dobra wola.
Kiedy wspomina się niedawną przeszłość, z wielką siłą nasuwa się pytanie – co dalej? Niech mi wolno będzie na koniec zdradzić jedno osobiste
marzenie. Otóż marzy mi się, by formuła kulturoznawcza studiów nie tylko przyciągała wielu uzdolnionych studentów i stawiała nowe pozytywne
wyzwania intelektualne przed całym naszym zespołem, ale też by sprzyjała rozwojowi bałkanistycznego wątku badań i nauczania, a w szczegól-
126
ności pozwoliła włączyć w obręb badań i dydaktyki tak wciąż egzotyczną
dla wielu albańską tematykę kulturową i językową, bowiem losy Albańczyków na dobre i na złe splotły się z losami ich południowosłowiańskich
sąsiadów.
Fot. 22: Uroczystość otwarcia sali Świętych Cyryla i Metodego w nowej siedzibie Instytutu na Krakowskim Przedmieściu, 24 maja 2002 r. Od lewej:
dziekan Wydziału Polonistyki – prof. Stanisław Dubisz, rektor Uniwersytetu
Warszawskiego – prof. Piotr Węgleński, dyrektor Instytutu – prof. Krzysztof
Wrocławski.
127
Fot. 23: Uroczystość uświetnili swą obecnością przedstawiciele władz kościelnych, ambasad krajów słowiańskich oraz zaprzyjaźnieni z Instytutem profesorowie. W środku w pierwszym rzędzie siedzą: prymas Polski, kardynał Józef
Glemp oraz zwierzchnik autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Polsce,
arcybiskup Sawa.
128
Zdzisław Kłos
Dzieje księgozbioru slawistycznego
Zespół zabytkowych zabudowań warszawskiej Alma Mater cechuje
klasyczna wręcz kompozycja, oparta na symetrii. Tworzą ją: położony
centralnie Pałac Kazimierzowski (dawna Villa Regia – podmiejska rezydencja króla Jana Kazimierza z XVII w.) wraz ze stojącą przed nim (ale
dopiero od roku 1894) Biblioteką Uniwersytecką oraz dwa symetrycznie wobec siebie usytuowane budynki, flankujące z obu stron obszerny
dziedziniec. Wzniesiono je – jako skrzydła boczne Pałacu – z inicjatywy
samego Stanisława Staszica, a wedle projektu znanego stołecznego architekta Jakuba Kubickiego. Ukończone w 1814 r. stały się wkrótce częścią
powołanego przez cara (i króla!) Aleksandra I Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu. W jednym z nich mieścił się Rektorat – i stąd używana do dziś nazwa: Gmach Porektorski. W nim właśnie, sto lat później,
w 1915 r., znalazło swą siedzibę (na czterdzieści pięć lat!) Seminarium
Slawistyczne1 .
Gmach Porektorski (1915-1960)
Seminarium zajęło niewielką część drugiego piętra budynku. W kilku pokojach mieściło się właściwie wszystko: po jednej stronie gabinet
kierującego placówką prof. S. Słońskiego, po drugiej – niewielki przedsionek, sekretariat (gdzie swoje dyżury odbywali też asystenci), a za nim –
sala wykładowa, zwana też czytelnią. To tutaj zaczęto gromadzić zbiory biblioteczne, które długo jeszcze miały poczekać na własny magazyn
i etatowego bibliotekarza. Najwcześniejsze, okrągłe pieczęcie z carskim
dwugłowym orłem pochodzą z jeszcze wcześniejszego okresu – oznaczone
nimi książki stanowiły własność Cesarskiego Uniwersytetu. Nie oznacza
to oczywiście, że biblioteka zaistniała jeszcze przed powstaniem Seminarium! Po prostu Seminarium przejęło z Biblioteki Głównej część księgozbioru slawistycznego (w tym liczne rossica). Rozrastał się on szybko
1
Na podstawie: T. S. Jaroszewski, Architektura Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991.
130
– na pewno nie bez ogromnego udziału tak wybitnego profesora-założyciela, jakim był prof. S. Słoński. W okresie międzywojennym trafiło
do Seminarium kilkaset pozycji z biblioteki Jana Baudouina de Courtenay – do dziś zachowało się ok. 100 woluminów, spisanych z inicjatywy
prof. H. Orzechowskiej w 1978 r. Na wszystkich widnieje owalna pieczęć
szacownego właściciela, na niektórych również jego podpis oraz obszerne nieraz notatki na marginesach. Wśród książek Baudouina znalazły
się bardzo cenne i unikatowe XIX-wieczne slavica, np. prawdziwe „białe
kruki”: F. Miklosicha Vergleichende Grammatik der slavischen Sprachen
(Wien 1852) oraz J. E. Purkyniego O korzyściach z ogólnego wykorzystania łacińskiego sposobu pisania... (Warszawa 1865). Część wspaniałej
książnicy Uczonego trafiła do istniejącego w ramach Seminarium, bardzo prężnie działającego Koła Slawistów. Zachował się inwentarz Koła
– dziś szczególnie zachwycają pięknie wykaligrafowane i staranne wpisy
z lat 1928-1939. W księgozbiorze seminaryjnym – zdominowanym wówczas przez pozycje językoznawcze, przede wszystkim zachodniosłowiańskie (bohemistyczne i sorabistyczne) – dość obficie była też reprezentowana bałtystyka (do dziś można tu skorzystać m.in. z przedwojennego, kilkutomowego słownika języka łotewskiego). Nie mogło tu również zabraknąć gramatyk oraz czytanek języka staro-cerkiewno-słowiańskiego – prof.
Słoński należał przecież do najwybitniejszych jego znawców. Stosunkowo
bogate były też zbiory wschodniosłowiańskie. To właśnie książki rosyjskie
i ukraińskie – przekazane w późniejszym okresie Bibliotece Rusycystyki
– Seminarium odziedziczyło po carskiej uczelni. W tej rosyjskojęzycznej
spuściźnie kryją się po dziś dzień prawdziwe rarytasy, np. dzieło słynnego
niemieckiego językoznawcy Wilhelma von Humboldta wydane w tłumaczeniu na rosyjski w Petersburgu w 1859 r., XIX-wieczne podręczniki do
nauki języka czeskiego, a także chrestomatie słowiańskie. W przedwojennych szafach bibliotecznych można było natrafić na niezwykle rzadkie
i cenne tomy, m.in. pisane łacinką wydawnictwa białoruskie. Do rzadkości w Polsce należały też wówczas czytanki górnołużyckie. Można dodać,
że w latach trzydziestych Seminarium regularnie otrzymywało z Łużyc
prasę codzienną i naukową.
Okres II wojny światowej Gmach Porektorski przetrwał bez szwanku.
Graniczyło to niemal z cudem w totalnie przecież zniszczonej Warszawie.
Księgozbiór w znacznej mierze ocalał dzięki pracownikom Uniwersytetu,
którzy ukryli go w podziemiach Biblioteki Głównej (licząc się z możliwością spalenia budynku). Może byli to m.in. uczestnicy Seminarium
Słowiańskiego, zorganizowanego w czasie okupacji na tajnym UW?
131
Fot. 24: Jedno z dzieł należących kiedyś do Jana Baudouina de Courtenay,
znajdujących się obecnie w księgozbiorze Instytutu.
132
W reaktywowanym wkrótce po zakończeniu II wojny UW szybko też
zorganizowano pod kierunkiem prof. S. Słońskiego – w tym samym, co
przed wojną miejscu – Seminarium Slawistyczne. Cały księgozbiór mieścił się przede wszystkim w sali wykładowej, zwanej też czytelnią (a także w przedsionku i w tzw. klitce). Tutaj w latach pięćdziesiątych młodzi absolwenci slawistyki – asystenci oraz studenci starszych lat przystąpili do gruntownego porządkowania biblioteki. Przyświecał im szczytny
cel: stworzenie katalogu oraz usystematyzowane ustawienie woluminów.
Wtedy właśnie powstał specyficzny, można by powiedzieć autorski układ
księgozbioru, istniejący przez kilkadziesiąt lat, aż do końca wieku (bo do
przeprowadzki Biblioteki IFS ze Szturmowej na Krakowskie Przedmieście i koniecznej wówczas całkowitej, wręcz „rewolucyjnej” zmiany systemu magazynowania woluminów)! Książki ustawiono wówczas według
klucza typowo filologicznego, czyli dzieląc je na języki, w ich obrębie zaś
na literaturę piękną, krytykę literacką i językoznawstwo. Stworzono także
kilka szerszych pod względem tematycznym działów, jak np. ogólnosłowiański, lechicki oraz „najpojemniejsze” varia (w ich obrębie znalazła się
m.in. historia, sztuka i geografia poszczególnych krajów słowiańskich).
Odzwierciedleniem tej systematyki stały się sygnatury działowe, opracowane zresztą bardzo starannie i logicznie. Książki umieszczono więc na
półkach tematycznie oraz opatrzono symbolem literowym i liczbowym
(np. Cz.I oznaczało czeską literaturę piękną, Bg.II – językoznawstwo bułgarskie, a K.sch. – krytykę literacką serbsko-chorwacką). O ile ówcześnie
zaprojektowany system wywołuje obecnie uśmiech na twarzach niektórych bibliotekarzy (posługujących się bardzo nowoczesną terminologią
i określeniami z dziedziny informacji naukowej), to wówczas – i przez
wiele lat – spełniał on świetnie swe zadanie. Warto zresztą zauważyć, że
obecnie następuje nawrót do podobnego ustawienia księgozbioru, określanego – nie bez pewnej dumy – jako wolny dostęp (np. BUW); czyż
takiego właśnie wolnego dostępu nie wprowadzili już w latach pięćdziesiątych twórcy ówczesnego układu w Seminarium? Byli to późniejsi zasłużeni profesorowie warszawskiej slawistyki: Jan Wierzbicki i Włodzimierz
Pianka.
W tym samym czasie narodził się także katalog Biblioteki. Zaczęły go
tworzyć młode asystentki – panie Ewa Siatkowska i Hanna Orzechowska.
Nie dysponując jeszcze wówczas maszyną do pisania, posługiwały się piórami. Do tej pory można zobaczyć te pierwsze karty, pisane przeważnie
zielonym atramentem i zdradzające charakterem pisma swoje autorki.
Oprócz tzw. prac wewnętrznych (bo tak się określa wszelkie czynności
133
biblioteczne, mające na celu opracowanie książki) asystentki wypożyczały książki i udostępniały je na miejscu. Swój czas dzieliły więc nie
tylko między pracę naukowo-dydaktyczną i biblioteczną – musiały też bowiem odbywać dyżury w sekretariacie (etat sekretarki udało się uzyskać
później).
W roku 1953 kierownictwo Seminarium objął prof. Z. Stieber. Wkrótce, w tym samym roku, Seminarium przekształcono w Katedrę Filologii
Słowiańskiej. Biblioteka zyskała zatem wyższą rangę, stając się Biblioteką Katedry. Prof. Z. Stieber rozszerzył jej specjalizację o bułgarystykę
i serbokroatystykę, rozbudowując również kierunek historycznoliteracki
(do tej pory dominowało – jak wspomniałem – językoznawstwo). Znalazło
to oczywiście odzwierciedlenie w stopniowym poszerzaniu profilu gromadzonego księgozbioru. Prof. Stieber podjął też starania o uzyskanie etatu
bibliotekarza.
Stało się to możliwe w 1956 roku. Od tego momentu Biblioteka była
już więc w całym tego słowa znaczeniu profesjonalna:
– z własnymi inwentarzami;
– katalogami – alfabetycznym i działowym;
– z księgozbiorem ustawionym według określonego systemu,
no i wreszcie:
– z zatrudnionym na etacie bibliotekarzem.
Tym pierwszym etatowym pracownikiem Biblioteki została absolwentka filologii słowiańskiej w zakresie bohemistyki literackiej mgr Halina Kuligowska. Prowadziła Bibliotekę do momentu, gdy w październiku
1968 r. przeszła po uzyskaniu doktoratu do pracy dydaktyczno-naukowej.
Jej wkład w rozwój Biblioteki był bardzo istotny. Widać to choćby po
starannie i fachowo prowadzonych inwentarzach. H. Kuligowska zakończyła katalogowanie całego księgozbioru (do tej pory starsi pracownicy
wspominają „panią Halinkę”, którą wciąż było widać pochyloną pracowicie nad księgami bibliotecznymi). Za jej „rządów” – w 1960 roku –
przeprowadzono też pierwsze skontrum, czyli inwentaryzację księgozbioru. Liczył on wówczas ok. 6 000 woluminów.
Na Oboźnej (1960-1978)
Pierwsza w dziejach slawistyki warszawskiej przeprowadzka miała
miejsce w roku 1960. Wówczas była to zmiana na lepsze – Katedra
otrzymała bowiem znacznie większe od dotychczas zajmowanego lokum
przy pobliskiej ul. Oboźnej, w tzw. domu Tekli Rapackiej (stanowiącym
134
własność Zrzeszeń Kupieckich, od których Uniwersytet budynek odnajmuje). Slawistyka zajęła połowę drugiego piętra (prawą stronę, podczas
gdy po lewej mieściła się do roku 1969 filologia rosyjska). To już było
coś! Slawiści mieli do swej dyspozycji kilka gabinetów, salki wykładowe
i pomieszczenia zaadaptowane na bibliotekę (pracownię, mały magazyn
czasopism i mikroskopijną czytelnię). Od 1967 roku kierownictwo Katedry objął prof. J. Magnuszewski (był następnie przez długie lata – aż
do 1978 r. – dyrektorem IFS), który intensywnie rozbudowywał slawistykę – bliższe mu kierunki historycznoliterackie, ale także językoznawstwo.
Rozbudowie tej sprzyjały szczególnie liczne w latach sześćdziesiątych dary – zarówno książek, jak i periodyków. Napływały one bezpośrednio
z placówek naukowych wszystkich republik Jugosławii, a także Bułgarii.
W dużym stopniu było to możliwe dzięki prywatnym kontaktom pracowników Instytutu z uczelniami krajów słowiańskich. Nieocenione źródło
nowych nabytków z terenu Czechosłowacji stanowił Czechosłowacki Ośrodek Kultury i Informacji. Podobną rolę odgrywał też Ośrodek Bułgarski.
Co pewien czas również ambasady poszczególnych krajów słowiańskich
obdarowywały (i obdarowują nadal) Bibliotekę nowościami wydawniczymi w swoich językach. Ogromne znaczenie miało też w owych latach
„Polonicum”, stanowiące główne źródło wpływu czasopism słowiańskich
(w mniejszym stopniu także pozycji książkowych).
Po odejściu H. Kuligowskiej (jesienią 1968 r.) księgozbiorem slawistycznym opiekowała się przez pewien czas mgr Ewa Hunca. Od 1969
roku prowadzenie Biblioteki objęła na kilka lat (z przerwami) bułgarystka, mgr Maria Wiśniewska-Kacprzak. Zajęła się ona energicznie zinwentaryzowaniem i skatalogowaniem licznie zgromadzonych w owym czasie
darów. W 1974 r. – po przejściu M. Wiśniewskiej-Kacprzak na roczny urlop macierzyński – do Biblioteki przyjęto absolwentkę serbo-chorwatystyki, mgr Małgorzatę Arcichowską. Przejściowo – w ramach prac
zleconych – zatrudnione były również młode slawistki: mgr Wanda Medyńska, mgr Barbara Kryżan oraz mgr Ewa Krzywicka. W roku 1976,
kiedy ostatecznie opuściła Instytut M. Wiśniewska-Kacprzak, na etat bibliotekarza przyjęto absolwentkę polonistyki, mgr Janinę Górkę (mającą
za sobą kilkuletni staż pracy w dziale starodruków Biblioteki Publicznej
m.st. Warszawy).
W latach siedemdziesiątych coraz bardziej zaczęła się powiększać liczba studentów. Przybywało też w dalszym ciągu książek i periodyków.
Napływały wciąż jeszcze liczne dary – zwłaszcza z Bułgarii i Jugosławii.
Dokonywano zakupów na Międzynarodowych Targach Książki (przede
135
wszystkim książek jugosłowiańskich – wówczas z innej strefy walutowej). Książki czeskie i słowackie przekazywał w darze – jak w latach
poprzednich – Ośrodek Kultury Czechosłowackiej. Prenumerata czasopism obejmowała tytuły ze wszystkich krajów „kierunkowych” – łącznie
z Łużycami. Zbiory biblioteczne powiększały się zatem dość intensywnie.
Stopniowo coraz bardziej odczuwalna stała się w Bibliotece IFS potrzeba
utworzenia drugiego etatu. Taki etat udało się zdobyć dzięki staraniom
prof. J. Magnuszewskiego w 1977 roku. Mgr J. Górka przyjęła do Biblioteki świeżo upieczonego absolwenta slawistyki, Zdzisława Kłosa. Wkrótce
wydłużony został czas pracy (zorganizowano dyżury popołudniowe). Mimo niewielkiej powierzchni Czytelnia cieszyła się znacznym powodzeniem
– korzystano w niej ze słowników, encyklopedii (m.in. ze świeżo wówczas
wydanej, bardzo cennej Encyklopedii Jugosławii ), leksykonów, czasopism
oraz prac magisterskich. W malutkiej pracowni królowało potężne biurko, na którym – obok pokaźnej maszyny do pisania – ustawione były
pudła z kontami czytelników (tu odbywały się bowiem wypożyczenia);
oprócz tego pod ścianą stały jeszcze katalogi. W czasie przerw panował
tu więc niezły harmider! Jednak atmosfera „Oboźnej”, z jej skrzypiącymi podłogami (zwłaszcza w Bibliotece!), szklanymi szafami ustawionymi
w gabinetach i salkach wykładowych (nieraz trzeba było przeszkodzić
w zajęciach, by wejść po potrzebną książkę) i zgranym zespołem przeszła
do legendy.
„Zesłanie” na Smyczkowej i Szturmowej (1978-2000)
Instytut od roku akademickiego 1976/77 stanowił organizacyjnie część
Wydziału Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (obejmującego również hungarystykę), w związku z czym od pewnego czasu groziło
również fizyczne połączenie z wydziałową „macierzą” – rusycystyką. Nastąpiło to – mimo licznych protestów pracowników i studentów (których
delegacja udała się do samego Komitetu Centralnego PZPR) – na wiosnę
1979 r. Przeprowadzka IFS dokonywała się pod przymusem i stanowiła
swoiste „zesłanie” na ówczesne peryferie Warszawy. Dodatkowym ciosem
stało się oddzielenie Biblioteki od Instytutu – umieszczono ją w budynku
przy ul. Smyczkowej 5/7 (dawna siedziba Instytutu Rusycystyki), sam
zaś Instytut został zlokalizowany w gmachu przy ul. Szturmowej 1. Księgozbiór włączono do struktur Biblioteki Wydziałowej. Mieściła się ona
w odległości ok. 500 m od IFS, co zwłaszcza w miesiącach jesiennych
136
i zimowych przysparzało niemałych trudności komunikacyjnych (niejednokrotnie ciężko było pokonać rozciągające się na tamtym terenie błota, klucząc w dodatku między ogrodzeniami niekończących się budów!).
Księgozbiór rozmieszczono w trzech byłych salach wykładowych (sprawiających zresztą raczej wrażenie szkolnych klas) na I piętrze gmachu.
W dwóch urządzono magazyny (w mniejszej – czasopism, w większej –
książek), natomiast trzecia stała się pracownią biblioteczną (z dwoma stanowiskami pracy) oraz niewielką czytelnią z księgozbiorem podręcznym.
(Na tym samym piętrze ulokowano Bibliotekę Katedry Filologii Węgierskiej, na parterze zaś mieściła się znacznie większa Biblioteka Rusycystyki
wraz z obszerną czytelnią, która miała pełnić funkcję wspólnej Czytelni
Wydziałowej). Stopniowo zacieśniano współpracę wszystkich trzech jednostek wydziałowych, doprowadzając do wspólnego udostępniania. Dalszej integracji przeszkodził jednak rok 1980. W wyniku przemian politycznych w kraju doszło też do reorganizacji struktur uniwersyteckich.
IFS stał się znów jednostką Wydziału Polonistyki. Zatem Biblioteka odzyskała samodzielność, pozostając jednak w dotychczasowym miejscu.
Stan taki istniał aż do roku 1992.
W okresie tym następowały częste zmiany etatowe w Bibliotece (nieprzerwanie na etacie pozostawał jedynie mgr Z. Kłos). W 1980 r. odeszła
niezwykle ceniona i lubiana przez pracowników oraz studentów IFS mgr
J. Górka. Na przełomie lat 1980/81 pracowała w Bibliotece mgr Bożena Majorczyk (absolwentka filologii rosyjskiej), po jej przejściu do Biblioteki Instytutu Rusycystyki (w ramach istniejącej Biblioteki Wydziałowej) w 1981 r. pracę podjęła absolwentka jugoslawistyki, mgr Marta
Osmólska. W krótkim czasie – do 1983 r. – zdołała ona zinwentaryzować
i skatalogować wiele książek, szczególnie południowosłowiańskich. Po roku 1983 pracowali kolejno: w latach 1983-1984 mgr Lilianna Mieszczańska
(absolwentka IFS), w latach 1984-1985 mgr Barbara Kuc (absolwentka
slawistyki krakowskiej) oraz w okresie 1985-1986 – dość efemerycznie
mgr Krzysztof Szurmak (absolwent polonistyki). W roku 1987 przyjęto
do pracy w Bibliotece IFS mgr Katarzynę Bochenek, absolwentkę macierzystej slawistyki (ukończyła kierunek czesko-słowacki w 1978) oraz
podyplomowych studiów bibliotekoznawczych. Zajęła się ona intensywnie przede wszystkim porządkowaniem i opracowaniem zbioru czasopism
Biblioteki IFS.
W okresie „Smyczkowej” (1979-1992) księgozbiór powiększał się dość
znacznie, choć niestety raczej chaotycznie. Trudności finansowe i organizacyjne spowodowały, iż gromadzenie opierało się przede wszystkim
137
na ofiarodawcach. W latach osiemdziesiątych liczne dary przekazywała
zwłaszcza strona bułgarska. Niestety największą ich część stanowiła literatura polityczna (np. „dzieła” Żiwkowa lub obszerne tomy zawierające
bułgarskie poglądy na temat Macedonii). Mniej licznie napływały dary
z Czechosłowacji, nie mówiąc już o Jugosławii. Księgozbiór IFS był regularnie zasilany przez dublety ofiarowywane przez Bibliotekę Instytutu
Słowianoznawstwa PAN (obecnie Biblioteka Instytutu Slawistyki PAN),
a także osoby prywatne, m.in. tłumacza i poetę Jerzego Pleśniarowicza,
znanego sorabistę Witolda Kochańskiego, a także wybitnego tłumacza
literatury czeskiej – Andrzeja Czcibora-Piotrowskiego (przekazane przez
dr Romę Piotrowską). Wśród ofiarodawców znalazły się również stołeczne wydawnictwa – „Czytelnik” (liczne przekłady z literatur słowiańskich)
oraz PIW (pozycje z literatury czeskiej). Kryzys w państwie powodował
też drastyczne ograniczenie środków budżetowych Instytutu. Wspomniane wyżej dary stanowiły więc główne źródło wpływu książek i czasopism.
W najtrudniejszych latach, tj. 1979-1983, zakupy ograniczały się niemal
wyłącznie do wydawnictw polskich.
W roku 1992 nastąpiła kolejna przeprowadzka – do budynku przy
ul. Szturmowej 1. Biblioteka powróciła zatem – po 13 latach! – na łono
Instytutu. Instytut zaś od kilkunastu lat należał już do Wydziału Polonistyki (jednak ze względu na trudności lokalowe miał jeszcze przez
niemal 10 kolejnych lat oczekiwać na przeniesienie na teren Krakowskiego Przedmieścia). Mimo że budynek pozostawiał wiele do życzenia (jego
główny mankament polegał na obecności azbestu w ścianach), zapewniał on w miarę dużą powierzchnię. Biblioteka miała dość obszerny magazyn w suterenie oraz własną, wcale niemałą czytelnię. W magazynie
urządzono też wypożyczalnię. Czytelnia bez trudu pomieściła cały księgozbiór podręczny. Dysponowała aż dwudziestoma miejscami. Odrębny
pokój pełnił funkcję pracowni bibliotecznej.
W 1993 roku, po kilkudziesięciu latach, zostało przeprowadzone skontrum, obejmujące całość księgozbioru. Gruntowny przegląd zasobów Biblioteki stał się też inspiracją do zaplanowania kolejnych selekcji, w wyniku których usunięto wiele wydawnictw przestarzałych (np. podręczników
językowych z lat pięćdziesiątych) lub zbędnych (np. pozycji z literatury
politycznej).
W końcu lat dziewięćdziesiątych zainicjowano komputeryzację księgozbioru. Zakupiony przez Wydział Polonistyki program MAK został zainstalowany w 1997 r. również na slawistyce. Początki nie były łatwe – do
roku 2000 udało się stworzyć zaledwie ok. 1000 rekordów książkowych.
138
Duże zasługi w pracy nad katalogiem elektronicznym położyła p. Iwona
Goździkowska (magistrantka słowenistyki), którą przyjęto na etat zwolniony przez długoletnią kustosz, mgr K. Bochenek (przeszła na rentę
w 1999 r.).
Okres „Szturmowej”, zwłaszcza lata dziewięćdziesiąte, charakteryzował się wręcz gwałtownym powiększaniem zasobów bibliotecznych. Pojawiły się nowe możliwości zakupu książek zagranicznych. Sprzyjała temu
również poprawa sytuacji finansowej na UW. Biblioteka IFS wzbogaciła
się o najnowsze pozycje, wydawane w Chorwacji i w Czechach. Zaczęły też napływać dary z ówczesnej „nowej” Jugosławii (szczególnie liczne
z Biblioteki Narodowej Serbii) i z innych krajów słowiańskich. Księgozbiór powiększał się także w inny sposób, związany niestety z tragicznymi wydarzeniami. W latach dziewięćdziesiątych odeszło wielu profesorów
i pracowników naukowych IFS. Biblioteka przyjęła zbiory książek większości Zmarłych. Były to (w kolejności chronologicznej):
– księgozbiór przekazany w roku 1993 przez długoletniego (jeszcze
sprzed II wojny) pracownika naukowego IFS, prof. dr Andrzeja Sieczkowskiego (zmarłego w roku 1998); znajdowały się w nim liczne pozycje bohemistyczne i słowacystyczne, głównie językoznawcze, ale także
z dziedziny beletrystyki czeskiej i słowackiej (za „białe kruki” można
uznać np. wydaną w 1839 r. V. Hanki Mluwnice polského gazyka podle
Dobrowského);
– księgozbiór wieloletniego dyrektora Instytutu, wybitnego znawcy literatur czeskiej i słowackiej, a także folkloru słowiańskiego, zmarłego
w 1994 roku prof. Józefa Magnuszewskiego; w księgozbiorze tym dominowała literatura czeska i słowacka (teksty literackie i krytyka), a także
unikatowe pozycje z folkloru słowiańskiego;
– księgozbiór zmarłej w 1995 roku nauczycielki wielu pokoleń slawistów,
doc. dr hab. Wandy Budziszewskiej – wchodziły weń przede wszystkim
pozycje z dziedziny językoznawstwa południowosłowiańskiego, ale także z zakresu folklorystyki słowiańskiej, bałkanistyki, językoznawstwa
ogólnego oraz religioznawstwa;
– księgozbiór zmarłej w roku 1999 prof. dr hab. Teresy Dąbek-Wirgowej, jednej z najwybitniejszych w Polsce znawczyń literatury bułgarskiej; obejmował on liczne pozycje z literatury bułgarskiej (w tym
wiele wydanych przed II wojną), książki z dziedziny krytyki literackiej
polskiej i obcej, a także z zakresu filozofii, historii i etnografii.
139
Mniejsze księgozbiory przekazały w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych znane tłumaczki literatur Jugosławii: Maria Krukowska (liczne pozycje ze współczesnej literatury chorwackiej i serbskiej) oraz Krystyna Bąk (przede wszystkim beletrystyka z ówczesnej Jugosławii). Wiele
cennych woluminów z zakresu literatury, języka, sztuki i historii Jugosławii ofiarowała w 1999 mgr Halina Olszewska, emerytowany wieloletni
wykładowca w IFS (zmarła w 2000 r.).
Powrót do kampusu (2000)
Długo czekało się na tę chwilę! Wreszcie nadeszła: po 22 latach, w czasie wakacji roku 2000, slawistyka powróciła tam, gdzie było jej miejsce
– na Krakowskie Przedmieście. Marzenia spełniły się dzięki dwóm czynnikom: długotrwałym zabiegom o uzyskanie lokalizacji w tzw. kampusie
oraz dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności. Starania trwały od roku 1980, szczególnie intensywne stały się za kadencji dyrektorskiej prof.
K. Wrocławskiego – wytrwałego orędownika tej sprawy; sprzyjające okoliczności stanowiło natomiast przeniesienie BUW-u do nowej siedziby. Instytut zajął budynek, w którym poprzednio mieścił się dział konserwacji
zbiorów centralnej biblioteki uniwersyteckiej. Księgozbiór IFS zajął obszerne podziemia budynku. Zostały tam zainstalowane nowoczesne regały
przesuwne, które bez trudu pomieściły zbiory magazynowane uprzednio
na większej powierzchni. Wiązało się to z rewolucyjną zmianą ustawienia
książek – dotychczasowy układ działowy został zastąpiony przez nowy
system magazynowania zbiorów: ustawiono je według formatów, dzięki
czemu regały zostały znacznie racjonalniej i lepiej wykorzystane. Projektodawcą tego układu bibliotecznego był wicedyrektor IFS, dr Jerzy Molas. W pierwszym roku pobytu w nowej siedzibie czytelnia i pracownia
biblioteczna zlokalizowane były tymczasowo w jednej z sal na parterze.
Już po przeniesieniu na teren Krakowskiego Przedmieścia z grona
pracowników Instytutu odeszło dwoje profesorów:
– w roku 2000 prof. dr hab. Joanna Rapacka – wybitna znawczyni literatury chorwackiej oraz serbskiej, pełniąca też przez kilka lat obowiązki
dyrektora i wicedyrektora IFS; w księgozbiorze, którego niemałą część
(zgodnie z wolą Zmarłej) spadkobiercy przekazali Bibliotece IFS, przeważały pozycje z zakresu literatury chorwackiej i serbskiej – wiele z nich
to prawdziwe „rarytasy” (np. przedwojenne wydanie Osmana Gundulicia, słownik pisarzy Jugosławii, a także kilkutomowa historia teatru
chorwackiego);
140
– w roku 2001 prof. dr hab. Kazimierzo Feleszko – wybitny slawista-językoznawca, specjalizujący się w językach południowosłowiańskich oraz
bałkanistyce; Biblioteka IFS przejęła część Jego księgozbioru – przede
wszystkim pozycje z językoznawstwa słowiańskiego (m.in. niezwykle
cenny, kilkutomowy słownik etymologiczny języka serbsko-chorwackiego P. Skoka) oraz bałkanistyki.
W 2001 r. przeprowadzony został z inicjatywy Dyrekcji IFS – przy
szczególnym udziale dr. J. Molasa – generalny remont budynku. W efekcie na I piętrze urządzono stosunkowo obszerną czytelnię studencką, tzw.
czytelnię profesorską oraz niedużą pracownię biblioteczną. W tym samym roku 2001 do budynku IFS wprowadziła się biblioteka „siostrzanego” Instytutu Slawistyki PAN. Niemal czterokrotnie większy księgozbiór zmieścił się w suterenie dzięki zastosowaniu wspomnianych regałów przesuwnych. Nawiązana została współpraca między obiema bibliotekami slawistycznymi. Stopniowo zaczęła się ona zacieśniać w ramach
wspólnego udostępniania. Obecnie (rok 2005) pracownicy obu instytucji
mają wspólne, wymienne dyżury w czytelni studenckiej. Wspólne jest
również wypożyczanie książek pracownikom naukowym IS PAN i ISZiP.
W obu bibliotekach cieszą się oni jako użytkownicy tymi samymi prawami
(i przywilejami!), tzn. mogą wypożyczać tę samą liczbę książek i czasopism. Studenci korzystają z księgozbioru PAN na miejscu (czyli w czytelni studenckiej). „Sfederowane” biblioteki tworzą największą w kraju
i jedną z większych w Europie książnic gromadzących szeroko pojętą literaturę slawistyczną. Liczą one łącznie ponad 150 000 woluminów.
Komputeryzacja jest – zwłaszcza od roku 2001 – sprawą priorytetową. Dyrekcja wyasygnowała dodatkowe fundusze (łącznie z środkami na
prace zlecone) na możliwie najszybsze elektroniczne opracowanie całego księgozbioru. Regularnie i systematycznie wprowadza się do katalogu
komputerowego nowe wpływy; dokonuje się także retrokonwersji (polegającej na wprowadzeniu do katalogu komputerowego tzw. starego zasobu).
Na początku roku 2005 katalogowanie elektroniczne objęło ok. 22 tys.
woluminów, co stanowi ok. 70% całości księgozbioru ISZiP. Można powiedzieć, że komputeryzacja weszła już obecnie w bardzo zaawansowany
etap i realne staje się jej sfinalizowanie do końca roku 2005. Planuje się
też wprowadzenie systemu kodów paskowych, co umożliwi uruchomienie
elektronicznej wypożyczalni zbiorów.
Rozwój „elektroniczny” musi oczywiście iść w parze z rozwojem fizycznym, czyli dalszym gromadzeniem nowych książek i czasopism. Jeśli
chodzi o wydawnictwa ciągłe (czyli periodyczne), ich napływ został ogra-
141
niczony po nawiązaniu współpracy z Biblioteką Instytutu Slawistyki PAN
(dysponuje ona ogromnym zbiorem czasopiśmienniczym). Natomiast nadal powiększa się dział druków zwartych ISZiP – zarówno poprzez zakupy
zagraniczne i krajowe, jak też wciąż napływające dary. Tak jak w ciągu
całej, nakreślonej tu szkicowo, historii biblioteki slawistycznej, tak i obecnie właśnie dary stanowią główne źródło wpływu książek. Ofiarodawcami są ambasady (zwłaszcza Chorwacji, Czech i Słowacji), biblioteki (np.
wspomniana wyżej Narodowa Biblioteka Serbii), a także placówki naukowe (Macedonii i Bułgarii). Jednym z największych darów przyjętych
w ostatnich latach (w 2003 r.) był księgozbiór prywatny – byłego dyplomaty (w Jugosławii), dziennikarza i wielkiego erudyty, S. Korzeniowskiego. Do Biblioteki ISZiP trafiła – dzięki staraniom prof. W. Pianki –
część słowiańska tego księgozbioru, licząca ok. 500 woluminów. Zawiera
ona wiele wspaniałych, wręcz unikatowych tomów – m.in. przedwojenne
jugosłowiańskie encyklopedie.
Dzisiejsza Biblioteka Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej
UW – taka nazwa funkcjonuje od 2003 r. – należy już do bibliotek średniej wielkości, jej zbiory bowiem liczą łącznie ok. 34 900 woluminów –
w tym książek ok. 28 400, czasopism – 5700, a zbiorów specjalnych (czyli
prac magisterskich oraz zbiorów multimedialnych) – ok. 800 jednostek
inwentarzowych.
Profil zbiorów zachowuje w dalszym ciągu dotychczasowy charakter
– gromadzone są zatem książki z zakresu slawistyki zachodniej i południowej – zarówno literackiej, jak i językoznawczej; księgozbiór wzbogacany jest także pozycjami dotyczącymi kultury, folkloru i historii narodów słowiańskich. Novum stanowi gromadzenie publikacji z dziedziny
szeroko pojętego kulturoznawstwa – slawistycznego, ale także ogólnego,
co wiąże się ze zmianą profilu programowego Instytutu w trakcie roku
akademickiego 2004/05. Dodać jeszcze należy, iż w polityce gromadzenia
Biblioteka ISZiP współpracuje z Biblioteką IS PAN, uzgadniając w pewnych przypadkach zakres zakupów (dotyczy to głównie czasopism). Coraz
liczniejsze są również zbiory multimedialne – zarówno filmy wideo, jak
też płyty CD z elektronicznymi słownikami języków słowiańskich oraz
programami edukacyjnymi.
W XXI wiek Biblioteka wkroczyła zatem przygotowana na wyzwania
przyszłości (o czym świadczy intensywna komputeryzacja i gromadzenie
multimediów), nie tracąc jednocześnie kontaktu z chlubną przeszłością
(co wyraża się w pielęgnowaniu dziewięćdziesiąt lat liczącej tradycji).
142
Fot. 25: Rok 2002. Od lewej kierownicy skonsolidowanych bibliotek IS PAN
i ISZiP UW – Leonarda Biesiadowska i Zdzisław Kłos. Z przodu: Zdzisław
Darasz, Jasmina Šuler-Galos, Alena Karlová.
Bibliografia:
Jaroszewski T. S., Architektura Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991.
Jeżowa M., Inspiracje naukowe Profesora Zdzisława Stiebera w pracach jego
uczniów w Uniwersytecie Warszawskim, [w:] Zdzisław Stieber 1903-1980.
Materiały z konferencji naukowej..., Wrocław 1982, s. 43-46 (por. też
w tym tomie s. 69-72).
Orzechowska H., Kłos Z., Notatki Jana Baudouina de Courtenay na książkach z jego księgozbioru zachowanych w Bibliotece Instytutu Filologii Słowiańskiej UW, [w:] Jan Niecisław Baudouin de Courtenay a lingwistyka
światowa, red. J. Rieger, M. Szymczak, S. Urbańczyk, Wrocław 1989,
s. 647-654.
Siatkowska E., Przodek „Zeszytów Łużyckich”, „Zeszyty Łużyckie” IV (1992),
s. 52-62.
Siatkowski J., Zdzisław Stieber, „Biuletyn PTJ”, XLI, 1985, s. 5-8.
Sieczkowski A., Łużyckie „akcenty” mojej biografii, „Zeszyty Łużyckie” IV
(1992), s. 35-51.
Część II:
Materiały
Skład osobowy
Kierownik Seminarium Slawistycznego
(w latach 1950-1952 – Sekcji Slawistycznej):
1915-1939, 1945-1950 – Stanisław Słoński
Kierownicy Katedry Filologii Słowiańskiej:
1952-1965 – Zdzisław Stieber
1966 – Zdzisław Libera – kurator
1967 – vacat
1967-1969 – Józef Magnuszewski
Składy dyrekcji Instytutu Filologii Słowiańskiej:
1969-1971 – Józef Magnuszewski; z-ca: Andrzej Sieczkowski
1971-1975 – Józef Magnuszewski; z-ca: Włodzimierz Pianka
1975-1978 – Józef Magnuszewski; z-ca: Jan Wierzbicki (1975-1977), Cezar Piernikarski (1977-1978)
1978-1981 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Halina Kuligowska (1978-1979),
Henryka Czajka (1979-1981)
1981-1984 – Cezar Piernikarski; z-ca: Halina Kuligowska
1984-1987 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Joanna Rapacka
1987-1991 – Kazimierz Feleszko; z-ca: Jan Wierzbicki
1991-1993 – Joanna Rapacka; z-ca: Svetlana Babić-Barańska; z-ca ds.
studenckich: Grażyna Szwat-Gyłybowa
1993-1996 – Janusz Siatkowski; z-ca: Jolanta Mindak; z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek
1996-1999 – Janusz Siatkowski; z-ca: Jerzy Molas; z-ca ds. studenckich:
Teresa Piotrowska-Małek
1999-2000 – Kazimierz Feleszko; z-ca: Jerzy Molas (p.o. dyrektora); z-ca
ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek
2000-2002 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Jerzy Molas; z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek
2002-2005 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Ignacy M. Doliński (2002-2004), Jerzy Molas (2004-2005); z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek
146
Przewodniczący Rady Instytutu Filologii Słowiańskiej:
Andrzej Sieczkowski (1968-1971), Janusz Siatkowski (1971-1974), Hanna
Orzechowska (1974-1976), Janusz Siatkowski (1976-1989), Jan Wierzbicki (1990-1991), Janusz Siatkowski (1991-1997), Teresa Dąbek-Wirgowa
(1997-1999), Janusz Siatkowski (1999-)
Kierownicy zakładów:
Zakład Filologii Bułgarskiej:
p.o. Henryka Czajka (1969-1973), Hanna Orzechowska (1973), Teresa Dąbek-Wirgowa (1974-1985), Janusz Siatkowski (1985-1990)
Zakład Filologii Czesko-Słowackiej:
Józef Magnuszewski (1969-1973), Cezar Piernikarski (1973-1977), Józef
Magnuszewski (1978-1983),
Zakład Filologii Czeskiej, Słowackiej i Łużyckiej:
Ewa Siatkowska (1983-1985), Cezar Piernikarski (1985-1989), Ewa Siatkowska (1989/1990)
Zakład Filologii Serbsko-Chorwackiej:
Józef Magnuszewski (1969-1973), Jan Wierzbicki (1973-1976), Włodzimierz Pianka (1976-1977), Hanna Orzechowska (1977-1978)
Zakład Jugoslawistyki (1978-1990):
Hanna Orzechowska (1978-1981), Jan Wierzbicki (1981-1985), Kazimierz
Feleszko (1985-1987), Krzysztof Wrocławski (1987-1990)
Zakład Dawnych Literatur
Zachodnio- i Południowosłowiańskich (1983-1990):
Józef Magnuszewski (1983-1990)
Zakład Języków Słowiańskich:
Janusz Siatkowski (1991-2000), Jolanta Mindak-Zawadzka (od 2000),
Zakład Literatur Słowiańskich:
Józef Magnuszewski (1991-1993), Joanna Rapacka (1993-2000), Zdzisław
Darasz (od 2001).
147
Pracownicy naukowo-dydaktyczni i dydaktyczni (krajowi):
Svetlana Babić-Barańska (1947-1999), mgr, st. wykładowca, język
serbsko-chorwacki, stała współpraca z IFS od 1982 (formalnie od
1991)
Magdalena Bogusławska, dr, asystent, literaturoznawstwo i kulturoznawstwo południowosłowiańskie (serbistyka, kroatystyka, macedonistyka), w ISZiP od 2004
Wanda Budziszewska (1924-1995), doc. dr hab., językoznawstwo słowiańskie, głównie bałkańskie i pogranicze folkloru, w KFS od 1962,
emer. 1979
Jerzy Chmielewski, mgr, st. wykładowca, językoznawstwo serbsko-chorwackie i język serbsko-chorwacki – w IFS 1970-1971 i 1973-1990; później praca w dyplomacji (por. Absolwenci )
Zofia (Kaszyńska-)Czajczyńska, mgr, asystent, literaturoznawstwo
czeskie, w KFS w 1957/1958
Henryka Czajka, prof. dr hab., literatura bułgarska i folklor południowosłowiański, w KFS od 1955, w 1967/1968 lektor języka polskiego na Uniwersytecie w Halle, 1974-1979 profesor na Uniwersytecie
Humboldta w Berlinie, od 1982 w Instytucie Rusycystyki UW, od
1993 w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego;
prodziekan Wydziału Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej (1984-1990), emer. 2000
Katarzyna Czajkowska, mgr, lektor języka ukraińskiego, w Seminarium Slawistycznym w latach 30.
Hanna Dalewska-Greń, dr, adiunkt, językoznawstwo słowiańskie,
w IFS 1980-1991; 1988-1991 w Instytucie Słowianoznawstwa/Slawistyki PAN; kierownik Pracowni Typologii Języków Słowiańskich;
sekretarz naukowy Komitetu Słowianoznawstwa PAN (1991-1993);
praca w MSZ – por. Absolwenci
Zdzisław Darasz, dr hab., prof. UW i UŁ, literaturoznawstwo południowosłowiańskie (słowenistyka, serbistyka, kroatystyka), w IFS
od 1995; 1971-1973 w UAM, 1973-2001 w UŚ
Teresa Dąbek-Wirgowa (1933-1999), prof. dr hab., prof. nadzw., literaturoznawstwo bułgarskie i kulturoznawstwo słowiańskie, w KFS
od 1965 – od 1992 także prof. w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW
148
Ignacy M. Doliński, dr, adiunkt, językoznawstwo południowosłowiańskie (bułgarystyka), w IFS od 1984; 1999/2000 wykładowca języka
polskiego na Uniwersytecie w Monachium
Andrzej Drawicz (1932-1997), dr hab., prof. UW, literaturoznawstwo
rosyjskie, w IFS od 1992 (poprzednio w UJ), w Instytucie Słowianoznawstwa/Slawistyki PAN 1991-1997; (1989-1991 przewodniczący
Komitetu Radia i Telewizji, 1978-1981 wykładowca w Towarzystwie
Kursów Naukowych)
Kazimierz Feleszko (1939-2001), prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo słowiańskie (serbokroatystyka, macedonistyka, śląskoznawstwo, socjolingwistyka), w IFS od 1979-1998 i 1999-2000; 1998-1999 w Uniwersytecie Opolskim, 2000-2001 w Instytucie Slawistyki
PAN; 1992-1995 na Uniwersytecie w Monachium; sekretarz Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (członek TNW
od 1989)
Józef Gołąbek (1889-1939), doc. dr, literaturoznawstwo słowiańskie,
w Seminarium Slawistycznym 1933-1939
Joanna Goszczyńska, dr hab., literaturoznawstwo zachodniosłowiańskie (słowacystyka, bohemistyka), w IFS od 1974
Aleksander Grabiński, dr, język serbsko-chorwacki, w Seminarium Slawistycznym 1922-1926
Zbigniew Greń, prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo słowiańskie
(bohemistyka, śląskoznawstwo, socjolingwistyka), w IFS od 2002,
1979-1983 w Instytucie Filologii Słowiańskiej UJ, od 1983 w Instytucie Słowianoznawstwa PAN: od 1996 kierownik Pracowni Języka
Czeskiego i Słowackiego, 1996-1999 wicedyrektor Instytutu Slawistyki PAN, od 1999 jego dyrektor; 1990-1992 sekretarz Komitetu
Językoznawstwa PAN
Mieczysław Holzer (1926-1987), mgr, z-ca asystenta, w Seminarium
Slawistycznym 1950/51
Maria Jeżowa, prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo słowiańskie,
w KFS od 1951; 1950/51 asystent w KFS UJ; od 1976 w Zakładzie
Języka Rosyjskiego Instytutu Rusycystyki, dyrektor Instytutu Rusycystyki (1971-1975), dziekan Wydziału Rusycystyki, Slawistyki
i Lingwistyki Stosowanej (1975-1978), prorektor UW (1978-1981),
emer. 1991
149
Elżbieta Kaczmarska, dr, asystent, językoznawstwo zachodniosłowiańskie (bohemistyka), w IFS od 2004
Maria Karpiuk-Domagała, mgr, st. asystent, językoznawstwo serbsko-chorwackie, w IFS 1978-1988
Joanna Królak, dr, adiunkt, literaturoznawstwo czeskie, w IFS od 1989
Barbara Kuc zm. 1986, mgr, asystent, w IFS 1978-1982
Halina Kuligowska, dr, adiunkt, literaturoznawstwo czeskie, w KFS od
1956 (biblioteka), na etacie naukowo-dydaktycznym od 1968, emer.
1991
Halina Lisowska, dr, adiunkt, literaturoznawstwo polskie, w Seminarium Slawistycznym 1945-1948
Stefan Łaszewski, mgr, z-ca profesora, adiunkt, wykładowca (1890-1960), językoznawstwo i język bułgarski, w Seminarium Slawistycznym i KFS 1928-1939 i 1945-1960; 1952-1956 adiunkt w Katedrze Języka Rosyjskiego Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej
w Warszawie
Józef Magnuszewski (1924-1994), prof. dr, prof. zw., literaturoznawstwo słowiańskie, folklorystyka słowiańska, w Seminarium Slawistycznym od 1951 – asystent na Uniwersytecie w Poznaniu 1949-1952; w Zakładzie Słowianoznawstwa PAN 1952-1962, kierownik
Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców (1963-1968), prodziekan Wydziału Rusycystyki i Slawistyki (1978-1981); członek Akademii Umiejętności, członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego
Warszawskiego, emer. 1994
Ryszard Michalik, dr, asystent, językoznawstwo zachodnio- i południowosłowiańskie, w KFS/IFS 1968-1974; lektor języka polskiego 1974-1977 (Warna) i 1992-1999 (Płowdiw i Kiszyniów), wyższy współpracownik naukowy w Bułgarskiej Akademii Nauk w Sofii, 1999-2002 st. wykładowca w „Polonicum” (UW), emer. 2005
Agnieszka Mikołajczyk, mgr, asystent, literaturoznawstwo południowosłowiańskie, w IFS 1989-1991
Zygmunt Mikulski, mgr, język litewski, w KFS 1955-1968?
Jolanta Mindak-Zawadzka, dr hab., prof. UW, językoznawstwo słowiańskie i bałkańskie (macedonistyka, albanistyka, serbokroatystyka), w IFS od 1991; 1978-1979 w Instytucie Neofilologii (Zakład
Filologii Słowiańskiej) Uniwersytetu Śląskiego, 1979-1991 w Instytucie Słowianoznawstwa PAN
150
Jerzy Molas, dr, adiunkt, językoznawstwo południowosłowiańskie (serbistyka, kroatystyka) i polonistyczne; w IFS od 1990; 1997/1998
wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie w Monachium
Antonina Obrębska-Jabłońska (1901-1994), prof. dr, prof. zw., językoznawstwo słowiańskie, w Seminarium Slawistycznym i KFS 1945-1957; organizator i pierwszy kierownik Katedry Filologii Białoruskiej UW (1957-1968) – 1925-1934 asystent przy Studium Slawistycznym UJ, 1935-1939 w Katedrze Językoznawstwa Indoeuropejskiego UW (wykłady dla slawistów); 1953-1957 kierownik Pracowni Filologii Białoruskiej Instytutu Polsko-Radzieckiego (1953-1957),
przeniesionej do Zakładu Słowianoznawstwa PAN (1957-1968), kierownik Pracowni Języka Rosyjskiego tegoż zakładu (1964-1968), organizator i pierwszy przewodniczący Komisji Językoznawczej Białostockiego Towarzystwa Naukowego (do 1977)
Irena Halina Olszewska (1914-2000), mgr, st. wykładowca, językoznawstwo serbsko-chorwackie i język serbsko-chorwacki, w Seminarium
Slawistycznym od 1936, w IFS do 1980, emer. 1979
Hanna Orzechowska (1926-2005), prof. dr hab., prof. zw., językoznawstwo południowosłowiańskie i porównawcze słowiańskie, w Seminarium Slawistycznym od 1950, od 1981 w Katedrze Słowiańskiego
Językoznawstwa Porównawczego UW, emer. 1986
Dorota Paciukanis, mgr, wykładowca, język czeski, w IFS od 1992
Patrycjusz Pająk, dr, adiunkt, literaturoznawstwo zachodnio- i południowosłowiańskie, w IFS od 2000
Włodzimierz Pianka, prof. dr hab., prof. nadzw., dr h.c. Uniwersytetu św. św. Cyryla i Metodego w Skopiu, językoznawstwo słowiańskie, w KFS i IFS 1967-1977 i od 2002, prodziekan Wydziału Rusycystyki i Slawistyki (1976/77) – w latach 1959-1967 lektor jęz.
polskiego w Skopiu, 1975/1976 visiting professor na Uniwersytecie
w Helsinkach; w Uniwersytecie Śląskim (1977-1982): kierownik (Samodzielnego) Zakładu, a następnie Katedry Filologii Słowiańskiej
UŚ (1977-1982), prodziekan Wydziału Filologicznego (1980-1981);
w Uniwersytecie Wiedeńskim 1982-2002; członek zagraniczny Macedońskiej Akademii Nauk i Sztuk, sekretarz Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
151
Fot. 26: Skopie, rok 1998. Uroczystość wręczenia dyplomów honoris causa:
dr h.c. Włodzimierz Pianka (z lewej) i dr h.c. Otto von Habsburg, polityk EU.
Cezar Piernikarski (1928-1991), prof. dr hab., prof. zw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie i ogólne, w KFS p.o. asystenta w 1956,
następnie na stałe od 1963; 1956-1957 w Pracowni Bohemistycznej
Zakładu Słowianoznawstwa PAN, 1957-1963 lektor jęz. polskiego
na Uniwersytecie w Ołomuńcu, 1971-1974 lektor jęz. polskiego na
Uniwersytecie w Tybindze, 1978-1980 visiting professor i kierownik
Slavisch Seminarium na Uniwersytecie w Amsterdamie
Teresa Piotrowska-Małek, mgr, wykładowca, językoznawstwo czeskie,
w IFS od 1982
Joanna Rapacka (1939-2000), prof. dr hab., prof. zw., literaturoznawstwo południowosłowiańskie; 1971-1974 wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie we Florencji; w IFS od 1974; członek zagraniczny Chorwackiej Akademii Nauk i Sztuk, członek Komitetu Słowianoznawstwa PAN, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1998-2000 – członek Prezydium)
152
Maria Rudzińska, mgr, asystent, językoznawstwo słowiańskie, w Seminarium Slawistycznym 1927-1938
Danuta Rytel-Kuc, dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie i konfrontatywna gramatyka słowiańsko-niemiecka,
w IFS 1995-1999; 1977-1995 w Instytucie Słowianoznawstwa/Slawistyki PAN, obecnie prof. zw. i dyrektor Instytutu Slawistyki Uniwersytetu w Lipsku
Ewa Siatkowska, prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie na tle ogólnosłowiańskim, w Seminarium Slawistycznym od 1951, emer. 2002
Fot. 27: Profesor Ewa Siatkowska.
Janusz Siatkowski, prof. dr hab., prof. zw., dr h.c. Uniwersytetu Karola
w Pradze, językoznawstwo słowiańskie i niemiecko-słowiańskie kontakty językowe, aspirant w KFS (1953-1956); 1955-1982 w Zakła-
153
dzie/Instytucie Słowianoznawstwa PAN – kierownik Zakładu Słowianoznawstwa PAN (1974-1977) i dyrektor Instytutu Słowianoznawstwa PAN (1977-1982); w IFS od 1982 – prodziekan Wydziału
Polonistyki (1987-1990); przewodniczący Komitetu Słowianoznawstwa PAN (1991-1996) i honorowy przewodniczący tegoż Komitetu od 2001, wiceprzewodniczący Komitetu Językoznawstwa PAN
(1975-1984), przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Języka Polskiego PAN (1973-1980), wiceprzewodniczący Rady Naukowej Instytutu Slawistyki PAN (1993-2003) i jej przewodniczący (od 2003),
przewodniczący Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1989-1991, 2001-2004), przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Slawistów (1993-1998) i członek honorowy tegoż Komitetu
(od 2003), emer. 1999
Fot. 28: Profesor Janusz Siatkowski w todze doktora honorowego Uniwersytetu
Karola w Pradze.
154
Andrzej Sieczkowski (1913-1998), prof. dr, prof. nadzw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie, asystent w Seminarium Slawistycznym
1937/38 i ponownie st. asystent od 1946; – lektor jęz. polskiego
w Pradze 1948-1952, emer. 1977
Adam Skorupiński, mgr, asystent stażysta, literaturoznawstwo południowo-zachodnio-słowiańskie, w IFS 1992/93
Stanisław Słoński (1879-1959), prof. dr, prof. zw., dr h.c. Uniwersytetu Sofijskiego, językoznawstwo słowiańskie, założyciel Seminarium
Slawistycznego w 1915 – prorektor Wolnej Wszechnicy Polskiej i honorowy profesor Wydziału Humanistycznego Wolnej Wszechnicy
Polskiej, prezes Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego (1925-1939), prodziekan Wydziału Humanistycznego UW (1945/1946),
dyrektor Kolegium Słowiańskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego (1947-1949), wiceprzewodniczący II Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Warszawie (1934), członek korespondent Bułgarskiej Akademii Nauk
Roman Smal-Stoc’kyj (Smal-Stocki, zm. 1969), prof. dr, językoznawstwo ukraińskie, w Seminarium Slawistycznym w latach 1915-1939
(profesor od 1926) – sekretarz Instytutu Naukowego w Warszawie
w latach 1929-1939; 1939-1945 na Uniwersytecie w Pradze, 1945-1947 w Niemczech, od 1947 w USA, m.in. w Instytucie Słowiańskim w Milwaukee
Danuta Sosnowska, dr, adiunkt, literaturoznawstwo polonistyczne, czeskie i ukraińskie, w IFS od 1995
Zdzisław Stieber (1903-1980), prof. dr, prof. zw., językoznawstwo słowiańskie, asystent UJ w 1935, zaproszony w tym samym roku do
objęcia Katedry Filologii Słowiańskiej w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (nominacja w 1937), 1939-1941 i 1944/1945 profesor w Katedrze Języka Polskiego Uniwersytetu im. Iwana Franki
we Lwowie, prowadzący tajne nauczanie uniwersyteckie we Lwowie
1941-1944, organizator i kierownik Katedry Języka Polskiego Uniwersytetu Łódzkiego (1945-1952), w Seminarium Slawistycznym
w 1951/1952, kierownik KFS 1952-1965 – organizator Warszawskiej
Pracowni Slawistycznej (od 1954), przekształconej w 1958 w Pracownię Filologii Zachodniosłowiańskiej, szczególnie zaś: II Pracowni Dialektologicznej (kaszubskiej) Zakładu Językoznawstwa (przeniesionej w 1960 do Zakładu Słowianoznawstwa PAN i Pracowni
Bohemistycznej Zakładu Słowianoznawstwa PAN, kierownik tegoż
155
Zakładu (1961-1973), twórca Biblioteki Zakładu Słowianoznawstwa
(obecnie: Instytutu Slawistyki) PAN; członek korespondent PAU
(od 1954 r.), członek PAN (korespondent od 1954, rzeczywisty od
1961), członek Bułgarskiej Akademii Nauk, Akademii Nauk Bośni
i Hercegowiny, Société Linguistique de Paris, wiceprezes (1949-1954
i 1959-1960) i prezes (1964-1966) Polskiego Towarzystwa Językoznawczego i jego członek honorowy, honorowy przewodniczący Komitetu Słowianoznawstwa PAN, emer. 1973
Sergiusz Stocki, mgr, asystent, język i literatura rosyjska, w Seminarium Slawistycznym 1930-1935
Jolanta Sujecka, doc. dr hab., asystent-stażysta w IFS 1983-1986, od
1986 w Instytucie Slawistyki PAN
Grażyna Szwat-Gyłybowa, dr, adiunkt, literaturoznawstwo i kultura
bułgarska, w IFS od 1981, zastępca dyrektora Instytutu Slawistyki
PAN ds. ogólnych od 2003, w latach 1994-1999 praca w dyplomacji
(por. Absolwenci )
Mirosława Szymańska, dr, asystent, literaturoznawstwo serbokroatystyczne, w IFS 1985-1988
Jerzy Śliziński (1920-1988), prof. dr, prof. nadzw., literaturoznawstwo
zachodniosłowiańskie, w KFS 1949-1965, potem kierownik II sekcji
historyczno-literackiej Zakładu Słowianoznawstwa PAN
Daniela Tomczyk-Baszkiewicz, mgr, st. asystent, literatura i folklor
bułgarski, w IFS 1975-1980
Dorota (Majewska-)Wielechowska, mgr, asystent, w IFS 1983-1986
Jan Wierzbicki (1934-1996), dr hab., prof. UW, literaturoznawstwo
słowiańskie, w KFS od 1956 – prodziekan Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej w 1975, prodziekan Wydziału Polonistyki 1990-1993
Krzysztof Wrocławski, dr hab., prof. UW, profesor h.c. Uniwersytetu
św. św. Cyryla i Metodego w Skopiu, literaturoznawstwo i kulturoznawstwo słowiańskie, w IFS od 1978 – lektor języka polskiego
w Skopiu (1967-1970), 1965-1978 w Instytucie Języka, Literatury
i Kultury Polskiej „Polonicum”, wicedyrektor „Polonicum” (1975-1978), wiceprzewodniczący Komisji do spraw Folkloru Słowiańskiego przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów w latach 1988-2003; prodziekan Wydziału Polonistyki 1991-1995; członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; członek Komitetu
Słowianoznawstwa PAN (od 1990, członek Prezydium od 2003)
156
Fot. 29: Dyplom dla profesora honorowego Uniwersytetu w Skopiu –
Krzysztofa Wrocławskiego
157
Doktoranci Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej
w roku 2005:
Agnieszka Dejnowicz-Weliczkow, mgr, literaturoznawstwo bułgarskie, IV rok
Maciej Falski, mgr, literaturoznawstwo chorwackie i południowosłowiańskie, kulturoznawstwo południowosłowiańskie, IV rok
Marcin Filipowicz, mgr, literaturoznawstwo zachodniosłowiańskie,
IV rok
Magda Grützmacher, mgr, językoznawstwo serbskie i macedońskie,
III rok
Milena Hebal-Jezierska, mgr, językoznawstwo czeskie, III rok
Anna Hejduk, mgr, językoznawstwo czeskie i łużyckie, III rok
Marcin Jańczuk, mgr, językoznawstwo słowenistyczne, II rok
Anna Kobylińska, mgr, literaturoznawstwo słowackie, I rok
Małgorzata Kryska, mgr, literaturoznawstwo kroatystyczne, II rok
Robert Kulmiński, mgr, kulturoznawstwo zachodniosłowiańskie, IV rok
Grażyna Łyżwa, mgr, literaturoznawstwo słoweńskie i słowackie, V rok
Zofia Niemyska, mgr, językoznawstwo serbskie, II rok
Maria Politowicz, mgr, literaturoznawstwo czeskie, II rok
Norbert Różycki, mgr, literaturoznawstwo serbskie i południowosłowiańskie, V rok
Sylwia Siedlecka, mgr, literaturoznawstwo bułgaskie, I rok
Marcin Szczepański, mgr, językoznawstwo serbskie i łużyckie, III rok
Ilona Świtkowska, mgr, językoznawstwo chorwackie, glottodydaktyka,
II rok
Lektorzy i wykładowcy języka
(nazwiska lektorów zagranicznych zostały wyróżnione
pismem pochyłym)
Język bułgarski:
1928-1939, 1946-1959 Stefan Łaszewski
1957-1979 Henryka Czajka
1966-1968 Teresa Dąbek-Wirgowa
1978-1981 Chriska Nedełczewa-Simeonowa
1981-1986 Christina Panteleewa
1986-1989 Błagowesta Lingorska-Naczewska
158
1989-1991 Dobrina Georgiewa-Daskałowa
1991-1993 Błagowesta Lingorska-Naczewska
1994-1997 Iwanka Gugułanowa
1995-1998 Ignacy Doliński
1997-1999 Walentin Geszew
1998-2002 Iliana Genew-Puchalewa
od roku 2002 Iwana Karadenizowa
Język chorwacki:
(do roku 1992 lektoraty języka serbsko-chorwackiego)
1992-1999 Marija (Marina) Trumić-Kisić
1999/2000 Ivana Vidović
2000-2003 Dubravko Vencl
2003/04 Neven Lukačević
od roku 2004 Josip Lasić
Język czeski:
1922-1930 Bohumil Vydra
1931-1935 Josef Kurz
1936-1939 Otto Ritz
1946-1953 Andrzej Sieczkowski
1948-1953 Jerzy Śliziński
1955-1958 Zdeněk Smejkal
1958-1961 Marta (?) Chamrádová
1960-1966 Jiří Damborský
1966-1971 Jiří Fiala
1966-1968 Cezar Piernikarski
1971-1975 Olga Martincová
1976-1979 Jiří Fiala
1979-1982 Josef Jodas
1982-1983 Hana Stejskalová
od roku 1983 Teresa Piotrowska-Małek
1985-1990 Helena Poláková
1990/1991 Monika Římánková
1992-1994 Petr Hora
od roku 1992 Dorota Paciukanis
1994/95 Martina Karlová
1994/95 Věra Nerudová-Wojnarová
1994/95 Danuta Rytel-Kuc
1995/96 Jan Linka
od roku 1996 Alena Karlová
159
Język górnołużycki
1933-1939 Jurij Ješki (Jeschky)
kursy języka prowadzone co 2 lata w letnich semestrach:
1997 Hync Richtaŕ,
1999 Timo Meškank
2001 Timo Meškank
2003 Fabian Kaulfürst
2005 Fabian Kaulfürst
Język macedoński:
w latach 70. Włodzimierz Pianka
w latach 80. Krzysztof Wrocławski
w latach 90. Magdalena Bogusławska,
Jolanta Mindak,
Język serbski:
(do roku 1992 lektoraty języka serbsko-chorwackiego)
1992-1998 Svetlana Babić-Barańska
1992/93 Danko Šipka
1997/98 Anna Bloch
1998/99 Jerzy Molas
1999-2004 Svetlana Bogojević
od roku 2004 Gavra Dražić
Język serbsko-chorwacki:
(od roku 1992 odrębne lektoraty języka serbskiego i chorwackiego)
1922-1926 Aleksander Grabiński
1932-1938 Julije Benešić
1946-1953 Halina Olszewska
1957-1960 Bogdan Terzić
1960/61 Bulcsú László
1961-1963 Milan Moguš
1963-1965 Miroslav Topić
1965-1967 Josip Buljovčić
1967-1969 Danilka Ðurišić
1971-1973, 1974/1975 Mladen Jovanović
1975/1976 Milun Marić
1976-1979 Petar Prpić
1979-1983 Jelena Jovanović
1981-1992 Svetlana Babić-Barańska
1983-1987 Vladan Prodanović
160
1987-1991 Dragan Lilić
1991/92 Marina Trumić-Kisić
Język słowacki:
1994/95 Denisa Geislerová
1995-1999 Peter Káša
1999-2003 Marian Milčák
od roku 2003 Peter Milčák
Język słoweński:
1959-1962 Hanna Orzechowska
1997/98 Joanna Pomorska
od roku 1994 Jasmina Šuler-Galos
Pracownicy sekretariatu:
Wanda Nowak-Rajačić (1970-1973), Wiesława Iwanicka (1973-1975), Irena Andrzejewska (1975-1978), Jolanta Bochniak-Rajska
(1978-1979), Jadwiga Raczkowska (1979-1982), mgr Sławomir Olszewski (1980-1991) – zm. 1991, Ewa Ładzińska-Geczewa (1981-1982), Anna Broszczak od 1983 (od 1991 – kierownik sekretariatu), Jolanta Ziniewicz (1991), Bożena Burczycka (od 1991)
Pracownicy biblioteki:
mgr Halina Kuligowska (1956-1968), mgr Ewa Hunca-Baker (1968-1969), mgr Maria Wiśniewska-Kacprzak (1969-1977), Małgorzata
Arcichowska (1974-1976), mgr Janina Górka (1976-1981), mgr Marta Osmólska (1981-1983), mgr Liliana Mieszczańska (1983-1984), mgr
Barbara Kuc (1984-1985) – zm. 1996, mgr Krzysztof Szurmak (1986),
mgr Katarzyna Bochenek (1987-1999), mgr Zdzisław Kłos, kustosz (od
1977, od 1991 p.o. kierownika biblioteki), Iwona Goździkowska (2000-2003), Krystyna Krasiejko (od 2000)
Pracownicy obsługi:
Paulina Wicik (1945-1972), Teodozja Pawlak (1972-1977), Eugenia
Krajewska (1977/1978), Ryszard Tywonek (od 1995), Elżbieta Gromulska (2001), Iwona Foryszewska (od 2001), Celina Michalska (od
2002)
Sylwetki
Svetlana Babić-Barańska
(1947, Sarajewo – 1999, Warszawa)
Z plejady lektorów języków słowiańskich Instytutu postać Svetlany
Babić-Barańskiej wyróżnia się w okresie powojennym w sposób szczególny. Jej losy łączą liczną grupę tych, którzy przybywali na slawistykę
warszawską z zagranicy – zapisując się mocniej lub słabiej w pamięci kolegów i studentów – oraz miejscowych, którzy tworzyli nasz warszawski
zespół. Taką postacią była Svetlana – przybysz, a zarazem jedna z nas,
mieszcząca się po obu stronach.
Urodzona w Sarajewie, znalazła się w Warszawie jako córka ambasadora Jugosławii w Polsce. Po ukończeniu warszawskiego liceum Batorego
w roku 1965 zdecydowała się na studia polonistyczne. Taki wybór kierunku studiów był komentowany w środowisku polonistycznym i slawistycznym. Jako córka dyplomaty o mocnej pozycji w kraju komunistycznym,
bardziej od Polski otwartym na kontakty z Europą Zachodnią, Svetlana mogła studiować kierunki bardziej atrakcyjne, mogła też kontynuować studia za granicą. Decyzja związania poprzez studia swej przyszłości z Polską świadczyła o tym, jak głęboko zaakceptowała emocjonalnie
nasz kraj, Polaków, naszą mentalność, obyczajowość. A przecież w tamtych latach Polska i Polacy traktowani byli przez Jugosłowian z pewnym
162
poczuciem wyższości, uzasadnionej relatywną niezależnością polityczną
Titowskiej Jugosławii i względnym dobrobytem.
Taka postawa obca była Svetlanie. Od początku Jej studiów uniwersyteckich otaczała ją powszechna sympatia. Do dzisiaj ciepło Ją wspominają profesorowie poloniści. Jej zamążpójście za Polaka, pomijając względy
czysto osobiste, było dalszym konsekwentnym wyrazem tej postawy wobec Polski i ugruntowało na stałe jej wybór Polski jako drugiej Ojczyzny.
Svetlana Babić-Barańska współpracowała z Instytutem od początku
lat osiemdziesiątych, na stałe, formalnie związała się z nami od roku
1991. Dobre opinie, jakie wyprzedziły jej przyjście do nas, w pełni się
potwierdziły. Urok osobisty (towarzyszący, trudno o tym nie pamiętać,
niepośledniej urodzie – była jasnowłosą blondynką typu raczej polskiego
niż bałkańskiego), umiejętność nawiązywania świetnego kontaktu ze studentami – to były niektóre tylko jej walory doceniane w Instytucie. Stała
się szybko powszechnie lubianym członkiem naszego zespołu. W trudnych
czasach stanu wojennego i później dzieliła nasze przekonania i odczucia.
Równie dobrze orientowała się w życiu naukowym i kulturalnym zarówno
Jugosławii, jak i Polski. Stanowiła więc dla nas ważne źródło wiadomości
o tym, co się dzieje w jej pierwszej ojczyźnie, a była także dostarczycielką najciekawszych, ukazujących się w owych latach w Jugosławii pism
opozycji intelektualnej. To była „nasza” Svetlana, idealny mediator między obydwoma krajami i kulturami. Dzięki takim jak ona wykładowcom
studenci mogli szczerze pokochać świat, w który wprowadzały ich studia
filologiczne. Obdarzona naszym pełnym zaufaniem, w latach 1991-1994
pełniła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu. Była także utalentowanym
tłumaczem z języka polskiego na serbski. Przełożyła m.in. Wojnę futbolową Ryszarda Kapuścińskiego, Socjologię kultury Antoniny Kłoskowskiej,
Hanemanna S. Chwina.
Dotknięta w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ciężką chorobą,
musiała przerwać pracę w Instytucie, a my na próżno czekaliśmy na jej
powrót. Zmarła przedwcześnie, a w jednym z przemówień na pogrzebie,
który zgromadził wielu jej byłych studentów, padło określenie doskonale
do niej pasujące – była dla nas jasnym promieniem z Bałkanów, który
niestety na zbyt krótko zagościł w pochmurnej Polsce.
(Pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim Katolickim, kwatera 315 przy murze).
Julije Benešić
(1883, Ilok – 1957, Zagrzeb)
Chorwacki pisarz, publicysta, tłumacz i działacz kultury. Studiował
w Krakowie, Pradze i Zagrzebiu; początkowo przez pewien czas pracował jako nauczyciel gimnazjalny i akademicki, aby później poświęcić się
przede wszystkim działalności kulturalnej. W latach 1921-1926 oraz 1939-1940 był intendentem Chorwackiego Teatru Narodowego w Zagrzebiu,
gdzie położył wielkie zasługi dla modernizacji i podniesienia poziomu artystycznego chorwackiej sceny. W latach 1917-1918 był redaktorem najważniejszego chorwackiego pisma literackiego „Savremenik”, a w okresie
1912-1910 redaktorem serii wydawniczej Stowarzyszenia Pisarzy Chorwackich (Društvo hrvatskih književnika). Przez całe życie publikował
eseje, recenzje i felietony, dotyczące głównie chorwackiego życia kulturalnego, a szczególnie teatru (Razgovori, 1922; Kritike i članci, 1943);
w roku 1922 wydał zbiór wierszy Istrgnuti listovi, zaś kolejny tom, Fili,
kanconijer ili pjesmarica, ukazał się pośmiertnie dopiero w 1967 roku.
Najwybitniejsze dokonania Benešicia wiążą się jednakże z jego działalnością jako tłumacza literatury polskiej oraz animatora kontaktów
polsko-chorwackich. Fascynacja kulturą polską sięgała u niego studiów
w Krakowie, kiedy nawiązał kontakty z polskimi intelektualistami, m.in.
z Marianem Zdziechowskim; później pracował jako lektor języka polskiego
na uniwersytecie w Zagrzebiu, zaś w latach 1930-1938 przebywał w Warszawie jako delegat jugosłowiańskiego ministerstwa oświaty, pracując też
jako lektor języka serbsko-chorwackiego oraz prowadząc seminaria z literatury chorwackiej na Uniwersytecie Warszawskim. Bibliografia przekładów Benešicia z literatury polskiej liczy ponad sto dwadzieścia pozycji; są
wśród nich dzieła niemal wszystkich najwybitniejszych pisarzy polskich,
a do arcydzieł zalicza się tłumaczenie Dziadów Adama Mickiewicza; obok
tłumaczeń publikował także artykuły przybliżające publiczności chorwackiej literaturę polską. Do dziś Benešicia uważa się za najwybitniejszego
polonistę chorwackiego, a jego zasługi dla popularyzacji kultury polskiej
w Chorwacji są nie do przecenienia.
W czasie swego pobytu w Warszawie był on także inicjatorem oraz
redaktorem serii wydawniczej Biblioteka Jugosłowiańska, w ramach której w Polsce ukazało się kilkanaście najwybitniejszych tekstów literatury
chorwackiej i serbskiej; na potrzeby pracy lektora opracował Gramatykę
164
języka chorwackiego czyli serbskiego (1937) oraz Słownik chorwacko-polski (Hrvatsko-poljski rječnik, 1949). Ważnym dokumentem pobytu Benešicia w Warszawie jest tom wspomnień Osiem lat w Warszawie (Osam
godina u Varšavi, 1985).
Maciej Falski
Wanda Budziszewska
(1925, Gosławice – 1995, Warszawa)
(Tekst był publikowany w „Studiach z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”,
t. 33 (1996), s. 15-20.)
Docent dr hab. Wanda Budziszewska zmarła po krótkiej chorobie
17 stycznia 1995 roku. Była znana i lubiana w środowisku slawistycznym.
Odznaczała się skromnością, wręcz nieśmiałością, pogodą i życzliwością
dla ludzi. Cechowała ją też wyjątkowa pasja naukowa. Wytarty frazes, że
żyła nauką, w jej wypadku był bardzo prawdziwy.
Urodziła się w 1925 roku w Gosławicach nad Wartą, gdzie jej ojciec,
Józef Budziszewski, z zawodu chemik, był dyrektorem cukrowni. Cała rodzina Wandy była uzdolniona artystycznie. Matka Zofia grała na pianinie,
miała też zdolności literackie. Ojciec matki, Edward Gąsiorowski, malował (wnuczka odziedziczyła po nim zamiłowanie do malarstwa). Brat,
Bogdan Budziszewski, był zdolnym aktorem występującym w teatrach
Poznania, Kalisza, Radomia i Kielc.
Wanda Budziszewska zdała maturę na konspiracyjnych kompletach.
Ucząc się, pracowała zarobkowo, aby pomóc finansowo rodzinie. Po wojnie ukończyła polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu i przez pewien czas pełniła tam obowiązki asystentki. Potem
zaczęła uczyć w szkole, w Górze Kalwarii.
Jeszcze jako studentka zajmowała się zbiorami Biblioteki w Kórniku. Wydała razem z Marią Krzymuską Dialog o zmartwychwstaniu Pańskim z tejże Biblioteki (Poznań 1949). Do podobnej tematyki wróciła po
latach, opracowując rękopisy południowosłowiańskie ze zbiorów specjalnych Biblioteki Narodowej w Warszawie („Rocznik Slawistyczny” XXX,
I, 1970, s. 46-52).
W doborze tematów prac naukowych była indywidualistką. Interesowały ją zagadnienia mało we współczesnym językoznawstwie polskim
popularne. Już temat jej pracy magisterskiej był oryginalny. Pisała o żargonie wędrownych sprzedawców obrazów – ochweśników (Żargon ochweśnicki, Wrocław 1957, por. też „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego
Towarzystwa Naukowego” III, 1975; „Język Polski” XLIX, 1969, s. 305-309). I do tego tematu wróciła już jako dojrzały naukowiec, dokonując syntezy słowiańskich żargonów zawodowych (Język i jego odmiany
w aspekcie porównawczym, Wrocław 1956, s. 227-232).
166
Po przejściu do szkolnictwa, przy pełnym obciążeniu dydaktycznym,
wieczorami i nocami pracowała nad słowiańskim słownictwem z zakresu
przyrody żywej. Owocem tych wysiłków był imponujący zbiór materiału,
z którego korzysta obecnie wielu uczonych. Jej Słowiańskie słownictwo
dotyczące przyrody żywej (Wrocław 1965), poprzedzone artykułem o tej
samej tematyce („Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa
Naukowego” VIII, 1962, s. 50-62), zostało uznane za dysertację doktorską.
Wówczas to Wanda Budziszewska otrzymała etat adiunkta w ówczesnej
Katedrze Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, kierowanej
przez profesora Zdzisława Stiebera. Profesor Zdzisław Stieber, a także
profesor Franciszek Sławski, byli jej mistrzami naukowymi. Od nich przyjęła zamiłowanie do analiz materiałowych.
Na uniwersytecie Wanda Budziszewska wybrała kierunek południowosłowiański. Węższą jej specjalnością był język bułgarski, zainteresowaniami sięgała jednak poza kraje i języki słowiańskie. Tematem następnej
większej jej pracy były Zapożyczenia greckie w historii języka bułgarskiego (Warszawa 1969) – dysertacja habilitacyjna, na podstawie której
otrzymała etat docenta. Po habilitacji jej produkcja naukowa znacznie
się zwiększyła: przed habilitacją wydała dwie książki i siedem artykułów,
po habilitacji – trzy książki i ponad siedemdziesiąt artykułów.
Zajmowała się grecyzmami w językach południowosłowiańskich
(„Rocznik Slawistyczny” XXVIII, I, 1967, s. 37-39) i północnosłowiańskich („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XIX, 1950, s. 109-114)
oraz slawizmami w języku greckim (monografia Zapożyczenia słowiańskie
w dialektach nowogreckich, Warszawa 1991, Słownik bałkanizmów w dialektach Macedonii Egejskiej, Warszawa 1953; por. też artykuły publikowane w „Studiach z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XII, 1974, s. 109-113
i w „Linguistique Balkanique” XXVIII, 2, 1955, s. 63-64). Badała slawizmy w dialektach rumuńskich (por. Językowe Studia Bałkanistyczne II,
1990, s. 9-19), włącznie z dialektem Meglenorumunów („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XVI, 1977, s. 149-161) i Arumunów. Badała
też wspólne grecyzmy bułgarskie i rumuńskie („Z polskich studiów slawistycznych. Językoznawstwo”, seria 3, 1965, s. 295-302).
Nauczyła się mówić po nowogrecku, swobodnie czytała po rumuńsku,
znała dobrze język bułgarski. Biernie znała wszystkie języki słowiańskie.
Wanda Budziszewska jest autorką wielu studiów wyrazowych rozpatrywanych na bardzo szerokim tle porównawczym. Omawiała najczęściej
wyrazy dialektalne bądź specjalistyczne. Wymienić tu można studia wyrazowe takie, jak na przykład: wielkopolskie gzik ‘twaróg’ („Język Polski”
167
LXVI, 1966, s. 73-74), modrzew ‘Larix’ („Rocznik Slawistyczny” XXXV,
I, 1975, s. 21-23), bułg. dial. znozd, znozda („Rocznik Slawistyczny”
XXXIX, I, 1979, 47-49), bułg. skrebr ‘powojnik, wiciokrzew’ („Rocznik
Slawistyczny” XLV, I, 1955, s. 51-54), wschsłow. slimen, sliven ‘padalec’ („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXV, 1959, s. 71-72), ps.
*rosopast~ ‘chelidonius maius’ (Slawistyczne studia językoznawcze, 1987,
s. 83-84), ps. *slp ‘rodzaj sieci’ („Rocznik Slawistyczny” XLVIII, 1952,
s. 25-26), rus. vlaseželišče ‘plejady’ („Rocznik Slawistyczny” XLV, I, 1955,
s. 87-88) i in. Czasem śledziła nazwy określonego desygnatu: słowiańskie
nazwy tęczy, węża, dziewanny („Rocznik Slawistyczny” XLVII, I, 1957,
s. 77-82), lilii wodnej („Prace Filologiczne” XXV, 1975, s. 281-300), ogrodzenia u studni w dialektach bułgarskich i rumuńskich („Ezik i literatura”,
XXXIII, 1978, 6, s. 91-94) itd.
Interesowały Wandę Budziszewską zoonimy („Z polskich studiów slawistycznych”, seria 5, 1978, s. 463-468). Oryginalnym połączeniem zoonimii z hydronimią jest jej artykuł o nazwach rzek w funkcji psich imion
(„Onomastica” XXXIII, 1989, s. 235-237), w którym zauważa, że imiona
te – zgodnie z wierzeniami wielu ludów – miały bronić psy przed wścieklizną. Imionom ochronnym u ludzi poświęciła inny artykuł („Onomastica”
XXXIV, 1989, s. 237-244). Pisała też o teonimach w funkcji imion osobowych („Onomastica” XXXVII, 1992, s. 93-95).
Zajmowała się wyrazami bliskoznacznymi, np. historią pol. nęcić, wabić, mamić, łudzić, gwar. nadziać („Rocznik Slawistyczny” XXXIII, 1973,
s. 93-112). Czasem badania jej dotyczyły określonego pola semantycznego, na przykład spiskiego słownictwa kościelnego („Zeszyty Naukowe
Wydz. Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego”, 5, 1988, s. 119-124),
rumuńskiej terminologii sakralnej, połabskiego słownictwa botanicznego
(razem z B. Szydłowską-Ceglową w Munera Linguistica L. Kuraszkiewicz dedicata, Poznań 1993, s. 73-80), słowiańskich nazw śliwek („Studia
z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXVIII, 1991, s. 47-50).
Badała słownictwo wychodzące od jednej podstawy słowotwórczej,
na przykład słowiańskie nazwy chorób pochodne od *gost~ („Poradnik
Językowy” 1979, 4, s. 200-202), nazwy o rdzeniu *reu-||*rou- (Studia linguistica memoriae Zdislai Stieber dedicata, Warszawa 1983, s. 165-170).
Fascynacją Wandy Budziszewskiej były związki języka z mitologią,
magią i folklorem. Wspominała o nich na marginesie swoich studiów wyrazowych, pisząc na przykład o słowiańskiej nazwie węża krasa zestawiała
ją z wierzeniami greckimi, sięgającymi starożytności, w których mityczna
Lamia była istotą z ciałem węża i głową pięknej kobiety. Gwarowe sło-
168
wiańskie i rumuńskie nazwy tęczy ‘pas Pana Boga’, ‘pas Matki Boskiej’
wywodziła od legend ludowych, podobnie bułgarskie i niemieckie nazwy
dziewanny ‘warkoczyki Matki Boskiej’.
Obok prac, w których folklor był traktowany jako tło dociekań językoznawczych, w dorobku Wandy Budziszewskiej jest szereg studiów
o odwróconych proporcjach: materiał leksykalny odzwierciedla w nich
zjawiska z dziedziny folkloru. Zajmowała się medycyną ludową, analizując nazwy roślin związane z magią leczniczą („Prace Filologiczne”
XXXIV, 1988, s. 187-190), pisała o medycynie ludowej Drzewian Połabskich („Lingua Posnaniensis” XXXII-XXXIII, 1991, s. 65-67), o nazwach
chorób wywodzących się od nazw demonów, rzekomo te choroby wywołujących (Paralele w rozwoju słownictwa języków słowiańskich, Warszawa
1983, s. 153-160), poza tym o nazwach zmory („Studia z Filologii Polskiej
i Słowiańskiej” XXVII, 1991, s. 17-23), południcy („Zeszyty Łużyckie” II,
1992, s. 74-77), o kultowych znaczeniach słów děd i pop („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXVI, 1990, s. 119-122), o bóstwach urodzaju („Prace Filologiczne” XXXV, 1991, s. 35-38), o kulcie ognia u Słowian
(„Rocznik Slawistyczny” XLIV, I, 1984, s. 13-15), o pierwiastku chrześcijańskim i pogańskim w terminologii botanicznej („Rozprawy Komisji
Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, 1986, s. 31-37).
Ulubionym tematem Wandy Budziszewskiej były mity lunarne („Prace
Filologiczne” XXXI, 1982, s. 47-58; „Euhemer – Przegląd Religioznawczy”
nr 1, 131, 1984, s. 21-30 oraz nr 2, 132, s. 47-58).
Jakkolwiek naczelne miejsce w jej dorobku naukowym zajmowała
leksykologia, pisała też prace z zakresu fonetyki, na przykład o macedońskich nosówkach (Procesy rozwojowe języków słowiańskich, Warszawa
1992, s. 7-10) lub składni – o spójniku da w konstrukcjach indykatywnych i imperatywnych („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” IX,
1970, s. 185-187).
Uwagę Budziszewskiej nieraz przyciągały teksty. Analizowała łemkowskie Dzięsięcioro przykazań („Slavia Occidentalis” XXIX, 1984, s. 83-86), poznańską formułę magiczną z XVII wieku („Przegląd Humanistyczny” 1/2, 1985, s. 161-163), Zielnik litewski M. Fedorowskiego z 1866 roku
(„Slavia Orientalis” XXXIX, 3-4, 1990, s. 273-278).
Jakkolwiek najlepiej czuła się w krótkich przyczynkach, nieobce jednak były jej również prace syntetyczne. Oprócz publikacji książkowych
wymienić można takie opracowania, jak Pogranicze słowiańsko-greckie
([w:] Słowiańskie pogranicza językowe, Warszawa 1992, s. 7-12), Dialektologia a etnografia, „Acta Universitatis Lodziensis”, 12, 1986, s. 5-14),
169
Związek między słowem, wyrażeniem i wierzeniem ludowym („Literatura
Ludowa” 1, 1/1992, s. 57-58), Z semantyki magii („Etnolingwistyka” 3,
Lublin 1990, s. 7-19), Mit a nazwa rośliny („Poradnik Językowy” 1972,
z. 10, s. 573-576), O nazwach roślin („Poradnik Językowy” 1974, z. 4,
s. 169-175), Specyfika odzwierciedlania rzeczywistości i kultury ludowej...
([w:] Bałkanistyka polska, Wrocław 1971, s. 141-156), Uwarunkowania
zmian semantycznych niektórych slawizmów bałkańskich ([w:] Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych, Warszawa 1994, s. 25-29).
Pasja naukowa Wandy Budziszewskiej przejawiała się również w tym,
że – spędzając większą część życia w bibliotekach – na badanie naukowe
wykorzystywała także swoje urlopy. Na przykład łemkowskie Dziesięcioro przykazań znalazła w czasie swego pobytu w Szczawnicy. Dokładnie
zbadała język przesiedleńców greckich w Zgorzelcu. Prowadziła badania
naukowe w Bułgarii i Macedonii. Nigdy sobie nie dowierzała, wciąż konsultowała się ze specjalistami z innych dyscyplin naukowych.
Czynna była do ostatnich chwil życia. Brała udział w pracach zespołowych (por. Projekt kartoteki faktów językowych służących jako materiał
dowodowy dotyczący etnogenezy Słowian – wspólnie z H. Popowską-Taborską i K. Handke, „Slavia Antiqua” XX, 1973, s. 43-46), na sesjach
naukowych wygłaszała referaty i należała do aktywnych dyskutantów.
Wciąż dużo pisała. Jej dorobek naukowy nie doczekał się jeszcze pełnej
publikacji.
Potrafiła połączyć polot z wyjątkową pracowitością i rzetelnością. Dorobek jej stanowi cenny i trwały wkład w naukę polską.
Ewa Siatkowska
Teresa Dąbek-Wirgowa
(27 II 1933, Warszawa – 18 III 1999, Warszawa)
Teresa Dąbek-Wirgowa, profesor Wydziału Polonistyki, była wielką
osobowością oraz wybitną, wysoko cenioną w kraju i za granicą znawczynią literatur słowiańskich, badaczką o rozległych i wielokierunkowych
zainteresowaniach naukowych, utalentowaną tłumaczką literatury bułgarskiej,
Po ukończeniu studiów polonistycznych na Uniwersytecie we Wrocławiu na dalszym kierunku jej drogi zawodowej zaważył wieloletni pobyt
w Bułgarii. W 1955 r. została skierowana przez Ministerstwo Szkolnictwa
Wyższego na Uniwersytet Sofijski, gdzie do 1965 r. pracowała jako lektorka języka polskiego w Katedrze Językoznawstwa i Etnografii Słowiańskiej. Wśród polonistów bułgarskich, często wybitnych znawców języka
i literatury polskiej, jest wielu jej uczniów.
Lata spędzone w Bułgarii przyniosły wiele inspiracji badawczych. Teresa Dąbek-Wirgowa podjęła pracę nad mało wówczas znaną problematyką polsko-bułgarskich związków literackich, a w szczególności nad zagadnieniem recepcji literatury polskiej w Bułgarii u schyłku XIX i początku XX w. Podsumowanie wyników wieloletnich badań źródłowych
przyniosła rozprawa Główne zagadnienia stosunków bułgarsko-polskich
w pierwszych dziesiątkach XX wieku (1963). Jednak zwieńczeniem pracy naukowej tego okresu była napisana pod kierunkiem prof. dra hab.
J. Magnuszewskiego rozprawa doktorska Twórczość przekładowa Dory
171
Gabe (Wrocław 1969), w której przedstawiła drogę twórczą wybitnej tłumaczki Mickiewicza, Słowackiego i Kasprowicza, uwzględniając przy tym
szeroki kontekst literacki okresu międzywojennego.
W 1965 r. Teresa Dąbek-Wirgowa rozpoczęła pracę w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, z którym pozostała
związana do końca swych dni. Po uzyskaniu stopnia doktora w 1966 r.
przedmiotem swych zainteresowań uczyniła problematykę modernizmu
bułgarskiego. W wyniku kilkuletnich badań powstała rozprawa habilitacyjna Penczo Sławejkow. Tradycjonalizm i nowatorstwo (Wrocław 1973),
w której Teresa Dąbek-Wirgowa postawiła i obroniła szereg ważnych tez
na temat pierwszej, neoromantycznej fazy bułgarskiego modernizmu, dokonując przełomu w sposobie postrzegania tej problematyki przez ówczesną bułgarską humanistykę.
Kolejne lata Teresa Dąbek-Wirgowa poświęciła pracy nad pierwszym
w Polsce pełnym zarysem dziejów literatury bułgarskiej, od średniowiecza do współczesności. Historia literatury bułgarskiej ukazała się
w 1980 r., zapełniając poważną lukę nie tylko w polskiej slawistyce1 . Chociaż w zamyśle Autorki książka ta miała pełnić przede wszystkim funkcję
informacyjno-popularyzatorską2 , okazała się dziełem o wybitnych walorach naukowych. Przyjąwszy samodzielne stanowisko metodologiczne
Autorka dokonała przewartościowania obiegowych sądów na temat literatury bułgarskiej, kształtowanych najpierw pod wpływem XIX-wiecznej
slawistyki, a potem – ewolucjonizmu i marksistowskiego determinizmu socjologicznego. T. Dąbek-Wirgowa zaproponowała własne ujęcie interpretacyjne, które pozwoliło jej odejść od gotowych kategoryzacji i stworzyć
nowatorski model literatury bułgarskiej jako continuum rozwijającego się
wedle własnych reguł oraz w dialogu z innymi literaturami. Do tej propozycji nawiązują w swej pracy naukowej kolejne generacje bułgarystów
w Polsce i w Bułgarii3 .
Przedstawione tu tytuły stanowią skromną część ogromnego dorobku
naukowego Teresy Dąbek-Wirgowej, obejmującego około 200 artykułów
i rozpraw rozproszonych w czasopismach naukowych bądź publikowanych
w zbiorach pokonferencyjnych. Nie sposób wszystkie dokładnie omówić,
ze względu na ich liczebność i wielokierunkowość zainteresowań nauko1
O ile mi wiadomo, w latach 80. istniały plany wydania książki w Chinach!
Ukazała się w serii Ossolineum, zorientowanej na szeroki krąg odbiorców.
3
Zob. na ten temat W. Gałązka, Uwagi o „Historii literatury bułgarskiej” T. Dąbek-Wirgowej, [w:] Kultura. Język. Komunikacja. Problemy globalizacji i kultur narodowych, red. G. Szwat-Gyłybowa, A. Z. Makowiecki, Warszawa 2001, s. 7-11.
2
172
wych Teresy Dąbek-Wirgowej, która łączyła solidność badawczą, szerokie
horyzonty intelektualne i odwagę w formułowaniu sądów. Nonkonformistyczna postawa nie ułatwiała jej zawodowego awansu. Jako naukowiec
o niezwykłej osobowości pozostawała nieugięta w dążeniu do prawdy;
jako człowiek – niestrudzenie służyła innym. Od pierwszych chwil istnienia na UW NSZZ Solidarność poświęcała działalności społecznej swój
czas i energię. Jej zaangażowanie polityczne stało się powodem utrudnień
w życiu zawodowym. W 1973 uzyskała stopień doktora habilitowanego
i choć już w 1980 r. w ocenie wnioskodawców spełniała wszelkie warunki
konieczne do przyznania jej tytułu profesorskiego, wniosek ten z powodów
politycznych został odrzucony, doczekawszy się realizacji dopiero w roku
1990.
W 1992 r. Profesor Teresa Dąbek-Wirgowa podjęła pracę w Instytucie
Stosowanych Nauk Społecznych na Wydziale Profilaktyki i Resocjalizacji UW, kontynuując swoje wykłady w Instytucie Filologii Słowiańskiej.
Ta różnorodność związków profesjonalnych wskazuje na przesunięcie akcentów w metodologii pracy naukowej Profesor Dąbek-Wirgowej, która
zwróciła się w owym czasie ku interdyscyplinarnym studiom bułgarystycznym. Przez ostatnie lata intensywnie pracowała nad nowym zarysem dziejów literatury bułgarskiej oraz nad problematyką formowania
się bułgarskiej i macedońskiej świadomości kulturowej. Nie dokończyła
tych książek. Zawsze mówiła, że największą radość sprawiała jej praca
przekładowa. Jej dorobek obejmuje kilkanaście pozycji i jest najlepszym
świadectwem wybitnego talentu Teresy Dąbek-Wirgowej w tej dziedzinie.
Niejednokrotnie osiągała bowiem precyzję i doskonałość przekładu kongenialnego. W 1993 r. ZAIKS przyznał Pani Profesor nagrodę za wybitne
osiągnięcia w dziedzinie przekładu literatury z języków obcych, za ukoronowanie jej sztuki translatorskiej uznając antologię przekładów starej
literatury bułgarskiej od IX do XVIII wieku Siedem niebios i ziemia.
Trudno jednak w tym miejscu powstrzymać się od refleksji, iż wiele
przełożonych przez Panią Profesor w latach 80. i 90. tytułów, w tym dzieł
naukowych, nie doczekało się publikacji. Zaważyła na tym najpierw sytuacja polityczna, potem – względy finansowe, wreszcie – dyktat rynku.
Taki los spotkał m.in. książki Wielkanoc bułgarska T. Żeczewa i Faszyzm
Ż. Żelewa, Zaoczne reportaże z Bułgarii G. Markowa. W tym kontekście trzeba podkreślić wielkie starania Profesor Dąbek-Wirgowej na rzecz
współpracy środowisk opozycyjnych Polski i Bułgarii. Swoim autorytetem wspierała działalność Solidarności bułgarsko-polskiej oraz Przedstawicielstwa Bułgarskiej Unii Sił Demokratycznych w Polsce.
173
Ta wielość pasji nie ograniczała jednak w żaden sposób aktywności
Pani Profesor w sferze działalności organizacyjno-naukowej i popularyzatorskiej. Od 1975 r. z przerwami była członkiem Rady Naukowej Instytutu Słowianoznawstwa PAN, a w latach 1981-83 – członkiem Komitetu
Słowianoznawstwa PAN. W latach 1975-80 należała do Komitetu Redakcyjnego „Pamiętnika Słowiańskiego”. Od 1994 r. była członkiem Komitetu Redakcyjnego „Slavia Meridionalis” i serii wydawniczej Literatura na
pograniczach.
Od 1971 r. prowadziła działalność popularyzatorską, publikując eseje
historyczno-literackie o tematyce bułgarskiej w miesięczniku „Literatura na świecie”, współpracowała jako konsultant i recenzent z wydawnictwami literackimi, z krakowskim Wydawnictwem Literackim i z Wydawnictwem Śląskim. Wygłaszała też budzące duże zainteresowanie odczyty
o literaturze bułgarskiej m.in. w Pen Clubie, w Stowarzyszeniu Kultury
Europejskiej, w Bułgarskim Instytucie Kultury.
Od 1992 r. organizowała rokrocznie na UW wspólnie z prof. A. Z. Makowieckim sympozja poświęcone kulturom słowiańskim. W latach 1992-98 ukazało się pod ich redakcją 7 tomów referatów z tych konferencji.
W ostatniej, zorganizowanej w listopadzie 1998 r. Profesor Dąbek-Wirgowa nie mogła już wziąć udziału.
Grażyna Szwat-Gyłybowa
Kazimierz Feleszko
(18 IX 1939, Czerniowce – 3 VII 2001, Warszawa)
(Tekst publikowany wcześniej w: Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej,
t. 37, 2001, s. 21-24 i K. Feleszko, Bukowina, moja miłość, t. 1, red. A. Żor,
Warszawa 2002, s. 7-10)
Kazimierz Feleszko urodził się na dalekich kresach dawnej Rzeczypospolitej, w Czerniowcach (Ukraina), w regionie stanowiącym konglomerat
wielu kultur: polskiej, ukraińskiej, rumuńskiej, niemieckiej, żydowskiej.
To miejsce urodzenia opuścił wprawdzie jeszcze jako dziecko, ale mimo to
wywarło ono na nim piętno i uczyniło zeń człowieka otwartego na wiele
kultur etnicznych, co miało swoje konsekwencje także w podejmowanych
wyborach drogi życiowej i w pasjach naukowych.
Kazimierz Feleszko po drugiej wojnie światowej znalazł się wraz z rodzicami (Emilianem i Aurelią z Różyckich) na Śląsku Opolskim, w Prudniku. W tym mieście (które traktował i pokochał jak swoje rodzinne)
ukończył szkołę podstawową i średnią, następnie podjął studia z zakresu
filologii słowiańskiej na Uniwersytecie Warszawskim na kierunku serbochorwatystycznym (zgodnie z ówczesną nomenklaturą). Poprowadziły Go
one do wielokulturowej Jugosławii, regionu bałkańskiego, przypominającego Mu strefę spotkania wielu kultur, z której się wywodził. O wyborze
językoznawstwa słowiańskiego na studiach, a potem w dalszej drodze
naukowej zadecydowało zetknięcie się z wybitnym językoznawcą, Zdzisławem Stieberem, który był wówczas kierownikiem Katedry Filologii
175
Słowiańskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Profesor Z. Stieber swoją
osobowością uczonego europejskiej rangi wpływał na wysoki poziom slawistyki warszawskiej i umiał pociągnąć za sobą szczególnie uzdolnionych
studentów. Do takich należał bez wątpienia Kazimierz Feleszko. Warto
tu wspomnieć, że w czasie studiów (mieszkał w domu studenckim przy
ul. Kickiego) Kazimierz Feleszko, obdarzony szczególnym darem łatwego
nawiązywania kontaktów, niezwykle towarzyski i powszechnie lubiany,
zawiązał z innymi uzdolnionymi studentami filologii – na poły żartobliwie, a na poły poważnie – stowarzyszenie Ausran (por. litewskie aušra
‘jutrzenka’). Wśród Ausran obowiązywało porozumiewanie się w języku...
praindoeuropejskim. Ta zabawa (budząca zresztą, jak wszystkie wówczas
nieformalne stowarzyszenia, czujność służb specjalnych) nie pozostała
bez wpływu na kształtowanie historycznej wiedzy językoznawczej przyszłych filologów.
Kazimierz Feleszko ukończył studia magisterskie po napisaniu pracy
językoznawczej serbochorwatystycznej pod kierunkiem profesora Zdzisława Stiebera, po czym rozpoczął pracę w Instytucie Słowianoznawstwa.
PAN (dziś Instytut Slawistyki) i kontynuował ją tam w latach 1962-79 na
stanowiskach, kolejno: bibliotekarza, asystenta, adiunkta, wreszcie kierownika Pracowni Języków Południowosłowiańskich. Rozprawę doktorską na temat Składnia genetivu i wyrażeń przyimkowych w języku serbskochorwackim zaczął przygotowywać pod kierunkiem Zuzanny Topolińskiej, a ukończył pod kierunkiem Zdzisława Stiebera. Stopień doktora
nauk humanistycznych uzyskał w 1969 roku, a jego rozprawa doktorska została ogłoszona przez Wydawnictwo im. Ossolińskich w 1970 roku,
a następnie w nowej redakcji i w przekładzie na język serbski ukazała się
w Belgradzie w 1995 roku pt. Značenja i sintaksa srpskohrvatskog genitiva. Stopień doktora habilitowanego z zakresu językoznawstwa polskiego
otrzymał w 1980 roku na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy pt. Funkcje form kategorii liczby w polskiej grupie imiennej (Warszawa 1980). Rok wcześniej przeniósł się z Polskiej Akademii Nauk na
Uniwersytet Warszawski do Instytutu Filologii Słowiańskiej, gdzie pracował najpierw jako adiunkt, następnie (od 1982 r.) – docent, a potem
profesor uniwersytecki. Tytuł profesora uzyskał tuż przed śmiercią.
W latach 1987-1991 piastował funkcję dyrektora Instytutu Filologii
Słowiańskiej UW, a ponownie został wybrany na to stanowisko w 1999 roku. W roku akademickim 1998/1999 był profesorem Uniwersytetu Opolskiego. Był wielokrotnie wybierany do Komitetu Słowianoznawstwa
przy Polskiej Akademii Nauk (w tym także do Prezydium Komitetu).
176
Od 1989 r. był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (w czasie kadencji 1998-2000 członkiem Zarządu Wydziału
I TNW).
W latach 1992-1997 prowadził pracę dydaktyczną na Uniwersytecie
w Monachium, a zagraniczne wykłady gościnne wygłaszał także we Freiburgu, Tybindze, Zurychu i w Czerniowcach. Wiele publikował, w tym
poza Polską, w czasopismach naukowych, m.in. w Niemczech, Austrii,
USA, Rumunii, Ukrainie, Jugosławii. Należał do redakcji znanego czasopisma slawistycznego wychodzącego w Niemczech – „Die Welt der Slawen”.
Dorobek naukowy Kazimierza Feleszki jest bardzo różnorodny; przekraczający 130 publikacji. Najpierw zajmował się składnią języków słowiańskich, później także stosunkami językowymi na Bukowinie oraz polsko-niemieckimi kontaktami na Śląsku. Jego poważne osiągnięcia naukowe w zakresie studiów nad składnią słowiańską skupiały się głównie na
materiale językowym serbsko-chorwackim, macedońskim i polskim. Z lat
sześćdziesiątych – siedemdziesiątych pochodzą wspominane już rozprawa doktorska oraz habilitacyjna. Problematyką składniową zajmował się
także i później, czego plonem było współautorskie (wraz z V. Koseską
i I. Sawicką) opracowanie pt. Zagadnienia predykacji imiennej w językach południowosłowiańskich (Wrocław 1981).
Na dalsze drogi badawcze Kazimierza Feleszki wpłynęła bez wątpienia
jego biografia – wskazywane związki rodowodowe z Bukowiną, a następnie silny emocjonalny związek ze Śląskiem. Był przykładem Uczonego,
który godził naukowe zainteresowania z zaangażowaniem osobistym –
wiernością ziemiom, które pokochał i do których ciągle wracał, zarażając
innych swoimi uczuciami do nich. Tematyce językoznawczej i kulturoznawczej tych ziem poświęcił kilkadziesiąt rozpraw i studiów naukowych,
publikując je m.in. w Polsce, w Niemczech, na Ukrainie. Mógł z nich
stworzyć dwie obszerne monografie, do czego zresztą zmierzał, ale nie
zdążył ich sam przygotować do druku.
Niezwykle interesujące są prace Kazimierza Feleszki dotyczące stosunków kulturowych i językowych na Bukowinie (którą nazywał „Europą
w miniaturze”). Był doskonale przygotowany do tych badań, znał bowiem
dobrze język niemiecki, a także ukraiński i rumuński. Jego oryginalnym
i hołubionym od lat pomysłem było odtworzenie polszczyzny Polaków
bukowińskich i przedstawienie jej w postaci odrębnego słownika. Zebrał
bogaty materiał leksykalny bezpośrednio na Bukowinie oraz od przesiedleńców z Bukowiny do Polski. Organizował konferencje naukowe poświę-
177
cone stosunkom kulturalnym i językowym na Bukowinie. Wygłosił na ten
temat wiele referatów i odczytów, cieszących się wielką popularnością, był
bowiem znakomitym wykładowcą, świetnie nawiązującym kontakt z audytorium. Jako doskonały dydaktyk uniwersytecki umiał zainteresować
bliską sobie problematyką studentów, w efekcie czego powstało kilka prac
magisterskich poświęconych polszczyźnie bukowińskiej oraz polszczyźnie
przesiedleńców z Bukowiny1 .
Kazimierz Feleszko miał talent łatwego opanowywania języków – m.in.
mówił płynnie po macedońsku i operował też sprawnie językiem bułgarskim, co wśród slawistów nie pochodzących z tych krajów należy do
prawdziwej rzadkości. Doskonale i z widoczną przyjemnością posługiwał
się też gwarą śląską.
Jak już wspomniano, pasje badawcze splatały się u niego z emocjonalnym stosunkiem do regionów, którymi się zajmował. Przejawiało się
to również na płaszczyźnie kontaktów towarzyskich. Obdarzony dobrym
słuchem chętnie śpiewał i zachęcał do śpiewu innych. Niezapomniane są
nucone przez niego z orientalnym zapamiętaniem bośniackie sevdalinki,
a szczególnie jego ulubiona – Mujo kuje konja na mjesecu. Chętnie śpiewał także pieśni serbskie, macedońskie, ukraińskie.
Grób Profesora Kazimierza Feleszki znajduje się na Mazurach, na
wiejskim cmentarzu w Grabowie, w pobliżu Mrągowa. Sam wybrał sobie
to miejsce wiecznego spoczynku w czasie długotrwałej ciężkiej choroby.
Bliscy jego pasjom bukowińskim przyjaciele i współpracownicy twierdzą,
że okoliczny krajobraz mazurski oraz widok z położonego na wzgórku
cmentarza przypomina odległe pejzaże z tamtych okolic. Kazimierz Feleszko pozostał wśród nas, w Polsce, w swoich pracach i w naszej wdzięcznej pamięci, a zarazem powrócił do ukochanej Bukowiny.
1
Łączna liczba prac magisterskich napisanych na Slawistyce pod kierunkiem Kazimierza Feleszki wynosi 33. Pod jego opieką doktoryzowało się troje slawistów.
Józef Magnuszewski
(12 III 1924, Warszawa – 19 XII 1994, Warszawa)
(Tekst był publikowany w „Przeglądzie Humanistycznym”, 3, 1995,
s. 136-142).
Józef Magnuszewski urodził się w Warszawie, na Pradze, w niezamożnej rodzinie kolejarskiej. Świadectwo dojrzałości uzyskał w Warszawie w roku 1943, w szkolnictwie tajnym. Pierwszy rok studiów polonistycznych odbył na Wydziale Humanistycznym tajnego Uniwersytetu
Ziem Zachodnich, działającego wówczas w Warszawie. Po zakończeniu
wojny w latach 1945-1947 kontynuował studia w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zachęcony przez tamtejszych profesorów
(Romana Pollaka, Stefana Vrtla-Wierczyńskiego), rozszerzył studia polonistyczne na slawistyczne i dyplom magisterski uzyskał w roku 1947
na podstawie pracy dotyczącej stosunków literackich czesko-polskich pt.
Lumirowcy w Polsce (napisanej pod kierunkiem Romana Pollaka). Po
ukończeniu studiów jako pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu
w Poznaniu podjął pracę nad rozprawą doktorską z dziedziny stosunków
literackich polsko-czeskich. Materiały do niej zbierał w czasie rocznego
pobytu w Pradze (1948-1949) jako stypendysta rządu czechosłowackiego.
Na Uniwersytecie im. Karola IV nawiązał bliższe kontakty naukowe ze
środowiskiem slawistycznym (szczególnie cenił sobie znajomość ze znanym czeskim polonistą, Karelem Krejčym). Po powrocie do Poznania
uzyskał w roku 1949 stopień doktora nauk humanistycznych na podsta-
179
wie rozprawy pt. Stosunki literackie polsko-czeskie w końcu XIX i na początku XX wieku (ogłoszonej w roku 1951 przez Ossolineum). Rozprawę
tę przygotował pod opieką naukową Romana Pollaka.
W latach 1949-1952 pracował w Uniwersytecie im. A. Mickiewicza
w Poznaniu, najpierw w Katedrze Historii Literatury Polskiej, a następnie w Katedrze Historii Literatur Zachodniosłowiańskich (którą kierował
wówczas Stefan Vrtel-Wierczyński).
W roku 1952 Józef Magnuszewski został przeniesiony na stanowisko
adiunkta do Katedry Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Tam osiągał kolejne stopnie kariery uniwersyteckiej: w roku 1955 został
docentem, a w roku 1960 profesorem nadzwyczajnym. Jego gruntowna
wiedza polonistyczna i slawistyczna, a także walory osobiste zadecydowały o powołaniu Go na kierownika jednostek: w latach 1963-1968 Studium
Języka, Literatury i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum”,
a od roku 1967 także Katedry (od 1968 Instytutu) Filologii Słowiańskiej.
Funkcję dyrektora tegoż Instytutu pełnił do roku 1978. W latach 19811994, jako profesor zwyczajny Instytutu Filologii Słowiańskiej, związany był z Wydziałem Polonistyki. Był członkiem: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polskiej
Akademii Umiejętności, Komitetu Słowianoznawstwa Polskiej Akademii
Nauk.
Wielkiemu zaangażowaniu Józefa Magnuszewskiego w organizowanie
życia naukowego towarzyszył istotny dorobek naukowy, osiągany dzięki
wyjątkowej pracowitości i skrupulatności badawczej. Cechy te umożliwiły Mu zdobycie gruntownego rozeznania w dziedzinie literaturoznawstwa
zachodniosłowiańskiego, a następnie południowosłowiańskiego. Znajomości tych literatur towarzyszyła głęboka wiedza polonistyczna, obejmująca
dzieje literatury od średniowiecza po współczesność. Szerokie perspektywy oglądu literatur słowiańskich zaowocowały cennymi dziełami Uczonego o fundamentalnym znaczeniu w polskiej slawistyce.
Spuścizna naukowa i edytorska Józefa Magnuszewskiego jest znaczna.
Rozległa perspektywa slawistyczna pozwoliła Mu przejść od wspomnianych prac o charakterze kontaktologiczno-wpływologicznym do komparatystyki typologicznej. Najpierw (zapewne pod wpływem kontaktów naukowych ze S. Vrtlem-Wierczyńskim) Magnuszewski sięgnął w dawną
przeszłość (w wiek XVI) wzajemnej wymiany polsko-czeskiej w dziedzinie piśmiennictwa popularnego (literatury błazeńskiej i sowizdrzalskiej):
w sposób doskonały od strony językowej i edytorskiej zrealizował pomysł
odtworzenia zaginionych polskich wersji Tragedii żebraczej (Tragedia że-
180
bracza nowo uczyniona, rekonstrukcja tekstu staropolskiego z XVI wieku,
Warszawa 1957) oraz Frantowych praw (rekonstrukcja tekstu staropolskiego na podstawie unikatu staroczeskiego z 1518 roku, Warszawa 1968).
Praca nad tymi wysoko cenionymi przez specjalistów od literatury staropolskiej edycjami skierowała uwagę Uczonego na pogranicze literatury
i folkloru i na sam folklor słowiański. Okazał przy tym rzadką wrażliwość
na urok literatury ustnej oraz popularnej, zrozumienie dla rządzących
nimi praw i umiejętność ich naukowej analizy. Cennym plonem tych zainteresowań badacza stały się wydane w serii II Biblioteki Narodowej
dwie edycje antologiczne: Czeska i słowacka pieśń ludowa (w przekładzie
A. Kamieńskiej i w wyborze oraz opracowaniu J. Magnuszewskiego, Ossolineum 1960) oraz Ludowe pieśni, bajki i podania Łużyczan (w wyborze,
przekładzie i opracowaniu J. Magnuszewskiego, Ossolineum 1965). Obie
edycje opatrzył kilkudziesięciostronicowymi wstępami (oraz podstawową
bibliografią źródeł i opracowań), doskonale orientującymi w bogactwie
literatury ustnej zachodnich Słowian, w losach tej literatury i w dziejach
poddawania jej naukowej obserwacji. Owoce ciągłego zainteresowania badawczego folklorem słowiańskim i jego związkami z literaturą pisaną „wysoką” oraz popularną (jarmarczną) zawarł w tomie studiów pochodzących
z różnych lat, pt. Tropami folkloru i literatury (PWN, Warszawa 1983).
Efektem wiedzy Uczonego, obejmującej całość literatury czeskiej, stała się podstawowa i pierwsza tego rodzaju polska synteza jej dziejów –
Historia literatury czeskiej (Ossolineum 1973).
Jednocześnie, publikując kolejne studia i artykuły, zmierzał Józef Magnuszewski do usytuowania literatury polskiej wśród literatur słowiańskich. Chodziło Mu o wskazanie powinowactw i odmienności w procesach
rozwojowych poszczególnych literatur słowiańskich nie tyle przez poszukiwanie poszczególnych kontaktów i sporadycznych wpływów, ile przez
odsłanianie mechanizmów recepcji literatury polskiej.
I tak w piśmiennictwie najstarszym uwagę Magnuszewskiego skupiały
relacje czesko-polskie z okresu średniowiecza, uwarunkowane historycznie
i kulturowo (wspólna przynależność do kręgu kultury łacińskiej z hipotetycznym udziałem w piśmiennictwie polskim kręgu kultury bizantyńskiej). Dla renesansu pole porównań badacza obejmowało nie tylko relację polsko-czeską, ale także piśmiennictwo dubrownicko-dalmatyńskie.
Wskazywał na zmiany, jakie wnosił w te powinowactwa barok. Rozszerzał
w tej epoce przestrzeń obserwacji także na literaturę słowacką. Chociaż
główne kierunki badawcze Józefa Magnuszewskiego zwrócone były ku zachodniej i południowej Słowiańszczyźnie, nie tracił z pola widzenia także
181
słowiańskiego Wschodu, ukazując wiek XVII jako stulecie kulturalnego
oddziaływania polskiego na Ruś, w tym także na Ruś Moskiewską. Instrumentalną, polityczną funkcją literatury polskiej w wieku XIX wyjaśniał żywą recepcję naszej literatury przez literatury czasów odrodzenia
narodowego u Słowian zachodnich i południowych.
Jako klucz do porównawczego opisu literatur słowiańskich po zakończeniu procesu odzyskiwania niepodległości przez Słowian proponował
relację: tradycja a nowatorstwo. Podobne warunki polityczne rozwoju literatur słowiańskich po drugiej wojnie światowej nie mogły zniwelować
odmienności osadzonych w inaczej przebiegającym rozwoju poszczególnych literatur słowiańskich i te różnice były dla Józefa Magnuszewskiego
atrakcyjnym przedmiotem badań. Zachęcał przy tym innych do analizowania zjawiska żywego odbioru w okresie powojennym polskiej awangardy międzywojennej (Witkacego, Schulza, Gombrowicza), a także stawiał
pytania dotyczące współczesności – zainteresowań innych Słowian twórczością Gałczyńskiego, Różewicza, Mrożka, Lema, Kruczkowskiego.
Studia Józefa Magnuszewskiego poświęcone takiej komparatystycznej perspektywie badawczej zostały zebrane w tomie: Literatura polska
w kręgu literatur słowiańskich (Ossolineum 1993). Uczony stworzył w nim
zręby syntezy „zewnętrznych” dziejów literatury polskiej, dokonywanej
z perspektywy znaczenia naszej literatury jako inspiracji, wzorów oraz
innego kulturowo jej odbioru. Studia te stanowią zarazem doniosły krok
w kierunku porównawczej syntezy dziejów literatur słowiańskich, która
może w przyszłości powstanie.
Swój dorobek badawczy Józef Magnuszewski zwieńczył tomem prac
zebranych: Słowiańszczyzna zachodnia i południowa. Studia i szkice literackie (PWN, Warszawa 1995; rzecz ukazała się faktycznie w końcu
roku 1994, przed śmiercią Uczonego). Zawarł w tym tomie (nagrodzonym przez ministra edukacji narodowej) swe prace komparatystyczne.
Przyjmował w nich szeroki, kulturoznawczy punkt widzenia. Literatury słowiańskie widział jako element składowy kultury europejskiej, w jej
szerokim kontekście, jako składnik słowiański tworzący wprawdzie w jej
ramach urozmaiconą kulturowo konfigurację, nie wyodrębnioną jednak
i wyizolowaną tylko na zasadzie pokrewieństwa etnicznego i językowego. Także w tym tomie Józef Magnuszewski zaimponował rozległością
swej wiedzy, obejmującą chronologicznie całość dziejów literatur słowiańskich – od średniowiecznego zarania piśmiennictwa (Rzecz o Fizjologu)
po szkicowanie perspektyw badawczych wobec współczesnych literatur
słowiańskich w chwili obecnej. W studiach i szkicach tego tomu mo-
182
tywem przewodnim była wizja Słowiańszczyzny literackiej sytuowanej
na kulturowym pograniczu Zachodu i Wschodu Europy, pośredniczącej
w wymianie europejskich prądów kulturalnych. O ile na przykład wiek
XIX określał Uczony jako stulecie konstruowania mitu Słowiańszczyzny
i operowania nim, o tyle wiek XX widział jako restytucję kategorii europejskości w literaturach słowiańskich.
Trudno nie wspomnieć tu o zwięzłych, a zarazem doskonałych syntezach dziejów literatur zachodniosłowiańskich (czeskiej, słowackiej, łużyckiej) pióra Magnuszewskiego, zamieszczonych w Dziejach literatur słowiańskich (t. III, cz. 1), a także o kompetentnych i treściwych hasłach dotyczących literackich związków czesko-polskich, łużycko-polskich, słowacko-polskich, zamieszczonych w dwutomowej Literaturze polskiej. Przewodniku encyklopedycznym.
Józef Magnuszewski miał także wyjątkowe zasługi w rozwoju organizacyjnym slawistyki uniwersyteckiej. To dzięki jego zabiegom Katedra
Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego nie tylko nominalnie
przekształciła się w Instytut, lecz także znacznie rozszerzyła swój repertuar naukowo-dydaktyczny: objął on nie tylko bohemistykę i bułgarystykę oraz serbochorwatystykę, wprowadzono także kształcenie słowacystyczne, macedonistyczne, słowenistyczne i sorabistyczne. Jako profesor
uniwersytecki Józef Magnuszewski wychował rzeszę slawistów, przekazując im rzetelną wiedzę i dając wzór skrupulatności badawczej1 . Jego uczniowie są dziś profesorami tytularnymi, doktorami habilitowanymi i doktorami różnych kierunków slawistycznych w uczelniach polskich
oraz w Polskiej Akademii Nauk, zasilili także szeregi pracowników wydawnictw naukowych.
Grób Profesora Józefa Magnuszewskiego znajduje się na Cmentarzu
Bródnowskim w Warszawie (15 E IV 31).
1
Józef Magnuszewski ma znaczące zasługi w kształceniu kolejnych pokoleń slawistów-literaturoznawców. Wykształcił on blisko dziesięciu doktorów, z których większość uzyskała następnie habilitacje i profesury (H. Czajka, T. Dąbek-Wirgowa, J. Rapacka, J. Wierzbicki, K. Wrocławski, J. Goszczyńska). W skali studiów slawistycznych
imponująca jest liczba prac magisterskich – okołu 140 – napisanych pod opieką naukową profesora Magnuszewskiego – na tematy z obszaru zachodniej i południowej
Słowiańszczyzny (pod względem liczby tych prac profesor Magnuszewski pozostawił
daleko w tyle wszystkich innych profesorów).
Halina Irena Olszewska
(2 V 1912, Paryż – 28 IX 2000, Warszawa)
Należała do nielicznych pracowników slawistyki warszawskiej (obok
Stanisława Słońskiego i Andrzeja Sieczkowskiego), którzy połączyli swoją
obecnością jej dzieje przedwojenne i powojenne. Była postacią nietuzinkową, która zapisała się mocno w pamięci starszych pokoleń absolwentów jako doświadczony, a zarazem wymagający i budzący respekt dydaktyk. Była poza tym uzdolnionym tłumaczem, szczególnie poezji serbskiej, chorwackiej i z innych języków południowosłowiańskich (przekłady
sygnowała jako Irena Olszewska). Miała także godną uwagi biografię.
Urodziła się 2 maja 1912 r. w Paryżu (z ojca Bronisława i matki Aurelii z Mikulskich). Jej rodzice studiowali w tym czasie we Francji. Ojciec
był nauczycielem, matka (także z wykształcenia nauczycielka) pracowała
jako urzędniczka, a potem bibliotekarka. W roku 1913 rodzina powróciła
do kraju, do Warszawy, a w roku 1914 ponownie wyjechała – tym razem
do Kijowa. Po wybuchu wojny matka z córką powróciły do Warszawy,
a ojciec pozostał w Kijowie, gdzie zmarł w roku 1918; w roku 1930 zmarła
także matka i osiemnastoletnia Halina Olszewska sama dalej kierowała
swoim życiem.
Po ukończeniu gimnazjum Marii Konopnickiej w roku 1930 zapisała
się na studia w Sekcji Slawistycznej Wydziału Humanistycznego UW (nr
alb. 25162). Studia ukończyła w roku 1936 jako magister filozofii w zakresie filologii słowiańskiej (w czasie studiów była jedną ze słuchaczek
184
lektoratu języka serbsko-chorwackiego, prowadzonego przez Julije Benešicia). Od września 1937 r. do początków września 1939 r. przebywała na
pobycie studyjnym w Jugosławii, gdzie zbierała materiały do rozprawy
doktorskiej (temat nieznany, zapewne językoznawczy). Wraz z wybuchem
wojny opuściła Jugosławię i drogą okrężną przez Rumunię udała się do
kraju. Do Warszawy jednak już nie zdołała dotrzeć i zatrzymała się we
Lwowie, zajętym przez Związek Sowiecki. Podjęła pracę w Uniwersytecie
im. Iwana Franki na stanowisku laborantki w Katedrze Języka Polskiego;
była tam zatrudniona od listopada 1939 do czerwca 1941. Po wkroczeniu Niemców utrzymywała się we Lwowie z drobnego handlu, korepetycji
i szycia. Po wycofaniu się Niemców przeniosła się do Przeworska, gdzie od
października 1944 do sierpnia 1945 pracowała jako nauczycielka w miejscowym gimnazjum i liceum.
Wróciła następnie do Warszawy i od września 1945 zaczęła pracę
w Seminarium Slawistycznym – na stanowisku starszego asystenta i lektora języka serbochorwackiego. Dodatkowo w roku akademickim 1947/1948
wykładała język staro-cerkiewno-słowiański w Kolegium Słowiańskim
Związku Nauczycielstwa Polskiego, a w roku 1949/1950 w Instytucie Pedagogicznym przy tym Związku. W latach 1950-1952 w Sekcji Dziennikarskiej UW była wykładowcą języka polskiego.
Ze względu na to, że zebrane w Jugosławii materiały do rozprawy doktorskiej uległy zniszczeniu, Halina Olszewska zmuszona była do podjęcia
w roku 1955 nowego tematu: Praesens historicum w językach słowiańskich. Według opinii prof. Z. Stiebera z roku 1961 zrezygnowała z dalszej
pracy nad tematem, gdyż w tym czasie w ZSRR ukazało się obszerne
opracowanie poświęcone tym zagadnieniom.
W jej dokumentach zachowały się charakterystyczne dla owych czasów dwie opinie przedstawicieli partii w związku ze staraniami H. Olszewskiej o wyjazd naukowy za granicę (do Czechosłowacji!). Obie były
negatywne i motywowane ideologicznie, co warto przypomnieć jako znak
czasu: „Na wyjazd zagraniczny za słaba” (1952) oraz „Jej wyrobienie ideologiczne i polityczne jest za słabe. (...) Egzekutywa POP (tj. partii) nie
popiera podania H. Olszewskiej” (1954).
W latach 1959-1964 pracowała na stanowisku adiunkta w Katedrze
Filologii Słowiańskiej UW, po czym przeszła na stanowisko wykładowcy,
a następnie starszego wykładowcy. Wykładała: język staro-cerkiewno-słowiański, gramatykę historyczną języka serbsko-chorwackiego, dialektologię jugosłowiańską, prowadziła lektorat języka serbsko-chorwackiego oraz
ćwiczenia przekładowe.
185
Od 1 października 1974 roku przeszła na emeryturę, podejmując jeszcze prace w ograniczonym wymiarze godzin do września 1979 r. Zmarła
w roku 2000. Jest pochowana na warszawskim Cmentarzu Południowym.
Hanna Orzechowska
(2 V 1926, Warszawa – 6 IV 2005, Warszawa)
(Tekst był w nieco zmienionej formie publikowany w „Pracach
Filologicznych”, t. 47 (2002), s. 461-466; tam też bibliografia prac Hanny
Orzechowskiej, por. też: www.iszip.uw.edu.pl ).
Prof. Hanna Orzechowska urodziła się 2 V 1926 r. w Warszawie. Całe
życie, poza wyjazdami zagranicę, związana była z Uniwersytetem Warszawskim. Po zdanej w 1944 roku na tajnych kompletach maturze, w roku
1945 rozpoczęła studia na nowo zorganizowanym Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, na kierunku filologii polskiej i słowiańskiej. Jej profesorami byli m.in. Stanisław Słoński, u którego zrobiła
magisterium, Antonina Obrębska-Jabłońska, uważająca młodą i zdolną
studentkę za swoją naukową córkę, promotorka jej pracy doktorskiej, Julian Krzyżanowski, Witold Doroszewski, Zygmunt Rysiewicz i inni.
Slawistyka zafascynowała panią Hannę już na lekcjach polskiego w liceum, ale – jak to zwykle bywa w szkole średniej – były to raczej zainteresowania literackie. Dla językoznawstwa pozyskała ją wykładowczyni
staro-cerkiewno-słowiańskiego i lektorka języka serbsko-chorwackiego na
UW, mgr Halina Olszewska. Logiczny i ścisły umysł Hanny Orzechowskiej urzekło językoznawstwo porównawcze.
Na studiach doceniono walory młodej slawistki i na rok przed uzyskanym w 1950 roku magisterium została zatrudniona na stanowisku zastępcy asystenta. Zaraz po uzyskaniu tytułu magistra na podstawie pra-
187
cy Nazwy czynności w języku serbsko-chorwackim, powierzono jej zajęcia dydaktyczne. Zaczęła od gramatyki opisowej języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Przedmiot ten miał wówczas wysoką rangę: wprowadzał
w arkana językoznawstwa słowiańskiego. Wykładała również gramatykę
opisową i historyczną języka bułgarskiego, prowadziła naukę praktyczną
języka słoweńskiego, historię języka bułgarskiego i słoweńskiego (przedmiot ten wówczas oddzielany był od gramatyki historycznej). Następnie
do jej zajęć włączona została gramatyka porównawcza języków słowiańskich, niższe, wyższe i magisterskie seminaria językoznawcze dla południowych slawistów oraz szereg wykładów monograficznych, najczęściej
z południowosłowiańskiej składni na tle zachodnio- i wschodniosłowiańskim. Repertuar przedmiotów prowadzonych przez magister, później doktor, docent i profesor Orzechowską rozszerzał się w miarę podnoszenia jej
kwalifikacji naukowych. Jako dydaktyk była bardzo sumienna i wymagająca – od innych i od siebie.
Była współautorką ówczesnego programu studiów slawistycznych. Razem z doc. W. Pianką i doc. J. Wierzbickim opracowała program jugoslawistyki. Z jej inicjatywy powstała na slawistyce specjalizacja słowenistyczna. Wypromowała ponad dwudziestu magistrów, później kierowała
rozwojem naukowym młodych pracowników zespołów badawczych.
Droga jej awansów zawodowych i naukowych przedstawia się następująco: W roku 1951 została asystentką, w 1953 – starszą asystentką, w 1954
– rozpoczęła aspiranturę (odpowiednik studiów doktoranckich), w 1965
zrobiła doktorat, w 1972 roku nadano jej tytuł doktora habilitowanego
i przyznano stanowisko docenta, w 1979 otrzymała tytuł i stanowisko
profesora.
Po ukończeniu studiów wiedzę pogłębiała w czasie licznych wyjazdów
zagranicznych. W 1956 roku odbyła staż naukowy w Bułgarii, następnie
w latach 1965-1969 pracowała jako lektorka języka polskiego na Uniwersytecie im. Klimenta Ochrydzkiego w Sofii. Często bywała tłumaczką
delegacji polskich w Bułgarii i bułgarskich w Polsce. Bardzo owocny naukowo był jej pobyt w 1958/59 roku w Lublanie, gdzie zapaliła się do
badań archiwalnych. Od tego czasu zaczęły się pionierskie studia prof.
Orzechowskiej nad słoweńskimi starodrukami z XVI i XVII wieku. W czasie pobytu w Sofii napisała swoją pracę habilitacyjną, zatytułowaną Podwajanie dopełnień w historii bułgarskiego języka literackiego (Rozprawy
Uniwersytetu Warszawskiego LXXVIII, Warszawa 1973).
Po powrocie z lektoratu w Sofii włączyła się w nurt polskiego życia
naukowego. W 1973 roku została kierownikiem Zakładu Filologii Bułgar-
188
skiej Instytutu Filologii Słowiańskiej UW, w rok później przewodniczącą
Rady Naukowej Instytutu, następnie przeszła do Zakładu Filologii Serbsko-Chorwackiej, prowadząc tam dział słowenistyczny. Od 1981 do 1985
roku, z małą przerwą, była członkiem Komitetu Słowianoznawstwa PAN.
Jej największym osiągnięciem organizacyjnym było powołanie w roku
1971 międzyinstytutowego zespołu badań gramatycznej kategorii stopnia,
tzw. Gradatorium. Zespół ten opracował jednolitą dla wszystkich języków
słowiańskich kartotekę, liczącą przeszło 55 000 fiszek. Prace ekscerpcyjne
prowadzili studenci opłacani przez Komitet Językoznawstwa PAN, członkowie zespołu pracowali honorowo. W regularnie prowadzonych na tym
forum seminariach uczestniczyli zapraszani z zewnątrz goście, wygłaszając referaty o stopniowaniu w językach pozasłowiańskich. Trzon zespołu
stanowili pracownicy naukowi Instytutów Filologii Słowiańskiej, Polskiej
i Rosyjskiej – magistrowie, doktorzy, docenci. Na materiałach Gradatorium powstała praca doktorska R. Michalika Stopniowanie przymiotników
w językach łużyckich i habilitacyjna M. Jurkowskiego Semantyka i składnia wyrażeń gradacyjnych w językach wschodniosłowiańskich, referat zespołu na Kongres Slawistów w Warszawie w roku 1973 (Próba klasyfikacji
konstrukcji porównawczych typu gradacyjnego w językach słowiańskich,
[w:] Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII Zjazdowi
Slawistów w Warszawie, red. J. Magnuszewski, H. Orzechowska; współaut.: M. Jeżowa, M. Jurkowski, R. Michalik, W. Pianka, M. Wiśniewska,
Warszawa 1973, s. 7-22), występienie na posiedzeniu Komitetu Językoznawstwa PAN w roku 1975 (Stopniowanie opisowe w językach słowiańskich, [w:] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, red.
H. Orzechowska; współaut.: B. Bartnicka, I. Galsterowa, M. Jeżowa, s. 9-21) i szereg indywidualnych artykułów Hanny Orzechowskiej. W latach
1976-1990 wydano pięć tomów serii Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich. Tomy I, II, IV, V zredagowała prof. Orzechowska,
tom III – prof. Pianka. H. Orzechowska z niesłabnącą energią kierowała
pracami zespołu, inspirowała pozostałych członków, nadawała ostateczny kształt wynikom ich pracy. Przestała kierować zespołem w roku 1976,
kiedy ekscerpcja materiałów do kartoteki była już zakończona.
W 1981 roku, kiedy Instytut Filologii Słowiańskiej został przeniesiony
z Wydziału Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej na Wydział Polonistyki, prof. Orzechowska pozostała na starym Wydziale. Od 1 października
1982 roku do końca lipca 1985 roku była kierownikiem nowo powołanej tam Katedry Porównawczego Językoznawstwa Słowiańskiego. Po jej
odejściu Katedra funkcjonowała tylko kilka miesięcy.
189
Zorganizowała kilka sesji naukowych, np. w roku 1976 – we współpracy z Katedrą Języków Słowiańskich Uniwersytetu Klimenta Ochrydzkiego polsko-bułgarską w Sofii oraz w roku 1977 – we współpracy z Instytutem Słowianoznawstwa PAN – analogiczną w Warszawie. W roku 1984 zainicjowała w Warszawie sesję Prekursorzy słowiańskiego językoznawstwa
porównawczego (tom pokonferencyjny: Prekursorzy słowiańskiego językoznawstwa porównawczego (do końca XVIII w.), red. M. Basaj, H. Orzechowska, Wrocław 1987).
W zakresie kontaktów naukowych najsilniejsze były więzy prof. Orzechowskiej ze Słowenią. Począwszy od 1967 roku, prawie co rok, była
zapraszana na Seminarium Słoweńskiego Języka, Literatury i Kultury.
W roku 1977 wygłosiła w Lublanie referat na konferencji poświęconej
R. Nahtigalowi (Niektóre tendencje rozwojowe języka słoweńskiego a powstawanie bałkanizmów słowiańskich, [w:] Slovansko jezikoslovie. Nahtigalov zbornik on stoletnici rojstva, Ljubljana 1977, s. 357-373). Wynikiem
jej współpracy z Uniwersytetem w Lublanie i z Wydziałem II Słoweńskiej
Akademii Nauki i Sztuki była bezdewizowa wymiana książkowa między
tymi instytucjami a Instytutem Filologii Słowiańskiej UW. H. Orzechowska publikowała artykuły w słoweńskich czasopismach naukowych, np.
„Jezik in slovstvo”, „Slavistična revija” i innych. Wydział II, w serii „Razprave”, wydał jej książkę w przekładzie na słoweński (O jeziku Dalmatinove Biblije, Ljubljana 1978). Society for Slovene Studies (New York)
poprosiło prof. Orzechowską o członkostwo. W roku 1980 uczona wzięła
udział w zorganizowanej przez to towarzystwo w Evanston i Chicago sesji
w dwustulecie urodzin J. Kopitara (referat: Jernej Kopitar’s Influence on
Contemporary Grammars of the Slavic Languages, [w:] „Papers in Slavic
Philology” II, 1981, red. R. L. Lencek, H. R. Cooper, s. 71-76.). Miała
również referat na sesji ku czci J. Baudouina de Courtenay w Prato di
Resia, w północnych Włoszech, w roku 1979. Od działaczy małego, pokrewnego Słoweńcom narodu rezjańskiego otrzymywała potem biuletyn
„Ta pod ćanynowo sinco” informujący o życiu tamtejszej społeczności.
Podkreślić należy jej znajomość wielu języków obcych. Na pierwszy
plan naturalnie wysuwa się doskonała, teoretyczna i praktyczna, kompetencja w zakresie słoweńskiego i bułgarskiego, porozumiewała się także
prawie we wszystkich językach słowiańskich. Porównawczo zajmowała się
rosyjskim i słowackim, w swoim dorobku ma też pracę słowacystyczną na
tle ogólnosłowiańskim (Prasłowiańskie *uměti, *znati, *věděti w słowackim języku literackim, „Zbornik Filozofickej fakulty Univerzity Komenského” XXIII-XXIV Philologica, s. 235-244). Znała francuski i niemiecki.
190
Już jako pracownik naukowy odczuwała braki w angielskim, wobec czego,
w roku 1974, ukończyła roczny intensywny kurs tego języka.
Badania Hanny Orzechowskiej obejmują wiele języków słowiańskich.
Jej pierwszy artykuł naukowy, opublikowany w rok po magisterium, a także drugi z roku 1954 dotyczyły składni współczesnej polszczyzny. Ten
debiut naukowy został bardzo dobrze oceniony w środowisku polonistów. Do języka polskiego wracała Hanna Orzechowska jeszcze później,
np. w rozprawie o grupach synonimicznych ‘umieć’, ‘wiedzieć’, ‘znać’,
o szyku imiesłowów, o elementach struktury analitycznej i syntetycznej,
w studiach o ogólnej tematyce dotyczącej grupy zachodniej lub wszystkich języków słowiańskich.
Pracę magisterską pisała Hanna Orzechowska na temat języka serbsko-chorwackiego, porównawczo ten język jest też obecny w jej pracy
doktorskiej (Orzeczeniowe formacje odsłowne w językach południowosłowiańskich, [w:] „Monografie slawistyczne” VIII, 1966). Inny artykuł poświęcony jest wpływom niemieckim i romańskim m.in. na literacki język
chorwacki w XVI wieku, w porównaniu z językiem literackim i dialektami słoweńskimi. Wielokrotnie jeszcze język serbsko-chorwacki pojawia
się w pracach naukowych H. Orzechowskiej.
Najwięcej, bo dwadzieścia, prac poświęciła Autorka językowi bułgarskiemu, często osadzonemu w szerszym kontekście. Dotyczą one początkowo języka współczesnego, a więc specjalizacji stylistycznej sufiksów,
wtórnej archaizacji, następnie historii języka. Uczona zaczyna od XIX
wieku, cofając się wstecz. Interesuje ją bałkanizacja bułgarszczyzny. Na
Międzynarodowy Kongres Slawistów w Kijowie napisała referat o definicji
bałkanizmów w aspekcie typologicznym, historycznym i geograficznym.
Dużym osiągnięciem naukowym Hanny Orzechowskiej jest jej monografia
o orzeczeniowych formacjach odczasownikowych w językach południowosłowiańskich. Przeprowadza w niej dojrzałą krytykę naukową poglądów
dotychczasowych badaczy, którzy zagadnienia tego nie ujmowali kompleksowo. Posługując się metodą strukturalistyczną, H. Orzechowska wykazuje, jak ekspansja, początkowo marginalnych, sufiksów, zaczyna wypełniać luki w systemach omawianych języków, powstałe w wyniku ograniczania nominalizacji do podstaw tylko imperfektywnych. Uczeni bułgarscy w swych recenzjach podkreślają, że rozprawy H. Orzechowskiej
przyczyniły się do rozwoju wiedzy o historii tego języka.
Z zakresu macedonistyki prof. Orzechowska opublikowała kilka artykułów porównujących język macedoński z bułgarskim, zajmujących się
partykułami czasu przyszłego, użyciem form zaimkowych i imiesłowami
191
przysłówkowymi. Trzeba podkreślić dużą uczciwość naukową Autorki,
która mimo bliskich stosunków z uczonymi bułgarskimi, nie poddała się
ich sugestiom, by teksty macedońskie traktować jako zachodniobułgarskie, o co mieli do niej żal.
Prace słowenistyczne w dorobku Hanny Orzechowskiej stanowią dwadzieścia pięć pozycji, w tym jedna książka. Podobnie jak w zakresie
bułgarystyki, wcześniejsze prace dotyczą języka współczesnego, późniejsze poruszają zagadnienia historyczne. H. Orzechowska niejednokrotnie
penetruje tereny zupełnie nieznane, zwłaszcza dokonując analizy języka pisarzy XVI i XVII wieku. Szczególnie cenne są prace o formach
zakazu w starszych tekstach słowiańskich i o stopniowaniu opisowym
w słoweńskim na tle słowiańskim. Odnalezienie przez Hannę Orzechowską
w Bibliotece Uniwersyteckiej w Lublanie czterech bułgarskich rękopisów
z XIX wieku rzuciło światło na rolę Słoweńca B. Kopitara w rozwoju
bułgarystyki.
H. Orzechowska nie zajmowała się wyłącznie produkcją ściśle naukową, wydawała też publikacje „lżejszego kalibru”, np. propagowała na łamach pism popularnonaukowych mało w Polsce znany język słoweński.
W tym kontekście wspomnieć należy o jeszcze jednym wątku twórczości Hanny Orzechowskiej, wątku niestety niedokończonym. Jest to,
nieopublikowane, literackie ujęcie popularnonaukowe pt. Moja przygoda
z popem Dobrejszą. Pozycja została zarekomendowana do druku w Państwowym Wydawnictwie Naukowym przez dwoje recenzentów: prof. Leszka Moszyńskiego i prof. Henrykę Czajkę. Treścią książki jest dziewiętnastowieczne fałszerstwo miniatur średniobułgarskiego rękopisu z XIII
wieku tzw. Ewangeliarza Dobrejszy i związane z tą sprawą wydarzenia
w slawistyce europejskiej. Prof. Orzechowska podała własne argumenty,
negujące autentyczność ikonografii rękopisu. Z powodu trudności wydawniczych pozycja ta nie ukazała się drukiem.
Wcześnie, bo już w roku 1986, H. Orzechowska zdecydowała się przejść
na emeryturę.
Prof. Hanna Orzechowska była naukowcem europejskiego formatu.
Rozprawy jej charakteryzuje precyzja metodologiczna, przekonywająca
argumentacja oparta o rzetelnie zgromadzony materiał i obszerną bibliografię oraz naukowa uczciwość.
Prof. Hanna Orzechowska otrzymała liczne nagrody, wyróżnienia i odznaczenia. Wymienić można: nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w roku 1974 za pracę habilitacyjną; nagrodę Ministra
Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w roku 1977 za pracę o pro-
192
cesach bałkanizacji; Złoty Krzyż Zasługi w roku 1973; Krzyż Kawalerski
Orderu Odrodzenia Polski w roku 1980; medal „1300 lat Bułgarii” w roku
1984; order Republiki Jugosławii ze złotą gwiazdą na naszyjniku za zasługi w zakresie „afirmacji języka słoweńskiego i literatury jugosłowiańskiej
i za wkład do rozwoju kulturalnej i przyjacielskiej współpracy między
Jugosławią i Polską” (w roku 1989).
Profesor Hanna Orzechowska zmarła 6 kwietnia 2005 r. w Warszawie.
Ewa Siatkowska
Cezar Piernikarski
(28 XII 1928, Dives-sur-Mer – 28 X 1991, Kilonia)
(Tekst był publikowany w „Studiach z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 31
(1993), s. 11-13.)
Cezar Piernikarski urodził się 28 XII 1928 r. w Dives-sur-Mer we
Francji (w Normandii). Do Polski przybył z rodzicami w 1933 roku. Do
gimnazjum uczęszczał w Sulejówku, a maturę uzyskał w Liceum Ogólnokształcącym im. T. Czackiego w Warszawie.
Studia slawistyczne w Uniwersytecie Warszawskim, obejmujące język
czeski, ukraiński i polski u profesorów Zdzisława Stiebera i Przemysława Zwolińskiego ukończył w 1956 r., pisząc pracę o wpływie dialektów
polskich i słowackich na dialekty łemkowskie. Doktorat uzyskał w 1968
roku, habilitował się w 1974, a belwederską nominację na profesora nadzwyczajnego otrzymał 31 V 1990 roku. Po ukończeniu studiów pracował
w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, przez
pewien czas w Instytucie Słowianoznawstwa PAN, wielokrotnie w uczelniach zagranicznych.
Poza najwcześniejszymi rozprawami o języku Grzegorza Pawła z Brzezin zajmował się przede wszystkim morfologią i składnią, posługując się
materiałem języków słowiańskich, ale z próbą formułowania wniosków
ogólniejszych, mogących się odnosić do wielu grup językowych.
W rozprawie doktorskiej Typy opozycji aspektowych czasownika polskiego na tle słowiańskim (Wrocław 1969) i w kilku artykułach z początku
194
lat siedemdziesiątych zajął się teoretycznymi zagadnieniami aspektu w językach słowiańskich. W pracach tych wskazał na dwa podstawowe typy
opozycji aspektowych: 1. w wypadku czasowników relacyjnozmiennych
opozycje aspektowe mają charakter kategorii gramatycznej, 2. zaś w wypadku czasowników nierelacyjnych gramatyczno-leksykalny, w których
człon dokonany wykazuje różne dodatkowe znaczenia leksykalne. Jego
prace aspektologiczne cechuje bogata, często drobiazgowa, egzemplifikacja materiałowa. Porusza tu też wiele zagadnień morfologiczno-składniowych, jak np. problem rodzajów akcji, części mowy oraz podstawowych
struktur składniowych, które staną się przedmiotem jego późniejszych
zainteresowań.
Problemowi rodzajów akcji poświęcił kilka artykułów oraz rozprawę habilitacyjną Czasowniki z prefiksem po- w języku polskim i czeskim
na tle rodzajów akcji w językach słowiańskich (Warszawa 1975). W tej
klasycznej pracy konfrontatywnej ściśle rozróżnia poziom treści i formy
w języku, ustala kryteria klasyfikacji rodzajów akcji w językach słowiańskich i na podstawie bogatego materiału przykładowego z języka czeskiego i polskiego, poddanego precyzyjnej analizie semantycznej, wskazuje na różnice i podobieństwa między obu porównywanymi językami.
Zwraca uwagę m.in. 1. na ważną różnicę w ciągach derywacyjnych języka
polskiego i czeskiego, 2. na charakterystyczne dla języka czeskiego tworzenie deminutywnych derywatów dokonanych od dokonanych podstaw
prefiksalnych wskazujących na małą miarę realizacji akcji lub małą miarę
czasu trwania akcji, 3. na częste w języku czeskim futurum syntetyczne
z prefiksem po- od czasowników ruchu.
Następnie Cezar Piernikarski skoncentrował się na poruszanych sporadycznie już i wcześniej zagadnieniach teoretycznych dotyczących części
mowy i struktur składniowych. Podstawy teoretyczne pogłębionego ujęcia tych zagadnień przedstawił w artykule O znakach językowych („Studia
Semiotyczne”, XIV-XV, 1986, s. 173-189), a szczegółowo omówił w obszernej monografii Struktura syntaktycznych grup homogenicznych (w zestawieniu z niektórymi typami grup heterogenicznych) (Wrocław 1990).
Niektórymi z poruszanych tu zagadnień zajmował się też w osobnych
artykułach.
W pracach tych położył nacisk na formalną syntezę tekstu, operując
materiałem języka polskiego, uzupełnianym z innych języków słowiańskich oraz z języka angielskiego, francuskiego i niemieckiego. Na podstawie kryterium dystrybucyjnego i tzw. implikacji, konotacji obligatoryjnej
i fakultatywnej oraz konieczności akomodacyjnej wyodrębnia jako cen-
195
tralne części mowy rzeczownik i czasownik, a pozostałe określa ze względu
na ich łączliwość z rzeczownikiem i czasownikiem. W ten sposób wydziela (zachowując terminologię autora) cztery zasadnicze klasy nazwowe:
1. klasę substantiwów z kilkoma podgrupami, 2. klasę adsubstantiwów,
tj. wyrazów łączących się w tekście z substantiwami (adiektiwa, numeralia i mensuratiwa), 3. klasę werbów (włączając też takie wyrazy, jak
smutno, buch itp.), 4. klasę adwerbaliów, które obligatoryjnie łączą się
z werbami (w tym adwerba typu szybko, dziś itp. oraz adwerba werbalne, np. o znaczeniu czasowym, jak zaczynać). Czterem wyodrębnionym tu
klasom nazwowym odpowiadają cztery klasy substytucyjne, które nazywa prosubstantiwami, proadsubstantiwami, prowerbami i proadwerbami.
Wreszcie wyodrębnia trzy klasy nazwowe marginalne: gradualia, respektiwa i kwantitatiwa. Paralelnie do podziału na klasy nazwowe wyodrębnia też dwie, traktowane jednorodnie, konstrukcje syntaktyczne: grupę
substantywną i grupę werbalną, i szczegółowo rozpatruje strukturę tych
grup, wskazując na ich formalne i semantyczne człony konstytutywne
oraz na tzw. formalną reprezentację na zewnątrz całych tych grup.
Mimo pewnych nawiązań do teorii morfologiczno-syntaktycznych w literaturze polskiej i zagranicznej teorie Piernikarskiego cechuje duża oryginalność. Przedstawione przez niego klasy nazwowe różnią się w sposób
zasadniczy od tradycyjnych podziałów materiału wyrazowego na części
mowy. Ostatnie prace Piernikarskiego polegające na formalnej syntezie
tekstu prowadzą do stawiania wielu hipotez, które wymagają szczegółowej weryfikacji w postulowanych przez niego opracowaniach monograficznych. W jego pracach można zaobserwować stopniowe przechodzenie od
prac materiałowo-teoretycznych do coraz większego koncentrowania się
głównie na teorii.
Cezar Piernikarski poza Uniwersytetem Warszawskim pracował również w wielu uczelniach zagranicznych: Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu, Uniwersytecie w Tybindze, Uniwersytecie w Amsterdamie, w Kilonii. Prowadził różnorodne zajęcia dydaktyczne z zakresu językoznawstwa słowiańskiego i ogólnego, a także zajmował się praktycznym nauczaniem języka polskiego i czeskiego. Wypromował ponad dwudziestu
magistrów, prowadził kilka przewodów doktorskich.
Odznaczał się wyjątkową otwartością i życzliwością w stosunku do
wszystkich ludzi, z którymi był w kontakcie. Pozostanie w naszej pamięci
jako duży autorytet naukowy, prawy Człowiek i niezawodny Przyjaciel.
Janusz Siatkowski
Joanna Rapacka
(24 V 1939, Warszawa – 29 XI 2000, Warszawa)
(Tekst jako Joanna Rapacka – sylwetka uczonej publikowany był
w pośmiertnej publikacji J. Rapackiej Śródziemnomorze. Europa Środkowa.
Bałkany. Studia z literatur południowosłowiańskich, red.
M. Dąbrowska-Partyka, Kraków 2002, s. 465-473).
Joanna Rapacka urodziła się w Warszawie 24 maja 1939 roku. Z Warszawą związane było także całe jej życie (poza dłuższymi pobytami zagranicznymi) – dzieciństwo, młodość i studia, a następnie praca uniwersytecka. Studiowała równolegle polonistykę i serbokroatystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie w Zagrzebiu i Belgradzie. Także po
ukończeniu studiów w roku 1962 pozostawała do roku 1967 w Jugosławii. Tak długi pobyt w tym kraju umocnił jej zainteresowania tą częścią
południowej Słowiańszczyzny oraz pozwolił na doskonałe opanowanie języka i zdobycie gruntownej wiedzy z zakresu chorwackiej oraz serbskiej
literatury i kultury.
W roku 1967 Joanna Rapacka rozpoczęła pracę na Uniwersytecie
Warszawskim. W latach 1971-74 była lektorem języka polskiego na uniwersytecie we Florencji, zdobywając bardzo cenną dla profilu głównych
jej zainteresowań naukowych wiedzę z zakresu włoskiej kultury renesansowej oraz barokowej. Znajomość języka włoskiego i łaciny stworzyła
doskonałe podstawy dla jej dalszych badań kroatystycznych i polonistycznych w zakresie renesansu i baroku oraz ich południowoeuropejskich
197
korzeni. Jeszcze w trakcie pobytu we Florencji uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie
rozprawy pt. „Osman” Ivana Gundulicia. Bunt świata przedstawionego
(Wrocław 1975). Po powrocie z Florencji podjęła pracę naukowo-dydaktyczną w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego,
gdzie pracowała do śmierci – najpierw jako adiunkt, następnie docent,
profesor nadzwyczajny, a od roku 1999 profesor zwyczajny.
Ulubionym obszarem badań Joanny Rapackiej w dziejach europejskiej
kultury pozostawała epoka baroku, a przedmiotem szczególnej uwagi i polem penetracji literackich oraz szerszych – kulturowych – mała, ale fascynująca swym bogactwem enklawa kulturowa Dubrownika. Po studenckich
jeszcze obserwacjach, poczynionych nad liryczną poezją barokową Ivana
Bunicia Vučicia, Joanna Rapacka skupiła uwagę na jednym z najciekawszych poetów tej epoki w literaturze dubrownickiej, Ivanie Gunduliciu.
Jej krytyczna rozprawa o Osmanie wniosła znaczący wkład do studiów
nad tym oryginalnym dziełem: wskazała na jego słabości konstrukcyjne
i stwierdziła niepowodzenie, jakim zakończyła się podjęta przez autora
próba stworzenia poematu epickiego według wzorów włoskich. Utwór odczytała jako nieudaną próbę zamykania oczu na rzeczywisty bieg historii,
opornej wobec optymistycznej wizji przyszłości. Joanna Rapacka odkryła natomiast w dziele Gundulicia bardziej nowoczesną formę epicką –
p o e m a t h i s t o r y c z n y. Wnikliwie oceniła późniejszy odbiór poematu Gundulicia w ramach chorwackiej ideologii odrodzeniowej i wskazała
na potrzebę podjęcia studiów nad ideą wspólnoty słowiańskiej w barokowym Dubrowniku, w świadomości jego elit, z uwzględnieniem roli czynników zewnętrznych – bałkańskiej polityki Rzymu i zakonu jezuitów. Prace
podejmujące tę problematykę pojawiły się w późniejszym dorobku naukowym Autorki rozprawy.
Dalsze penetracje w świecie dawnej literatury słowiańskiego łacińskiego Południa skierowały uwagę Joanny Rapackiej na poprzedzający
barok renesans, a w nim na dubrownicką literaturę pastoralną. Reprezentatywne dla tego gatunku utwory stały się przedmiotem studiów zebranych w tomie Złoty wiek sielanki chorwackiej – stanowił on podstawę
przewodu habilitacyjnego Joanny Rapackiej (Warszawa 1984). Doskonała znajomość renesansu włoskiego pozwoliła Autorce tego opracowania
na wnikliwy opis dialogu twórców z Dubrownika podejmowanego z literaturą włoską z przeciwnej strony Adriatyku, cechującego się jednak wiernością wobec własnej tradycji. Uczona świetnie skonfrontowała tworzoną
przez poetów wyimaginowaną Arkadię, idylliczność konwencji pastoral-
198
nej z rzeczywistością zdążającego ku kryzysowi świata dubrownickiego.
Ostrożnie, ale z pełnym przekonaniem podjęła dyskusję z chorwackimi
interpretacjami, które pragnęły odkryć w literaturze dubrownickiej jasno
wyrażone zalążki ideologii narodowej – upominała się o to, by właściwie identyfikować w starej literaturze dubrownickiej uniwersalne wartości myśli europejskiej i kultury śródziemnomorskiej. Nie pozostawało to
w sprzeczności ze wskazywaniem kontynuacji rodzimych wzorców literackich, towarzyszących elementom uniwersalnym – a więc z uznaniem
specyfiki chorwackiej. W odróżnieniu od sielanki włoskiej Autorka widziała w sielance chorwackiej: realizm, folklorystyczne zabarwienie oraz
„ciepły stosunek do wsi”. Celne są też uwagi Joanny Rapackiej na temat zbieżności pewnych motywów i ujęć z polską poezją renesansową
(np. z niektórymi pieśniami Jana Kochanowskiego). Język petrarkizmu
spotykał się w chorwackich wczesnych sielankach renesansowych ze stylizacją na język potoczny. Swój zbiór studiów poświęconych chorwackiej
sielance ukoronowała studium o najwybitniejszym dziele dubrownickim
tego gatunku, Tirenie, pióra najlepszego dubrownickiego twórcy renesansowego Marina Držicia, a zamknęła tom oceną innego dzieła tegoż autora
– Plakira, w którym widziała odejście od czystej gatunkowo sielanki ku
moralitetowi; oznaką tej modyfikacji jest wątek główny wraz z postaciami mitologicznymi występującymi w funkcji alegorycznej. Mistrzostwo
a zarazem nowoczesność wyobraźni dramaturga dubrownickiego Autorka odnalazła w charakterystycznej dla tego twórcy umiejętności łączenia
w jedną rzeczywistość teatralnej iluzji scenicznej z realnością pozasceniczną. Plakir jako dzieło przełomu epok zamykał dzieje renesansowej
sielanki przez zdemaskowanie złudy literackiej wyobraźni, przez zderzenie jej z realną rzeczywistością, przyznając zarazem trwałą wartość wciąż
bijącemu naturalnemu źródłu ludowej poezji ustnej.
Obserwacjom Joanny Rapackiej, poświęconym chorwackiej renesansowej literaturze pastoralnej, towarzyszyła stale refleksja nad późniejszymi
funkcjami tej literatury w procesie chorwackiego odrodzenia narodowego, a w jego ramach – iliryzmu, a więc refleksja nad tym, jak kultura
chorwacka powracała po wiekach do przeszłości, by odpowiadać na pytania o swą tożsamość narodową, i jak poszukiwała tego, co stanowiło
o continuum tradycji własnej w jej relacji wobec nurtu obcego. Jednocześnie Joanna Rapacka widziała potrzebę wpisania w wyrazistą opozycję
dwóch kręgów – Slavia Romana i Slavia Orthodoxa – obszaru specjalnego, potrzebę wyznaczenia odrębnego miejsca dla Slavia Mediterranea
– słowiańskiego Śródziemnomorza. Obserwując przeszłość, odnajdywa-
199
ła ślady jej nieprzemijających wartości w przyszłości, widziała obecność
i rolę dawnej literatury dubrownicko-dalmatyńskiej w dalszym procesie
narodowej chorwackiej identyfikacji kulturowej. Ta projekcja obejmowała
też późniejsze przesunięcie centrum kulturowego z Dalmacji do Zagrzebia
i zmianę przynależności Chorwacji z kręgu kulturowego śródziemnomorskiego na środkowoeuropejski.
Wnikliwa i syntetyczna książka o sielance była doskonałym świadectwem rozwoju naukowego Joanny Rapackiej i stałego poszerzania przez
Nią horyzontu badawczego – ogarniania coraz szerszego zakresu dawnej
literatury chorwackiej. Natomiast między rozprawą o Osmanie a studiami nad sielanką „zdarzyło się” badaczce przygotować do druku małą,
ale nader interesującą monografię – popularno-naukową, choć trudno odmówić temu opracowaniu w pełni naukowych historycznych wartości –
Rzeczpospolita Dubrownicka (Warszawa 1977). Praca ta została wysoko
oceniona przez historyków podkreślających doskonałe wyeksponowanie
przez Autorkę przyczyn separatyzmu dubrownickiego, trafną analizę roli
zwierzchnictwa Wenecji nad Dubrownikiem oraz doskonałą prezentację
umiejętności lawirowania politycznego władz Dubrownika jako niezależnego ośrodka o znacznej pozycji ekonomicznej, której towarzyszyła mizeria militarna. Obok kompleksowości ujęcia losów Dubrownika jako szczególnego miasta adriatyckiego – z uwzględnieniem dziejów politycznych,
stosunków społecznych i gospodarczych, szczególna uwaga poświęcona
została w monografii o Dubrowniku problematyce kulturalnej, przede
wszystkim zaś życiu umysłowemu i obyczajowości, które znalazły swój
wyraz w literaturze dubrownickiej. Jest to edycja godna najwyższego
polecenia jako doskonałe kompendium także dla nieprofesjonalnego odbiorcy – ambitnego wnikliwego turysty – dostarcza mu wiedzy o przeszłości miasta, umożliwia wielostronne chłonięcie jego niepowtarzalnego
wdzięku.
Adres wykraczający poza wąski krąg filologów slawistów miał także
wybór pt. Dubrownicka poezja miłosna (Warszawa 1989), poprzedzony
wysoce kompetentnym wstępem autorstwa Joanny Rapackiej, z krótkimi
notami jej pióra o autorach, figurujących w wyborze poezji, zaprezentowanej w doskonałych przekładach doborowych tłumaczy. Ta mała antologia daje czytelnikowi polskiemu doskonały obraz wysokiego kunsztu pisarzy dubrownickich, kultywowanych przez nich tradycji petrarkizmu, ich
przynależności do europejskiej wspólnoty kulturowej oraz pokrewieństw
z polską poezją renesansowo-barokową.
200
Parę lat później czasopismo chorwackie „Most. The Bridge. Journal of
Croatian Literature” jako numer 1-2/1991 ogłosiło wielki wybór poezji
chorwackiej tłumaczonej na język polski, opatrzony krótkim wstępem
Joanny Rapackiej i składający się z następujących części: Poeci polscy
humanistom chorwackim, Poezja starochorwacka w przekładach polskich,
Poezja iliryzmu i realizmu, Poezja moderny, Poezja międzywojenna, Poezja po 1945 roku. Do tego wyboru dodano także dział O literaturze
chorwackiej, a w nim wybrane szkice starszych i współczesnych polskich
literaturoznawców. Edycja została opatrzona także dodatkiem bibliograficznym oraz notami o nieżyjących autorach przekładów i tekstów historycznoliterackich. Jest wartościowym podsumowaniem polskich zainteresowań poezją chorwacką.
Powrót do prac literaturoznawczych sensu stricto o wysokich walorach naukowych i dydaktycznych obwieściła Joanna Rapacka, ogłaszając
książkę Dawna literatura serbska i dawna literatura chorwacka. Zarys
dziejów (Warszawa 1993). Ta praca o zaletach esencjonalnego podręcznika uniwersyteckiego ujawnia uświadamianą coraz silniej przez Uczoną potrzebę przyjęcia szerszej postawy kulturoznawczej i uwzględniania
w narastającym stopniu historyczno-kulturowego tła dziejów literatur
słowiańskich. Zarysem dziejów badaczka dowiodła, że nie tylko starsza
literatura chorwacka, ale także serbska stanowią domenę jej gruntownej
wiedzy specjalistycznej. Po raz kolejny Joanna Rapacka ujawniła znakomity talent syntetycznego ujmowania ewolucji piśmiennictwa pod wpływem zmian kulturowych i uwarunkowań historycznych. Książka doskonale odpowiedziała na potrzeby uniwersyteckiej dydaktyki slawistycznej, prezentując porównawczo dwie różne postacie starego piśmiennictwa
– rozwijające się na różnych obszarach kulturowych i pod presją różnych okoliczności historycznych – na obszarze Slavia orthodoxa (literatura serbska) oraz Slavia latina (literatura chorwacka).
Wydarzenia wojenne pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych XX
wieku i przybierający krwawy kształt rozpad komunistycznej Jugosławii (wojna chorwacko-serbska a następnie bośniacka) skupiły w Polsce
powszechną uwagę odbiorców na Bałkanach, utrwalając stereotypowość
ich obrazu. Pojawiła się potrzeba wyważonego naukowego komentarza,
wyjaśniającego historyczne i kulturowe motywacje takiego losu znaczącego obszaru Bałkanów słowiańskich, nierzadko idyllicznie odbieranego
jako „ jugosłowiański raj turystyczny”, a zarazem – komunistyczny „odmieniec”. Naprzeciw tym potrzebom wyszła Joanna Rapacka nadzwyczaj aktualną w chwili ukazania się edycją niewielkiej rozmiarami książ-
201
ki pt. Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej
(Warszawa 1995). Rzadko zdarza się autorowi prac naukowo-badawczych
utrafić tak doskonale w naglącą potrzebę wiedzy historycznej na rynku
czytelniczym. Autorka przybliżyła czytelnikowi dzieje i powody zbliżeń
interesów polityczno-kulturalnych Chorwatów i Serbów oraz ich ostrych
sporów, sięgając głęboko w przeszłość stosunków serbsko-chorwackich.
Zawierającą osiem szkiców książkę otwiera kluczowa dla całości rozprawa
zatytułowana Kulturowo-historyczne zaplecze konfliktu serbsko-chorwackiego. Autorka zwróciła w nim uwagę przede wszystkim na odmienność
dwóch typów kultury i różnego powiązania Cerkwi serbskiej oraz Kościoła katolickiego jako instytucji z ideą jugoslawizmu oraz jej skomplikowane
dzieje, odrębnie przeżywane przez Chorwatów i Serbów w obu Jugosławiach – międzywojennej oraz Titowskiej. Charakteryzuje postawę antyokcydentalizmu serbskiego, ukształtowaną przez Cerkiew serbską i serbską ideologię narodową, pozostającą najpierw w orbicie wpływów bizantyjskich, krytycznie oceniających „herezję rzymską”, a następnie – Rosji,
podtrzymującej podobną postawę niechęci lub wrogości wobec Rzymu.
Przedstawia też szczególny stosunek Serbów do idei słowianofilstwa i panslawizmu, konfrontując go z odmiennym wartościowaniem roli Kościoła
i odbiorem Wschodu i Rosjan u Chorwatów.
Joanna Rapacka zajęła się w przedstawianej książce ideą narodową
chorwacką i jej poprzedniczką – ilirską koncepcją szerszej wspólnoty południowosłowiańskiej, regionalizmem historycznym, kształtującym oblicze
kultury ogólnochorwackiej, stosunkiem do orientalnej w swym charakterze Bośni i jej związkami z kulturą chorwacką. Zainteresowanie szczególne
polskiego czytelnika budzić może jej ocena wizji południowej Słowiańszczyzny w wykładach paryskich Adama Mickiewicza oraz opinie o wcześniejszych komentarzach polonistycznych i slawistycznych tej wizji. Zamyka tę bardzo cenną, nie tylko dla slawistów książkę szkic: Z dziejów mitu kosowskiego. Od Miloša Obilicia do Gavrila Principa. Wciąż aktualne
zjawisko terroryzmu jako drogi wybranej do osiągania celów politycznych
stało się w nim przedmiotem rozważań nad serbską historią i tradycją.
Znakomitym osiągnięciem Joanny Rapackiej w dziedzinie syntetycznej oceny popularnej wizji dziejów i kultury Chorwacji jest ogłoszone
przez Nią w roku 1997 kompendium kroatystyczne: Leksykon tradycji
chorwackich (Warszawa 1997). Składa się nań zestaw celnie dobranych
haseł-pojęć funkcjonujących w potocznej świadomości historycznej Chorwatów, czyli – kreujących ich obiegową historię kultury, poddaną od
wieków mechanizmowi selekcji wydarzeń faktycznych, ich transforma-
202
cji i przewartościowania – pozytywnego lub negatywnego – czasem tworzenia faktów rzekomych oraz ich dalszej kariery. Leksykon przedstawia
w sposób rzeczowy i obiektywny system znaczeniowy kształtujący sposób
myślenia Chorwatów o ich własnych dziejach. Znajomość takiej zmitologizowanej tradycji historycznej jest wręcz niezbędna do zrozumienia
przez czytelnika zainteresowanego Chorwacją kształtu współczesnej kultury chorwackiej. Budzi wielkie uznanie gruntowna, w istocie encyklopedyczna, wiedza Autorki i jej umiejętność ujęcia ważnych składników
chorwackiej kultury narodowej w postaci zwięzłych a jednocześnie wyczerpujących haseł, nasyconych informacją, rzeczową i celnie skomentowaną.
Profesor Joanna Rapacka miała w planie przygotowanie podobnej
edycji, obejmującej tradycje kulturowe serbskie. Środowisko slawistów
oczekiwało tego z wielkim zainteresowaniem, zdając sobie sprawę, jak takie, komplementarne dla chorwackiego, opracowanie może być użyteczne
i wartościowe. Dziś wypada tylko wyrazić żal, że zabrakło jej czasu, by
planowaną rzecz przygotować do druku.
Kroatystyczny dorobek Profesor Joanny Rapackiej był od pierwszych
jej książkowych publikacji obserwowany z zainteresowaniem i wielkim
uznaniem przez kroatystykę w Chorwacji. Łamy chorwackich czasopism
naukowych były przed Nią szeroko otwarte, uczestniczyła w wielu konferencjach naukowych (w tym w serii konferencji odbywających się na
Hvarze, poświęconych historii chorwackiego teatru i literatury – Dani
hvarskog kazališta). Po wspominanym wcześniej numerze „Mostu” z roku 1991 w roku 1998 ukazał się w Splicie zbiór jej czternastu studiów
kroatystycznych pt. Zaljubljeni u vilu. Studije o hrvatskoj književnosti
i kulturi (Split 1998). Znalazły się tam pogrupowane według epok literackich studia, eseje i fragmenty monografii wcześniej ogłaszanych drukiem,
poddane ponownej redakcji i uzupełnieniom. Prace objęły problematykę
komparatystyczną polsko-chorwacką w średniowieczu – gatunek planktów
(lamentów), średniowieczno-renesansowe zaplecze twórczości dalmatyńskiego twórcy, Marka Marulicia, i zarys jej kulturowego tła, ilustrowały
związki polskiego renesansu z dalmatyńskim, ukazywały analogie baroku polskiego i chorwackiego, obejmowały polonica związane z Osmanem
Gundulicia, sięgały w sferę literatury popularnej, poruszały ważny problem regionalizmów w rozwoju chorwackiej kultury narodowej, wreszcie
doprowadzały czytelnika do wnikliwej prezentacji przez Autorkę kryzysu
ideologii chorwackich elit w obliczu kształtowania się ideologii narodowej w czasach odrodzenia narodowego w pierwszej połowie XIX wie-
203
ku. Wyrazem najwyższego uznania dla jej dorobku było przyjęcie Joanny Rapackiej w poczet członków zagranicznych Chorwackiej Akademii
Nauk.
Doskonałe prace naukowe, autorytet wśród slawistów polskich, wielki
szacunek, którym cieszyła się u starszych i młodszych kolegów ze środowiska naukowego polskiego i zagranicznego oraz wśród studentów, pozostawiły trwały ślad po tej znakomitej slawistce1 .
1
Joanna Rapacka wypromowała jednego doktora i opiekowała się trzema innymi,
których nie zdążyła doprowadzić do finału. Pod jej opieką naukową powstało 26 prac
magisterskich.
Andrzej Witold Sieczkowski
(1913, Warszawa – 1998, Warszawa)
(Tekst był publikowany w „Poradniku Językowym”, 10/1998, s. 1-5.)
Prof. Sieczkowski był jedynym slawistą i chyba jednym z niewielu
polonistów pamiętającym przedwojenny Uniwersytet Warszawski.
Rodzina jego była mocno związana z Warszawą. Od lat zajmowała
mieszkanie w pięknym domu na ul. Lekarskiej (na tyłach alei Niepodległości), które później Profesor wraz z żoną odziedziczył. Ojciec – Stefan
Sieczkowski był znanym warszawskim prawnikiem, matką była Maria
z Zawadzkich. W rodzinie było trzech synów.
Andrzej Sieczkowski skończył warszawskie gimnazjum im. S. Staszica.
Maturę uzyskał w roku 1931; jesienią tegoż roku wstąpił na Uniwersytet
Warszawski, gdzie rozpoczął studia w Seminarium Slawistycznym kierowanym przez prof. Stanisława Słońskiego. Na ówczesnej slawistyce panowały stosunki familiarne. Prof. Słoński bardzo dbał o rozwój naukowy
młodzieży i poświęcał jej wiele czasu. Andrzeja Sieczkowskiego od razu
polubił. Już na początku studiów oddał mu pod opiekę księgozbiór Seminarium, co – jak po latach wspominał Profesor – wspaniale wprowadziło
go w arkana slawistyki, bo rozsmakował się w literaturze naukowej.
Jako główny przedmiot studiów Andrzej Sieczkowski wybrał bohemistykę. Szybko uaktywnił się społecznie. W 1932 roku został prezesem
Koła Naukowego Slawistów. Za jego kadencji Koło zaczęło wybijać się
spośród innych organizacji studenckich olbrzymiego Wydziału Humani-
205
stycznego, któremu dzisiaj odpowiada prawie dziesięć wydziałów. W karnawale urządzano szampańskie zabawy, a dochód z nich przeznaczano na
zakup książek do biblioteki Koła, powielano skrypty, pomagano w nauce słabszym kolegom. Interesowały też Andrzeja Sieczkowskiego języki
łużyckie. Należał do Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego i tam również partycypował w organizowaniu rozmaitych imprez
kulturalnych i naukowych.
W roku 1936 otrzymał stopień magistra filozofii w zakresie filologii
słowiańskiej na podstawie pracy Nazwy jednostek czasu w językach słowiańskich. Rozprawę prof. Słoński zakwalifikował do druku w „Pracach
Filologicznych”, ale ze względów pozamerytorycznych tam się nie ukazała.
W przygotowaniu jej do druku przeszkodził Andrzejowi Sieczkowskiemu
wyjazd do Paryża, z którego wrócił tuż przed wybuchem wojny. Później
100-stronicowy rękopis spłonął w czasie Powstania Warszawskiego.
W latach 1937-38 Andrzej Sieczkowski pracował jako asystent prof.
Słońskiego w Seminarium Slawistycznym. Dzięki swemu mistrzowi otrzymał stypendium na roczne studia w École Nationale des Langues Vivantes Orientales w Paryżu, skąd wrócił z dyplomem w roku 1939.
Wybuchła wojna. Andrzej Sieczkowski, podobnie jak jego dwaj bracia,
został powołany do wojska. Kampanię wrześniową rozpoczął w randze
podchorążego. Pełnił funkcję zastępcy plutonowego w służbie łączności.
Walczył w rejonie: Jasło – Przemyśl – Janów. 21 września 1939 roku
dostał się do niemieckiej niewoli, ale pod Tarnowem zbiegł z transportu jenieckiego i wrócił do Warszawy. Zaczął pracować, wykonując różne
zawody: kasjera, pomocnika magazyniera, szklarza, urzędnika. Od razu
włączył się też w działalność konspiracyjną. Wykładał na tajnych kursach Uniwersytetu Warszawskiego, prowadził tam lektorat języka czeskiego i zajęcia poświęcone językom słowiańskim. Należał do AK, do
Tajnej Organizacji Wojskowej. W konspiracji działała cała rodzina Andrzeja Sieczkowskiego. Razem z ojcem został on aresztowany i osadzony
na Pawiaku. Później jego zwolniono, natomiast ojciec trafił do obozu koncentracyjnego i stamtąd już nie wrócił. Matka została wzięta na roboty
do Niemiec i zmarła w Berlinie, w szpitalu.
W 1943 roku Andrzej Sieczkowski zawarł związek małżeński z Haliną
Wiśniewską, która wiernie towarzyszyła mu do ostatnich chwil życia.
Wybuchło Powstanie Warszawskie. Andrzej Sieczkowski brał w nim
czynny udział. Jako ostatni przeszedł kanałami ze Starówki do Śródmieścia. Był ranny w nogę i w biodro.
206
W powstaniu otrzymał rangę podporucznika. Dostał się powtórnie
do niewoli niemieckiej. Najpierw przebywał w stalagu Lamsdorf (obecnie
Łambinowice), następnie w oflagu VII A, w Murnau, w Bawarii. Jako
jeniec prowadził wśród swych kolegów rozmaite akcje oświatowe, z zaangażowaniem uczestniczył w życiu kulturalnym obozu.
Po zakończeniu wojny od razu wrócił do Warszawy. Był jednym
z pierwszych pracowników restytuowanego Uniwersytetu Warszawskiego.
Zaczął pracować, od stycznia 1946 roku, jako asystent prof. Witolda Doroszewskiego na polonistyce, jednocześnie prowadząc na slawistyce lektorat języka czeskiego. Prof. Doroszewski skierował go do Pragi na stanowisko, pierwszego po wojnie, lektora języka polskiego. Andrzej Sieczkowski
rozszerzył swą działalność, ucząc nie tylko na Uniwersytecie Karola, ale
prowadząc także lekcje polskiego na kursach dla nauczycieli. W Pradze
obronił pracę doktorską, która została opublikowana w Polsce. Dotyczyła
słowotwórstwa polskich i czeskich przymiotników (por. niżej).
W 1951 roku wrócił na Uniwersytet Warszawski, gdzie otrzymał stanowisko adiunkta w Seminarium Slawistycznym, później przemianowanym na Katedrę Filologii Słowiańskiej. Prowadził zajęcia bohemistyczne.
Ówcześni studenci zachwyceni byli jego lektoratem czeskiego. W ciągu
jednego roku potrafił nauczyć więcej niż inni w ciągu kilku lat. Uczył także chętnych, głównie młodzież ze szkół średnich, języka czeskiego w Czeskim Ośrodku Informacyjnym. Zajęcia prowadził z talentem dydaktycznym – lekko, błyskotliwie, aktywizując całą grupę. Materiał wykładał
bardzo przejrzyście. Uprościł skomplikowany system czeskich koniugacji
tylko do trzech grup, wychodząc od końcówek pierwszej i drugiej osoby
liczby pojedynczej czasu teraźniejszego. Miał bardzo osobisty stosunek
do studentów. Wszystkich znał po imieniu, traktował ich indywidualnie,
słabszym poświęcał więcej czasu.
W latach 1969-1971 był zastępcą dyrektora Instytutu Filologii Słowiańskiej, jednocześnie, w okresie od 1965 do 1972 roku pełniąc funkcję
przewodniczącego Komisji ds. Podręczników dla Szkół ze słowackim językiem nauczania przy Ministerstwie Oświaty. Specjalizację bohemistyczną
rozszerzył na słowacystykę.
Od 1959 roku był członkiem redakcji „Poradnika Językowego”, w którym prowadził dział Co piszą o języku?. Oprócz języków słowiańskich
interesowała go bardzo kultura języka polskiego. Sam był doskonałym
stylistą.
Awanse naukowe przychodziły szybko. W 1955 roku dr Andrzej Sieczkowski zostaje docentem, w 1972 roku – profesorem.
207
Domeną naukową prof. Andrzeja Sieczkowskiego było słowiańskie słowotwórstwo porównawcze. Jego praca Struktura słowotwórcza przymiotników czeskich i polskich (Wrocław 1957) stała się klasyczną pozycją
w tej dziedzinie. Oprócz materiałowych, opracowywał też z tego zakresu
studia teoretyczne, np. rozprawkę Z metodyki badań porównawczych nad
słowotwórstwem słowiańskim („Biuletyn PTJ”, nr XXI, Wrocław 1962,
s. 174-180).
Szkoda wielka, że nie ukazała się drukiem, przez wiele lat opracowywana przez prof. A. Sieczkowskiego, znana wszystkim jego studentom,
gramatyka opisowa języka czeskiego, która uderzała zwięzłością i uporządkowaną, logiczną strukturą. Ostatecznej redakcji przeszkodziły kłopoty zdrowotne Profesora, potem ukazała się w Polsce inna nowa gramatyka czeska. Jeszcze jako student bardzo wiele czasu poświęcił Andrzej
Sieczkowski na napisanie gramatyki języków łużyckich. Współpracował
z ówczesnym lektorem języka górnołużyckiego w Seminarium Slawistycznym, Jurijem Jěškim, który dostarczał mu paradygmatów łużyckich. Andrzej Sieczkowski później je systematyzował i uzupełniał przykładami.
Praca miała prawie 200 stron maszynopisu, była o wiele obszerniejsza od
napisanej później, ale wcześniej wydanej, Krótkiej gramatyki języka górnołużyckiego (Kraków 1938) Zdzisława Stiebera. Nad gramatyką łużycką
pracował Andrzej Sieczkowski później w Paryżu, wykorzystując tamtejsze
sorabica. Notatki, które przywiózł do Polski, spłonęły razem z niewydaną pracą o słowiańskich nazwach jednostek czasu, w dniach Powstania
Warszawskiego. Już pod koniec życia rozpoczął prof. Sieczkowski pracę
nad gramatyką opisową języka słowackiego, ale w ukończeniu jej także
przeszkodził mu stan zdrowia. Na szczęście wyszedł opracowany przez
Niego dział słowacki w Wyborze tekstów zachodniosłowiańskich w ujęciu
porównawczym (Warszawa 1991). Prof. Sieczkowski opracował go nadzwyczaj solidnie, starsze teksty kopiował z oryginałów znajdujących się
w archiwach słowackich. Każdy tekst opatrzony jest notką o autorze.
W publikacji tej są również przekłady Andrzeja Sieczkowskiego z literatury słowackiej.
Tłumaczem prof. Sieczkowski był wytrawnym. Jeszcze na studiach
przekładał wiersze Jakuba Barta Čišinskiego z języka górnołużyckiego,
potem tłumaczył dużo z literatury czeskiej, wreszcie ze słowackiej. Sam
też pisywał wiersze. W okresie międzywojennym wydał tomik wierszy
w wydawnictwie Hoelsika. Ze względu na duży dorobek w zakresie przekładów z literatury pięknej, został członkiem Związku Literatów
Polskich.
208
Świetnie też prof. Sieczkowski czuł się w roli popularyzatora naukowego i publicysty. Trudno tu wyliczyć jego publikacje. Chętnie pisywał
wspomnienia o wybitnych naukowcach, np. o profesorze Słońskim.
Był człowiekiem bardzo, może aż za bardzo, skromnym. Pisząc o swojej działalności w jakiejkolwiek dziedzinie świadomie umniejszał swoje
zasługi, chętnie cytując tu sentencję łacińską: non magna sed parva, vere
parva, pars fuit (‘udział mój nie był wielki, ale mały, doprawdy mały’).
Trzeba przyznać, że ta przesadna skromność, jak również zbyt wielka skrupulatność i krytycyzm w stosunku do własnych prac, sprawiły,
że dorobek naukowy prof. Sieczkowskiego nie jest ilościowo zbyt wielki.
Z pewnością mógł napisać więcej, ale o to „więcej” nie zabiegał. Uważał,
że jakość, nie ilość, się liczy. Cieszył się, bardziej chyba niż z własnych
osiągnięć, z osiągnięć naukowych swoich uczniów – magistrantów, doktorantów, asystentów. Tych ostatnich z wielkim poświęceniem wprowadzał
w pracę dydaktyczną. Pisał im konspekty pierwszych zajęć, hospitował
te zajęcia, omawiał. Młodych pracowników stopniowo przygotowywał do
prowadzenia zajęć coraz trudniejszych. Np. najpierw dopuszczał ich do
udziału w prowadzonych przez siebie seminariach magisterskich, potem
dawał im na próbę jedną pracę do prowadzenia, wreszcie odstępował całe
seminarium, nadal jednak je pilotując. Teraz trudno znaleźć kierownika
naukowego z takim oddaniem prowadzącego swoich adeptów.
W chmurny październikowy dzień pożegnaliśmy na Cmentarzu Powązkowskim prof. Andrzeja Sieczkowskiego. Kompania honorowa oddała
kilka salw, bo przecież był Żołnierzem Września i Powstania Warszawskiego. Na aksamitnej poduszce niesiono jego odznaczenia, a było ich
dużo: Medal „Za Warszawę 1939-1945”, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż
Zasługi, Krzyż Partyzancki, Odznaka Grunwaldzka, Krzyż Srebrny Virtuti Militari, Złota Odznaka ZNP.
Panie Profesorze, Pana życie non parva sed magna, vere magna, fuit.
Ewa Siatkowska
Stanisław Słoński
(9 X 1879, Michałów k. Warszawy – 8 III 1959, Warszawa)
(Tekst Andrzeja Sieczkowskiego ukazał się pod tytułem Czterdziestolecie
pracy prof. Stanisława Słońskiego w Uniwersytecie Warszawskim (1915-1955)
w „Poradniku Językowym” 1955, 7, s. 241-249.)
Prof. dr Stanisław Słoński, kierownik Zakładu Filologii Słowiańskiej
przy Katedrze tegoż przedmiotu na Wydziale Filologicznym stołecznego
Uniwersytetu a zarazem długoletni członek Komitetu Redakcyjnego naszego miesięcznika – nestor slawistyki polskiej i jeden z czołowych przedstawicieli starszej generacji naszych językoznawców – jesienią 1955 roku
rozpoczyna 41 już rok nieprzerwanej działalności profesorskiej w Uniwersytecie Warszawskim.
Skromną formą uczczenia tego pięknego jubileuszu chce być poniższy
artykuł, napisany przez jednego z dawnych uczniów profesora Słońskiego. Już sam charakter artykułu rozstrzyga o nieuchronnej szkicowości
podanych informacji.
1. Szkic biografii
Życie i praca Stanisława Słońskiego wiążą się jak najściślej z Warszawą i warszawskim środowiskiem naukowym. Wyjąwszy okres studiów lub
późniejszych podróży naukowych, prof. Słoński mieszkał, działał i pracował stale w tym mieście.
210
Urodzony 9 X 1879 roku w Michałowie pod Błoniem (woj. warszawskie), w 1898 roku ukończył V rządowe (tzn. carskie) gimnazjum warszawskie i przejawiając zamiłowanie do literatury – w tymże roku udał
się do „wolnego” – jak na ówczesne stosunki polityczno-narodowościowe
– Krakowa, gdzie wstąpił na Uniwersytet Jagielloński. Rozczarowawszy
się do uniwersyteckiej polonistyki, której głową był wtedy skrajny konserwatysta, prof. Tarnowski, rychło wrócił do Warszawy. Jego historycznoliterackie aspiracje zostawiły jednak trwały ślad w postaci obszernego
artykułu o St. Przybyszewskim (Nasi moderniści ) ogłoszonego w czołowym, poważnym wydawnictwie naukowym „Ateneum”. Nie rezygnując
z zamiłowań humanistycznych, ale mając na względzie widoki możliwie
szybkiego zarobkowania (pochodził z rodziny niezamożnej, całą młodość
spędził w warunkach niełatwych) zapisał się na Wydział Prawa ówczesnego rosyjskiego Uniwersytetu Warszawskiego, który też ukończył w 1903 r.
Wielostronnie uzdolniony, obdarzony chłonnym i żywym umysłem – nie
poświęcił się jednak karierze prawniczej i gdy tylko warunki materialne
na to pozwoliły, zaczął studiować językoznawstwo – tym razem ma uniwersytetach niemieckich, w Heidelbergu, a przede wszystkim w Lipsku
(1904-1907). Był uczniem najwybitniejszych językoznawców owej doby,
uczonych tej miary, co Leskien, Sievers, Brugmann, Windisch, Wundt.
Obok slawistyki, obranej jako przedmiot główny, studiował sanskryt, językoznawstwo porównawcze i ogólne (zwłaszcza „odkrytą” właśnie w tej
epoce i z zapałem badaną psychologię języka), doskonalił się w wyniesionej jeszcze z gimnazjum znajomości klasycznej greki. Już po przesłuchaniu siedmiu semestrów był gotów do składania doktorskich rigorosów.
Dla scharakteryzowania niecodziennej żywości umysłu Stanisława Słońskiego a także jego pracowitości warto dodać, że rozpoczynając studia
w Niemczech prawie wcale nie znał języka wykładowego. Po niemiecku
nauczył się zupełnie sam, przede wszystkim słuchając wykładów swych
lipskich profesorów. W tym też języku napisał rozprawę doktorską, wytyczającą główny kierunek jego dalszej działalności naukowej – mianowicie
paleoslawistykę.
Młody doktor filozofii czołowego uniwersytetu europejskiego, powróciwszy po chlubnie ukończonych studiach do Warszawy nie mógł tu oczywiście znaleźć pola do zapewniającej utrzymanie pracy naukowej i z konieczności jął się zawodu nauczycielskiego. Było już po wybuchu rewolucji 1905 r., po pamiętnym strajku szkolnym, i zmuszone do poczynienia pewnych ustępstw władze carskie zezwoliły na otwarcie prywatnych
szkół polskich. Przez osiem lat (1907-1915) Stanisław Słoński jest więc
211
nauczycielem polskiego w pięciu naraz gimnazjach warszawskich; bierze
też udział w życiu organizacyjnym postępowego odłamu nauczycielstwa,
wstępuje w szeregi Związku Nauczycielstwa Polskiego, protoplasty dzisiejszego ZZNP, na którego czele stoi wówczas Ludwik Krzywicki – i w latach 1914-15 jest prezesem oddziału warszawskiego tej organizacji. Jednocześnie nie zapomina o pracy uczonego-slawisty i polonisty. Już w 1908
r. należy do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a zatem jest jednym z najstarszych żyjących dziś [tj. w roku 1955 – przyp. red.] członków
tej zasłużonej instytucji, która wraz z Polską Akademią Umiejętności dała początek obecnej Polskiej Akademii Nauk, wykłada gramatykę polską
oraz gramatykę porównawczą języków indoeuropejskich w Towarzystwie
Kursów Wieczorowych. Instytucja ta była zalążkiem późniejszej Wolnej
Wszechnicy Polskiej, najbardziej bodaj postępowej uczelni okresu międzywojennego dwudziestolecia. Ta działalność dydaktyczna St. Słońskiego oraz prowadzone równolegle badania językoznawcze (głównie nad zabytkami staropolskimi) sprawiły, że z chwilą uruchomienia w Warszawie
polskiego uniwersytetu, co nastąpiło w 1915 r. bezpośrednio po opuszczeniu stolicy przez carskiego zaborcę, St. Słoński zostaje powołany przez
pierwszego rektora odrodzonej uczelni, Brudzińskiego, na stanowisko kierownika Zakładu Slawistyki, czyli – według ówczesnej nomenklatury – Seminarium Slawistycznego na Wydziale Humanistycznym. Uzyskuje najpierw stanowisko zastępcy profesora, w parę lat później profesora nadzwyczajnego i wreszcie zwyczajnego. Tę funkcję pełni nieprzerwanie do
chwili obecnej.
Jako pierwszy i wieloletni kierownik Zakładu (od 1953 roku wchodzącego w skład nowoutworzonej Katedry Filologii Słowiańskiej) dokonał
dzieła doprawdy pionierskiego. Pozbawiony jakichkolwiek sił pomocniczych – te trzeba było dopiero wychować i wyszkolić – sam jeden wykonywał obowiązki nie tylko dydaktyczne, ale również organizacyjne i administracyjne, gromadził inwentarz Zakładu, zakupował, sprowadzał i katalogował książki, jednym słowem tworzył od podstaw – podobnie jak
inni ówcześni profesorowie warszawscy – nową placówkę dydaktyczno-naukową. Z biegiem lat biblioteka seminaryjna stała się jednym z bogatszych księgozbiorów slawistycznych w kraju. Sam Zakład zaś, choć
z czasem rozrósł się, choć przybyło w nim pracowników naukowych –
nie tylko swoim powstaniem i odrodzeniem po II wojnie światowej, ale
samym istnieniem całkowicie zespolił się z osobą profesora Słońskiego,
tym żywym symbolem trwałości naszego życia uniwersyteckiego, naszych
tradycji naukowych. Okolicznością zewnętrzną, potęgującą to krzepiące
212
poczucie trwałości i żywotności pewnych spraw z dziedziny myśli i kultury, jest fakt, że przez owych czterdzieści lat działalności uniwersyteckiej
prof. Słońskiego lokal Zakładu Slawistyki – a w każdym razie jego jądro
– pozostał niezmiennie ten sam. Rzecz godna zanotowania w Warszawie,
mieście tylu burz i gwałtownych przemian.
Jeden tylko okres, w którym Seminarium prof. Słońskiego ziało pustką – lata straszliwej okupacji. Ale i wtedy nie ustała praca Uniwersytetu
Warszawskiego, który zstąpił w konspiracyjne podziemie. Wraz z innymi
prowadził również zajęcia profesor Słoński. Początkowo seminaria jego
i wykłady odbywały się w różnych punktach miasta, później całe ryzyko tego jakże niebezpiecznego przedsięwzięcia wziął na siebie sam prof.
Słoński – wszystkie zajęcia prowadził we własnym mieszkaniu przy ul.
Litewskiej, po wysiedleniu z tej „dzielnicy niemieckiej” – przy ul. Filtrowej. Szczęśliwie przetrwawszy czasy wojny i dni powstania prof. Słoński
przystępuje do ponownego organizowania swego Zakładu, gdy tylko – po
wyzwoleniu – odrodził się stołeczny Uniwersytet.
Potem następują lata normalnej, codziennej pracy. W uznaniu tego
trudu oraz zasług pedagogicznych i naukowych władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w ub. roku odznaczyły profesora Słońskiego krzyżem
oficerskim orderu Polski Odrodzonej.
Prof. Słoński jest ożeniony z Łucją z Jaczynowskich. W ostatnich
zwłaszcza latach, gdy osłabły jego siły fizyczne, troskliwości i wiernemu
oddaniu swojej towarzyszki życia w wielkiej mierze Jubilat nasz zawdzięcza możliwość dalszej pracy na Uniwersytecie.
2. Działalność pedagogiczna
O Słońskim – nauczycielu gimnazjalnym i wykładowcy Towarzystwa
Kursów Wieczorowych – wspominałem już poprzednio, teraz więc w paru
przynajmniej słowach scharakteryzuję jego pracę pedagogiczną na Uniwersytecie Warszawskim.
Prof. Słoński wykłada przede wszystkim gramatykę (opisową i historyczną) języka starosłowiańskiego oraz porównawczą języków słowiańskich. Często podejmuje obowiązki polonisty. Gramatykę polską wykładał m.in. podczas swego pobytu w Bułgarii w 1925 r. (zajęcia prowadził
w jęz. bułgarskim) na Uniwersytecie w Sofii oraz w latach okupacji –
na tajnych zajęciach uniwersyteckich. Słuchaczami jego byli i są nie tylko slawiści, ale również poloniści, a ostatnio także rusycyści. W okresie
międzywojennym jako jedyny – poza wykładowcą języka ukraińskiego
– slawista roztaczał opiekę dydaktyczną nad słuchaczami obierającymi
213
dowolny język słowiański, egzaminował ich, pomagał w doborze tematu pracy magisterskiej czy doktorskiej. W razie potrzeby nie odmawiał
swej pomocy slawistom kierunku historycznoliterackiego. Jako kierownik
Zakładu starał się o możliwie najlepszą obsadę lektoratów słowiańskich.
Dzięki tym jego wysiłkom przedwojenna slawistyka warszawska rozporządzała np. także lektoratem serbsko-łużyckim.
Przedłużeniem niejako i uzupełnieniem dydaktycznej pracy prof.
Słońskiego są jego podręczniki, od wielu lat służą licznym rocznikom studenckim slawistów, polonistów i rusycystów, oczywiście nie tylko w Warszawie. Przed wojną napisana, ale z przyczyn od autora niezależnych
wydana dopiero w 1950 r. gramatyka starosłowiańska, w formie skryptu była nieocenioną pomocą naukową do lat trzydziestych. Dwa wydania
Wyboru tekstów starosłowiańskich – jedyna tego typu edycja po1ska i jedna z nielicznych w skali światowej – przez blisko trzydzieści lat stanowią
niezastąpiony podręcznik a zarazem materiał do badań slawistycznych.
Zarys historii języka polskiego (równie popularny, skoro doczekał się dwu
wydań w ciągu lat kilkunastu, wliczając w to lata wojny) cieszy się uznaniem także u studentów za granicą, np. u polonistów praskich.
Naczelna, a jakże ważna zaleta prof. Słońskiego jako dydaktyka – czy
to wykładowcy, czy autora podręczników – to umiejętność prawdziwie
jasnego, przejrzystego, a przy tym wcale nie zwulgaryzowanego podania
materiału wykładowego. Sposób tego wykładu jest zawsze prosty, rzeczowy, zrozumiały.
Specjalność naukowa prof. Słońskiego z natury rzeczy interesuje stosunkowo nieliczne grono słuchaczy, niemniej wszakże w ciągu swej 40-letniej działalności uniwersyteckiej wychował on zastęp uczniów, spośród
których niejeden poświęcił się pracy naukowej. W samym tylko Uniwersytecie Warszawskim pracuje dziś pięć osób, które otrzymały dyplom
magisterski lub doktorski z jego rąk. Pozostali rozproszyli się po innych
ośrodkach naukowych. Nadto przez seminarium prof. Słońskiego przeszli
i przechodzą wszyscy warszawscy poloniści-językoznawcy.
Poza Uniwersytetem prof. Słoński wykłada przez czas pewien w Wolnej Wszechnicy, po ostatniej wojnie w ciągu paru lat (1947-1948) jest
dyrektorem i wykładowcą na wakacyjnych kursach Studium Słowiańskiego, zorganizowanego przez Z[wiązek] Z[awodowy] N[auczycielstwa]
P[olskiego].
214
3. Działalność naukowa
Lingwistyczne badania prof. Słońskiego mają charakter przede wszystkim historyczny. Sięgając najchętniej do epok minionych uczony ten
zajmuje się językiem starosłowiańskim oraz staropolskim. Ma przy tym
szczególne zamiłowanie do żmudnych, wymagających wielkiej staranności
i dokładności, prac słownikowych.
W dziale pierwszym wymienić trzeba przede wszystkim najwcześniejszą, przed czterdziestu ośmiu laty napisaną rozprawę doktorską o sposobach tłumaczenia w zabytkach starosłowiańskich greckich zdań złożonych
podrzędnie. Jest to niezwykle sumienne studium z dziedziny składni, wymagające równie gruntownej znajomości starosłowiańszczyzny, jak i greki. W latach międzywojennych powstaje cykl studiów słowotwórczo-semantycznych opartych na szczegółowej znajomości wszystkich zabytków
starosłowiańskich. Studia te, mające – jak w ogóle większość prac dotyczących starosłowiańszczyzny – niemałe znaczenie dla badań nad żywymi
językami słowiańskimi, ukazują się najpierw oddzielnie lub w czasopismach, w roku 1937 wychodzą zbiorowo jako pokaźny tom pt. Funkcje
prefiksów werbalnych w języku starosłowiańskim.
Do działu prac słownikowych, bez których niemożliwe są rzetelne badania w jakiejkolwiek właściwie dziedzinie lingwistyki, na1eży wzorowo
opracowany słownik do Modlitewnika synajskiego (1934 r.) oraz parę recenzji omawiających podobne publikacje innych autorów.
O Wyborze tekstów i Gramatyce była mowa w poprzedniej części artykułu. Tu warto jeszcze podkreślić, że oba te doskonałe podręczniki,
w znacznym stopniu oparte na samodzielnych, źródłowych badaniach i –
zwłaszcza Gramatyka – zawierające niejedno nowe sformułowanie, poza
zaletami dydaktycznymi mają niezaprzeczalną wartość naukową. Trzeba
zanotować, iż przygotowany przed wojną tekst Gramatyki uległ w czasach okupacji zniszczeniu i autor musiał napisać go na nowo.
Praca o tzw. perfektum w językach słowiańskich (czyli o czasie złożonym typu stpol. jeśm) ma wprawdzie charakter porównawczy, punktem wyjścia i tutaj jednak jest jakże gruntownie zbadana przez autora
starosłowiańszczyzna. Jest to cenna pozycja naszej komparatystyki slawistycznej.
Nie licząc drobnych artykułów z zakresu innych poszczególnych języków słowiańskich (na osobną wzmiankę zasługiwałaby tu niezwykle
sumienna, z wielkim znawstwem napisana recenzja opracowania językowego jednego z najważniejszych zabytków jęz. dolnołużyckiego), drugą
zasadniczą dziedziną badań prof. Słońskiego jest, jak było powiedziane,
215
polonistyka. W tym dziale wymienić trzeba pomnikowe wydanie Psałterza puławskiego (1916) z obszernym wstępem i całkowitym słownikiem
oraz parę pomniejszych artykułów napisanych niejako na marginesie tych
badań a odnoszących się do języka i dziejów obu staropolskich Psałterzy,
dalej – szczegółowe, choć co prawda ograniczone do kwestii gramatycznych, studium o języku Kochanowskiego (1949 r.) i wreszcie – wymieniony już, zwięzły a treściwy (zwłaszcza jeśli chodzi o fleksję), podręcznik do
historii języka polskiego, który wraz z pracami Łosia, Brücknera, Lehra-Spławińskiego i innych badaczy stanowi ważny przyczynek do syntetycznego ujęcia linii rozwojowej polszczyzny. Do języka współczesnego odnosi
się – nie licząc drobiazgów i prac poprawnościowych – artykuł z dziedziny
fonetyki (1921 r.), przeprowadzający trafne rozróżnienie między przyimkami właściwymi (tworzącymi całość fonetyczną z następującym po nich
wyrazem) a niewłaściwymi, czyli pochodnymi, złożonymi (traktowanymi
zgodnie z prawami fonetyki międzywyrazowej).
Wymienione tu dwie dziedziny badań: język starosłowiański i staropolski ze szczególnym uwzględnieniem studiów słownikowych – są i nadal
przedmiotem zainteresowań prof. Słońskiego, który kończy przygotowanie
pomnikowego wydania Kodeksu Assemaniego (z całkowitym słownikiem),
ma zebrany materiał do słownika dzieł Kochanowskiego oraz wykańcza
i uzupełnia obszerne studium o języku Psałterza puławskiego.
Dla całości obrazu wspomnieć jeszcze chciałbym o pracach naukowo-organizacyjnych. Nie licząc zatem członkostwa w zagranicznych (przede
wszystkim słowiańskich) instytucjach naukowych jako posiadającego charakter raczej honorowy, wymienię wieloletnią pracę prof. Słońskiego w Towarzystwie Naukowym Warszawskim, gdzie przez długi okres (do wchłonięcia TNW przez PAN w 1952 r.) jest on przewodniczącym Komisji Językowej, a w roku 1950 – stoi na czele całego Wydziału I. Równie czynny
jest jego udział w życiu Polskiego Tow. Językoznawczego, w okresie międzywojennym przez parę lat widzimy go jako prezesa tego zrzeszenia. Od
roku 1927 prof. Słoński wchodzi na stałe do redakcji „Prac Filologicznych”, po wojnie (w latach 1948-50) jest redaktorem przeznaczonego dla
nauczycieli pisma „Język Rosyjski”.
Jako sumienny slawista zna dobrze wszystkie języki i wszystkie prócz
ZSRR kraje słowiańskie, z których chyba najbliższe są mu: Bułgaria i Łużyce. Z Łużyczanami zetknął się w czasie swych studiów w Lipsku.
Najtreściwiej ujęte cechy prac naukowych prof. Słońskiego – to bezwzględny obiektywizm, dokładność, sumienność, co do formy – prostota,
jasność i zwięzłość. Żadne względy uboczne nie wpływają na jego sądy.
216
Charakterystycznym tego przykładem może być np. artykuł o gramatyce
polskiej dla Niemców Mrongowiusza: chociaż publikacja ta ukazuje się
w księdze pamiątkowej ku czci polsko-mazurskiego patrioty, prof. Słoński – zgodnie z obiektywną prawdą – wydaje surową ocenę omawianego
dzieła. Operując przede wszystkim konkretnymi faktami i bezpośrednio
wysnuwanymi z nich wnioskami, niechętnie zwraca się ku teorii i nazbyt
ogólnym tezom.
Sam niezwykle sumienny i dokładny, podobnych właściwości żąda –
jako recenzent i pedagog – również od innych.
4. Działalność społeczna, praca w dziedzinie kultury języka
Prof. Słoński, choć z natury powściągliwy i raczej zamknięty, nie odgradza się od nurtu płynącego obok życia. W młodości i w latach późniejszych bierze udział w pracach ZNP, w okresie międzywojennym jest
kuratorem studenckiego Koła Slawistów, jako współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego od roku 1925 do wybuchu II wojny
piastuje prezesurę tej organizacji, w latach 1924–26 stoi na czele Towarzystwa Polsko-Bułgarskiego.
Pogłębiając i kontynuując tradycje warszawskiego językoznawstwa,
które czyni zadość społecznej potrzebie świadomego kultywowania języka ojczystego (z jednej strony – opartego na rzetelnej znajomości faktów
językowych, z drugiej – stroniącego od biernej postawy dufnego w swą
wiedzę obserwatora, który przecież „rozumie wszystko”) – żywo interesuje się sprawami kultury językowej. Od roku 1933 do wybuchu wojny
a następnie od momentu wznowienia wydawnictwa w roku 1948 do chwili
obecnej wchodzi w skład komitetu redakcyjnego naszego pisma [tj. „Poradnika Językowego” – przyp. red.], w którym – jak również w „Języku
Polskim” – zamieszcza parę artykułów. W latach 1934-36 bierze udział
w pracach Komitetu Ortograficznego, który powierza mu opracowanie
przepisów dotyczących pisowni wyrazów słowiańskich. Dba o formę wypowiedzi swych słuchaczy, lubi dyskutować na tematy poprawnościowe,
przy czym, zwłaszcza jeśli chodzi o ortofonię, reprezentuje stanowisko
zachowawcze, (np. nie podoba mu się zanik zębowego ł w potocznej polszczyźnie kulturalnej). W latach powojennych (1947) wydaje przeniknięty dość ortodoksyjnym duchem poprawnościowym, niemniej nader pożyteczny, Słownik polskich błędów językowych, jedyną w ostatnim czasie
tego rodzaju obszerniejszą publikację.
217
*
Powyższe szkicowe uwagi kończę serdecznymi, gorącymi życzeniami,
jakie kierują do profesora Słońskiego wszyscy jego koledzy, przyjaciele, dawni i dzisiejsi słuchacze: nasz Drogi Jubilat niech żyje szczęśliwie
i niech nadal pracuje wśród nas dla dobra polskiej slawistyki długie, oby
najdłuższe lata.
Andrzej Sieczkowski
Zdzisław Stieber
(9 VI 1903, Szczakowa – 12 X 1980, Warszawa)
(Tekst pod tytułem Droga życiowa Zdzisława Stiebera publikowany był w:
Zdzisław Stieber 1903-1980, red. E. Rzetelska-Feleszko, Wrocław 1982,
s. 9-18).
Zdzisław Stieber urodził się 7 VI 1903 r. w Szczakowej, w dawnym
pow. chrzanowskim. Szkołę podstawową i średnią ukończył w Krakowie.
W 1921 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Początkowo
w latach 1921-1925 studiował z wielkim zapałem i powodzeniem chemię.
W tym czasie zainteresował się wykładami dialektologicznymi Kazimierza Nitscha i przeniósł się w 1926 r. na językoznawstwo. Tu poza głównym
mistrzem, którym był Nitsch, miał jako nauczycie1i akademickich takich
sławnych przedstawicieli krakowskiej szkoły językoznawczej, jak Jan Rozwadowski oraz w pewnym stopniu Jan Łoś (zmarły już w 1928 r.). Później
chyba najwięcej zawdzięczał Witoldowi Taszyckiemu.
Magisterium z języka polskiego uzyskał już w 1928 r. na podstawie
pracy Nazwy miejscowe pasma Gorców w Beskidzie Zachodnim, którą po
uzupełnieniach wydał w 1934 r. W rok po magisterium uzyskuje tytuł
doktora filologii słowiańskiej oraz ogłasza w pełni dojrzałą i do dziś aktualną obszerną rozprawę doktorską pt. Ze studiów nad gwarami słowackimi
południowego Spisza (1929), w której na podstawie osobiście zebranych
z 80 punktów terenowych materiałów gwarowych i wcześniejszych opracowań daje wnikliwy opis i podział gwar wschodniosłowackich, ustala ich
219
genezę i stosunek do sąsiadujących języków słowiańskich. Była to jego
pierwsza drukowana praca naukowa. W pięć lat później (w 1934 r.) habilitował się w zakresie językoznawstwa słowiańskiego na podstawie pracy
Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich (1934).
W ciągu sześciu lat po ukończeniu studiów uzyskał więc dwa stopnie
naukowe oraz ogłosił szereg prac z dialektologii polskiej i słowiańskiej.
W tym czasie tylko przejściowo zajmował stanowisko lektora na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz kilka miesięcy spędził na studiach zagranicznych (na Łużycach), poza tym głównie uczył w szkole średniej. Okres
ten wspominał bardzo mile. Z rozrzewnieniem mówił o swoich ówczesnych obserwacjach nad procesem doroślenia intelektualnego młodzieży
gimnazjalnej. Działał też z zapałem w harcerstwie, pełniąc różne funkcje
instruktorskie, był np. komendantem Chorągwi Krakowskiej. Wreszcie
pasjonował się, jak i przez długie późniejsze lata, turystyką.
Dwie jego ówczesne pasje – turystyka i badania dialektologiczne –
wspaniale się uzupełniały, przynosząc świetne rezultaty w postaci licznych publikacji gwaroznawczych. Z każdej wyprawy, z każdego pobytu
wypoczynkowego przynosił coraz to dalsze zeszyciki z zapisami dialektologicznymi. Podziw budzi przemyślana ekonomia oraz tempo pracy.
Podam kilka informacji je ilustrujących.
Materiał do pracy doktorskiej Ze studiów nad gwarami słowackimi południowego Spisza zebrał w czasie miesięcznego pobytu na Spiszu w lecie
1927 r. (przypomnijmy, że na językoznawstwo przeniósł się w 1926 r.),
uzupełnił go w czasie wędrówek w roku 1928 i 1929 oraz opublikował
pracę w 1929 r.
W latach 1930 i 1931 jako eksplorator Komisji dla atlasu językowego województwa łódzkiego zebrał w 48 miejscowościach rozmieszczonych
równomiernie na całym obszarze dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego odpowiedzi na kwestionariusz, złożony z ponad 500 pytań z zakresu fonetyki, morfologii i słownictwa, notując poza tym wszystko, co
wydało się ciekawe. Rezultatem tych prac była monografia Izoglosy gwarowe na obszarze dawnych województw Łęczyckiego i Sieradzkiego (1933)
będąca właściwie pierwszym z naszych atlasów gwarowych. Zebrany materiał, liczący 42 notatniki, przekazany pracowni słownikowej Polskiej
Akademii Umiejętności, został ponadto wykorzystany później w wydawanym po wojnie Małym atlasie gwar polskich (1957 i n.).
W latach 1931 i 1932 przez około sześciu miesięcy zbierał materiał
gwarowy dialektów łużyckich. W ówczesnych warunkach politycznych badania te były utrudnione i mogły się odbyć głównie dzięki poparciu Maxa
220
Vasmera. Zdzisław Stieber zgromadził wtedy obfite materiały gwarowe
do monografii dwóch wsi: jednej górnołużyckiej (Radworje) i jednej dolnołużyckiej (Żylów) oraz w gęstej sieci punktów z całego terytorium łużyckiego, zwłaszcza zaś z obszaru pogranicznego między Łużycami Górnymi a Dolnymi, a także materiał historyczny z zabytków łużyckich. Rezultatem tych badań była praca habilitacyjna Stosunki pokrewieństwa
języków łużyckich (1934), dająca nowe ugrupowanie dialektów łużyckich,
oparte przede wszystkim na faktach fonetycznych, oraz omawiająca ich
stosunek do sąsiednich języków słowiańskich.
W latach 1934 i 1935 zebrał materiały gwarowe na Łemkowszczyźnie, tj. w zamieszkałych wtedy przez ludność ukraińską częściach obecnych województw nowosądeckiego i krośnieńskiego [obecnie podkarpackie – przyp. red.] oraz na przyległym ukraińskim obszarze Czechosłowacji. Na ich podstawie ogłosił jeszcze przed wojną kilka artykułów oraz
opracował monografię o dialekcie Łemków, która we wrześniu 1939 r.
znalazła się w drukarni i w czasie wojny uległa zniszczeniu. Monografię tę Profesor odtworzył i przekazał do druku tuż przed śmiercią. Poza
tym zachowane bogate materiały odnoszące się do fonetyki, morfologii
i słownictwa opublikował po wojnie w ośmiu zeszytach Atlasu językowego dawnej Łemkowszczyzny (1956-1964), przynoszących 416 map, stanowiących cenny zabytek przeszłości językowej tego ciekawego dialektu
wschodniosłowiańskiego wystawionego na oddziaływanie dwóch języków
zachodniosłowiańskich: polskiego i słowackiego.
W 1935 r. Zdzisław Stieber został asystentem na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie prowadził zajęcia z języka słowackiego. W tym samym
roku dostał zaproszenie do objęcia Katedry Filologii Słowiańskiej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Nominację ostatecznie otrzymał
we wrześniu 1937 r., ale już w roku 1935 zwrócił się do Komisji Badań
Ziem Wschodnich przy Prezydium Rady Ministrów o subwencję na zbieranie materiałów do atlasu językowego Bojkowszczyzny, którego opracowania podjął się asystent wspomnianej Katedry, Stefan Hrabec. Zapiski
Profesora z prowadzonych wspólnie z Hrabcem badań terenowych zaginęły w czasie wojny. Ogłosił jedynie kilka artykułów, jak Gwary ruskie na
zachód od Oporu (1938) oraz (wspólnie z Hrabcem) Przyczynki do słownictwa gwar ukraińskich w Karpatach (1956). Poza tym uratował i przewiózł po wojnie do Łodzi materiały bojkowskie zebrane przez Hrabca,
które stały się podstawą publikowanego obecnie pod kierunkiem Janusza
Riegera Atlasu gwar bojkowskich.
221
W ciągu jedenastu lat od ukończenia studiów do wybuchu II wojny
światowej Profesor prowadził osobiście badania nad gwarami słowackimi,
łużyckimi, ukraińskimi oraz gwarami centralnej Polski, ogłaszając szereg,
wspomnianych już wyżej, monografii. W tym czasie na terenach słowiańskich sąsiadujących z polskim obszarem językowym badań terenowych
nie prowadził – jak się zdaje – jedynie nad gwarami czeskimi. Zapoznał
się jednak i z nimi dokładnie, co znalazło wyraz we wnikliwej recenzji Dialektologia czesko-słowacka w III tomie „Československé vlastivědy”
(1934). Wielokrotnie wracał do dialektów słowackich, tocząc żarliwą polemikę z językoznawcami słowackimi. Podsumowanie wniosków dotyczących powstania dialektów słowackich, ich powiązań z językami południowosłowiańskimi oraz udziału języków polskiego i ukraińskiego w procesie
kształtowania się dialektów słowackich przynosi przede wszystkim artykuł Stanowisko mowy Słowaków (1937).
W swoich przedwojennych pracach dialektologicznych Profesor wielokrotnie poruszał sprawę pogranicza językowego. Z nie wymienianych
jeszcze zagadnienia tego dotyczą przede wszystkim: książeczka Geneza
gwar laskich (1934), artykuł Z pogranicza językowego polsko-białoruskiego (1938), powstały na podstawie zebranych osobiście materiałów w czasie trzytygodniowego pobytu we wsi Studzieniczna i w okolicy, a przede
wszystkim publikacja o charakterze syntetycznym Sposoby powstawania
słowiańskich gwar przejściowych (1938).
W czasie wojny Zdzisław Stieber był w latach 1939-1941 i 1944/1945
profesorem przy Katedrze Języka Polskiego w ukraińskim uniwersytecie
im. Iwana Franki we Lwowie, a w czasie okupacji niemieckiej prowadził
we Lwowie w latach 1941-1944 tajne nauczanie uniwersyteckie.
Po wojnie jako powszechnie uznany autorytet naukowy, mając 42 lata, zostaje profesorem zwyczajnym oraz członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. Przystępuje do organizowania katedry języka polskiego i środowiska językoznawczego w powstającym w 1945 r. Uniwersytecie Łódzkim. Tworzy bibliotekę polonistyczną na Uniwersytecie,
organizuje sekcję językoznawczą w Łódzkim Towarzystwie Naukowym.
W tym czasie kontynuuje prace rozpoczęte jeszcze przed wojną. Wydaje dwutomowe dzieło o nazwach miejscowych i terenowych na obszarze
dialektu łemkowskiego (Toponomastyka Łemkowszczyzny, 1948-1949).
Na okres siedmioletniego pobytu w Łodzi przypada jednak szczególny wzrost zainteresowań Profesora zagadnieniami polonistycznymi. Wiele cennych prac poświęcił historii polszczyzny oraz zagadnieniom historycznej i współczesnej fonologii języka polskiego. Należą tu zamieszczane
222
w „Pracach Polonistycznych” rozprawy poświęcone cechom dialektalnym
języka pisarzy polskich XVII w., jak Uwagi o języku Wacława Potockiego
(t. V), O języku fraszek i minucji sowizdrzalskich z XVII w. (t. VI), Uwagi
o języku komedii rybałtowskiej (t. VIII), O typach polszczyzny regionalnej
XVII wieku (t. XI), a także Rymy sandomierskie XVI-XVII w. (1950)
oraz szereg niewielkich rozmiarami, ale niezwykle cennych artykułów, jak
Czas i przyczyny zaniku polskiego iloczasu (1946), Dlaczego mówimy „tszy
kszywe kszaki”, a nie „dży gżywe gżaki”? (1946), Skąd się wzięła wymowa
„tfoja śfieca”? (1946), Uwagi o rozwoju fonetycznym polskich przyimków
(1946), Dwa problemy polskiej fonologii (1948), gdzie omawia funkcje fonologiczne samogłosek nosowych oraz fonologiczne sposoby oznaczania
granicy słowa i morfemu w dzisiejszej polszczyźnie kulturalnej.
Ukoronowaniem łódzkich zainteresowań polonistycznych był Rozwój
fonologiczny języka polskiego (1952), który stał się wzorem dla wielu podobnych opracowań. Wielkie znaczenie tej pracy polega na nowatorstwie
teoretycznym wyrażającym się nie w oddzielnym omawianiu rozwoju poszczególnych samogłosek i spółgłosek, lecz na przedstawieniu przemian
całego polskiego systemu wokalicznego i konsonantycznego w ciągu tysiąclecia, a także na poważnych uzupełnieniach dotychczasowych wyników badań, gdy np. chodzi o chronologię rozwoju nosówek, zaniku iloczasu, depalatalizację spółgłosek, rozwój sonantów czy przedstawienie systemu fonologicznego polskich dialektów. Później Rozwój był wielokrotnie
wznawiany, następnie uzupełniany i modyfikowany. Po dodaniu zarysu
fonologii współczesnej polszczyzny kulturalnej ukazał się pod zmienionym tytułem Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego (1966),
wreszcie kompletnie przerobiony został wydany po angielsku A Historical
Phonology of the Polish Language (1973).
Prace przygotowawcze nad rozwojem fonologicznym języka polskiego,
wymagające niejednokrotnie zbadania na nowo wielu tekstów staropolskich, doprowadziły Profesora do skrystalizowania poglądów na temat
pochodzenia polskiego języka literackiego. Już w artykule Uwagi o pochodzeniu polskiego języka literackiego (1950) zajął on w dyskusji na ten
temat stanowisko odrębne stwierdzając, że kształtujący się powoli w ciągu wieków XIV i XV, a ostatecznie ustalony w XVI w., polski język literacki powstał przez zmieszanie się w jedną organiczną całość elementów
różnych dialektów polskich, tj. przede wszystkim wielkopolskiego i małopolskiego, z tym, że normą literacką stały się cechy zgodne z językiem
czeskim, spełniającym w tym czasie rolę arbitra. Zagadnienie to przedstawił szerzej w artykule Głos w dyskusji o pochodzeniu polskiego języka
223
literackiego (1952) oraz najobszerniej w pracy Udział poszczególnych dialektów w formowaniu polskiego języka literackiego (w publikacji Z dziejów
powstawania języków narodowych i literackich, 1956).
W 1952 r. Profesor przenosi się do Warszawy i obejmuje katedrę
filologii słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Kierując tą katedrą
w latach 1953-1966 rozszerza jej specjalizację, dawniej bohemistyczną,
o bułgarystykę i serbochorwatystykę. Osobiście prowadzi seminaria obejmujące właściwie wszystkie języki słowiańskie, ze szczególnym zamiłowaniem wykłada czeski, słowacki i języki łużyckie. Prowadzi też gramatykę
porównawczą języków słowiańskich.
W tym czasie bierze udział w organizowaniu warszawskich placówek
Akademii – Zakładów Językoznawstwa i Słowianoznawstwa PAN. W 1954
r. tworzy pracownię kaszubską i bohemistyczną, których pracami następnie kieruje przez wiele lat. W tym samym roku zostaje członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk. W 1961 r. otrzymuje godność
członka rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk oraz obejmuje kierownictwo Zakładu Słowianoznawstwa PAN, pozostając na tym stanowisku aż
do przejścia na emeryturę. Jako kierownik Zakładu sprawuje troskliwą
pieczę nad wszystkimi jego pionami: językoznawczym, historyczno-literackim i historycznym. Tworzy Bibliotekę Zakładu Słowianoznawstwa
PAN, która z czasem staje się najpoważniejszą biblioteką slawistyczną
w Polsce. Bierze też bardzo czynny udział w organizacji życia naukowego
w kraju (w Komitecie Językoznawstwa i Komitecie Słowianoznawstwa
PAN, w Polskim Towarzystwie Językoznawczym, dla Małego atlasu gwar
polskich opracował szczegółowy plan badań oraz ułożył kwestionariusz)
i w skali międzynarodowej (np. jako współinicjator atlasu ogólnosłowiańskiego).
Działalność naukowa Profesora w tym okresie dotyczy wielu dziedzin.
W tym czasie wydaje kolejne zeszyty Atlasu językowego dawnej Łemkowszczyzny (1956-1964).
Zorganizował pracę zespołową nad atlasem dialektów kaszubskich,
którym wcześniej poświęcił szereg artykułów, omawiających rozwój kaszubszczyzny i jej stosunek do innych dialektów polskich. Wymienić należy tu przede wszystkim artykuł Zagadnienie iloczasu kaszubskiego (1951),
w którym obalił mit istnienia fonologicznego iloczasu i intonacji w kaszubszczyźnie, rozdział o rozwoju fonologicznym kaszubszczyzny w jego Rozwoju fonologicznym języka polskiego (1952), referat o stosunku
kaszubszczyzny do dialektów Polski lądowej wygłoszony na Konferencji
Pomorskiej w Gdańsku w 1954 r. (Konferencja Pomorska, 1954). Poza
224
tym ogłosił szereg tekstów kaszubskich ilustrujących zmiany zachodzące
w kaszubszczyźnie od czasów badań F. Lorentza. Kierując zorganizowanym przez siebie zespołem atlasowym brał udział w opracowywaniu
kwestionariusza, uczestniczył w wielu wyprawach dialektologicznych, organizował szkolenie eksploratorów. Pod jego osobistym kierunkiem został
opracowany tom wstępny Atlasu oraz 6 tomów poświęconych słownictwu,
później zaś jako redaktor naukowy opiekował się Atlasem aż do końca.
Ukończony w 1977 r. Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich
należy niewątpliwie do czołowych osiągnięć dialektologii słowiańskiej.
Zagadnieniem wpływu języka czeskiego na polski zajął się Profesor
już we wspomnianych artykułach poruszających problem pochodzenia
polskiego języka literackiego, w których wskazał na decydujące znaczenie wzoru czeskiego dla ustalającej się normy literackiej. Później ogłosił dalsze wartościowe artykuły, jak Wpływ czeszczyzny na kształtowanie
się polskiego języka literackiego (1955), O czechizmach w Kronice Galla
(1956), Les éléments tchèques dans le polonais litteraire (1961), inicjując
ponadto prace szczegółowe rozwinięte przez jego uczniów w Instytucie
Słowianoznawstwa PAN.
W związku z uniwersytecką działalnością dydaktyczną Profesora powstają dwa dalsze podręczniki: Zarys dialektologii języków zachodniosłowiańskich (1956) oraz wydana wspólnie z Tadeuszem Lehrem-Spławińskim Gramatyka historyczna języka czeskiego (1957). W pierwszym z nich
wykorzystał w dużym stopniu rezultaty własnych badań na obszarze obu
języków łużyckich, na Słowacji, w Polsce i na pograniczu polsko-czeskim
oraz pierwsze wyniki badań nad kaszubszczyzną. Nowatorsko ujęta jest
tu m.in. charakterystyka i klasyfikacja grupy lechickiej, w której wyodrębnia dwa bieguny: połabski na zachodzie i południowopolski na wschodzie
oraz szeroki pomorski pas przejściowy. Niektóre z poglądów tu zawartych
zostały przedstawione we wcześniejszym artykule Wzajemne stosunki języków zachodniosłowiańskich (1955). Partie Gramatyki historycznej języka czeskiego napisane przez Profesora cechuje nowatorstwo teoretyczne
zaprezentowane w Rozwoju fonologicznym języka polskiego oraz oparcie
się na samodzielnych opracowaniach materiałowych, które częściowo znalazły też wyraz w oddzielnych artykułach.
Jeszcze jedna praca Profesora łączy się z jego działalnością dydaktyczną na Uniwersytecie Warszawskim, a mianowicie Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich. Powstała jednak ona ostatecznie i została
wydana później, już po odejściu Profesora z Uniwersytetu, co nastąpiło
w 1966 r. Jak mawiał nieraz, rezygnacja z pracy dydaktycznej pozwoliła
225
mu zrea1izować to zamierzenie, choć przyczyny odejścia były niewątpliwie inne.
Prace przygotowawcze zmierzające do nowej syntezy, pierwszej w językoznawstwie polskim, rozpoczął Profesor już na początku lat sześćdziesiątych. Zapowiedziały je, jak zwykle, artykuły pozornie drobne, rewidujące jednak w sposób istotny poglądy wcześniejsze. Do pierwszych należą:
The Developement of Primitive Slavic χ in Slavic Languages and Dialects
(1961), Przyczynek do problemu słowiańskich denazalizacji (1961/1962).
Potem artykułów tych przybywa: dotyczą brzmienia prasłowiańskiego
y (1963), jat’ (1964), nosówki tylnej (1969), końcówki -och w loc. pl.
rzeczowników męskich (1964), przestawki płynnych (1965), pierwotnego
podziału dialektalnego języka prasłowiańskiego (1965), wzdłużenia zastępczego w języku ukraińskim i górnołużyckim (1967), nowych osiągnięć
gramatyki porównawczej języków słowiańskich (1967), drugiej palatalizacji tylnojęzykowych (1969), najdawniejszych różnic między dialektami
słowiańskimi (1968) i wielu innych zagadnień szczegółowych.
Potem w odstępach dwuletnich ukazują się kolejne zeszyty Zarysu gramatyki porównawczej języków słowiańskich: w roku 1969 cz. 1: Fonologia,
w roku 1971 cz. 2, zesz. 1: Fleksja imienna, w roku 1973 cz. 2, zesz. 2:
Fleksja werbalna. Wszystkie zostały wydane razem jako jedna publikacja
w 1979 r. Otrzymaliśmy piękną syntezę gramatyki porównawczej języków
słowiańskich charakteryzującą się wielkim nowatorstwem teoretycznym,
nową interpretację wielu procesów fonetycznych i morfologicznych, a także zgromadzeniem pokaźnej liczby faktów dotychczas nie znanych.
Z końcem 1973 r. Profesor przechodzi na emeryturę, nadal jednak
utrzymuje kontakt z Instytutem Słowianoznawstwa PAN, interesując się
i opiekując zainicjowanymi przez siebie takimi pracami, jak atlas kaszubski, wpływy języka czeskiego na polski, przede wszystkim zaś Atlasem
gwar bojkowskich, do którego materiały z jego inicjatywy i przy jego
współudziale zebrał Stefan Hrabec jeszcze przed wojną. Zaczął też interesować się historią języka rosyjskiego, zwłaszcza językiem gramot staroruskich. Ogłasza m.in. Uwagi o zjawiskach wokalizmu w gramotach książąt rosyjskich z XIV do XVI wieku (1977), dalsze artykuły na te tematy
ukazały się w latach 1980-1981. Niestety, jakiejś większej syntezy z tego
zakresu nie zdążył już stworzyć. Nie wysłuchaliśmy też zapowiedzianego
na początku 1980 roku referatu, który miał wygłosić na zebraniu naukowym w Instytucie Słowianoznawstwa PAN. Na zebrania te przychodził
systematycznie. Swój referat musiał odwołać z powodu choroby i pójścia
do szpitala. Zmarł 12 października 1980 roku.
226
Profesor Zdzisław Stieber był nie tylko wybitnym językoznawcą – był
to prawdziwy humanista ukazujący zawsze problematykę naukową na tle
rozległej panoramy faktów historycznych i kulturowych. Żył nauką. Nie
potrafił się od niej oderwać nawet w chwilach wypoczynku. Wiele jego
prac powstało na podstawie materiałów zbieranych w czasie urlopu. Cechowała Go wielka uczciwość naukowa. Znany był z tego, że odważnie
modyfikował i prostował swoje wcześniejsze sądy. Rygorystycznie przestrzegał zasady nieanektowania cudzych myśli. W jego pracach spotykamy m.in. odsyłacze informujące, że dane rozwiązanie podsunęła mu na
seminarium studentka. Był rzadko spotykanym przełożonym, który przepraszał swoich pracowników (i to najniższego stopnia) za niesprawiedliwe
potraktowanie pod wpływem gniewu. Był wrogiem wszelkiej sztuczności,
gry pozorów. Znajdowało to wyraz również w jego języku naukowym. Potrafił przystępnie przedstawiać najbardziej zawikłane problemy – z jego
wykładów mógł w pełni korzystać zarówno student pierwszego roku, jak
i wybitny naukowiec. Wyrażał się zawsze bardzo syntetycznie. Wszystkie
jego prace są krótkie.
Grono uczniów Profesora Stiebera jest nadzwyczaj liczne, należą do
niego ludzie piastujący dziś wysokie stanowiska. Nie jest to przypadkowe. Jako kierownik naukowy zawsze dawał możliwość jak najpełniejszego
rozwoju własnych inicjatyw. Nie przytłaczał swą osobowością.
W uznaniu zasług dla rozwoju językoznawstwa polskiego Profesorowi
przyznano w 1945 r. godność członka korespondenta Polskiej Akademii
Umiejętności, w roku 1954 zostaje członkiem korespondentem, a w 1961
członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Był członkiem wielu
krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, a wśród nich Bułgarskiej Akademii Nauk, Akademii Nauk Bośni i Hercegowiny, Société
Linquistique de Paris, przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, jego członkiem honorowym, honorowym przewodniczącym
Komitetu Słowianoznawstwa PAN, redaktorem i członkiem komitetów
redakcyjnych wielu czasopism i wydawnictw językoznawczych. Był wielokrotnie odznaczany, m.in. Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Sztandarem Pracy I klasy, Bułgarskim
orderem Cyryla i Metodego I klasy, Złotym Medalem Czechosłowackiej
Akademii Nauk. W 1980 r. otrzymał Nagrodę Państwową za całokształt
dorobku naukowego.
227
Jako profesor trzech uniwersytetów, organizator i wieloletni kierownik
wielu zespołów w Akademii wychował wielu uczniów będących obecnie
często docentami i profesorami w Akademii i w wyższych uczelniach.
Zainicjował wiele prac, rozpoczął dzieło, które jest dziś i będzie jeszcze
przez długie lata kontynuowane.
Janusz Siatkowski
Jerzy Śliziński
(14 VII 1920, Ústí nad Labem – 15 IV 1988, Warszawa)
(Tekst ogłoszony w „Pamiętniku Słowiańskim”, t. XLV/XLVI 1995/1996,
s. 237-238).
Literaturoznawca: bohemista, sorabista i slawista szerszego zakresu;
czynny jako pracownik naukowo-dydaktyczny na UW w latach 1950-1967.
Jerzy Śliziński pochodził z rodziny mieszanej polsko-czeskiej (matka
była Czeszką). Studia orientalistyczne rozpoczął na Uniwersytecie Karola w Pradze, ukończył po przeniesieniu się do Polski w roku 1948, na
Uniwersytecie Warszawskim. Delegowany przez władze państwowe przebywał w Wietnamie i w Japonii. Po napisaniu rozprawy doktorskiej slawistycznej pod kierunkiem prof. Stanisława Słońskiego na temat Boleslav
Jablonsky – czeski „budziciel” i pionier zbliżenia polsko-czeskiego i po jej
obronie w roku 1950 zaczął pracę na slawistyce, prowadząc zajęcia z języka czeskiego i z literatury czeskiej. W roku 1956 został docentem, a w roku 1964 otrzymał tytuł profesora. W 1967 roku (w związku z wymogiem
pracy na jednym etacie) wraz ze Z. Stieberem przeszedł do Instytutu Słowianoznawstwa PAN (gdzie kierował pracownią literatur słowiańskich).
J. Śliziński był barwną osobowością, o rozlicznych zainteresowaniach,
pasjonatem poszukiwań archiwalnych (czym umiał zarazić także zdolniejszych studentów i młodych prawników naukowych), typem dydaktyka
gawędziarza. Znawca działalności Braci Czeskich i Jana Amosa Komenskiego. Interesował się naukowo folklorem słowiańskim (szczególnie łużyckim) i popularyzował go w swoich publikacjach. Chętnie podróżował
i jako doskonały fotografik zebrał bogatą dokumentację z tych podróży,
która udostępniał publicznie.
W dość krótkim okresie pracy na slawistyce uniwersyteckiej (przez
jedenaście lat – od roku 1956 jako docent) zdołał przygotować do magisterium (głównie bohemistycznego literaturoznawczego) 38 absolwentów.
(Później już w pracy w PAN pod opieką naukową J. Ślizińskiego rozprawę
doktorską napisało kilku zasłużonych później naukowców: m.in. S. Bylina, E. Madany i inni).
229
Jerzy Śliziński jako sorabista
(Tekst został opublikowany pod tytułem O Profesorze Jerzym Ślizińskim
w dziesiątą rocznicę śmierci, w „Zeszytach Łużyckich” XXVI (1999), s. 11-12).
Prof. Jerzy Aleksander Śliziński był znawcą i przyjacielem Łużyc.
Pochodził z mieszanego polsko-czeskiego małżeństwa. Urodził się 14 lipca 1920 roku w Czechach, w Ústí nad Labem i do roku 1948 przebywał
w ojczyźnie matki. W Pradze, na Uniwersytecie Karola, rozpoczął studia
orientalistyczne (islamistyka), które – po przybyciu do Polski – kontynuował na Uniwersytecie Warszawskim, tam też uzyskał magisterium. Ojczyzny ojca nie opuścił, choć odbywał liczne podróże zagraniczne, m.in.
dłuższy czas przebywał w Wietnamie i Japonii. Ożenił się z Polką, ale
jego dwie córki otrzymały czeskie imiona: Milada i Dagmara.
Był naukowcem o bardzo szerokich horyzontach. Już na drugim roku
studiów w Pradze został zatrudniony w seminarium prof. Tauera jako
„vědecký výpomocní síla” (odpowiednik ówczesnego polskiego stanowiska „zastępcy asystenta”). Po przyjeździe do Polski i ukończeniu studiów,
pracując w Ministerstwie Kultury i Sztuki, prowadził lektorat języka czeskiego w Seminarium Slawistycznym. W końcu lat czterdziestych odnalazł nieznaną korespondencję Bolesława Jablonskiego i na jej podstawie
napisał u prof. Stanisława Słońskiego pracę doktorską ze slawistyki pt.
Bolesław Jablonský – „budziciel” czeski i pionier zbliżenia polsko-czeskiego, którą obronił w roku 1950. Już od slawistyki nie odszedł. W 1956
r. otrzymał tytuł docenta, w 1964 – profesora nadzwyczajnego i w roku
1986 – profesora zwyczajnego. Pracował na Uniwersytecie Warszawskim
i w Instytucie Słowianoznawstwa PAN.
Zajmował się gromadzeniem i opracowywaniem dokumentacji naukowej dotyczącej międzysłowiańskich związków literackich. Interesowały
go przede wszystkim literatury zachodnio- i południowosłowiańskie oraz
folklor tych narodów. Szczegółowe badania prowadził nad działalnością
Braci Czeskich w Polsce (odnalazł i przywiózł do kraju ich archiwum,
w czasie wojny wywiezione do Niemiec), był świetnym znawcą twórczości najwybitniejszego z Braci – Jana Amosa Komenskiego.
Problematyka łużycka zajmowała dużo miejsca w badaniach naukowych prof. Ślizińskiego. Wydał w NRD zbiór bajek łużyckich, które sam
zebrał w terenie. Folklor słowiański, w tym również łużycki, widział na
szerokim tle porównawczym (wydał też zbiór bajek wietnamskich). Z Marią Czurak był redaktorem tomu pt. Bracia Grimm i folklor narodów słowiańskich (Wrocław 1989). Na czoło publikacji sorabistycznych prof. Śli-
230
zińskiego wysuwa się wydany przez niego zbiór referatów z sesji naukowej
Polsko-łużyckie stosunki literackie o tym samym tytule. On również opracował inny zbiór artykułów pt. Literatury słowiańskie o drugiej wojnie
światowej (Wrocław 1973), w którym m.in. poświęca się miejsce wojennej twórczości Marii Kubašec. Wreszcie w dwu innych książkach Jerzego
Ślizińskiego: Jan III Sobieski w literaturze narodów Europy (Warszawa
1979) oraz Lenartowicz wśród Słowian zachodnich (Kraków 1972) znajdujemy sporo informacji o kulcie polskiego króla i pobycie polskiego poety
na Łużycach.
W roku 1973 zorganizował prof. Śliziński w Warszawie międzynarodową konferencję poświęconą Jakubowi Bartowi-Ćišinskiemu.
U prof. Ślizińskiego doktoryzował się Alojzy St. Matyniak na podstawie pracy Polsko-łużyckie stosunki literackie od końca XVIII wieku do
Wiosny Ludów.
Prof. Śliziński często bywał na Łużycach. Miał tam wielu przyjaciół.
Dzięki wspaniałej prezencji i efektownej urodzie, a także dużej erudycji
i bezpośredniemu sposobowi bycia, potrafił szybko zaskarbić sobie ludzką
przyjaźń. Niezmiernie był lubiany przez studentów, których traktował po
koleżeńsku. Wypromował bardzo wielu magistrów i aż ośmiu doktorów.
Jego odejście 15 kwietnia 1988 roku zaskoczyło wszystkich. Wydaje się, że zaskoczyło jego samego. Jeszcze na kilka dni przed śmiercią
zapraszał przyjaciół na swoje imieniny. Spotkali się na jego pogrzebie.
Ewa Siatkowska
Jan Wierzbicki
(7 VI 1934, Zagnańsk-Wąsosza – 5 VIII 1996, Lublana)
Nieliczne polskie grono slawistów zajmujących się południową Słowiańszczyzną zostało dotkliwie zubożone przez śmierć doskonale znanego
i cenionego w tym środowisku badacza literaturoznawcy, Jana Wierzbickiego. Nie tylko wysoce szanowanego, lecz także powszechnie lubianego.
Jan Wierzbicki urodził się 7 VI 1934 r. na Kielecczyźnie, w małej
miejscowości Zagnańsk-Wąsosza, w rodzinie inżyniera leśnika. W związku z zawodem ojca w dzieciństwie często zmieniał miejsce pobytu, mieszkając w Warszawie, Bydgoszczy, a w czasie okupacji w różnych miejscowościach Kielecczyzny i Radomskiego. Od roku 1947 zamieszkał już na
stałe w Warszawie, gdzie ukończył liceum ogólnokształcące i w 1951 r.
rozpoczął studia slawistyczne (bohemistyczne) na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył je w 1956 r., po czym podjął pracę na tejże uczelni
jako asystent w Katedrze Filologii Słowiańskiej.
O dalszych zainteresowaniach i specjalizacji naukowej Jana Wierzbickiego zadecydowały dwuletnie studia podyplomowe, odbyte w latach
1956-1958 na uniwersytetach w Zagrzebiu i Belgradzie, następnie zaś potrzeby dydaktyczne warszawskiej slawistyki uniwersyteckiej. Pobyt w ówczesnej Jugosławii zaowocował fascynacją tym obszarem kulturowym i literaturą tych ziem, pozwolił też na zadzierzgnięcie przyjaźni i wielorakich
kontaktów naukowych. Ogłoszone następnie książki i studia ugruntowa-
232
ły pozycję Jana Wierzbickiego jako jednego z najlepiej zorientowanych
i cenionych zagranicznych znawców literatur chorwackiej i serbskiej.
Wieloletnią pracą dydaktyczną Jan Wierzbicki związany był z Uniwersytetem Warszawskim, z Katedrą (podniesioną następnie do rangi
Instytutu) Filologii Słowiańskiej, tam pracował najpierw jako asystent,
a następnie adiunkt – po uzyskaniu w 1966 r. stopnia doktora na podstawie rozprawy Z dziejów chorwacko-polskich stosunków literackich w XIX
wieku (wydanej przez Ossolineum w 1970 r.), później zaś jako docent
i profesor. Przygotowanie rozprawy doktorskiej, opartej na gruntownych
studiach archiwalnych w Jugosławii i w kraju, pozwoliło jej Autorowi
na zdobycie wszechstronnej wiedzy na temat chorwackiego życia literackiego w ubiegłym stuleciu oraz wkładu romantyzmu polskiego w rozwój
chorwackiej literatury okresu odrodzenia narodowego i kształtowanie się
nowoczesnej chorwackiej świadomości narodowej. Rozprawie towarzyszyły publikacje komparatystyczne o szerszej zachodniosłowiańskiej perspektywie, charakteryzujące piśmiennictwo iliryzmu oraz analizujące problem
romantyzmu w literaturze chorwackiej.
Opisując ten pierwszy okres aktywności jugoslawistycznej Jana Wierzbickiego, trudno pominąć książkę pt. Ivo Andrić (Warszawa 1965), której
publikacja zbiegła się z wielkim zainteresowaniem w Polsce twórczością
laureata Nagrody Nobla z 1961 r. i stanowiła doskonałe wprowadzenie
w dzieła tego dość egzotycznego dla polskich czytelników pisarza.
W 1974 r. Jan Wierzbicki uzyskał stopień doktora habilitowanego
w historii literatur słowiańskich na podstawie monografii czołowego pisarza, Mirosława Krležy (Mirosław Krleža, Warszawa 1975) Praca ta była
pierwszą monografią tego pisarza w slawistyce europejskiej, zyskała też
uznanie środowiska chorwackiego, o czym świadczy wydana w Zagrzebiu
(w 1980 r.) jej poszerzona wersja chorwacka.
W okresie późniejszym w dorobku Jana Wierzbickiego zaczęła dominować problematyka komparatystyczna, przeważały prace periodyzacyjne o orientacji teoretycznej, porządkujące wiedzę o procesie historycznoliterackim w nowszych dziejach literatur słowiańskich. Badacz zmierzał do
napisania porównawczej historii literatur serbskiej, chorwackiej i słoweńskiej, koncentrując swoją uwagę przede wszystkim na wieku XX – zarys
takiej syntezy powstał w postaci obszernych haseł do projektowanego
przewodnika encyklopedycznego Sto lat literatur południowo- i zachodniosłowiańskich. Jak doskonale przygotowany był ich Autor do napisania
takiego podręcznika, świadczy także ostatnia jego książka – Pożegnanie
z Jugosławią. I. Szkice i portrety literackie (Warszawa 1992). Stanowi
233
ona zbiór szkiców i esejów na temat czołowych postaci życia literackiego
u Serbów i Chorwatów w obecnym stuleciu (A. G. Matoša, J. Skerlicia,
T. Ujevicia, I. Sekulić, serbskich i chorwackich prozaików lat powojennych).
Nie można też pominąć milczeniem faktu, iż w ciągu dwudziestu lat
Jan Wierzbicki na łamach „Rocznika Literackiego” omawiał krytycznie
recepcję literatur byłej Jugosławii w Polsce, co łącznie złożyłoby się na
publikację rozmiarów sporej książki. W istocie prof. Wierzbicki był historykiem literatury obdarzonym temperamentem krytyka, talentem eseistycznym i pasją polemisty. Chętnie pisał także teksty publicystyczne,
dostarczając kompetentnych i głębokich komentarzy kulturowych do bieżących wydarzeń, co było szczególnie istotne zwłaszcza w ostatnich latach
wzmożonego zainteresowania problematyką jugosłowiańską. W popularyzowaniu literatury serbskiej i chorwackiej zasłużył się również jako autor
wstępów i posłowi oraz tłumacz utworów m.in. J. Andricia i M. Krležy,
dając i w tej dziedzinie dowody niepośledniego talentu.
Profesor Jan Wierzbicki zmarł 5 VIII 1996 r. w Lublanie. Pełen pasji
i niespożytego optymizmu, życzliwy innym, sam budził powszechną sympatię. Toteż pozostawił wśród nas wielu, którzy podpisaliby się pod wspomnieniem o Nim, ogłoszonym w Zagrzebiu przez znanego chorwackiego
polonistę, Zdravka Malicia, a zatytułowanym Rozstanie z Przyjacielem 1 .
Grób Jana Wierzbickiego znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim
w Warszawie, w kwaterze 138 A.
1
Pod opieką naukową Jana Wierzbickiego powstało blisko 60 prac magisterskich.
234
Absolwenci
Przedstawiając historię Szkoły Głównej (1862-1869), Stefan Kieniewicz1 stwierdzał, iż wśród znanych Polaków niewspółmiernie duży odsetek stanowili absolwenci stosunkowo nielicznego Wydziału Historyczno-Filologicznego. W warunkach zaboru rosyjskiego wybór studiów na tym
wydziale nie był bowiem motywowany chęcią wyuczenia intratnej, solidnej profesji (jak na przykład w przypadku studiów medycznych), lecz autentycznym zainteresowaniem, pasją odkrywania tajników wiedzy. Zmieniały się czasy i po latach, w niepodległej już Polsce pojawiły możliwości
pracy także dla humanistów – historyków czy polonistów. Natomiast dla
slawistów – poza rusycystami2 – perspektywy zatrudnienia „w zawodzie”
nadal były bardzo małe. Dlatego studia slawistyczne wybierali albo młodzi pasjonaci – motywowani pochodzeniem, pobytami w krajach słowiańskich, wrażeniami z przypadkowych lektur – albo osoby po prostu trochę
po omacku szukające swego miejsca w życiu3 . Większość z nich przeżywała następnie młodzieńcze zapamiętanie spowodowane nauką bliskiego,
a jednocześnie egzotycznego języka, poznawaniem posługujących się nim
ludzi, ich kraju i kultury. Oczywiście, nie brakowało też rozczarowań.
Liczba absolwentów, którzy ukończyli studia w okresie międzywojennym, jest trudna do sprecyzowania (por. rozdział Slawistyka warszawska
w okresie międzywojennym). Podobnie jest z pierwszymi latami powojennymi. Możliwy do odtworzenia, w miarę kompletny, okazał się spis
absolwentów Katedry (a później Instytutu) Filologii Słowiańskiej, kończących specjalności zachodnio- i południowosłowiańskie od początku lat
pięćdziesiątych. Spis ten pokazuje, jakie języki oraz specjalności – językoznawstwo, literaturoznawstwo i coraz częściej kulturoznawstwo – wybierali na przestrzeni ponad półwiecza studenci. Wykaz promotorów prac
1
Por. Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981,
s. 365.
2
Zapotrzebowanie na rusycystów istniało zarówno w zaborze rosyjskim, w którym
prowadzona była intensywna działalność rusyfikacyjna, jak i w PRL, sprzyjającej
rusycystom dzięki obowiązkowej przyjaźni polsko-radzieckiej i równie obowiązkowej
nauce języka rosyjskiego w szkołach podstawowych i średnich oraz na uczelniach.
3
Dla pewnej części przyjętych na studia slawistyka była „wyjściem awaryjnym”,
chroniącym mężczyzn przed poborem do wojska. Do dzisiaj po Instytucie krąży opowieść o tym, że naszym studentem miał być znany aktor Olaf Lubaszenko, który
rzeczywiście na studia został przyjęty, ale poza egzaminem wstępnym nigdy więcej na
slawistyce się nie pojawił.
236
magisterskich (a od kilku lat także licencjackich) unaocznia wkład poszczególnych nauczycieli w dzieło ukończenia studiów.
Fot. 30: Indeks niedoszłego studenta Olafa Lubaszenki.
Przez szereg lat studia slawistyczne otwierane były przemiennie dla
trzech specjalności (bułgarskiej, czeskiej i serbsko-chorwackiej). Na roku IV uruchamiano równolegle dwa seminaria wyższe (magisterskie) –
językoznawcze oraz literaturoznawcze. W pewnym okresie (por. rozdział
Dzieje powojennej slawistyki do roku 1978 ) wprowadzono obok specjalności jednojęzykowych – mieszane: bohemistyczno-słowacystyczną i jugoslawistyczną. Na początku lat dziewięćdziesiątych, po rozpadzie Czechosłowacji i Jugosławii, wyodrębniono bohemistykę, bułgarystykę, kroatystykę, serbistykę, słowacystykę i słowenistykę. Nadal jednak przeprowadzano rekrutację na trzy spośród pięciu języków. W ostatnim dziesięcioleciu
XX wieku i obecnie corocznie odbywał się nabór na studia bohemistyczne, co podyktowane było ogromnym zainteresowaniem kandydatów – na
pierwszym roku tworzyliśmy dwie, a nawet trzy grupy lektoratowe z językiem czeskim. Na drugim miejscu pod względem popularności plasował
się w tym czasie chorwacki, nieco dalej słoweński i słowacki, a stawkę
zamykał serbski i bułgarski.
W okresie powojennym filologię słowiańską na poziomie magisterskim
ukończyło około 900 osób. Kontakt Instytutu z nimi ograniczał się do niewielkiej grupki osób – i to tylko do tych, które pozostały w Warszawie.
Wielu absolwentów, szczególnie w latach osiemdziesiątych, wyjechało na
stałe za granicę. Część już nie żyje. Trudności w kontaktach z absolwentami wynikały też z wielkiej różnorodności i zmienności podejmowanych
przez nich zajęć. Wiedza nasza byłaby na ten temat nadal bardzo wyrywkowa i fragmentaryczna, gdyby nie podjęta przed paru laty – już po
237
przeprowadzce Instytutu na Krakowskie Przedmieście – próba nawiązania kontaktu z absolwentami. Przyjęła ona formę szeregu (do tej pory
dziewięciu) spotkań z kolejnymi rocznikami. Miały one charakter półoficjalny, często towarzyski i stały się forum wymiany informacji o dziejach
Instytutu oraz o losach samych absolwentów. Wypełniane na naszą prośbę „Karty absolwenta” umożliwiły zebranie danych o blisko 140 osobach.
Informacje te pozwoliły potwierdzić przypuszczenie co do wielkiej różnorodności miejsc pracy naszych absolwentów. Często nie mają one związku
ze slawistyką czy krajami słowiańskimi. Jednak, co zgodnie podkreślali
ankietowani, studia slawistyczne, chociaż nie dały im konkretnego zawodu, znacznie rozszerzyły horyzont, na którym szukali oni własnego
miejsca w życiu zawodowym.
Relacjonując naszą obecną wiedzę na ten temat, przedstawiamy losy
zawodowe naszych absolwentów, dzieląc ich na kilka grup. Jako pierwszą
prezentujemy tę, która jest nam najbliższa, tzn. obejmuje osoby idące
drogą naukową i naukowo-dydaktyczną – w slawistyce lub w pokrewnych
naukach humanistycznych. Przeważają w niej ci, którzy podjęli pracę na
Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując na naszej Uczelni kolejne stopnie naukowe. Inni znaleźli się w Instytucie Słowianoznawstwa (obecnie:
Slawistyki) Polskiej Akademii Nauk lub w różnych uczelniach krajowych
i zagranicznych, w których często odgrywali istotną rolę w organizowaniu
studiów slawistycznych. (W nawiasie podajemy rok ukończenia studiów
na UW, następnie lata uzyskiwania stopni naukowych oraz wymieniamy miejsca pracy. Uwzględniamy tu wszystkich, którzy uzyskali przynajmniej stopień doktora nauk humanistycznych).
Mieczysław Basaj (1956, doktorat 1965 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1973, profesura 1987; IS PAN, następnie IFS UŚ);
Magdalena Bogusławska (1998 – polonistyka; doktorat 2004 – promotor
K. Wrocławski; ISZiP UW);
Stanisław Jan Bylina (1959; doktorat 1962 – promotor J. Śliziński; habilitacja 1972; profesura 1991; IS PAN do 1971, następnie Instytut
Historii PAN);
Iwona Cechosz (1992; doktorat 2002 (?) – promotor J. Rieger; IS PAN,
Instytut Języka Polskiego PAN);
Hanna Dalewska-Greń (1980; doktorat 1989 – promotor K. Feleszko;
IFS UW, IS PAN);
Ignacy Maciej Doliński (1984; doktorat 1998 – promotor J. Siatkowski;
IS PAN, IFS UW / ISZiP UW);
238
Jerzy Duma (1972; doktorat 1979 – promotor J. Siatkowski; habilitacja
1991; profesura 2000; IS PAN, Wyższa Szkoła Pedagogiczna i Uniwersytet w Olsztynie, Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego);
Kazimierz Feleszko (1962; doktorat 1969 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1980; profesura 2001; IS PAN, IFS UW);
Joanna (z d. Kotelba) Goszczyńska (1971; doktorat 1983 – promotor
J. Magnuszewski; habilitacja 2001; IFS UW / ISZiP UW);
Halina Aleksandra Janaszek-Ivaničková (1956; doktorat polonistyczny
1967 – promotor S. Żółkiewski; habilitacja polonistyczna 1973; profesura 1983; IS PAN, IFS UŚ);
Barbara Teresa (z d. Dolniak) Jankowska (1957; doktorat 1974 – promotor J. Śliziński; IS PAN);
Elżbieta Kaczmarska (1999; doktorat 2004 – promotor D. Rytel-Kuc;
ISZiP UW);
Barbara (z d. Jaroszewicz) Kleindienst (1957; doktorat 1965 – promotor
J. Śliziński; IS PAN);
Małgorzata Maria Magdalena (z d. Kazimierczak) Korytkowska (1966;
doktorat 1976 – promotor K. Polański; habilitacja 1990; profesura 1995; IS PAN, organizatorka Katedry Filologii Słowiańskiej na
Uniwersytecie Łódzkim);
Joanna Królak (1989; doktorat 2002 – promotor K. Wrocławski; IFS
UW / ISZiP UW);
Barbara Kryżan-Stanojević (1973; doktorat 1980 (?) – promotor V. Koseska; IS PAN, docent – wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie w Zagrzebiu);
Halina Kuligowska (1956; doktorat 1968 – promotor J. Magnuszewski;
IFS UW);
Edward Wojciech Madany (1958; doktorat 1963 – promotor J. Śliziński;
habilitacja 1979; IS PAN);
Jadwiga Czesława (z d. Gawlik) Maj (1956; doktorat 1976 – promotor
H. Popowska-Taborska; IS PAN);
Marta Makarska-Lesiak (1988; doktorat 1993 – promotor Z. Niedziela);
Ryszard Zygmunt Michalik (1968; doktorat 1974 – promotor A. Sieczkowski; IFS UW do 1978, Bułgarska Akademia Nauk, Instytut „Polonicum” UW);
239
Jolanta Maria Mindak-Zawadzka (1977; doktorat 1982 – promotor Z. Topolińska; habilitacja 1990; Uniwersytet Śląski, IS PAN, IFS UW /
ISZiP UW);
Jerzy Molas (1989 – polonistyka, 1991 – slawistyka; doktorat 1997 –
promotor K. Feleszko; IFS UW / ISZiP UW);
Lilla Moroz-Grzelak (1985; doktorat 2002 – promotor K. Wrocławski;
IS PAN);
Hanna Orzechowska-Zielicz (1951; doktorat 1964 – promotor A. Obrębska-Jabłońska; habilitacja 1972; profesura 1979; Seminarium Slawistyczne, KFS / IFS UW, od roku 1981 Katedra Porównawczego
Językoznawstwa Słowiańskiego przy Wydziale Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej);
Patrycjusz Pająk (1998; doktorat 2002 – promotor K. Wrocławski; IFS
UW / ISZiP UW);
Lech Paździerski (1959; doktorat – promotor J. Śliziński; długoletni lektor i wykładowca języka polskiego w Zadarze i w Nowym Sadzie;
po powrocie do kraju na Wydziale Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW);
Agnieszka (z d. Hofman) Pianka (1976; doktorat 1999 – promotor E. Tokarz);
Włodzimierz Pianka (1959; doktorat 1966 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1974; profesura na Uniwersytecie Wiedeńskim 2000; profesura
polska 2002; IFS UW, IFS UŚ, Uniwersytet Wiedeński, ponownie
IFS UW / ISZiP UW;
Cezar Piernikarski (1956, doktorat 1968 – promotor Z. Stieber (?); habilitacja 1974; profesura 1990; KFS UW / IFS UW);
Halina Pietrak-Meiser (1967; 1976 (?) – promotor A. Sieczkowski; slawistyka na Uniwersytecie w Konstancji);
Romualda Janina (z d. Pęgierska) Piotrowska (1955; doktorat 1965 –
promotor J. Śliziński (?) – IS PAN);
Maria Przastek-Samokowa (1978; doktorat 1992 – promotor T. Szymański; Wydział Lingwistyki Stosowanej i Filologii Wschodniosłowiańskiej, Katedra Porównawczego Językoznawstwa Słowiańskiego);
Teresa Raczko-Śliwa (1994; doktorat 2005 – promotor J. Zieniukowa; IS
PAN);
Joanna Monika Rapacka (1963; doktorat 1973 – promotor J. Magnuszewski; habilitacja 1984; profesura 1996, IFS UW i IS PAN);
240
Irena Natalia Sawicka (1968; doktorat 1972 – promotor J. Siatkowski;
habilitacja 1978; profesura 1991; IS PAN; IFS UMK w Toruniu –
inicjatorka studiów bałkanistycznych na tym uniwersytecie);
Ewa Magdalena Siatkowska (1953; doktorat 1964 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1975; profesura 1992 – od roku 1952 Seminarium
Slawistyczne, KFS / IFS UW);
Janusz Siatkowski (1952 – formalnie ukończył studia polonistyczne na
UW; doktorat slawistyczny 1962 – promotor Z. Stieber; habilitacja
1965; profesura 1972; IS PAN, od roku 1982 w IFS UW / ISZiP
UW);
Wojciech Smoczyński (1967; doktorat lituanistyczny – promotor J. Safarewicz; habilitacja 1986; profesura 2000; Katedra Językoznawstwa
Ogólnego i Bałtystyki UW, od 1991 Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Indoeuropejskiego UJ);
Michał Stefański (1999; doktorat 2004 – promotor K. Wrocławski;
IS PAN);
Jolanta Natalia (z d. Niziołek) Sujecka (1983; doktorat 1995 – promotor
T. Dąbek-Wirgowa, habilitacja 2004; IFS UW, IS PAN);
Grażyna Szwat-Gyłybowa (1979; doktorat 1990 – promotor T. Dąbek-Wirgowa; IFS UW i IS PAN);
Mirosława Szymańska (1985; doktorat 1994 – promotor J. Rapacka; IFS
UW);
Aniela Marianna (z d. Sztuk) Topulos (1964; doktorat nieslawistyczny
1991 – promotor O. Wojtasiewicz);
Wiesław Walkiewicz (1973; doktorat i habilitacja z zakresu nauk o polityce 1989; Katedra Nauk Humanistycznych SGGW);
Jan R. Wierzbicki (1956; doktorat 1966 – promotor J. Magnuszewski;
habilitacja 1974; KFS / IFS UW);
Elżbieta (z d. Jakowicka) Wójcikowska (1969; doktorat polonistyczny);
Elżbieta (z d. Grochulska) Wrocławska (1965; doktorat 1984 – promotor
H. Popowska-Taborska; IS PAN);
Krzysztof Wrocławski (1965; doktorat 1974 – promotor J. Magnuszewski; habilitacja 1976; IFS UW / ISZiP UW).
241
W Instytucie pracują lub pracowali również:
Katarzyna Bochenek (1978; bibliotekarka IFS);
Jerzy Chmielewski (1970; wykładowca języka serbsko-chorwackiego,
IFS);
Zdzisław Kłos (1977; wieloletni bibliotekarz IFS);
Marta Osmólska (1980; bibliotekarz w IFS);
Teresa Maria Piotrowska-Małek (1980; IFS, wykładowca języka czeskiego, wieloletni z-ca dyrektora Instytutu ds. toku studiów);
Dorota Majewska-Dobrew (1983; asystent w IFS);
Lilianna Monika Mieszczańska (1983; bibliotekarz w IFS);
Dorota (z d. Maj) Paciukanis (1984; lektor – wykładowca języka czeskiego w IFS);
Jolanta Ziniewicz (1991; w sekretariacie IFS).
Nasi absolwenci znaleźli się też w innych instytucjach naukowych
i edukacyjnych. Na przykład:
Biblioteka Narodowa –
Iwona Maziarz (1968);
Anna Praszyńska (z d. Perczyńska, 1981);
Ewa Lucyna Truszkowska (z d. Sudoł, 1981);
Katarzyna Žák (2003);
Instytut Języka Polskiego PAN –
Anna Żółtak (z d. Sułkowska, 1980; współautorka edycji Słownik wyrazów zapomnianych czyli słownictwo naszych lektur, PWN
2001);
Instytut Słowianoznawstwa PAN –
Aleksy Kerner (1983);
Violetta Maria Madejska (z d. Proc, 1987);
Agnieszka Mioduska (1989);
Iwona Odrzygóźdź (Biblioteka IS PAN, 1987);
Jolanta Podkówka (1988);
Elżbieta Pułka (1981);
Dorota Wojtaś (1988);
Aleksandra Wołoszczuk (1988);
Instytut „Polonicum” UW –
Piotr Kajak (2001).
242
Część z nich zrezygnowała później z kariery naukowej i zajęła się
działalnością bardziej satysfakcjonującą pod względem finansowym.
Kilka wywodzących się z naszego Instytutu osób pracowało lub pracuje na Uniwersytecie Warszawskim na różnych stanowiskach pozadydaktycznych. Na przykład:
Ewa Górna (1975; pracownik administracji „Polonicum”, dziekanatu Wydziału Polonistyki);
Jolanta Izabela Kaczorowska (1982; Biuro Współpracy z Zagranicą UW);
Zbigniew Lewicki (1972, Biuro Współpracy z Zagranicą UW);
Agnieszka Mikołajczyk (1983; BUW);
Joanna Oździńska (sekretariat Rektora UW);
Ilona Alicja Tomulis-Nedew (1971; wieloletni kierownik Biura Współpracy z Zagranicą; Wydział Zarządzania UW).
Kolejną, dość liczną grupę stanowią absolwenci, którzy poświęcili się
służbie państwowej, dyplomatycznej czy szeroko pojmowanym sprawom
publicznym. Warto podkreślić, że większość z wymienionych osób zadań
tych podjęła się po przełomie 1989 roku. Na marginesie zauważyć też wypada, że ze zdumieniem stwierdziliśmy, iż nic nam nie wiadomo, by któryś
z naszych absolwentów poświęcił się działalności stricte politycznej4 .
Anna Maria Bochman Grześczak (1980; attaché kulturalny Ambasady
RP w Bratysławie; Ministerstwo Kultury);
Remigiusz Bocian (1964; Ambasada PRL w Pradze, Ośrodek Informacji
i Kultury w Pradze);
Natalia Bryżko (1990; sekretarz Ambasady RP w Kijowie);
Jerzy Chmielewski (1970; do roku 1990 w Instytucie Filologii Słowiańskiej UW; 1991-1995 ambasador RP w SFRJ, następnie w FRJ,
1995-1997 wicedyrektor Departamentu Europy w MSZ, 1997-2003
ambasador RP w Republice Chorwacji, od 2003 r. ambasador tytularny, zastępca dyrektora Departamentu Europy w MSZ);
Hanna Dalewska-Greń (1980; MSZ: szef tematu „Konflikty regionalne
i realizacja porozumień pokojowych na obszarze byłej Jugosławii”
(1998-1999), z-ca ambasadora RP w Chorwacji (2001-2005));
4
Wśród wymienionych powinien się znaleźć także Piotr Kadlčik, przewodniczący
Polskiego Związku Gmin Żydowskich. Niestety, nie znajdujemy go na listach absolwentów, gdyż nie przystąpił do obrony pacy magisterskiej.
243
Elżbieta (z d. Szmitkowska) Dłużyńska (1972; Ambasada Bułgarii
w Warszawie, Krajowa Szkoła Administracji Publicznej);
Urszula Dzierżawska-Bukowska (1964; MSZ 1973-2000; Ambasada PRL
w Pradze i Ambasada RP w Zagrzebiu);
Renata Julia Furman-Skrzypek (1983; rzecznik Ministerstwa Zdrowia
i Opieki Społecznej oraz rzecznik Narodowego Funduszu Zdrowia);
Ewa Getter-Lisowska (1968, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej.
Departament Współpracy z Zagranicą);
Danuta Gołębiewska (1992; Ambasada RP w Zagrzebiu);
Antonina Małgorzata Grochowina (1979; Ambasada RP w Bratysławie;
Ministerstwo Kultury);
Renata (z d. Górska) Gromska (1980; Kancelaria Senatu RP);
Lilla Janina Grzelak-Moroz (1985; Biuro Radcy Handlowego przy Ambasadzie RP w Brazylii);
Maria Ewa Antonina Hunca-Baker (1967; Międzynarodowa Organizacja
Pracy; Kancelaria Prezydenta RP);
Sławomir Andrzej Jagodziński (1978; Ośrodek Kultury Polskiej w Pradze; dyrektor Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego z siedzibą w Bratysławie od roku 2003);
Elżbieta Jeranowska (1988; konsul RP w Petersburgu);
Grażyna Kopińska (1971, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Fundacja Forda, Fundacja Stefana Batorego);
Kazimierz Kopyra (1968; Ministerstwo Oświaty, MEN, MSZ; ambasador
RP w Republice Chorwacji);
Zbigniew Lewicki (1972; Ministerstwo Edukacji Narodowej);
Elżbieta Marczuk (2001; Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej – Zespół ds.
Informacji i Promocji);
Roman Maziarz (1965; Biuro Radcy Handlowego przy Ambasadzie PRL
w Belgradzie);
Magdalena Petryńska (1968; attaché kulturalny Ambasady RP w Belgradzie);
Bogumił Piotr Rybak (1992; MSW Departament ds. Migracji Uchodźstwa; Ambasada RP w Skopiu – I sekretarz i konsul; Urząd ds.
Repatriacji i Cudzoziemców);
Marek Sawicki (1996; Wojskowa Misja Pokojowa w Bośni);
Waldemar Andrzej Skolimowski (1977; Czechosłowacki Instytut Kultury
i Informacji);
244
Vladan Stamenković (1995; Ambasada SR Jugosławii, Ambasada RSiC
w Warszawie);
Dorota Lucyna (z d. Pieńkowska) Stępień (1985; MSZ, chargé d’affaires
Ambasady RP w Sarajewie);
Grażyna Szwat-Gyłybowa (1979; MSZ, wicedyrektor do spraw programowych Instytutu Polskiego w Sofii (1994-1997), I sekretarz Ambasady RP w Sofii, główny specjalista w Departamencie Europy MSZ
(1997-1999);
Wiesław Walkiewicz (1973; konsul a następnie ambasador RP w Zagrzebiu);
Małgorzata (z d. Głowacka) Wierzbicka (1976; sekretarz Ambasady RP
w Lublanie; sekretarz Ambasady RP w Zagrzebiu, sekretarz Ambasady RP w Belgradzie);
Elżbieta Maria Więsik-Paneva (1985; Ambasada RP w Sofii; Instytut
Polski w Sofii).
Nasi absolwenci zasilali też licznie szeregi pracowników redakcji różnych wydawnictw, często łącząc tę pracę z działalnością translatorską.
Wśród autorów przekładów literatury pięknej, związanych z naszym Instytutem, wymienić należy między innymi:
Zbigniewa Sz. Adrjańskiego (1955; pisarz, tłumacz, redaktor w wydawnictwie „Bellona”);
Krystynę Bąk (1970; tłumaczka z literatur narodów Jugosławii);
Elżbietę (z d. Jacewicz) Ćirlić (1982; tłumacz przysięgły z języków: chorwackiego, serbskiego, bośniackiego, macedońskiego; tłumaczka literatur serbskiej i macedońskiej);
Teresę Dąbek-Wirgową (pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury bułgarskiej);
Wojciecha Fladzińskiego (1990; tłumaczenia z języka angielskiego i serbskiego);
Ewę Getter-Lisowską (1968; tłumacz przysięgły, tłumaczenia literatury);
Joannę (z d. Kotelba) Goszczyńską (1971; pracownik ISZiP, tłumaczenia
literatury słowackiej);
Martę Hopfer (2003; tłumaczenia literatury chorwackiej);
Aleksandra Kaczorowskiego (1998; tłumaczenia literatury czeskiej);
Muriel Kordowicz (1973; tłumacz z literatur Jugosławii);
245
Irena Kraszek-Muszyńska (1973; tłumacz z literatur Jugosławii);
Elżbietę Kwaśniewską (tłumacz literatury serbskiej, chorwackiej);
Grzegorza Łatuszyńskiego (1958; wydawca; tłumacz literatury: czeskiej,
chorwackiej, serbskiej, słoweńskiej, rosyjskiej);
Bożenę Nowak (1968; redaktorka w Ludowej Spółdzielni Wydawniczej,
tłumaczka poezji i prozy chorwackiej i serbskiej);
Magdalenę Petryńską (1968; redaktorka PIW, tłumaczka literatury serbskiej);
Włodzimierza Piankę (1959; tłumacz literatury macedońskiej);
Andrzeja St. Piotrowskiego (1955; poeta, tłumacz);
Joannę Ewę Pomorską (1977; tłumaczka literatury słoweńskiej; wieloletnia redaktorka w PWN; współpracuje ze Slawistycznym Ośrodkiem
Wydawniczym);
Joannę Rapacką (1963; pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury chorwackiej);
Ewę Marię Sawicką (1974; tłumaczka konferencyjna i kabinowa, także
przekłady literatury pięknej);
Jana Wierzbickiego (1956; pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury
serbskiej i chorwackiej);
Krzysztofa Wrocławskiego (1965; pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury macedońskiej i literatury ludowej południowosłowiańskiej).
Jako redaktorzy i tłumacze – często na najwyższych szczeblach rządowych, w ministerstwach i urzędach państwowych oraz jako tłumacze
przysięgli – pracowali lub pracują między innymi:
Liliana Elżbieta Bardijewska (1978; redaktorka w „Nowy Wyraz”, redaktor naczelny w wydawnictwie „Ezop”; konsultant w PIW; autorka
książek dla dzieci);
Łucja Stefania Bednarczuk-Kravić (1976; tłumacz przysięgły z języków:
chorwackiego, serbskiego i bośniackiego);
Józef Chlabicz (wieloletni redaktor i dyrektor wydawnictwa „Wiedza
Powszechna”);
Maria Małgorzata Chmiel (1971, Polskie Radio; także tłumacz na szczeblu rządowym);
Elżbieta Desperak (1984; Wydawnictwo „Bis”);
Małgorzata Anna (z d. Lewicka) Dziurdzik (1985; redaktor współpracujący z PWN i z innymi wydawnictwami naukowymi);
246
Ewa (z d. Pęczak) Giera (1985; Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne);
Andrzej Gordziejewicz-Gordziejewski (1971; redaktor w wydawnictwie
„Czytelnik”);
Jadwiga Maria Górniewicz (1972, Polskie Radio, dziennikarstwo radiowe);
Emma Karolina Gross (1979; tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego);
Maria Ewa Antonina Hunca-Baker („Wiedza Powszechna”, KAW);
Dorota Alina Jankowska-Lamcha (1984; tłumacz przysięgły z języka
serbskiego);
Aleksandra Helena (z d. Centkowska) Kantorowicz (1980; redaktorka
Wydawnictwa Ministerstwa Komunikacji i Łączności; redaktorka
w PWSZiM; Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu – red. nacz.);
Maria Karpiuk-Domagała (1976; redaktorka w piśmie „Twoje Dziecko”,
redaktor naczelny magazynu „Pielęgniarka i Położna”);
Iwona Joanna Kisiel (1979; tłumacz przysięgły z języków serbskiego
i chorwackiego);
Tamara Dobrosława Książczak-Przybysz (1983; redaktor w „Wiedzy Powszechnej”, w pismach „Ładny Dom” i „Dom i Wnętrze”);
Ewa Ładzińska-Geczewa (1979; tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego);
Dorota Maria Łazowska (1979; tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego);
Lucyna Stanisława (z d. Szwaj) Łuczyńska (Wydawnictwo „Prószyński
i S-ka”);
Ilona Aleksandra (z d. Milczarek) Maziarska (1986; Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy Instytucie Slawistyki PAN; sekretarz redakcji
czasopism „Marie Claire”, Claudia”, „Jestem”);
Zenobia Halina Mieczkowska (1953; wydawnictwo Instytutu Słowianoznawstwa PAN);
Anna (z d. Baraniecka) Mikołajewska (1988; tłumacz przysięgły z języka
serbskiego, chorwackiego, macedońskiego);
Ewa Małgorzata (z d. Banaszczyk) Radojičić (1976; tłumacz przysięgły
z języka serbskiego i chorwackiego);
Joanna Sojko (1985; Wojskowa Misja Pokojowa w Bośni – tłumacz);
Jolanta Ewa Spodniewska (1975, tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego);
247
Ewa Mirosława (z d. Kassendra) Sulima (1987; tłumaczka z języka słowackiego i na język słowacki);
Mirosława Szymańska (1985, wydawnictwa: „Eremis”, „Read Me”, „Promise”);
Aniela Marianna (z d. Sztuk) Topulos (1964, redaktorka Wydawnictwa
Naukowo-Technicznego);
Anna (z d. Patkowska) Wasilewska (1981; własne wydawnictwo);
Maria Krystyna (z d. Ciołek) Wasilewska (1985; Wydawnictwo „Książka
i Wiedza”);
Katarzyna Klara (z d. Cymerman) Welman (1985; biuro tłumaczeń);
Stanisława Zofia (z d. Juchimiuk) Żaboklicka (Wydawnictwo „Wiedza
Powszechna”, wydawnictwo „Wilga”, Polskie Radio – Naczelna Redakcja Literacka).
Jako ciekawostkę warto tu dodać, że niektórzy z absolwentów, opanowując w czasie studiów jeden język – serbsko-chorwacki, stali się dziś
specjalistami od trzech odrębnych języków: serbskiego, chorwackiego i bośniackiego.
Dużą grupę stanowią też dziennikarze, pracownicy radia i telewizji,
osoby współpracujące z mediami:
Leszek Adamczyk (1983; Polskie Radio i Telewizja; później wykładowca
języka polskiego na Uniwersytecie w Montrealu);
Ewa Bobocińska (1978; redaktor Polskiego Radia);
Anna Depczyńska (1999; Polskie Radio);
Renata (z d. Górska) Gromska (1980; redaktorka czasopisma „Myśl Wojskowa”);
Andrzej Jagodziński (1979; korespondent „Gazety Wyborczej” w Pradze
i w Bratysławie);
Aleksander Kaczorowski (1998; tłumacz, eseista, redaktor „Gazety Wyborczej”, „Newsweeka”, z-ca red. naczelnego tygodnika „Forum”);
Joanna Mirosława Krawczyk (1986; redaktorka m.in. „Życia Warszawy”);
Bożena Mariola (z d. Jaciuk) Kuzawińska (1981; Polska Agencja Prasowa, Redakcja Zagraniczna);
Lilianna Teresa Machczyńska (1980; Polskie Radio i TV, Telewizja Polska);
Bożena (z d. Dej) Maciejczak (1980, dział emisji Polskiego Radia);
248
Stanisław Mikołajczyk (1960; dziennikarz radiowy i telewizyjny, Akademia Telewizyjna TVP);
Agnieszka Pianka (1967; korespondentka specjalizująca się w sprawach
Jugosławii w Radiu „Wolna Europa”, dla Katolickiej Agencji Informacyjnej, dla „Naszego Dziennika” ukazującego się w Krakowie);
Irena Piłatowska-Mądry (1981; Polskie Radio – Studio Reportażu i Dokumentu, laureatka kilku konkursów na reportaż);
Lidia Maria (z d. Braun) Reda (1980; Polskie Radio);
Joanna Sojko (1985; Telewizja Polska);
Andrzej Staśkiel (1977; Telewizja Polska);
Marta Suchodolska (1967, Polskie Radio – Program dla Zagranicy; Telewizja Polska – Biuro Współpracy z Zagranicą);
Mirosława Ewa (z d. Kassendra) Sulima (1987; Polskie Radio – Radio
Polonia – sekcja słowacka);
Janina Irena Szczęsna-Ignaczak (1976; Telewizja Polska, rzecznik prasowy Instytutu Psychiatrii i Neurologii);
Juliana Szyperska (1964, m.in. „Życie Warszawy”);
Anna Woźniewska-Melnik (1982; Polskie Radio i Telewizja, Telewizja
Polska; korespondent TVP w byłej Jugosławii z siedzibą w Zagrzebiu);
Magdalena Wójcik (2000; „Gazeta Wyborcza”);
Ewa (z d. Olak) Żuk (1983; redaktor w pismach „Przegląd Księgarski
i Wydawniczy”, „Teleprogram”, „Ładny Dom”);
Renata (z d. Szczepanek) Żukowska (Polskie Radio).
Absolwenci Instytutu Filologii Słowiańskiej pracowali także jako lektorzy języków słowiańskich (np. Mirosława Sulima: języka słowackiego
w Instytucie Słowackim, w Instytucie Języków Wschodnich i nauczyciel
języka słowackiego w warszawskim liceum); nauczyciele w szkołach średnich i podstawowych (języka polskiego, rosyjskiego, angielskiego, niemieckiego, także serbsko-chorwackiego w szkole im. Vuka Karadžicia w Płocku
– Elżbieta Ćirlić).
Nasi absolwenci trafiali też często do firm czechosłowackich i jugosłowiańskich, a obecnie do ich kontynuatorów ze Słowacji, Czech, Słowenii,
Chorwacji, Serbii i Czarnogóry. Ze względu na relatywnie dobre zarobki
cenili sobie tę pracę zwłaszcza w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Można nawet przypuszczać, że szczególne zainteresowanie studiami
249
jugoslawistycznymi miało w tym okresie podłoże ekonomiczne. Zajęcia te
zapewniały też stały kontakt z językami. Dlatego naszych absolwentów
odnajdujemy w przemyśle turystycznym oraz w różnych firmach związanych z krajami słowiańskimi. Część z nich, zwłaszcza w latach dziewięćdziesiątych, ukończyła podyplomowe studia marketingowe, ekonomiczne, z zakresu zarządzania. Dzisiaj pracują w firmach konsultingowych,
w bankach, liniach lotniczych, koncernach farmaceutycznych i kosmetycznych, zajmują się eksportem i importem. Niektórzy prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek. Slawistów spotkać najczęściej
można wśród osób zajmujących się marketingiem, zarządzaniem ludźmi oraz wśród specjalistów od public relations. Charakterystyczne jest,
że są to bardzo często stanowiska wymagające wielu podróży i kontaktów z ludźmi należącymi do innych kultur – niekoniecznie słowiańskich.
Można przypuszczać, że odnalezienie się w tych rolach ułatwiły naszym
absolwentom właśnie wybrane przez nich studia.
Fot. 31-35: Migawki ze spotkań absolwentów:
Fot. 31.
250
Fot. 32.
Fot. 33.
251
Fot. 34.
Fot. 35.
252
Magisteria
1951
Holzer Mieczysław, Formanty tworzące w języku czeskim nomina actionis,
prof. S. Słoński
Korulska Maria, Formanty tworzące nomina agentis w języku bułgarskim, prof.
S. Słoński
Orzechowska-(Zielicz) Hanna Maria, Nazwy czynności w języku serbskochorwackim, prof. S. Słoński
1952
Janiec R. Barbara, Pieśni ludowe serbskie o Kosowym Polu, prof. S. Słoński
Lisowska H., Index verborum Codicis Zographensis, prof. S. Słoński
1953
Korwin-Szymanowski Franciszek, Nikoła Wapcarow – poeta rewolucji, prof.
T. S. Grabowski
Mieczkowska Zenobia M., Recepcja twórczości literackiej Karoliny Světlej
w Polsce, prof. T. S. Grabowski
Pałuszko Halina I., Środowisko społeczne w utworach Jakuba Arbesa, prof.
T. S. Grabowski
Perl (Szczepańska) Janina G., Charakterystyka twórczości Aleko Konstantinowa, prof. T. S. Grabowski (?)
Przyłubska (Siatkowska) Ewa M., Słownictwo Legendy o Judaszu w porównaniu ze współczesnym słownictwem czeskim, prof. Z. Stieber
Tomaszewska-Wagner (Madany) Helena, Poezja Smirnenskiego jako zwarty
etap rozwoju literatury bułgarskiej oraz droga rozwojowa liryki Christo
Smirnenskiego, prof. T. S. Grabowski (?)
1954
Chmielewska Wanda B., Formy fleksyjne w „Kronice” Dalimilovej, prof.
Z. Stieber
Jankowska-Schild Barbara, Jan Neruda jako publicysta-satyryk, dr J. Magnuszewski
1955
Adrjański Zbigniew Sz., Dramaty Karola Čapka w Polsce w latach międzywojennych, doc. J. Magnuszewski
Łenyk Krystyna D., Karol Hynek Mácha a Polska, doc. J. Magnuszewski
254
Pęgierska Piotrowska Romualda J., Postaci polskie w twórczości Alojzego Jiráska, doc. J. Magnuszewski
Piotrowski Andrzej St., Droga poety (O poezji Jerzego Wolkera), doc. J. Magnuszewski
1956
Basaj Mieczysław, O Klaretowych novotvarech – jejich vzniku a způsobě tvoření, prof. Z. Stieber
Gabrjończyk O. M., Opowiadania wiejskie Vitězslava Hálka, doc. J. Magnuszewski
Gawlik-Maj Jadwiga Cz., Fleksja imienna gwary wsi laskiej Krzanowice, prof.
Z. Stieber
Janaszek-Ivaničková Halina A., Trylogia powieściowa Karola Čapka: „Hordubal” – „Povětroň” – „Obyčejný život” (próba monografii), doc. J. Magnuszewski
Kuligowska Halina I., Ještědski cykl Karoliny Světlej, doc. J. Magnuszewski
Nowakowska M. J., Satyra polityczna Karola Havlička Borowskiego, doc.
J. Magnuszewski
Piernikarski Cezar J. O., Wpływ dialektów polskich i słowackich na dialekt
północnej Łemkowszczyzny, prof. P. Zwoliński
Russocka Jadwiga W., Bibliografia „Slovanského Přehledu” za lata 1898-1914
(rocz. I-XVI), doc. J. Magnuszewski
Sobierajska A., Dramaty Józefa Gregora-Tajovskiego, doc. J. Magnuszewski
Wierzbicki Jan R., Droga twórcza Nerudy – poety od „Hřbitovního kvítí” do
„Balad a romanc”, doc. J. Magnuszewski
Witwicka Emilia, Dramat antyfaszystowski Karola Čapka „Biała zaraza”, doc.
J. Magnuszewski
1957
Czajczyńska Z., Itineraria Karola Čapka, doc. J. Magnuszewski
Dolniak (Jankowska) Barbara Teresa, Dramaty Pawła Kyrmezera, doc. J. Magnuszewski
Jaroszewicz-Kleindienst Barbara, Środowisko społeczne powieści Václava Řezáča (1939-1945), doc. J. Magnuszewski
Kupracz P., Wieś w utworach Bożeny Němcovej, doc. J. Magnuszewski
Merlak Z. J., Fleksja czasownika gwary wsi Krzanowice, prof. Z. Stieber
Partyka Anna K., Nazwy czynności w czeszczyźnie w XIV wieku, prof. Z. Stieber
Podhorski K. D., Twórczość Vladislava Vančury w latach 1920-26, prof. J. Magnuszewski
255
1958
Buchholtz D. S., Budowa słowotwórcza przymiotników w „Milionie” Marka
Pavlova z Benatek, doc. A. Sieczkowski
Chlabicz Józef, Twórczość powieściowa Jana Drdy (Próba charakterystyki),
doc. J. Magnuszewski
Kuciński L., Poezja Karola Hynka Máchy jako źródło rozwoju języka poezji
nowoczesnej, doc. J. Śliziński
Łatuszyński Grzegorz, Antonin Jaroslav Puchmajer – poeta i budziciel, doc.
J. Śliziński
Madany Edward Wojciech, O rozwoju czeskich hymnów religijnych, doc. J. Śliziński
Ruszczyc M. J., Najważniejsze aspekty twórczości poetyckiej Josefa Svatopluka
Machara jako reprezentanta realistycznego nurtu w czeskiej poezji końca
XIX wieku i początku XX wieku, doc. J. Śliziński
Rutkiewicz W., Nowelistyka Vitězslava Hálka w świetle sporu o spuściznę majowców, doc. J. Śliziński
1959
Bylina Stanisław Jan, Problematyka listów z Konstancji Jana Husa, doc.
J. Śliziński
Marczak Krystyna I., Dramaty ludowe Alojzego Jiráska, doc. J. Śliziński
Oborzyńska E. M., Twórczość poetycka Stanisława Kostki Neumanna w okresie I-ej wojny światowej, doc. J. Magnuszewski
Paździerski Lech, Poglądy Piotra Chelčickiego na społeczeństwo, doc. J. Śliziński
Pianka Włodzimierz, Czasy przeszłe w Nowym Testamencie Mikołaja Jakubicy, prof. Z. Stieber
Rzeszowski Mieczysław, Początki twórczości Konstantina Biebla (1919-1925),
doc. J. Śliziński
1960
Adamska Aurelia, Dramaty Jana Drdy, prof. J. Magnuszewski
Koc Henryk, Ruś Podkarpacka w twórczości Ivana Olbrachta, doc. J. Śliziński
Mikołajczyk Stanisław, J. K. Tyl – dramaturg odrodzenia narodowego, doc.
J. Śliziński
Możejko Eugeniusz, Paronimy czesko-polskie w zakresie przymiotników, doc.
A. Sieczkowski
Palczewska Anna, Końcówki miejscownika liczby pojedyńczej rzeczowników
rodzaju męskiego i nijakiego twardotematowych we współczesnym języku
czeskim, doc. A. Sieczkowski
256
1961
Barańska Elżbieta, Droga twórcza Jaroslava Seiferta, prof. J. Magnuszewski
Brukowska Elżbieta, O użyciu imiesłowów przysłówkowych w nowszej czeszczyźnie, doc. A. Sieczkowski
Chłopecki Jerzy, Poemat Franciszka Halasa „Staré ženy”, doc. J. Śliziński
Hajduk Krzysztof, Tradycja i eksperyment literacki w powieści Vladislava
Vančury „Markéta Lazarová”, prof. J. Magnuszewski
Karpińska Zofia, Baśnie polskie i kaszubskie w zbiorach Karola Jaromira Erbena na tle jego działalności folklorystycznej, prof. J. Magnuszewski
Mielcarek Danuta, Sufiks »-džija«/»-čija« w języku bułgarskim, prof. P. Zwoliński
Mikuciński Jan R., Fantazje naukowe Karola Čapka, doc. J. Śliziński
Pruss Jacek, Wymowa społeczna poezji Svatopluka Čecha, doc. J. Śliziński
Sobczak Teresa, Czasy przeszłe w „Aleksandreidzie” i „Kronice” Dalimila, prof.
Z. Stieber
1962
Czarkowska Bożena, Jednostka a społeczeństwo w twórczości Borisa Stankovicia, prof. J. Magnuszewski
Feleszko Kazimierz, Podmiot a imiesłowowy równoważnik zdania w języku
serbsko-chorwackim, prof. Z. Stieber
Grądzka Bożena, Wartości poznawcze i artystyczne powieści Ante Kovačicia
„U registraturi”, prof. J. Magnuszewski
Krawczyk Robert, Bośnia w twórczości Iva Andricia, prof. J. Magnuszewski
Majewska Janina, Powieści Ivana Olbrachta, prof. J. Magnuszewski
Nowińska Jadwiga, Proza Ludmiła Stojanowa, prof. J. Magnuszewski
Trzak-Bielawska Zdzisława, Laza Lazarević jako nowelista, prof. J. Magnuszewski
1963
Holewińska Lidia, Prefiksalne formacje czasownikowe w Staroczeskich żywotach Ojców świętych, prof. Z. Stieber
Kamiński Jerzy, Kryzys światopoglądu inteligenta chorwackiego w powieściach
Miroslava Krležy „Powrót Filipa Latinovicia” i „Na krawędzi rozumu”,
prof. J. Magnuszewski
Mazek Janina, Użycie określonych form rzeczowników i przymiotników
w „Dzienniku” Neofita Rilskiego, prof. Z. Stieber
Murawski Zbigniew, Svetoslav Minkov jako satyryk, prof. J. Magnuszewski
Mysłek Robert, Dramaty Jordana Jowkowa, prof. J. Magnuszewski
257
Raczyńska Jadwiga, Poezja Elizawety Bagriany, prof. J. Magnuszewski
Rapacka Joanna Monika, Ivan Bunić-Vučić – poeta dubrownickiego baroku,
Skwarski Sławomir, Penczo Sławejkow a Polacy na tle stosunków literackich
polsko-bułgarskich w XIX i na początku XX wieku, prof. J. Magnuszewski
Szymańska Krystyna, Dramaty historyczne J. K. Tyla z okresu Wiosny Ludów, prof. J. Magnuszewski
Wójtowicz Jan, Kategorie znaczeniowe koniugacji bułgarskiej w przekładach
z języka polskiego na język bułgarski, prof. P. Zwoliński
1964
Bocian Remigiusz, Sprawa polska na tle rozwoju twórczości publicystycznej
Karola Havlička Borovskiego, prof. J. Śliziński
Chlewińska Zofia, Twórczość Dimitra Dimowa, prof. J. Magnuszewski
Czerniawska Zofia, Literackie wspomnienia z podróży Iwana Wazowa, Konstantina Weliczkowa, Aleko Konstantinowa i Borysa Sziwaczewa, prof.
J. Magnuszewski
Drzazgowska Hanna, Analiza dramatów Franciszka Langera „Tři veselé hry”,
Durnaś (Berlińska) Jadwiga, Twórczość Margerity Figuli, prof. J. Śliziński
Dzierżawska (Bukowska) Urszula, Dobroslav Chrobak – przedstawiciel słowackiej prozy liryzowanej, prof. J. Śliziński
Fomicz (Skryśkiewicz) Irena, Rozwój twórczości poetyckiej Vitězslava Nezvala
w okresie międzywojennym, prof. J. Śliziński
Gajek Józef, Problematyka wiejska w twórczości Karoliny Světlej, prof. J. Śliziński
Gajewska Maria, Słowiańskie nazwy wodne w Bułgarii, prof. P. Zwoliński (?)
Griszanow Elżbieta, Zarys twórczości Ludwika Aškenazego (1950-1960) (?),
prof. J. Śliziński
Hofman Ewa, Życie i twórczość Franciszka Halasa, prof. J. Śliziński
Krawczyk Wanda, Społeczeństwo w powieściach społecznych Jakova Ignjatovicia, prof. J. Magnuszewski
Kuter Alicja, Życie i utwory dramatyczne, społeczno-obyczajowe oraz o tematyce bajkowej Josefa Kajetana Tyla, prof. J. Śliziński
Kwaśniewska Elżbieta, Vladimir Fran Mažuranić (zarys bibliograficzny i twórczości), prof. J. Magnuszewski
Lewandowski Antoni, Słowotwórstwo rzeczowników odczasownikowych w powieści „Pod igoto” Wazowa, prof. Z. Stieber
Ligaszewska-Szczepańska Elżbieta, Życie i twórczość Jaroslava Seiferta, prof.
J. Śliziński
258
Milewska Hanna, Forma stopnia wyższego przymiotników we współczesnym
języku czeskim, doc. A. Sieczkowski
Moskalonek Wanda, „Pan Brouček” Svatopluka Čecha na tle epoki, prof. J. Śliziński
Pietruczuk (Kołybko) Nina, Szyk wyrazów w polskiej i czeskiej przydawce
przymiotnikowej, doc. A. Sieczkowski
Szczepanowicz Danuta, Proza Emiliana Stanewa, prof. J. Magnuszewski
Sztuk (Topulos) Aniela Marianna, Porównanie słownictwa słowackiego z czeskim i polskim na podstawie tekstów V. Markovičowej-Zatureckiej, doc.
A. Sieczkowski
Szyperska Juliana, Bohater i środowisko prozy Marinkovicia, prof. J. Magnuszewski
Zawistowska Alina, Antun Gustaw Matoš – nowelista, prof. J. Magnuszewski
Zielińska Małgorzata, Powieści Vladana Desnicy, prof. J. Magnuszewski
1965
Buś Marian, Człowiek i wojna w powieściach Mihaila Lalicia, prof. J. Magnuszewski
Czerwińska Bożena, Opowiadania dalmatyńskie Simo Matavulja, prof. J. Magnuszewski
Figurska (Maj) Elżbieta, Proza powieściowa Iva Ćipika, prof. J. Magnuszewski
Gimeno(-Babska) Julia, Powieści awanturnicze Jakova Ignjatovicia, prof.
J. Magnuszewski
Grochulska (Wrocławska) Elżbieta, Język i stylizacja ludowa w utworach Stjepana Mitrova Ljubišy, prof. Z. Stieber
Nagórka Elżbieta, Infinitivus w języku serbsko-chorwackim, prof. Z. Stieber
Pawłowski Wacław, Czarnogóra w twórczości Sima Matavulja, prof. J. Magnuszewski
Roszkowska-(Kaznowska) Janina, Profil literacki czasopisma „Srpski književni
glasnik” za redakcji B. Popovicia (1901-1904), prof. J. Magnuszewski
Wrocławski Krzysztof, Folklor w „Górskim wieńcu” P. Petrovicia Njegoša,
Zięba Mirosława, Opowiadania belgradzkie Sima Matavulja, prof. J. Magnuszewski
1966
Czuryło Sabina, „Legendy ze Starej Płaniny” Jordana Jowkowa, prof. J. Magnuszewski
Hauser (Płaska) Elżbieta, Opowiadania Georgi Rajczewa, prof. J. Magnuszewski
259
Jaworska Zofia, Dramaty Peja Kraczołowa Jaworowa, prof. J. Magnuszewski
Kazimierczak (Korytkowska) Małgorzata Maria Magdalena, Formy imiesłowowe w „Historii słowianobułgarskiej” Paisija Chilendarskiego,
prof. Z. Stieber
Kempka (Wierzbicka) Katarzyna, Miasto w prozie Georgiego Stamatowa, prof.
J. Magnuszewski
Kostyrka Stanisława, J. D. Obradovicia „Život i priključenija” jako przykład
kształtowania się języka literackiego Serbów w XVIII w., prof. Z. Stieber
Łuczak Danuta, Sofia w szkicach Iwana Wazowa „Draski i szarki”, prof. J. Magnuszewski
Maziarz Roman, Słowotwórstwo rzeczowników w utworach M. Držicia, prof.
Z. Stieber
Rasmus Pawłowska Ewa, Tragizm liryki Jaworowa, prof. J. Magnuszewski
Wachowicz Krystyna, Infinitivus w „Historii słowianobułgarskiej” Paisija Chilendarskiego, prof. Z. Stieber
Ziółkowska Halina, Powieść psychologiczna Ludmiła Stojanowa, prof. J. Magnuszewski
1967
Bieniasz-Hrebień Teresa, Józef Wacław Sladek – poeta czeskiego ludu, prof.
J. Śliziński
Dąbrowska Zabrodzka Hanna, Mały słownik frazeologiczny czesko-polski A-J,
doc. A. Sieczkowski
Galińska Szulc Zofia, Rudolf Jašik – szkice do portretu pisarza, prof. J. Śliziński
Hunca(-Baker) Maria Ewa Antonina, Twórczość Dominika Tatarki (szkice
i konfrontacje), prof. J. Śliziński
Jędrzejewska-(Stańczak-Wyrfel) Janina, Jiří Weil – pisarz niedoceniony, prof.
J. Śliziński
Jochwed Aleksander, Václav Havel – przedstawiciel najmłodszej dramaturgii
czeskiej, prof. J. Śliziński
Kapusta (Kornecka) Irena, Mały słownik frazeologiczny czesko-polski, prof.
A. Sieczkowski
Korabiusz Anna, Twórczość nowelistyczna Jana Nerudy – „Opowiadania ze
starej Pragi”, prof. J. Śliziński
Krawczyk Aleksandra, Tematyka wiejska w utworach Bożeny Němcovej, prof.
J. Śliziński
Kunat Romuald, Tetralogia Dymitra Talewa jako powieść rodowa, prof. J. Magnuszewski
260
Lejman Paweł, Ivan Wernisch i najmłodsze pokolenie poetów czeskich, prof.
J. Śliziński
Leszniewska (Szymanowicz) Helena, Dramaty Karola Čapka, prof. J. Śliziński
Lewandowska Jarmila, Boj o dílo Františka Halase, prof. J. Śliziński
Lewoniewska-Frączak Krystyna, Czeskie odrodzenie narodowe w powieściach
historycznych Aloisa Jiráska, prof. J. Śliziński
Markiewicz-Rosińska Barbara, Twórczość powieściopisarska Wacława Řezáča
na przestrzeni lat 1935-1944, prof. J. Śliziński
Myślicka Zofia, Peter Bezruč – twórca „Slezských písni”, prof. A. Sieczkowski
Pietrzak (Meiser) Halina, Mały słownik frazeologiczny czesko-polski R-Z, doc.
A. Sieczkowski
Smoczyński Wojciech, Paralele leksykalne słoweńsko-zachodniosłowiańskie
(próba egzemplifikacji), prof. Z. Stieber
Sobiszewska (Lalieu) Maria, Karol Čapek – dziennikarz, prof. J. Śliziński
Suchodolska Marta, František Langer – dramaturg, prof. J. Śliziński
Winkler-Więckowska Maria, Deklinacja rzeczowników i użycie przypadków w „Historii słowianobułgarskiej” Paisija Chilendarskiego,
prof. Z. Stieber
1968
Baramow Elżbieta, Opowiadania mieszczańskie Veljka Petrovicia, prof. J. Magnuszewski
Fibur Małgorzata, Radoje Domanović jako satyryk, prof. J. Magnuszewski
Getter-(Jaworska) Lisowska Ewa, Typy komediowe w utworach Branislava Nušicia i Jovana Sterii Popovicia, prof. J. Magnuszewski
Konecki Konstanty, Powieści społeczne Augusta Cesarca, prof. J. Magnuszewski
Kopyra Kazimierz, Struktura społeczno-obyczajowa Vranja w prozie powieściowej Borisa Stankovicia, prof. J. Magnuszewski
Magdziarz (Maziarz) Iwona, Powieści Svetolika Rankovicia, prof. J. Magnuszewski
Michalik Ryszard Zygmunt, Budowa słowotwórcza czasowników wielokrotnych
we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. A. Sieczkowski
Nowak Bożena, Poezja Branka Miljkovicia, prof. J. Magnuszewski
Oko Maria, „Seobe” Miloša Crnjanskiego jako powieść z pogranicza historii
i filozofii, prof. J. Magnuszewski
Petryńska Magdalena, Nowe rozwiązania techniki powieściowej we współczesnej literaturze serbskiej i chorwackiej, prof. J. Magnuszewski
Prosińska-(Giersz) Joanna Antonina, Próba monografii „Kroniki Trawnickiej”
Iva Andricia, prof. J. Magnuszewski
261
Sawicka Irena Natalia, System fonologiczny serbsko-chorwackiego języka literackiego, doc. A. Sieczkowski
Zajdel-Hirna Maria Teresa, Opowiadania Milovana Glišicia, prof. J. Magnuszewski
1969
Boczar Jadwiga, Nikoła Lilijew jako symbolista, prof. J. Magnuszewski
Grzelak Teresa, Dramaty Petka Jordanowa Todorowa, prof. J. Magnuszewski
Iwanowska(-Kamińska) Anna, Humor i satyra w opowiadaniach Iwana Radiczkowa, prof. J. Magnuszewski
Jakimowicz Edward, Bułgarskie tłumaczenia „Sonetów krymskich” A. Mickiewicza, prof. J. Magnuszewski
Jakowicka-Wójcikowska Elżbieta, Nomina loci we współczesnym języku bułgarskim, doc. A. Sieczkowski
Liska-Szumińska Romana, J. Leskovar jako pisarz przełomu realizmu i modernizmu, prof. J. Magnuszewski
Medyńska Wanda, Nowatorstwo poezji Elizawety Bagriany, prof. J. Magnuszewski
Piórkowska Urszula, A. Matoš jako krytyk literacki, prof. J. Magnuszewski
Pisarenko Ludmiła, Dramaty historyczne Iwana Wazowa, prof. J. Magnuszewski
Rajska Jolanta, Publicystyka Christo Botewa, prof. J. Magnuszewski
Tomczyk-Baszkiewicz Daniela, Historyczno-literacka analiza warstwy informacyjnej bułgarskich przysłów i zwrotów przysłowiowych o innych narodowościach, prof. J. Magnuszewski
Wiśniewska Krystyna, Próba charakterystyki języka Georgi Sawy Rakowskiego
1821-1867 (na podstawie tekstu utworu „Gorski pytnik”), doc. A. Sieczkowski
Wiśniewska Maria, Grupy spółgłoskowe we współczesnym literackim języku
bułgarskim, doc. A. Sieczkowski
Zasławska-Ciapało Aleksandra, Stamatow jako nowelista, prof. J. Magnuszewski
1970
Bąk Krystyna, Opowiadania Janka Policia Kamova na tle krótkich form narracyjnych chorwackiej prozy modernistycznej, prof. J. Magnuszewski
Chmielewski Jerzy, System fonologiczny serbsko-chorwackiej gwary repatriantów polskich z Bośni, doc. A. Sieczkowski
Dzierżyc (Sypniewska) Barbara, „Simfonije” Miroslava Krležy, prof. J. Magnuszewski
262
Grzybek Sinikowska Grażyna, Porównanie serbsko-chorwackich i polskich typów słowotwórczych w zakresie terminologii geograficznej, doc. M. Jeżowa
Kaszyński Zenon, Próba charakterystyki niższej warstwy czeskiego języka potocznego (obecná čeština) na podstawie tekstu „Osudy dobrého vojáka
Švejka za světové války”, díl I-II, Odeon, Praha, 1968/1969, doc. A. Sieczkowski
Miller Monika, Kompozycja serbsko-chorwackich pieśni bohaterskich (na przykładach z cyklu kosowskiego), prof. J. Magnuszewski
Możejko Cecylia, Zjawisko nieprawidłowej wokalizacji jerów w języku słoweńskim, doc. A. Sieczkowski
Okuniewski Adam, August Šenoa jako publicysta, prof. J. Magnuszewski
Podsiadłowska Stonawska Jolanta, Najczęstsze typy słowotwórcze w serbsko-chorwackiej terminologii technicznej, doc. M. Jeżowa
Radko Henryka, Najżywotniejsze typy słowotwórcze serbskich i chorwackich
imion osobowych, doc. M. Jeżowa
Szorc Elżbieta, Zjawisko nieprawidłowej wokalizacji jerów w języku serbsko-chorwackim, doc. A. Sieczkowski
Szumska Alicja, Proza beletrystyczna A. G. Matoša w krytyce literackiej, prof.
J. Magnuszewski
Wociechowska Anna, Proza powieściowa Branislava Nušicia, prof. J. Magnuszewski
Zielińska Jolanta, Nazwy chorób w języku serbsko-chorwackim, doc. M. Jeżowa
1971
Chmiel Maria Małgorzata, Słowiańszczyzna przedchrześcijańska w pismach
Wawrzyńca Surowieckiego i Pawła Józefa Szafarzyka, prof. J. Magnuszewski
Gordziejewicz-Gordziejewski Andrzej, Dwie powieści herbowe „O Štilfrídoví”
i „O Bruncvíkoví” na tle kultury literackiej czeskiego średniowiecza, prof.
J. Magnuszewski
Goszczyńska Kotelba Joanna, Proza Milana Kundery (Zagadnienia sztuki pisarskiej), prof. J. Magnuszewski
Kedaj Wolska Ilona, Dialekt Czechów zamieszkałych w województwie łódzkim.
Fonetyka i fleksja imion, doc. A. Sieczkowski
Kisiel Liliana, Dramaty Vladislava Vančury, prof. J. Magnuszewski
Kopińska Grażyna, Gwara emigrantów czeskich zamieszkujących okolice Strzelina (zarys fonetyki, fleksja rzeczowników, koniugacja), doc. A. Sieczkowski
Ławniczak Elżbieta, Trylogia dramatyczna Fráni Šrámka „Léto”, „Měsíc nad
řekou”, „Plačicí satyr”, prof. J. Magnuszewski
263
Marjańska-Bogdańska Maria, Dramaty wojenne Petra Karvasza, prof. J. Magnuszewski
Miklaszewska Maria, Poetyczna faza twórczości Konstantina Biebla, prof.
J. Magnuszewski
Mrozowska Maria, Przymiotniki i przysłówki przymiotne w mowie dziecka
w wieku przedszkolnym, doc. A. Sieczkowski
Niedziałek Dobrosława, Substantywizująca funkcja sufiksu »-ka« w języku
serbsko-chorwackim, doc. M. Jeżowa
Osińska Elżbieta, „Máj” Karola Hynka Máchy a literatura jarmarczna, prof.
J. Magnuszewski
Sawrymowicz Danuta, „Dom i świat” Franja Markovicia a „Pan Tadeusz”,
Stefurak Elżbieta, O przekładach z języka czeskiego na podstawie trzech dramatów K. Čapka „Bílá nemoc”, „Matka”, „RUR”, doc. A. Sieczkowski
Szwaj (Łuczyńska) Lucyna Stanisława, Problemy współczesnej cywilizacji
w powieściach Karola Čapka „Tovarna na absolutno”, „Krakatit”, „Válka s mloky”, prof. J. Magnuszewski
1972
Budecka Sylwia, Poezja Dimcza Debelianowa, prof. J. Magnuszewski
Demczew (Pociejewska) Ewa, Powieści historyczne Emiliana Stanewa „Legenda o księciu presławskim Sybinie”, „Antychryst”, prof. J. Magnuszewski
Doniecka Barbara, Zdanie podrzędne z »deto« w języku bułgarskim XVII-XVIII wieku, dr hab. H. Orzechowska
Duma Jerzy, Wokalizacja jerów słabych w sylabie nagłosowej w języku bułgarskim, dr hab. Wanda Budziszewska
Górniewicz Jadwiga Maria, Proza Karola Hynka Máchy (rekonstrukcja poetyckiej powieści – na podstawie jej szkicu), prof. J. Magnuszewski
Kalisz Ewa, Bułgarska pieśń ludowa i obrzędowa cyklu wiosennego, prof.
J. Magnuszewski
Lewicki Zbigniew, Liryka miłosna Kiryła Christowa, prof. J. Magnuszewski
Owczarska Genowefa, Proza Czudomira z lat trzydziestych XX wieku, prof.
J. Magnuszewski
Pałaszewska Kozłowska Mirosława, Formy deklinacyjne rzeczowników w „Autobiografii” Sofroniego Wraczanskiego i ich funkcje w porównaniu z „Nedelnikiem”, dr hab. H. Orzechowska
Szewczyk Cegłowska Elżbieta, Słownictwo potoczne dotyczące kultury materialnej w damaskinach XVII-XVIII wieku, dr hab. W. Budziszewska
Szmitkowska (Dłużyńska) Elżbieta, Negatywny bohater lat osiemdziesiątych
i dziewięćdziesiątych XIX wieku (na podstawie wybranych utworów
A. Konstantinowa i I. Wazowa), prof. J. Magnuszewski
264
Szumińska Joanna, Mit w dramatach Petko Todorowa, prof. J. Magnuszewski
Tomulis-Nedew Ilona Alicja, Bułgarskie mityczne pieśni ludowe, prof. J. Magnuszewski (konsultant – dr H. Czajka)
Wiśniewska Hanna, Bułgarska a polska ludowa bajka zwierzęca, prof. dr J. Magnuszewski
1973
Czerniewska-Sawicka Ewa, Polskie przekłady Iwana Wazowa w wydaniach
książkowych do I wojny światowej, prof. J. Magnuszewski
Jurga (Krzywicka) Ewa, Typy paradygmatów czasownikowych we współczesnym języku serbsko-chorwackim w zastosowaniu leksykograficznym, dr
W. Pianka
Kryżan-Stanojević Barbara, Semantyczno-syntaktyczna i strukturalna analiza
czasowników ruchu w języku serbsko-chorwackim, dr W. Pianka
Oranowska-Lasocka Ewa Elżbieta, Stan badań literackich nad życiem i twórczością Marina Držicia, prof. J. Magnuszewski (konsultant – dr Jan
Wierzbicki)
Schubert (Kozakowska) Jagienka, Miroslav Krleža o malarstwie, prof. J. Magnuszewski
Walkiewicz Wiesław, Historiozofia „Ballad Petricy Kerempuha” Miroslava
Krležy, prof. J. Magnuszewski
1974
Arcichowska (Maj) Małgorzata, Typy paradygmatów rzeczownikowych we
współczesnym języku serbsko-chorwackim w zastosowaniu leksykograficznym, dr W. Pianka
Czerkas Maria, Twórczość poetycka Milana Dedinaca w dwudziestoleciu międzywojennym, prof. J. Magnuszewski
Czerniewska Majka Krystyna, Mit herosa w serbsko-chorwackiej twórczości
ludowej na podstawie cyklu pieśni i legend o królewiczu Marku, prof.
J. Magnuszewski
Dominowska Wiesława, Monografia „Republiki” w latach 1945-1955, prof.
J. Magnuszewski
Godowska (Żwirełło) Hanna, Syntaktyczna klasyfikacja czasowników serbsko-chorwackich, dr W. Pianka
Iglicka Barbara, Końcówki genetivu singularis twardotematycznych rzeczowników rodzaju męskiego w języku czeskim (Porównanie stanu w drugiej
połowie wieku XIX i XX), prof. A. Sieczkowski
Kniaź Wiesława, Twórczość dramatyczna Milana Begovicia, doc. J. Wierzbicki
265
Kobylińska Marianna, Nazwiska używane dziś przez Słowaków (Dane statystyczne, zarys budowy słowotwórczej), prof. A. Sieczkowski
Kordowicz Muriel, Proza fabularna Isidory Sekulić, doc. J. Wierzbicki
Kowalska (Dzyr) Janina, Słownik poezji Vladimira Vidricia, doc. J. Wierzbicki
Kraszek-Muszyńska Irena, Próba interpretacji powieści Miodraga Bulatovicia
„Crveni petao leti prema nebu”, doc. J. Wierzbicki
Krzysztofik Helena, Sedmnácté století v proze Ladislava Nádaši-Jégé, prof.
J. Magnuszewski
Lewczuk Zinaida, Polskie i rosyjskie pożyczki leksykalne we współczesnym języku czeskim, doc. W. Budziszewska
Mieczkowska Małgorzata, Trylogia fantastyczno-naukowa Ludvíka Součka,
Nowacka Barbara, Rozwój rzeczownikowych form zdrobniałych w języku czeskim od XIV wieku do czasów najnowszych, dr E. Siatkowska
Okońska-Błaszczyk Maria, Powieści Jana Drdy z lat II wojny światowej, prof.
J. Magnuszewski
Skomska Bogusława, Rodzina i świat dziecka w twórczości Marii Pujmanowej,
Stodułko Tatiana, Imiona osobowe używane we współczesnej Słowacji (dane
statystyczne, zarys analizy słowotwórczej), prof. A. Sieczkowski
Śmiech (Regińska) Jolanta, Powieść Vladana Desnicy „Proljeća Ivana Galeba”
(próba interpretacji), prof. J. Magnuszewski
Tomczyk Grażyna, Motywacja psychologiczna w serbskiej i chorwackiej prozie
partyzanckiej, prof. J. Magnuszewski
Wesołowska Danuta, Proza serbska lat 1966-1970 w zwierciadle krytyki literackiej, doc. J. Wierzbicki
Węsierska Małgorzata, Nazwiska używane dziś przez Czechów (dane statystyczne, zarys budowy słowotwórczej), prof. A. Sieczkowski
Włoczewska Krystyna, Końcówki miejscownika liczby pojedynczej rzeczowników męskich twardotematycznych w języku czeskim w ostatnim stuleciu
(Porównanie stanów z drugiej połowy wieków XIX i XX), prof. A. Sieczkowski
Wołosiuk Barbara, Powieści psychologiczne Wacława Řezáča, prof. J. Magnuszewski
1975
Chmurzyńska Maria, Tradycjonalizm i nowatorstwo w prozie Georgiego Rajczewa, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Górna Ewa, Porównanie typów i form stopniowania występujących w Trojanskim i Tichonrawowskim damaskinie, doc. H. Orzechowska
266
Makowska Danuta, Stopniowane kategorie gramatyczne występujące w publicystyce Christo Botewa, doc. H. Orzechowska
Przestępski Tomasz, Rola narratora w powieściach z lat wojny Václava Řezáča, prof. J. Magnuszewski
Snochowska-Gonzalez Urszula, Próba klasyfikacji form stopnia występujących
w miesięczniku „Ljuboslovie”, doc. H. Orzechowska
Spodniewska Jolanta Ewa, Droga twórcza Swetosława Minkowa (od ekspresjonizmu do autentyzmu), doc. T. Dąbek-Wirgowa
Śmiech Antoni Stanisław, Stan badań nad życiem i twórczością Petra Preradovicia. Osiągnięcia i postulaty, prof. J. Magnuszewski
Wasylczuk (Porzycka) Alina, Serbski obrzęd i pieśni weselne, prof. J. Magnuszewski
1976
Banaszczyk (Radojičić) Ewa Małgorzata, Wczesna liryka Tina Ujevicia („Lelek sebra”, „Kolajna”), doc. J. Wierzbicki
Bednarczuk-Kravić Łucja Stefania, Typy słowotwórcze nazwisk słowiańskich
Niszu i okolicy, doc. W. Pianka
Cieśla (Soja) Maria, Słowotwórcze typy nazwisk chorwackich Karlovaca i okolic, doc. W. Pianka
Głowacka-Wierzbicka Małgorzata, W kręgu artystycznej i ideowej problematyki „Powrotu Filipa Latinovicza”. Malarska poetyka powieści, doc. J. Wierzbicki
Hofman (Pianka) Agnieszka, Semantyczna i syntaktyczna analiza wybranych
czasowników macedońskich, prof. Z. Topolińska
Jarosiewicz Kuśkiewicz Walentyna, „Careva kraljevina” Augusta Cesarca (próba monografii powieści), doc. J. Wierzbicki
Juchimiuk (Żaboklicka) Stanisława Zofia, Składnia przymiotników w funkcji
atrybutywnej we współczesnym języku serbsko-chorwackim, prof. Z. Topolińska
Karpiuk-Domagała Maria, Ustalenie stopnia regularności derywatów rzeczownikowych o podstawie czasownikowej oznaczających stałe czynności w języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka
Osiecka (Podgórska) Zofia, Rzeczowniki odczasownikowe z formantem paradygmatycznym w starszych zabytkach języka serbsko-chorwackiego, doc.
W. Pianka
Piasecka-Karda Jadwiga, Czasownikowe derywaty odkomparatywne na tle
innych derywatów odprzymiotnikowych i odprzysłówkowych ze znaczeniem natężenia cechy we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc.
W. Pianka
267
Szczepkowska Alina, Droga Miroslava Krležy do sceny, doc. J. Wierzbicki
Szczęsna Joanna, Przymiotniki dzierżawcze w języku serbsko-chorwackim
w zestawieniu z analogicznymi w języku polskim, prof. Z. Topolińska
Szymkowska Iwona, Refleksy naturalistyczne w twórczości G. P. Stamatowa,
doc. T. Dąbek-Wirgowa
Trojanowska Hanna, Poezja Vaska Popy, doc. J. Wierzbicki
Waszkiewicz Grażyna, Konstrukcje składniowe z czasownikiem »imati« we
współczesnym języku serbsko-chorwackim, prof. A. Sieczkowski, prof.
Z. Topolińska
1977
Barańska Marszałek Teresa, Imiona osobowe używane w Czechach, prof.
A. Sieczkowski
Bartosik (Trębicka) Elżbieta Jadwiga, Klasyfikacje kwantyfikacyjne i słowotwórcze rzeczowników żywotnych we współczesnym języku macedońskim,
doc. H. Orzechowska
Dąbrowa Maria, Próba klasyfikacji powieści obszaru języka serbsko-chorwackiego w latach 1970-1971, doc. J. Wierzbicki
Kłos Zdzisław, Dolnołużyckie imiennictwo osobowe na podstawie słownika
A. Muki i kalendarza „Serbska pratyja” 1977, prof. A. Sieczkowski
Kozłowska Elwira, Twórczość powieściowa Slavka Janevskiego, doc. J. Wierzbicki
Kuptel Wiktor, Twórczość literacka i filmowa Živojina Pavlovicia, doc.
J. Wierzbicki
Mindak (Zawadzka) Jolanta Maria, Nominalizacja predykatu adiektywnego
w macedońskim języku literackim, doc. H. Orzechowska (kons. prof. Z. Topolińska)
Nożko (Domaszewska) Anna, Twórczość Ivany Brlić-Mažuranić, doc. J. Wierzbicki
Onesti Daniele, Składnia przymiotnika w funkcji predykatywnej we współczesnym języku serbsko-chorwackim, prof. Z. Topolińska
Pomorska Joanna Ewa, Główne tendencje w poezji słoweńskiej lat siedemdziesiątych (1971-1975), doc. J. Wierzbicki
Puszko Zbigniew, Społeczno-antropologiczne aspekty prozy Bohumila Hrabala,
Rudolph (Czerniawska) Jolanta, Fonetyka trzech pokoleń górnołużyckiej wsi
Wotrow, doc. E. Siatkowska
Rzymska Dorota, Przegląd końcówek dopełniacza i biernika czeskich i górnołużyckich rzeczowników rodzaju męskiego w ich rozwoju historycznym,
doc. E. Siatkowska
268
Skolimowski Waldemar Andrzej, Elementy science-fiction oraz ich rola w prozie Jana Weissa, prof. J. Magnuszewski
Staśkiel Andrzej, Próba klasyfikacji powieści macedońskiej (lata 1952-1973),
doc. J. Wierzbicki
Wojda Anna, Typologia bohatera współczesnego opowiadania chorwackiego
(na podstawie antologii D. Jelčicia „Suvremena hrvatska novela”), doc.
J. Wierzbicki
Zioło Anna, Chorwacka poezja w dialekcie kajkawskim w pierwszej połowie
XX wieku – Fran Galović, Dragutin Domjanić, Miroslav Krleža, Ivan
Goran Kovačić, doc. J. Wierzbicki
1978
Bardijewska Lilianna Elżbieta, Technika narracyjna we współczesnej prozie
Angeła Karalijczewa, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Bobocińska Ewa, Dramaty Voskovca i Wericha z lat 1932-1938 jako utwory
antyfaszystowskie, prof. dr J. Magnuszewski
Bochenek Katarzyna, Analiza semantyczna wybranych zapożyczeń polskich
przejętych przez język czeski w okresie Odrodzenia Narodowego, doc.
E. Siatkowska
Huggenberger Grabowska Elżbieta, Poezja Antuna Branka Šimicia, doc.
J. Wierzbicki
Jagodziński Andrzej Sławomir, Główne tendencje we współczesnej dramaturgii czeskiej, prof. J. Magnuszewski
Janus Urszula, Liryka Františka Gellnera na tle twórczości „burzycieli”, prof.
J. Magnuszewski
Jatkowska Grażyna Barbara, Wybrane germanizmy w języku staroczeskim,
doc. E. Siatkowska
Korycka Grażyna, Rusycyzmy w języku czeskim w okresie Odrodzenia Narodowego i dziś, doc. E. Siatkowska
Kowalska-Iwanowa Maria Wanda, Paradygmat rzeczownikowy typu »sluga«,
»Juda« i ich związek zgody w „Nedelniku” Sofroniego Wraczanskiego, doc.
H. Orzechowska
Król Anna Maria, Życie rodzinne w świetle przysłów bułgarskich, prof. J. Magnuszewski
Kulisiewicz Barbara, Jaroslava Haška humoreski ze zbioru „Dekameron humoru a satiry”, prof. J. Magnuszewski
Lubaczewska Katarzyna Halina, Europeizmy w czeskiej terminologii językoznawczej, doc. E. Siatkowska
Młynarska Maria, Budowa językowa klauzul wersowych „Pana Tadeusza”
i jego przekładu na język serbsko-chorwacki na materiale I księgi, doc.
J. Wierzbicki
269
Mordecki Marian, Bułgarska powieść historyczna w okresie międzywojennym,
doc. J. Wierzbicki
Pietrzak Cecylia, Romanetto Jakuba Arbesa – cechy charakterystyczne, prof.
J. Magnuszewski
Podczaska Barbara Alina, Uprawa winorośli, wino i ich rola w życiu w świetle
przysłów bułgarskich, prof. J. Magnuszewski
Pomianowska Hanna Kazimiera, Poetystyczne dramaty Nezvala, prof. J. Magnuszewski
Przastek-Samokowa Maria, Stopniowanie rzeczowników, czasowników i grup
wyrazowych wewnątrz zdania w dialektach bułgarskich, doc. H. Orzechowska
Sadowski Tadeusz, Rewolucyjne poematy Geo Milewa, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Serafin Jolanta Grażyna, Bułgarskie przysłowia o zwierzętach domowych i gospodarskich, prof. J. Magnuszewski
Sporna Barbara, Twórczość Voskovca i Wericha, prof. J. Magnuszewski
Szlązak Lilanna Maria, „Pociągi pod specjalnym nadzorem” Bohumila Hrabala
na tle współczesnej prozy, prof. J. Magnuszewski
Uniewska Emilia Teresa, Nowatorstwo artystyczne Nikoły Furnadžijewa w liryce z tomu „Proleten wiatyr”, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Wierzbicka Tatiana, Słowackie pożyczki leksykalne we współczesnym języku
czeskim, prof. A. Sieczkowski
Wilska Katarzyna, Stylizacje baśniowe i folklorystyczne we wczesnej poezji
Asena Razcwetnikowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Ziółkowska Mazur Małgorzata, Beletryzacja „Labiryntu świata” Jana Amosa
Komenskiego, prof. J. Magnuszewski
1979
Borychowska Jolanta Bogumiła, Bohater modernistyczny na wybranych przykładach prozy chorwackiej z przełomu XIX i XX wieku, doc. J. Wierzbicki
Bujalska Anna, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego
»na-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka
Chodzicka Krystyna Małgorzata, Funkcje mitu kosowskiego w romantyzmie
serbskim, doc. J. Wierzbicki
Dmochowska Zorica, Funkcje morfologiczne i semantyczne przedrostka »pre-«
we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka
Godlewska Krystyna Janina, Funkcje morfologiczne i semantyczne przedrostka czasownikowego »za-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim,
doc. W. Pianka
270
Grochowina Małgorzata Antonina, Satyryczna powieść Jordana Jowkowa
„Przygody Gorołomowa”, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Gross Emma Karolina, Bułgarskie bajki ludowe o losie (na podstawie zapisów
XX-wiecznych), doc. K. Wrocławski
Kanigowska Renata Melania, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu
czasownikowego »s(a)-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim,
doc. W. Pianka
Kędzielska Joanna Antonina, Założenia programowe nadrealizmu serbskiego,
doc. J. Wierzbicki
Kisiel Iwona Joanna, Modele fantastyki w prozie serbskiej i chorwackiej, doc.
J. Wierzbicki
Kowalska Jadwiga Maria, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego »iz-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc.
W. Pianka
Lewandowska Anna Jolanta, Satyryczna groteska w prozie Swetosława Minkowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Ładzińska (Geczewa) Ewa, Stylizacja folklorystyczna w „Legendach ze Starej
Płaniny” Jordana Jowkowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa
Łazowska Dorota Maria, Oboczne formy futurum złożonego w „Nedelniku” Sofroniego z Wracy, prof. H. Orzechowska
Przedpełska Beata Joanna, Pejzaż w prozie Ivo Andricia, doc. J. Wierzbicki
Szwat-(Gyłybowa) Grażyna, Groteska w prozie Jordana Radiczkowa, doc.
T. Dąbek-Wirgowa
Tecław-Znyk Elżbieta, Między alegorią społeczną a fantastyką (O powieściach
J. Weissa „Dům o tisíci patrech” i K. Čapka „Válka s mloky”), prof. dr
J. Magnuszewski
Włodarczyk Irena Urszula, Sposoby stopniowania przymiotników i przysłówków w „Dzienniku” Neofita Rilskiego, „Listach i notatkach” Wasila Lewskiego i „Kronice” Zendy Wicowa, prof. H. Orzechowska
Woroniecka Wanda Anna, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego »od-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc.
W. Pianka
1980
Bochman (Grześczak) Anna Maria, Dramaty Petra Božicia, doc. J. Wierzbicki
Borys Izabela, Czeskie, słowackie oraz polskie toponimy z sufiksem »-ka«, doc.
dr hab. E. Siatkowska
Braun Lidia, Czeskie imiona i nazwiska z sufiksem »-ka« na tle imiennictwa
polskiego, doc. dr hab. E. Siatkowska
Centkowska Aleksandra, „Nevesta hol” F. Švantnera w nurcie słowackiej prozy
liryzowanej, prof. dr J. Magnuszewski
271
Cybulska Joanna, Parodia w „Księdze apokryfów” Karola Čapka, prof. dr
J. Magnuszewski
Czechowska Halina, Semantyka i rozpowszechnienie sufiksu »-ka« we współczesnym literackim języku czeskim w porównaniu z językiem polskim, doc.
Ćwiękała Ewa, Format »-ka« w słowniku Jungmanna i Lindego, doc. dr hab.
E. Siatkowska
Ćwiklińska Bożena, Struktura, semantyka i rozpowszechnienie rzeczowników
żeńskich z formantem »-ka« we współczesnym języku słowackim, prof.
dr hab. A. Sieczkowski
Dalewska Hanna, Dystrybucja czasowników o najwyższej frekwencji w serbsko-chorwackim (ekawskim), macedońskim i słoweńskim tekście konstytucji
jugosłowiańskiej, prof. dr hab. H. Orzechowska
Górska Renata, Technika narracji w opowiadaniach Vincenta Šikuli z lat
sześćdziesiątych, prof. dr J. Magnuszewski
Kadej Małgorzata, Funkcje semantyczne i morfologiczne przedrostka czasownikowego »u-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. dr hab.
W. Pianka
Kateusz Urszula, Formacje z sufiksem »-ka« w nieliterackiej odmianie czeskiego języka potocznego (obecná čeština), doc. dr hab. E. Siatkowska
Kurzynoga Iwona, Opowiadania wojenne Alfonsa Bednara, prof. dr J. Magnuszewski
Lubicz-Krupowicz Joanna, Z problemów języka poetyckiego w liryce chorwackiej z kręgu czasopisma „Krugovi”, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Machczyńska Lilianna, Z problemów języka poetyckiego w liryce chorwackiej
lat siedemdziesiątych, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Malejczyk Wanda, Z problemów języka poetyckiego w liryce chorwackiej z kręgu czasopisma „Razlog”, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Marciniak Małgorzata, Proza wspomnieniowa Oty Pavla, prof. dr J. Magnuszewski
Migdalska Wiesława, Polskie przekłady Ivo Andricia. Próba analizy wybranych
problemów tłumaczenia, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Narkun Tadeusz, Problematyka narracji w powieściach Mihailo Lalicia, doc.
dr hab. J. Wierzbicki
Osmólska Marta, Twórczość prozatorska Danila Kiša w latach 1962-1972,
doc. dr hab. J. Wierzbicki
Piotrowska Teresa, Sufiksy »-ka« i »-ice« w języku czeskim XIV wieku, doc.
Pyrkosz Maria, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego
»o-«/»ob-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. dr hab.
W. Pianka
272
Sułkowska Anna, Formacje z sufiksem »-ka« w terminologii technicznej czeskiej i polskiej, doc. dr hab. E. Siatkowska
Szymanik Anna, „Cestopisy” Karola Čapka, prof. dr J. Magnuszewski
Tatar-Osikowska Elżbieta, Nadrealizm słowacki w świetle materiałów źródłowych, prof. dr J. Magnuszewski
1981
Jaciuk Bożena, Narracja w powieściach Stevana Sremca, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Kaczorowska Jolanta, Rola pisarza w literaturze chorwackiej epoki iliryzmu,
Milanowska Lucyna, Paradygmaty deklinacyjne rzeczowników rodzaju męskiego i reguły związku co do liczby, przypadku i rodzaju w tekście „Dijalozi
Grgura Velikoga”, prof. dr hab. H. Orzechowska
Miśko Grażyna, Dwie czeskie powieści okupacyjne: Jiřígo Weila „Život s hvězdou” i Ladislava Fuksa „Pan Theodor Mundstock”, prof. dr J. Magnuszewski
Patkowska Anna, Mikrokosmos czeski Jana Drdy na podstawie „Miasteczka
na dłoni” i elementów innych utworów, prof. dr J. Magnuszewski
Perczyńska Anna, Czeskie i polskie nazwy oznaczające uczucia w wybranych
przekładach Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab. E. Siatkowska
Piłatowska Irena, Serbsko-chorwackie i polskie podania o powstaniu świata,
doc. dr hab. K. Wrocławski
Polaszek Danuta, Rozwój chorwackiej gry pasterskiej (od eklogi D. Držicia do
„Tireny” M. Držicia), dr J. Rapacka
Pułka Elżbieta, Wybrane problemy techniki narracyjnej w żywotach średniowiecznych władców i biskupów serbskich, dr J. Rapacka
Sitkowiecka Małgorzata, Zakres użycia czasownika o znaczeniu ‘robić’ w językach południowosłowiańskich, prof. dr hab. H. Orzechowska
Symon Agnieszka, Nazwy osób płci męskiej występujące we współczesnych
przekładach – polskim i czeskim – Pięcioksięgu Mojżeszowego, doc. dr
hab. E. Siatkowska
Szachewicz Barbara, Opowiadania Dobroslava Chrobaka, prof. dr J. Magnuszewski
Wasilewska-Szwarc Marzena, Struktura powieści M. Crnjanskiego „Seobe”,
Wasilewski Juliusz, Polskie przekłady prozy czeskiej w latach 1970-1980, prof.
dr J. Magnuszewski
Wojnarowska Katarzyna, Recepcja poezji Lazy Kosticia na przełomie XIX/XX
wieku, doc. dr hab. J. Wierzbicki
273
Woźniewska (-Melnik) Anna, Zakres użycia form supinum we współczesnym
literackim języku słoweńskim na podstawie wybranych utworów z literatury słoweńskiej, prof. dr hab. H. Orzechowska
1982
Adamczyk Leszek, Zakres i funkcje konstrukcji z »da« w języku słoweńskim,
serbsko-chorwackim, macedońskim na podstawie tekstu konstytucji Jugosławii, prof. dr hab. H. Orzechowska
Chęcińska Magdalena, Dojrzała liryka Tina Ujevicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Dej Bożena, Słowotwórstwo rzeczowników abstrakcyjnych na podstawie tekstu
K. P. Misirkowa „Za makedonckite raboti” i tekstu konstytucji Jugosławii
w wersji macedońskiej, prof. dr hab. H. Orzechowska
Dębska-Sitarska Marzena, Techniki narracyjne w prozie Nikołaja Chajtowa,
doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Foltyn Bogumiła Barbara, Obraz epochy v husitské trilogii Aloisa Jiráska,
prof. dr J. Magnuszewski
Gromadzka Eliza, Problematyka narracji w prozie Branka Ćopicia, doc. dr
hab. J. Wierzbicki
Grzegrzółka Krzysztof, Występowanie form futurum złożonego i zakres użycia
form futurum prostego w damaskinach XVII wieku (Damaskinie Tichonrawowa, Damaskinie kopriwszteńskim oraz Damaskinie Trojańskim),
doc. dr hab. K. Feleszko
Jacewicz (-Ćirlić) Elżbieta, Ludowa opowieść o wodzie. Praca komparatystyczna na podstawie materiału folklorystycznego: białoruskiego, macedońskiego i polskiego, doc. dr hab. K. Wrocławski
Jasnos Marzena Zofia, Ewolucja technik narracyjnych w powieściach historycznych Wery Mutafczijewej, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Jewdokimow Barbara Anna, Techniki narracyjne w prozie Wasyla Popowa,
doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Kisielewska Krystyna, Genetyw negacji w XVI-wiecznych tekstach czakawskich na podstawie „Dialogów Grzegorza Wielkiego” i „Planin” Petra Zoranicia, prof. dr hab. H. Orzechowska
Kocberska Elżbieta Teresa, Rekcja czasowników »znati«, »umjeti«, »vjedjeti« i ich frekwencja względna w języku Marina Držicia, prof. dr hab.
H. Orzechowska
Kula Dorota Ewa, Rozwój polskiego i czeskiego słownictwa związanego z prokreacją i seksem na materiale Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab. E. Siatkowska
Leśniak Marzena Halina, Technika narracji w prozie Błagi Dimitrowej, doc.
dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
274
Malczewska Małgorzata, Recepcja literatury jugosłowiańskiej w Polsce w latach 1956-1979. Bibliografia, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Michalczyk Anna Maria, Technika narracyjna w prozie Iwajły Petrowa, doc.
dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Mróz Małgorzata, Nazwy osób płci żeńskiej występujące we współczesnych
przekładach polskim i czeskim Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab. E. Siatkowska
Salak Iwona, Tendencje w technice narracyjnej bułgarskiej prozy dla dzieci
z okresu ostatnich piętnastu lat, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Sapountzis Grażyna Hanna, Szyk klityk imiennych w Damaskinie Swištowskim, doc. dr hab. K. Feleszko
Sudoł (-Pruszkowska) Ewa Lucyna, Wczesna twórczość Rastka Petrovicia
(1917-1925), doc. dr hab. J. Wierzbicki
Tubis Marzenna, Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego
w czeskich i polskich przekładach Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab.
E. Siatkowska
Zdanowska Jolanta, Techniki narracyjne w opowiadaniach i małych powieściach Jordana Radiczkowa z lat siedemdziesiątych, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
1983
Furman (-Skrzypek) Renata, Ekspresjonizm prozy Jana Hrušovskiego, prof.
dr J. Magnuszewski
Kerner Aleksy, Nomina feminativa w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Kozdrak Hanna, Atrybutywne funkcje imiesłowów odmiennych (ps. »-o˛ti«,
»-ęti«) w języku serbsko-chorwackim i słoweńskim, doc. dr hab. K. Feleszko
Książczak (Przybysz) Tamara Dobrosława, Dwa oblicza wojny – liryka Jiřego
Ortena i Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, prof. dr J. Magnuszewski
Majewska (-Dobrew) Dorota Ewa, Funkcje semantyczne i składniowe predykatywnych form nieczasownikowych w języku czeskim i polskim, doc. dr
hab. C. Piernikarski
Malinowska-Perkiel Marlena, Człowiek a rzeczywistość w prozie Ladislava Fuksa na podstawie powieści „Pan Theodor Mundstock”, „Variace pro temnou
strunu”, „Spalovač mrtvol”, prof. dr J. Magnuszewski
Michalska-Wasil Ilona, Symbolika wodna w twórczości Oskara Davičo, doc. dr
hab. J. Wierzbicki
Mieszczańska Lilianna Monika, Przestrzeń zamknięta i otwarta w utworach
Iva Andricia, doc. dr hab. J. Wierzbicki
275
Mikołajczyk Agnieszka, „Davidias” Marka Marulicia na granicy średniowiecza
i renesansu, dr J. Rapacka
Molenda Elżbieta Małgorzata, Jednostka i społeczność w opowiadaniach Vincenta Šikuli, prof. dr J. Magnuszewski
Mularczyk Małgorzata Alina, Proza Dragoslava Mihailovicia, doc. dr hab.
J. Wierzbicki
Niemyjska Elżbieta, Środki językowo-stylistyczne w prozie liryzowanej Nikołaja Rajnowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Niziołek (-Sujecka) Jolanta, Funkcja symbolu w poezji J. Dučicia i Pejo Jaworowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Skiba Maria, Imiesłowy przysłówkowe w języku serbsko-chorwackim i macedońskim, doc. dr hab. K. Feleszko
Wileńska Katarzyna, Bohater chłopski w opowiadaniach Elina Pelina (do
I wojny światowej), doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
1984
Białek Joanna, Wybrane błędy Jugosłowian (z językiem ojczystym serbsko-chorwackim) mówiących po polsku, doc. dr hab. K. Feleszko
Cenian Wiesława Maria, „Niespokojne wiosny” Vladana Desnicy, doc. dr hab.
J. Wierzbicki
Dec Maria Krystyna, Motyw śmierci w serbsko-chorwackich bajkach ludowych,
doc. dr hab. K. Wrocławski
Desperak Elżbieta, Groteska w prozie Miodraga Bulatovicia, doc. dr hab.
J. Wierzbicki
Dolińska Alfreda, Bułgarskie somatyczne związki frazeologiczne w porównaniu
z polskimi, prof. dr hab. J. Siatkowski
Doliński Ignacy Maciej, Rodzajnik w mikrotoponimii bułgarskiej, prof. dr hab.
J. Siatkowski
Dudzińska Lidia Hanna, Postać hajduka w serbsko-chorwackich ludowych pieśniach epickich, doc. dr hab. K. Wrocławski
Jankowska-Lamcha Dorota Alina, Serbsko-chorwackie pieśni ludowe z motywem wesela, doc. dr hab. K. Wrocławski
Korbel Bogumiła Zofia, Deminutiva w gwarach przejściowych bułgarsko-serbskich na tle obu języków literackich, prof. dr hab. J. Siatkowski
Kubicka Wanda, Twórczość prozatorska Gorana Tribusona, doc. dr hab.
J. Wierzbicki
Kucińska Anna Maria, Monografia powieści Ivo Andricia „Konsulowie ich cesarskich mości”, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Madej-Vitorović Teresa Maria, Dewerbalne nomina loci w języku serbsko-chorwackim w porównaniu z polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
276
Maj (-Paciukanis) Dorota, Jana Drdy „České pohádky” (autorskie wersje znanych wątków bajkowych), prof. dr J. Magnuszewski
Piotrowska Danuta, Właściwości syntaktyczne i paradygmatyczne rzeczowników z sufiksem »-izm«/»-izam« w języku polskim i serbsko-chorwackim,
Polkowska-Michalak Anna, Bajka magiczna w przekazie Karola Jaromira Erbena, prof. dr J. Magnuszewski
Skumorska Agnieszka, Relativa »deto«, »štoto«, »kojto« w Damaskinie Swisztowskim, doc. dr hab. K. Feleszko
Sojko Joanna, Nominalność serbsko-chorwackich tekstów prasowych w porównaniu z innymi gatunkami tekstów, doc. dr hab. K. Feleszko
Stępniak (Magdalińska) Ewa, Formacje z sufiksem »-nica« w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Zaborowska-Tuka Ewa, Analiza semantyczna i składniowa predykatów modalnych w zbiorach folklorystycznych V. S. Karadžicia i M. K. Cepenkova,
1985
Dudko Krystyna, Etymologia nazw roślin uprawnych w języku bułgarskim,
prof. dr hab. J. Siatkowski
Dziurdzik Małgorzata Anna, Portret artysty w prozie Ivana Cankara z okresu
wiedeńskiego (1899-1909), doc. dr hab. J. Wierzbicki
Giera Ewa Józefa, Technika powieściowa Vladimíra Párala, prof. dr J. Magnuszewski
Manew (Kułaga) Barbara Jolanta, Motywy ludowe w poezji Łamara okresu
międzywojennego, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Mazur (Cymerman) Iwona, Związki frazeologiczne zawierające nazwy roślin
i produktów pochodzenia roślinnego w języku serbsko-chorwackim i polskim, doc. dr hab. K. Feleszko
Michalska Jolanta, Formant »-telj« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. dr hab. K. Feleszko
Miernik Agnieszka Maria, Serbsko-chorwackie związki frazeologiczne zawierające nazwy zwierząt i ich polskie ekwiwalenty, doc. dr hab. K. Feleszko
Moroz (-Grzelak) Lilla Janina, Ludowa wizja życia i świata na podstawie powieści „Krpen život” Stale Popova i „Pirej” Petre M. Andreevskiego, doc.
dr hab. K. Wrocławski
Ndoloka Mbezi (Żmudziejewska) Elżbieta Maria, Motyw śmierci w bajkach
ludowych z terenu Bułgarii i Macedonii, doc. dr hab. K. Wrocławski
Polczyk Karol, Dialektyka odpowiedzialności moralnej w powieściach Borislava Pekicia: „Uspenje i sunovrat Ikara Gubelkijana”, „Kako upokojiti
vampira”, „Odbrana i poslednji dani”, doc. dr hab. J. Wierzbicki
277
Stępień (-Pieńkowska) Dorota, Diabeł w ludowych bajkach polskich i serbsko-chorwackich, doc. dr hab. K. Wrocławski
Szymańska Mirosława Anna, Świat poetycki Vaska Popy, dr hab. J. Rapacka
Więsik (-Paneva) Maria Elżbieta, Funkcja opisu w prozie obyczajowej Todora
Włajkowa lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku, doc. dr
hab. T. Dąbek-Wirgowa
Welman (Cymerman) Katarzyna Klara, Serbsko-chorwackie i polskie związki
frazeologiczne zawierające nazwy wybranych części ciała ludzkiego w ujęciu konfrontatywnym, doc. dr hab. K. Feleszko
Włoczewska Ewa, Stylizacje ludowe w „Idyllach” Petka Todorowa, doc. dr hab.
T. Dąbek-Wirgowa
Wojciechowska Barbara Marianna, Twórczość prozatorska Pavla Pavličicia
(1972-1982), doc. dr hab. J. Wierzbicki
Żuk (Olak) Ewa, Janka Krála model ballady romantycznej, prof. dr J. Magnuszewski
1986
Ablewicz (-Rzeczkowska) Ewa, Dramaturgia Petko Todorowa w kręgu inspiracji rodzimych i obcych, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Bielecka Marzena, Trzy modele współczesnego słoweńskiego dramatu (Milan
Jesih, Dušan Jovanović, Drago Jancar), doc. dr hab. J. Wierzbicki
Chrapońska Elżbieta Teresa, Początki twórczości Dominika Tatarki, prof. dr
J. Magnuszewski
Ciołek Maria Krystyna, Bośnia w twórczości Ivo Andricia, doc. dr hab.
J. Wierzbicki
Danielczyk Maria, Rozwój wybranego słownictwa wartościującego w języku
polskim i czeskim na podstawie przekładów Pięcioksięgu, doc. dr hab.
E. Siatkowska
Długosz Marzena Maria, Problem prowokacji moralnej na przykładzie prozy
Janka Policia Kamova, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Grabowska Joanna, Warsztat dramaturgiczny w komedii „Loupežník” Karela
Čapka i w tragikomedii „Pustolov pred vratima” Milana Begovicia, dr
hab. J. Rapacka
Klamczyńska Maria Jolanta, Formacje z sufiksem »-ak« w języku bułgarskim,
Knap (-Lesiak) Magdalena, Funkcje sufiksu »-ak« i »-ák« w języku polskim
i czeskim, doc. dr hab. C. Piernikarski
Komańska Małgorzata, Proza wspomnieniowa Bohumila Hrabala, prof. dr
J. Magnuszewski
Komuda Marzena, Budowa ciągów definicyjnych na podstawie 6-tomowego
„Rečnika srpskohrvatskoga književnog jezika”, doc. dr hab. K. Feleszko
278
Krawczyk Joanna Mirosława, Twórczość prozatorska Slobodana Novaka, doc.
dr hab. J. Wierzbicki
Kukułka Ewa Urszula, Svetozára Hurbana Vajanskiego droga do powieści,
Maleszewska Małgorzata, Josef Svatopluk Machar i Antonín Sova jako dwa
oblicza modernizmu czeskiego, prof. dr J. Magnuszewski
Milczarek (-Maziarska) Ilona, Leksykalne wykładniki intensywności w języku
polskim i serbsko-chorwackim, doc. dr hab. K. Feleszko
Mordalska Beata Ewa, Eksplikacja znaczeń wybranej grupy nieprefiksalnych
nieprzechodnich serbsko-chorwackich czasowników ruchu. Próba definicji, doc. dr hab. K. Feleszko
Naparty Hanna Józefa, Motywy ludowe w poezji Kiriła Christowa (do I wojny
światowej), doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Niemojewska Ewa, Wybrane zagadnienia kategorii stopnia w języku czeskim,
doc. dr hab. C. Piernikarski
Pajewski Wojciech Arkadiusz, „Ženský zákon” i „Statky-Zmátky” jako ogniwa rozwoju dramaturgii Jozefa Gregora-Tajovskiego, prof. dr J. Magnuszewski
Szuba Barbara, Program ludowości w kręgu grupy literackiej „Myśl”, doc. dr
Ślązak Jolanta Maria, Jakie czasowniki dokonane występują w funkcji uprzedniości i następności w zdaniach czasowych w języku polskim i czeskim,
Wałek Danuta Teresa, Dramaty Josefa Kajetána Tyla. Między baśnią a rzeczywistością, prof. dr J. Magnuszewski
Wojciechowska Zuzanna Maria, Porównanie polskich i bułgarskich opowieści
ajtiologicznych o zwierzętach i ptakach, doc. dr hab. K. Wrocławski
1987
Błachut Hanna, Bułgarskie rzeczowniki odczasownikowe o formancie paradygmatycznym męskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Bułygo Anna, Żargon w utworach wybranych współczesnych pisarzy bułgarskich, prof. dr hab. J. Siatkowski
Ciepiela Mirosława, Bułgarskie frazeologizmy o podstawach: »noga«, »palec«,
»ręka«, prof. dr hab. J. Siatkowski
Górska Lidia, Dramatyczna adaptacja „Historii Manon Lescaut i kawalera des
Grieux” przez Vitězslava Nezvala, prof. dr J. Magnuszewski
Kochman-Kubisty Małgorzata, Literatury Jugosławii na łamach polskich czasopism literackich w latach 1970-1985, dr hab. J. Rapacka
Malinowski Andrzej, „Żywot i cierpienia grzesznego Sofroniusza” Sofroniusza
Wraczańskiego, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
279
Mazur Ewa, Nowogreckie zapożyczenia rzeczownikowe we współczesnym bułgarskim języku literackim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Odrzygóźdź Iwona, Pejzaż w poezji Djury Jakšicia, dr hab. J. Rapacka
Proc Violetta, Analiza semantyczna wybranych tekstów serbsko-chorwackich
w ujęciu aktualnego rozczłonkowania zdania, doc. dr hab. J. Sambor
Stalska Ewa, Liryka miłosna Jovana Jovanovicia Zmaja, dr hab. J. Rapacka
Sulima Mirosława, Słownik słowackiej gwary studenckiej i uczniowskiej (na tle
zarysu rozwarstwienia stylistycznego języka słowackiego ze szczególnym
uwzględnieniem stylu potocznego), doc. dr hab. C. Piernikarski
Szlązak Małgorzata, Funkcja turcyzmów w utworach „Derviš i smrt”, „Tvrdjava”, „Magla i mjesečina”, „Tišine” Mešy Selimovicia, doc. dr hab.
K. Feleszko
1988
Aleksandrowicz Agata, Monograficzne opracowanie zbioru bajek ludowych Vuka Karadžicia „Srpske narodne pripovijetke” z roku 1853, doc. dr hab.
K. Wrocławski
Ambroszczyk Agnieszka, Z języka propagandy politycznej w prasie polskiej
i macedońskiej, doc. dr hab. K. Feleszko
Bluszcz Małgorzata Barbara, Walencja semantyczna serbsko-chorwackich czasowników oznaczających akcję mówienia (na wybranych przykładach),
Burda Katarzyna, Kontakty humanistów chorwackich z Polską w XV i XVI
wieku (praca bibliograficzna), doc. dr hab. J. Rapacka
Cegiełka Joanna, Wykładniki parametru leksykalnego (opracowanie), doc. dr
hab. K. Feleszko
Hintz (-Radziejewska) Elżbieta, Semantyka i składnia czasowników percepcji,
Jeranowska Elżbieta, Odmiana rzeczowników zakończonych na spółgłoskę we
współczesnym języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Kaplińska Urszula, Słowa-klucze w poezji Branka Radičevicia, doc. dr hab.
J. Rapacka
Makarska-Lesiak Marta, Kult świętego Sawy w dawnym piśmiennictwie i folklorze serbskim, doc. dr hab. K. Wrocławski
Maronde Katarzyna Stefania, Rodzima tradycja literacka na łamach „Danicy
ilirskiej” w latach 1835-1849, doc. dr hab. J. Rapacka
Matysiuk Irena, Imiona osobowe w miejscowościach Jurgów i Czarna Góra,
Mazur Jolanta, Sztuka narracji w „Povídkach malostranských” Jana Nerudy,
280
Mikołajewska (Baraniecka) Anna, Leksykalne środki wyrażania prawdziwości
w języku polskim, serbsko-chorwackim i bułgarskim, doc. dr hab. K. Feleszko
Podgórska Małgorzata, Komizm w opowiadaniach Jaroslava Haška, prof. dr
J. Magnuszewski
Podkówka Jolanta, Analiza przestrzeni literackiej w pierwszych utworach Miodraga Bulatovicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki
Radziejewski Dariusz, Rzeczowniki ekspresywne nazywające człowieka, doc.
dr hab. K. Feleszko
Tolwaj Dorota, Mechanizmy tworzenia nazw na przykładzie polskich i czeskich
nazw roślin, doc. dr hab. E. Siatkowska
Wiśniewska Agnieszka, Rodzina w powieściowej trylogii Marii Pujmanovej,
Wojtaś Dorota, Główne kierunki w badaniach nad sylwetką i twórczością Dositeja Obradovicia w latach 1811-1987 (ze szczególnym omówieniem prac
powstałych w latach 1977-1981), doc. dr hab. J. Rapacka
Wołoszczuk Aleksandra, Czarnogórskie lamenty pogrzebowe, doc. dr hab.
K. Wrocławski
Zieliński Paweł, Polskie i serbsko-chorwackie czasowniki perduratywne, doc.
dr hab. K. Feleszko
1989
Dobryńczuk Jolanta Maria, Bułgarskie słownictwo gwarowe z zakresu tkactwa,
Królak Joanna, Poetyka czeskiej powieści rozrachunkowej lat 60-tych, prof. dr
J. Magnuszewski
Mioduska Agnieszka, Rozwój pól semantycznych „sympatia” i „antypatia”, doc.
1990
Anuszkiewicz Ewa, Wzory odmian I koniugacji bułgarskiej. Wariantywne klasyfikacje formalne, prof. dr hab. J. Siatkowski
Bałka Justyna, Interferencje serbsko-chorwackie w polskiej gwarze Górali bukowińskich w Jugosławii, doc. dr hab. K. Feleszko
Bryżko Natalia, Co stanowi o tożsamości Europy Środkowej? Co stanowi
o specyfice powieści europejskiej? – wokół publicystyki Milana Kundery,
Fladziński Wojciech, Twórczość prozatorska Dragoslava Mihailovicia, doc. dr
hab. J. Wierzbicki
Gontarczyk Paweł, Udział Karola Čapka w kształtowaniu legendy T. G. Masaryka, prof. dr J. Magnuszewski
281
Kotarbińska Magdalena, Nazwy mieszkańców w języku bułgarskim, prof. dr
hab. J. Siatkowski
Madej Artur, Poszukiwanie modelu życia w prozie Oty Pavla, prof. dr J. Magnuszewski
Miazga Elżbieta, Model bohatera ludowego w cyklach nowelistycznych Jordana
Jowkowa, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Najda Dorota Anna, Walencje czasowników nazywających uczucia negatywne,
Smulska Anna, Fruškogorskie monastyry i ich znaczenie dla kultury i literatury serbskiej od XVI do XVIII w., doc. dr hab. J. Rapacka
Świetlicka Olga, Powieść Ladislava Fuksa „Księżna i kucharka” na tle jego
wcześniejszej twórczości, prof. dr J. Magnuszewski
1991
Bartoszewska Katarzyna, Liryka Karela Sýsa, prof. dr J. Magnuszewski
Basaj Andrzej, Richarda Weinera „Hra doopravdy”. Próba interpretacji, prof.
dr J. Magnuszewski
Bieniasz Beata, „Čistá duše” Bohuslava Březovského a „Bekanntniss des Hochstaplers Felix Krull” – analiza porównawcza, prof. dr J. Magnuszewski
Bryk Małgorzata, Eksplikacje znaczeń wybranej grupy serbsko-chorwackiej
czasowników oznaczających posiadanie i zmianę posiadacza, doc. dr hab.
K. Feleszko
Dworska Kamila, Surrealizm prozy Bohumila Hrabala, prof. dr J. Magnuszewski
Jurkowski Piotr, Science fiction Jana Weissa, prof. dr J. Magnuszewski
Karpińska Wanda, Serbsko-chorwackie i polskie związki frazeologiczne konstytuowane przez nazwy zjawisk atmosferycznych i nazwy określające strukturę czasu, doc. dr hab. K. Feleszko
Kiełczykowska Małgorzata, Derywacja odczasownikowa mutacyjno-ilościowa
w języku serbsko-chorwackim i polskim na przykładzie prefiksów augmentatywnych: »raz-«, »uz-« oraz »roz-«, »wz-«, doc. dr hab. K. Feleszko
Kozłowska Ewa, Odobiektowe sufiksalne nazwy subiektów w języku bułgarskim,
Matwiej Grażyna, Proza Dika Fuczedżijewa z lat 60-tych i 70-tych, prof. dr
Mielnik Zuzanna, Frazeologizmy zwierzęce odnoszące się do człowieka w języku
czeskim i polskim, doc. dr hab. E. Siatkowska
Molas Jerzy Wojciech, Czasowniki przyczynowe – próba opisu na przykładach
polskich i serbsko-chorwackich, doc. dr hab. K. Feleszko
282
Paderewska Elżbieta, Zjawisko reprezentowania predykatów czasownikowych
przez krótkie formy słów posiłkowych w języku serbsko-chorwackim, doc.
dr hab. K. Feleszko
Solarz (-Wędrych) Agnieszka, Antyutopie Borislava Pekicia, doc. dr hab.
J. Wierzbicki
Syrówka Aneta, „Memoari” Simeona Piščevicia w świetle pamiętnikarstwa polskiego XVIII wieku, prof. dr hab. J. Rapacka
Wojciechowska Monika, Rzeczowniki tranzytywne wyrażające relacje między
osobami, prof. dr hab. C. Piernikarski
Wojtucka Magdalena, Okupacyjne przeżycia narodu żydowskiego w twórczości
Arnošta Lustiga, prof. dr J. Magnuszewski
Zalewska Marzena, Autobiografia Bartola Kašicia na tle działalności jezuitów
na ziemiach chorwackich, prof. dr hab. J. Rapacka
Ziniewicz Jolanta, Proza „dziecięca” Stanisława Stratijewa, prof. dr hab.
T. Dąbek-Wirgowa
1992
Cechosz Iwona, Związki frazeologiczne w utworze I. Petrowa „Četirinajset celuvki” i ich ekwiwalenty w przekładach polskich, prof. dr hab. J. Siatkowski
Ciepielska Izabela, Polski predykat »nadzieja« i serbsko-chorwacki »nada«.
(Próba analizy semantycznej), dr J. Wajszczuk
Gołębiewska Danuta, Czarnogóra w oczach Polaków 1835-1913, prof. dr hab.
J. Rapacka
Pach (Jodko) Katarzyna, Bułgarskie i polskie związki frazeologiczne z komponentami »kotka-kot«, »kuče-pies«, »magare-osioł«, »ovca-owca«, »vylk-wilk«, prof. dr hab. J. Siatkowski
Rybak Bogumił, Poetyka powieści Slobodana Selenicia, prof. dr hab. J. Wierzbicki
Skorupiński Adam, „Besnilo” Borislava Pekicia wobec współczesnych przemian gatunkowych powieści, prof. dr hab. J. Wierzbicki
Spoczyńska-Król Katarzyna, Czasowniki inchoatywne w języku bułgarskim
i polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Strześniewska Katarzyna, Powieść Dubravki Ugrešić „Štefica Cvek u raljama
života” na tle tradycji literatury popularnej, prof. dr hab. J. Rapacka
Świtalska-Bury Małgorzata, Wybrane formacje poliprefiksalne z przedrostkiem »po-« w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Walczak Agnieszka, Milorada Pavicia gry z czytelnikiem, prof. dr hab.
J. Wierzbicki
Woźniak Luiza, Dwa wzory chorwackiej powieści feministycznej: „Štefica Cvek
u raljama života” Dubravki Ugrešić i „Mramorna koža” Slavenki Drakulić,
prof. dr hab. J. Wierzbicki
283
Żurawska (Bartnik) Iwona Izabella, Formacje z sufiksem »-tel« w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
1993
Kaczmarczyk (-Molas) Katarzyna, Partykuły w języku polskim i serbsko-chorwackim, dr H. Dalewska-Greń
Kamińska Ewa, Budowa i funkcje składniowe jednostek frazeologicznych w języku polskim i chorwacko-serbskim, doc. dr hab. J. Mindak
Kozdrowski Artur, Filozoficzno-poetycki świat Ladislava Klímy, prof. dr J. Magnuszewski
Latawiec Krzysztof, Obraz dziejów Serbii w „Traedokomediji” Manuila Kozačinskiego, prof. dr hab. J. Rapacka
Maciejewska (Banaszczyk) Joanna, Interferencje serbsko-chorwackie w polskiej gwarze Górali bukowińskich w Czurugu, prof. dr hab. K. Feleszko
Madejska Dorota, Wybrane słownictwo slangowe we współczesnej beletrystyce
czeskiej, prof. dr hab. E. Siatkowska
Muszyńska Joanna, Percepcja śmierci w prozie Danila Kiša, prof. dr hab.
J. Rapacka
Piotrowska Dorota, Proza Danilo Kiša i Brunona Schulza. Próba analizy porównawczej, prof. dr hab. J. Rapacka
Rynkowska Justyna, Obraz Pragi i jej mieszkańców w twórczości Ignáta Herrmanna – następcy Jana Nerudy, prof. dr J. Magnuszewski
Skoczek Małgorzata, Żargony serbskie na podstawie słownika D. Andricia pt.
„Dvosmerni rečnik srpskog žargona” (Analiza rzeczowników oznaczających nosiciela cechy), prof. dr hab. J. Siatkowski
Szwarc (Obrycka) Agnieszka, Serbsko-chorwackie czasowniki z wbudowanymi
wyrazami argumentowymi, prof. dr hab. J. Siatkowski
Woroszczuk (-Łęgiewicz) Agnieszka, Paralele południowosłowiańskie w polskiej gwarze Górali Bukowińskich, prof. dr hab. K. Feleszko
Zawiślańska Joanna, Proza Danila Kiša na tle wybranych utworów pamiętnikarskich i artystycznych tzw. literatury łagrowej, prof. dr hab. J. Rapacka
1994
Abdelall Maryam, Dyglosja w Serbii i w Egipcie. Uniwersalizm praw socjolingwistycznych, prof. dr hab. J. Siatkowski
Bogusławska Elżbieta, Adaptacja fonologiczna, graficzna i morfologiczna zapożyczeń angielskich we współczesnym języku polskim i czeskim, prof. dr
hab. E. Siatkowska
Chmiel Agnieszka, Porównanie internacjonalizmów polskich i bułgarskich,
284
Czyżewska Marlena, Zmiany znaczeniowe anglizmów we współczesnych językach polskim i czeskim, prof. dr hab. E. Siatkowska
Koszałka Agnieszka, Problematyka twórczości prozatorskiej Ivana Klímy, prof.
dr J. Magnuszewski
Krzystkiewicz Małgorzata, Arnošta Lustiga „Modlitba pro Kateřinu Horovitzovou” w kontekście całej twórczości pisarza, prof. dr J. Magnuszewski
Melanowicz Marzena, Synchroniczne słowotwórstwo bułgarskie rzeczowników
rodzaju żeńskiego z sufiksami obcymi, prof. dr hab. J. Siatkowski
Minkowa Aneta, Frazeologizmy czeskie, polskie i bułgarskie z komponentami
oznaczającymi małe zwierzęta, prof. dr hab. J. Siatkowski
Podczaska Magdalena, Niemieckie nazwiska współczesnych mieszkańców Pragi i Warszawy, prof. dr hab. E. Siatkowska
Przybyłowicz Katarzyna, Serbsko-chorwackie i polskie czasowniki odmienne
z wbudowanym argumentem środka czynności, prof. dr hab. J. Siatkowski
Raczko (Śliwa) Teresa, Prefiks »po-« jako wykładnik małej miary akcji czasowników w języku serbsko-chorwackim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Rudecka Anna, Motyw rozłączenia kochanków w wybranych pieśniach serbsko-chorwackiego obszaru językowego, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Ryniewicz Maria, Międzywojenna twórczość Egona Hostovskiego. Próba monografii, prof. dr J. Magnuszewski
Sikorska Bogumiła, Psalmy pokutne w przekładzie H. Martiego, prof. dr hab.
E. Siatkowska
1995
Bielawska Barbara, Motywy bośniacko-hercegowińskie w powieściach Anđelka
Vuleticia „Deveto čudo na istoku” i „Dan hapšenja Vile Vukas”, prof.
UW dr hab. K. Wrocławski
Godlewski Maciej, Genetiw w funkcji adnominalnej w językach czeskim i słowackim na tle polszczyzny, prof. UW dr hab. J. Mindak
Grabska Agata, Dialog kultur w Bośni Ivo Andricia, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Gwóźdź Jolanta, Impresjonizm w twórczości Fráňi Šrámka na podstawie powieści „Stříbrný vítr” i „Tělo”, prof. dr J. Magnuszewski
Kononowicz Urszula, Niektóre kulturowe funkcje języka na podstawie analizy
stylu wybranych tekstów literackich i ludowych, prof. dr hab. E. Siatkowska
Odzijewicz Izabela, Czeskie i polskie związki frazeologiczne somatyczne z komponentami: »broda«, »głowa«, »nos«, »oko«, »ucho«, »usta«, »włos«,
»ząb« w ujęciu konfrontatywnym, prof. dr hab. J. Siatkowski
285
Polok Joanna, Czasopismo zaolziańskie „Zwrot”. Spotkanie kultury narodowej
polskiej i czeskiej (na podstawie wybranych roczników), prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
Połońska Anna, Czeskie frazemy somatyczne (z wyłączeniem nazw głowy) na
tle porównawczym polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Radkowska-Wójcik Elżbieta, Kulturowy wymiar wojny (na przykładzie Bośni
w XIX wieku i współcześnie), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Renaud (Barszczewska) Katarzyna, Rozwój znaczeniowy zapożyczeń francuskich w języku polskim i czeskim, prof. dr hab. E. Siatkowska
Rogers Anna, Sposoby przejmowania zapożyczeń angielskich do slangów czeskich (drogi zapożyczeń i mechanizmy adaptacji), prof. dr hab. E. Siatkowska
Roszkowska Aleksandra, Język polskiej i bułgarskiej reklamy prasowej, prof.
dr hab. J. Siatkowski
Rozenek Ewa, Polskie kolonie w Bośni – proces akulturacji, prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
Stamenković Vladan, Tvorbeni modeli nomina loci u srpskom jeziku, prof.
UW dr hab. J. Mindak
Suchocka Ilona, Frazeologizmy w wybranych utworach Jordana Radiczkowa,
Świerczewska Julitta, Wybrane zapożyczenia rosyjskie w słowniku J. Jungmanna, prof. dr hab. E. Siatkowska
Wolińska Joanna, Zawieranie małżeństwa w Bośni, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
1996
Bloch Anna, Twórczość prozatorska wojennego Sarajewa (1992-1995), prof.
Bogdan Lucyna, Bułgarskie słownictwo tkackie nazywające części warsztatu
tkackiego, prof. dr hab. J. Siatkowski
Czortek-Górecka Katarzyna, Słownictwo obrzędów weselnych ma materiale
leksykalnym bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Filipkowska Katarzyna, Kulturowy obraz Bośni w czasopiśmie „Bosanska Vila” (na podstawie roczników 1887-1888), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Grauman Joanna, Motyw zabójstwa kobiety (żony, dziewczyny, kochanki)
w czeskich, morawskich i słowackich balladach ludowych, prof. UW dr
hab. K. Wrocławski
Jasińska Katarzyna, Postać diabła w czeskim i morawskim podaniu wierzeniowym, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Krętkowska-Melon Tamara, Zwyczaje i obrzędy pogrzebowe wśród Serbów, prof.
286
Kubok Beata, Gwara zachodniocieszyńska czterech pokoleń (wpływ języka czeskiego na słownictwo gwarowe), prof. dr hab. J. Siatkowski
Kułaj Agata, Zmaj, ala i ażdaja w serbsko-chorwackich bajkach ludowych,
prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Laskowska Joanna, Wodnik w podaniach wierzeniowych z terenu Czech i Moraw, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Majewska Aneta, Powrót zmarłych na ten świat w bułgarskich opowiadaniach
ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Sawicki Marek, Kwestia macedońska wśród uchodźców z Grecji w Polsce (1948-1975), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Ustaszewska Elżbieta, Motyw zabójstwa nieślubnego dziecka w balladach polskich, czeskich i słowackich, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
1997
Bawej Norbert, Społeczne role pisarza (na przykładzie twórczości E. Bagriany
i D. Gabe w latach 50-tych), prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Berger Agnieszka, Motyw tańca w serbskich (i macedońskich) ludowych pieśniach tanecznych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Cieślak Zofia, Tomáš Garrique Masaryk o czeskim odrodzeniu narodowym i jego literaturze, prof. dr hab. J. Rapacka
Fedyna Aleksandra, Dziewiętnastowieczna Chorwacja w świetle pamiętników
Imbro Ignjatijevicia Tkalaca, prof. dr hab. J. Rapacka
Kurek Katarzyna, Postać kobiety w muzułmańskich balladach ludowych serbsko-chorwackiego obszaru językowego (na wybranych przykładach), prof.
Leszczyńska-Ahmić Joanna, Postać wiły w pieśniach ludowych obszaru językowego serbsko-chorwackiego, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Lewandowska Joanna, Žofie Jandová. Z dziejów mistyfikacji literackich, prof.
dr hab. J. Rapacka
Ostrowska Karolina, Etos szlachecki w opowiadaniach Ksavera Šandora Djalskiego (na podstawie zbioru „Pod starim krovovima”), prof. dr hab. J. Rapacka
Siudek Magdalena, Bałkańskie cechy struktury gramatycznej południowo-wschodnio-serbskich dialektów timočko-prizrenskich (na przykładzie
gwary Lužnicy), prof. UW dr hab. J. Mindak
Zgiet Katarzyna, Czeskie i polskie legendarne postaci u początków państwa,
1998
Dmitrowski Jakub, Praskie motywy w wybranych powieściach Danieli Hodrovej, prof. dr hab. J. Rapacka
287
Głogowski Piotr, Jiří Wolker – inne oblicze poety, dr J. Goszczyńska
Kaczorowski Aleksander, Sinusoida Hrabala. O znaczeniu i celach wariantyzacji (opracowanie nowych wersji skończonych tekstów) w pisarstwie
Bohumila Hrabala. Próba kategoryzacji, dr J. Goszczyńska
Krajewska Katarzyna, Bajka zwierzęca Svetlany Makarović, dr hab. Z. Darasz
Lewandowska Urszula, Słoweńskie ludowe zamawiania lecznicze, prof. UW dr
hab. K. Wrocławski
Pająk Patrycjusz, Egzystencjalizm w prozie Richarda Weinera, prof. dr hab.
J. Rapacka
Staszewska Marta, Świat symboli Jiří Kolářa. Elementy stałe i zmienne metody twórczej, prof. dr hab. J. Rapacka
Trochimiak Ewa, Bułgarskie pieśni ludowe o kontakcie żywych i zmarłych,
Ufnal Katarzyna, Proza powieściowa Bert Bojetu Boeta i jej postmodernistyczny kontekst, dr hab. Z. Darasz
Wicka Anna, Świat pogański w literaturze czeskiego odrodzenia narodowego,
prof. dr hab. J. Rapacka
1999
Czmuchowska Alicja, Ujęcie historii w prozie Draga Jančara, dr hab. Z. Darasz
Depczyńska Anna, Mitologizacja przeszłości w dziele Alojzego Jiráska „Staré
pověsti české”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Derlatka Tomasz, Wpływ futuryzmu na poezję czeską w latach 1909-1930, dr
J. Goszczyńska
Domitrz Michał, Praga rudolfińska w literaturze czeskiej (na przykładzie wybranych dramatów z XIX i XX wieku), prof. dr hab. J. Rapacka
Filipczak Katarzyna, Obraz psa w kulturze (na przykładzie kultury czeskiej
i polskiej), prof. dr hab. E. Siatkowska
Gac Marta, Wpływ malarstwa na surrealistyczną metodę Nezvala, dr J. Goszczyńska
Kaczmarska Elżbieta, Opis struktury walencyjnej predykatów posiadających
pozycję experiencera w języku czeskim i polskim, prof. dr hab. D. Rytel-Kuc
Kamińska Marzena, Poezja religijna dla dzieci na podstawie wybranych utworów Jana Twardowskiego i Milana Rúfusa, dr J. Goszczyńska
Kaniewski Mateusz, Związki literatury i sztuk plastycznych w dziele Josefa
Čapka, dr J. Goszczyńska
Kapkowska Joanna, Społeczna rola pisarza (na podstawie prozy Dimitra Korudżijewa), prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa / dr G. Szwat-Gyłybowa
288
Kiersnowska-Belcarz Małgorzata, Kreacja bohatera w powieści Josefa Cigera
Hronskiego „Josef Mak” i „Pisár Gráč”, dr J. Goszczyńska
Kodym Katarzyna, Średniowieczne wzorce stylizacyjne w twórczości Emiliana
Stanewa, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Kowalczyk Maciej, Bedřich Bridel i jego wiersz „Co Bůh? Člověk w świetle
mistyki chrześcijańskiej”, prof. dr hab. J. Rapacka
Księżopolska Magdalena, Elementy awangardowe w Teatrze Wyzwolonym,
Kucharz Barbara, Kolędy czeskie (oraz słowackie) – próba opisu, prof. UW dr
hab. K. Wrocławski
Kułakowska Joanna, Anna Katarina z Frankopanów Zrinska – legenda i rzeczywistość, prof. dr hab. J. Rapacka
Kwil Marcin, Twórczość filmowa Jana Svěráka, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Lenartowicz Anna, Dwie powieści na jeden temat: Próba odnalezienia analogii
między powieścią „Pole orná a válečná” Vladislava Vančury a powieścią
„Živý bič” Mila Urbana, dr J. Goszczyńska
Łagowski Jacek, Obraz rzeczywistości w czeskiej „nowej fali” na przykładzie
filmów M. Formana, V. Chytilovej, J. Menzla, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Łyżwa Grażyna, Obraz kobiety w twórczości Zofki Kveder, prof. UW dr hab.
Z. Darasz
Mańkowska Maria, Społeczne role pisarza na podstawie twórczości Georgiego
Markowa, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa
Michalak Artur, Bohaterowie czeskiego dramatu ludowego w epoce baroku,
Mosak Danuta, Ożenek z samodiwą w bułgarskich pieśniach ludowych, prof.
Pintarić-Kaczyńska Aleksandra, Król Matjaž w słoweńskiej słownej twórczości
ludowej i literackiej, dr hab. Z. Darasz
Rutkowska Joanna, Chorwackie »treba«/»trebati« i ich polskie odpowiedniki,
prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Rytter Monika, Kołysanki czeskie, słowackie i polskie jako teksty kultury, prof.
Sadalska Sylwia, Parodie literatury pastoralnej w chorwackiej literaturze barokowej, prof. dr hab. J. Rapacka
Sawicka-Nagańska Dorota, Aoryst we współczesnym języku serbsko-chorwackim (w oparciu o tekst powieści Isaaka Bashevisa Singera „Rob” w przekładzie Andrii Grosbergera, Belgrad 1987), prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
289
Sitek Dorota, Motyw magii miłosnej w bułgarskich ludowych pieśniach epicko-lirycznych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Stefański Michał, Współczesny dowcip religijny. Próba charakterystyki na wybranych przykładach czeskich i polskich, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Stobiecka Ewa, Literackie echa procesów o czary w Słowenii, dr hab. Z. Darasz
Szmyt (Grützmacher) Magda, Powitania i pożegnania w języku polskim, serbskim i macedońskim (analiza konfrontatywna), prof. UW dr hab. J. Mindak
Żuchowska Renata, Dwie sylwetki bułgarskich bajarzy, prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
2000
Bakmaz Magdalena, Konstrukcje głównego bohatera w utworze Miroslava
Krležy „Na rubu pameti”, prof. dr hab. J. Rapacka
Bańkowski Konrad, Czeskie i polskie czasopisma fantastyczno-naukowe (w latach osiemdziesiątych), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Firkowska Aleksandra, Motywy żydowskie w twórczości Jaroslava Vrchlickiego, prof. dr hab. J. Rapacka
Gardas Agata, Próba analizy semowej znaczenia leksemów »LÁSKA«/»MIŁOŚĆ« w wybranych utworach K. H. Máchy i C. K. Norwida, prof. dr
hab. E. Siatkowska
Jagodzińska Monika, Zanik fleksji imiennej w języku bułgarskim, prof. UW dr
hab. J. Mindak-Zawadzka
Kołodziej Anna, „Opowieści z Jíčina” Václava Čtvrtka, prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
Malicka Monika, Język czeskiej reklamy prasowej. Wybrane zagadnienia, prof.
UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Pągowska Eliza, Anegdota w prozie Bohumila Hrabala, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Różycki Norbert, Publicystyka i eseistyka Momčila Nastasijevicia, prof. dr
hab. J. Rapacka
Srzednicki Robert, „Historia o životu doktora Jana Fausta” w kontekście porównawczym, prof. dr hab. J. Rapacka
Szumowski Marcin, Kontrowersje wokół słoweńskiej literatury w okresie odrodzenia narodowego, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Świniarska Elżbieta, Zaimki pytajne w języku polskim i bułgarskim – opis
syntaktyczny i semantyczny, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Urbanek Barbara, Problematyka winy i odkupienia w twórczości Jaroslava
Durycha (na podstawie wybranych przekładów), dr J. Goszczyńska
290
Warot Agnieszka, Dramat czeski na scenach polskich w latach 1968-1989, prof.
dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Wójcik Magdalena, Słowa-klucze w tomiku poezji „Doždovi” Matei Matevskiego, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Zalewska Natalia, Frazeologizmy w twórczości Bohumila Hrabala i ich przekłady na język polski na podstawie wybranych utworów, prof. UW dr hab.
D. Rytel-Kuc
2001
Andrzejewska Katarzyna, Analiza języka sakralnego na podstawie serbskich
i chorwackich tekstów o tematyce religijnej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Bidzińska Marta, Pejzaż w twórczości Dinka Šimunovicia, prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
Bobruk Katarzyna, Stosunek feminativów czeskich do polskich, prof. dr hab.
J. Siatkowski
Burska Karolina, Jaroslava Haška „Osudy dobrého vojáka Švejka za světové
války” jako powieść antywojenna, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Burski Tadeusz, Czeskie i polskie słownictwo piłkarskie (ze szczególnym
uwzględnieniem zapożyczeń), prof. dr hab. J. Siatkowski
Chojnicka-Wolna Izabela, Porównanie roli prefiksów przy czasownikach terminologii gastronomicznej w języku słoweńskim i polskim, prof. UW dr
Cholewicka Małgorzata, Chorwackie literackie epitafium renesansowe i barokowe na podstawie wybranych utworów, prof. dr hab. J. Rapacka / prof.
Czajkowska Katarzyna, Nomina actoris kategorii nomina agentis w języku
polskim i czeskim – próba konfrontacji, prof. dr hab. J. Siatkowski
Dolińska Joanna, Związki frazeologiczne w utworze J. Haška „Osudy dobrého
vojáka Švejka” i w polskich tłumaczeniach, prof. dr hab. J. Siatkowski
Duralska Agnieszka, Typologia słowackiej ballady romantycznej, dr J. Goszczyńska
Duszyńska Anna, Słowackie słownictwo młodzieżowe, prof. dr hab. J. Siatkowski
Dziemian Tomasz, Wątki polskie w twórczości Karola Kuzmánego, dr J. Goszczyńska
Falski Maciej, Dojrzewanie artysty: Młody Chorwat w epoce moderny (na
przykładzie powieści Janka Policia Kamova „Isušena kaljuža”), prof. UW
Filipowicz Marcin, Czesko-słowackie stosunki kulturowe w okresie istnienia
Czechosłowacji – ich kształt i rozwój, dr J. Goszczyńska
291
Franckie Aleksandra, Próba porównania przysłów chorwackich zawartych
w wybranych utworach literackich z zasobem przysłów języka polskiego,
Janczewska Sylwia, Tworzenie zdrobnień w języku bułgarskim na podstawie
literatury dla dzieci, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Jaworska (Djordjević) Anna, Klątwy i przekleństwa w języku serbskim, prof.
Kajak Piotr, Obraz Pragi plebejskiej w wybranych dziełach twórców generacji
Čapkowskiej, dr J. Goszczyńska
Kloch Magdalena, Inspiracje folklorem miejskim w twórczości prozatorskiej
Bohumila Hrabala, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Krasnodębska-Boynova Ewa, Funkcje bułgarskiego perfectum w porównaniu
z angielskimi czasami, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Krzyżewska Małgorzata, Samobójstwo i szaleństwo jako motywy literackie
chorwackiej moderny (u Milutina Cihlara Nehajeva i Janka Leskovara),
Kulmiński Robert, Topos śmierci w twórczości Ladislava Fuksa, prof. dr hab.
H. Janaszek-Ivaničková
Lewandowska Agnieszka, Dziecko w serbskiej rodzinie patriarchalnej, prof.
Lis Magdalena, Wybrane frazeologizmy w języku polskim i bułgarskim. Próba
konfrontacji, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Majewski Paweł, Czasopiśmiennictwo słowackie w dobie romantyzmu, dr
J. Goszczyńska
Marczuk Elżbieta, Wzorce propagowane przez współczesną serbską prasę kobiecą (na przykładzie czasopisma „Bazar”), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Musińska Katarzyna, Występowanie wykładników imperceptywności w prasie
bułgarskiej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Pyzińska Joanna, Elementy rokokowe w zbiorze wierszy pt. „Pesme Horvatske”, przypisywanym Katerinie Patačić, prof. dr hab. J. Rapacka / prof.
Rieff-Wojciechowska Agnieszka, Groteska w prozie Ladislava Fuksa, prof. dr
hab. H. Janaszek-Ivaničková
Sala Sylwia, Żeńskie nazwy zawodów w prasie polskiej i słoweńskiej, prof. UW
dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Siudek Ewa, Słoweńskie ludowe bajki zwierzęce, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Skowrońska Justyna, „Semafor” na tle innych teatrów małych form, dr J. Goszczyńska
292
Stanek Kamila, Deminutywa słowackie i polskie wraz z porównaniem wybranych utworów Vincenta Šikuli z tłumaczeniami, prof. dr hab. J. Siatkowski
Vitekov Agnieszka, Europa jako bułgarskie mityczne centrum kulturowe w publicystyce kulturalnej lat 90-tych (na podstawie czasopism: „Blgarski
pisatel”, „Kultura”, „Literaturen forum”), dr G. Szwat-Gyłybowa
Woroch Ewa, System imiesłowów w języku bułgarskim i macedońskim. Analiza konfrontatywna na podstawie bułgarskiego i macedońskiego przekładu
„Dżumy” Alberta Camus, prof. UW dr hab. J. Mindak
Wojciechowska Marlena, Konfrontatywny opis walencyjny czasowników ruchu
w języku polskim i chorwackim (zawierających w podstawie semantycznej:
»iść«, »biec« i »jechać«), prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Wójcik Joanna, Słoweński esej wobec (post)jugosłowiańskich transformacji,
prof. UW dr hab. Z. Darasz
Wiśniewska Agnieszka, Słowackie i polskie związki frazeologiczne z komponentami »serce«, »ręka« i »noga«, prof. dr hab. J. Siatkowski
Zalewska Monika, Serbskie obrzędy i zwyczaje ludowe w okresie świąt Bożego
Narodzenia, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Zbojna Joanna, Porównanie chorwackich i polskich związków frazeologicznych
z wybranymi leksemami zwierząt, prof. dr hab. J. Siatkowski
Zreda Paweł, Z dziejów kształtowania się stereotypu Niemca w Czechach: obraz
Niemca w średniowiecznym kronikarstwie czeskim na przykładzie Kroniki
Kosmasa i Kroniki Dalimila, prof. dr hab. J. Rapacka / prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
2002
Bachowska Olga, Język czeskiej reklamy prasowej, prof. dr hab. J. Siatkowski
Borys Katarzyna, Czeskie i polskie przysłowia kalendarzowe, prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
Branicka Aleksandra, Problemy tożsamości w prozie Jiřígo Kratochvila na
podstawie powieści „Medvědi román”, „Uprostřed noci zpěv”, „Avion”, dr
D. Sosnowska
Chorębała Magdalena, Holocaust czeskich Żydów w wybranych utworach Arnošta Lustiga, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Choryło Sylwia, Deminutiwa polskie i czeskie na podstawie wybranej literatury
dziecięcej, prof. dr hab. J. Siatkowski
Darda Ewa, O tożsamości narodowej Czechów w XIX wieku i obecnie, prof.
Dudkiewicz Anna, Stereotypy dotyczące narodowości w przysłowiach czeskich,
słowackich i polskich, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
293
Fafius Agnieszka, Słownictwo świata fantazji na podstawie „Sagi o wiedźminie” Andrzeja Sapkowskiego i jej przekładu na język czeski, prof. dr hab.
J. Siatkowski
Fulek Joanna, Porównanie frazeologii religijnej w języku polskim, czeskim
i niemieckim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Głowacka Agnieszka, Neologizmy i nowatorskie tendencje słownikowe w języku
prasy polskiej i czeskiej, prof. dr hab. J. Siatkowski
Grzeszczak Emilia, Zapożyczenia niemieckie w języku czeskim na podstawie
książki Pavla Eisnera „Čeština poklepem a poslechem”, prof. dr hab.
J. Siatkowski
Hebal Milena, Dystrybucja zakończeń imiesłowu przeszłego czynnego we
współczesnym języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Hejduk Anna, Głupota we frazeologii polskiej, czeskiej i górnołużyckiej, prof.
dr hab. J. Siatkowski
Jezierski Adam, Problemy interferencji wewnątrzsłowiańskiej na przykładzie
błędów popełnianych przez uczących się języka polskiego jako obcego, prof.
UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Kępka Katarzyna, Tradycje plebejskie i inspiracje folklorem miejskim w Kabarecie „Červená sedma”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Kijo Kinga, Wpływ twórczości literackiej Měrćina Nowaka-Njechorńskiego na
ogólnonarodową normę języka górnołużyckiego, prof. dr hab. E. Siatkowska
Klinger Klara, Koncepcja Europy Środkowej – mit czy rzeczywistość, prof.
H. Janaszek-Ivaničková
Kozerska Beata, Stereotypy Cygana w Serbii i w Polsce (na materiale przysłów
ludowych), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Krajewska Magdalena, Debiuty przedstawicieli drugiej generacji czeskiego literackiego undergroundu (edycje samizdatowe), prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Krauze-Młynarczyk Patrycja, Przestępca, hochsztapler, karierowicz a społeczeństwo masowe. Analiza problemu na podstawie wybranych utworów
literatury czeskiej XX wieku, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Krzewicka Kinga, Problem intertekstualności u Danila Kiša na przykładzie
książki „Grobnica za Borisa Davidoviča”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Kubiak Anna, Wybrane zagadnienia serbskiej reklamy radiowej, prof. UW dr
Liberadzka Aleksandra, Wizje przestrzeni w trylogii Jiřego Kratochvila, dr
D. Sosnowska
294
Libner Anna, Trylogia Danieli Hodrovej „Tryznivé město” jako powieść postmodernistyczna, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Machula Arkadiusz, Hiszpańskie formy preterytalne w języku serbskim. Sposoby przekładu. Na podstawie „Gry w klasy” Julio Cortázara, prof. UW
Majewski Szymon, Krytyka systemów politycznych w powieściach „Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války” Jaroslava Haška i „Tankový prapor”
Josefa Škvoreckiego, dr D. Sosnowska
Niemyska Zofia, Serbskie zamawiania przeciwko urokom, prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
Pieniążek Blanka, Słowotwórstwo kategorii nomina essendi (nazw pojęć abstrakcyjnych) języka polskiego i chorwackiego, prof. dr hab. J. Siatkowski
Pietruszka Maja, Uniwerbizacja wyrażeń rzeczownik + przymiotnik w języku
polskim i chorwackim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Pilczuk Klara, Wizje prowincji w literaturze czeskiej okresu II wojny światowej. Zarys problematyki, dr D. Sosnowska
Politowicz Maria, Motyw snu w twórczości Richarda Weinera – analiza wybranych utworów, dr D. Sosnowska
Ratajczak Małgorzata, Wizerunek Cygana u Czechów, Słowaków i Polaków,
Rusinek-Starczewska Małgorzata, Postmodernistyczne gry w twórczości Michala Viewegha, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Sawicka Zuzanna, Czeski język nieliteracki w utworze Josefa Škvoreckiego
„Tchórze”, prof. dr hab. J. Siatkowski
Smolarek Zuzanna, Wizje Europy Środkowej w eseistyce Milana Kundery,
prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková
Szczepański Marcin, Nowe słownictwo komputerowe w języku serbskim (na
podstawie korpusu tekstów prasowych), dr J. Molas
Środa (Ścigała) Katarzyna, Veštica w serbskich wierzeniach i podaniach ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Widarska Marta, Motywy pogańskie i chrześcijańskie w bułgarskich ludowych
pieśniach mitycznych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Zawadzka Karolina, Nomina actionis w języku polskim i czeskim – próba konfrontacji, prof. dr hab. E. Siatkowska
Ziegman Anna, Prowokacja, polemika i krytyka w wybranych dziełach Ladislava Klímy, dr D. Sosnowska
2003
Backiel Katarzyna, Retoryka chorwackich kazań osiemnastowiecznych, prof.
295
Badowska Karolina, Motyw wędrówki w wybranych utworach Karola Hynka Máchy („Pout krkonošská”, „Večer na Bezdězu”, „Cikání”, „Máj”), dr
D. Sosnowska
Baranowska Barbara, Symbolika ziemi w kulturze serbskiej i polskiej, prof.
Bernat Katarzyna, Święty Wojciech – czeski książę, polski święty, patron Europy, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Cybulski Radosław, Elementy literatury popularnej w twórczości Jana Weissa,
Dacka Aneta, Świat strachu i samotności we wczesnych powieściach Petara
Šegedina „Djeca božja” i „Osamljenici”, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Fruba Agnieszka, Postawy bułgarskiej inteligencji międzywojennej wobec faszyzmu, dr G. Szwat-Gyłybowa
Gałązka Magdalena, Anton Tomaž Linhart, Josef Richter i Pierre Augustin
Caron de Beaumarchais a początki słoweńskiego teatru, prof. UW dr hab.
Z. Darasz
Gręda Artur, Znaczenie metaforyczne przymiotnika słoweńskiego w funkcji
przydawki, dr J. Molas
Grzejszczak Agnieszka, Sytuacja Żydów w Protektoracie Czech i Moraw, prof.
Hakowska Anna, Groteska Ladislava Fuksa (na przykładzie powieści „Pan
Theodor Munstock”, „Spalovač mrtvol” i „Myši Natálie Mooshabrové”),
dr D. Sosnowska
Hopfer Marta, Losy Żydów w Zagrzebiu w czasie II wojny światowej, prof.
Jańczuk Marcin, Społeczne i historyczne uwarunkowania polityki językowej
w Słowenii po 1991 r., dr J. Molas
Kaczmarski Piotr, Człowiek a wojna w wybranych opowiadaniach Richarda
Weinera, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Kawecka Anna, Dzieciństwo – Przyroda – Miłość. Motywy wczesnej liryki
Vesny Parun, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Kiełbowska Monika, Liryka Lili Novy, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Koczara Artur, Ekspresjonistyczna twórczość Jakuba Demla a problemy wiary,
religii i Kościoła, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Kruszewska Anna, Rola snu w powieści Jana Weissa „Dům o tisíci patrech”,
prof UW dr hab. K. Wrocławski
Kryska Małgorzata, Apoteoza niezwykłej przemiany (w wybranych chorwackich poematach barokowych), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Majewska Milena, Etyka – Intelekt – Wiara. O twórczości Edvarda Kocbeka,
296
Matwiejuk Anita, Bośnia w oczach Polaków (na podstawie materiałów z końca
XIX i początku XX wieku), prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Niedziela Joanna, Obraz Istrii w twórczości Marjana Tomšiča, prof. UW dr
hab. Z. Darasz
Nowicka Katarzyna, Groteska w wybranych utworach Bohumila Hrabala, dr
D. Sosnowska
Olejnik Tomasz, Pochodzenie i charakterystyka gwary miejskiej Brna, prof. dr
hab. Z. Greń
Siedlecka Justyna, Obraz domu w cyklu wukowarskim Pavao Pavličicia, prof.
UW dr hab. Z. Darasz
Skrzypek Marta, Kwestia kobieca w twórczości Zofki Kveder, prof. UW dr
hab. Z. Darasz
Sosnkowska (Mazur) Zofia, Twórczość dramatyczna Ivana Cankara w kontekście europejskim, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Stolarczyk Bartłomiej, Standardowy język bośniacki i sytuacja językowa w Bośni i Hercegowinie, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Stocka Ewelina, Analiza tekstologiczna i językowa informacji dla użytkownika (Instrukcje obsługi, teksty na opakowaniach) w języku chorwackim,
serbskim i polskim, dr J. Molas
Szkolnicka Olga, Wybrane aspekty cielesności w twórczości czeskich pisarek
współczesnych, dr D. Sosnowska
Szulim Monika, Charakterystyka słownictwa polskich i czeskich utworów rockowych, prof. dr hab. Z. Greń
Świtkowska Ilona, Metafora jako źródło polisemii czasowników w języku polskim i chorwackim, dr J. Molas
Trzcińska Agnieszka, Czeski Kościół katolicki w okresie komunizmu, prof. UW
Waszczuk Michał, Proza fantastyczno-naukowa Vladimíra Párala, prof. UW
dr hab. Z. Darasz
Wysocka Anna, Czeskie terminy z zakresu marketingu i ich związek z terminologią angielską (analiza słownikowa), prof. dr hab. J. Siatkowski
Zduńczyk Jadwiga, Zjawisko pozornej ekwiwalencji językowej na gruncie polsko-czeskim, dr J. Molas
Żak Katarzyna, Błędy Polaków uczących się języka czeskiego (wnioski dla
dydaktyki), prof. dr hab. Z. Greń
2004
Alabrudzińska Agnieszka, Analiza semantyczna słowackich i polskich przyimków »na« i »w« w świetle językoznawstwa kognitywnego, prof. dr hab.
W. Pianka
297
Bańka Maciej, Analiza pragmatyczna tekstów listów pasterskich w języku słowackim i polskim, prof. dr hab. W. Pianka
Bartkowska Anna, Czeskie, polskie i słowackie podania ludowe o ukrytych
skarbach, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Bartnik Monika, Analiza funkcjonalna złożeń z elementem prefiksoidalnym
pochodzenia obcego w języku polskim i czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Bielawska Iwona, Kobieta w języku polskim i czeskim (na materiale prasy
kobiecej), prof. dr hab. Z. Greń
Ciarkowska Maja, Analiza tekstów propagandowych na materiałach przedwyborczych do parlamentu słowackiego w latach 1998 oraz 2002, prof. dr
hab. J. Siatkowski
Czerwińska Anna, Czeskie i polskie przysłowia religijne, prof. UW dr hab.
K. Wrocławski
Dąbrowski Adam, Czeska literatura science fiction lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku (zarys problematyki), dr D. Sosnowska
Dobrowolska Katarzyna, Reklama używek na przykładach z polskiej i czeskiej
prasy, prof. dr hab. Z. Greń
Dymitrow-Leśniewska Edyta, Rola społeczna pisarza bułgarskiego na przykładzie wybranych utworów Błagi Dimitrowej, dr G. Szwat-Gyłybowa
Gołda Katarzyna, Nazwy środków czynności w języku słowackim. Analiza słowotwórcza i semantyczna, prof. dr hab. J. Siatkowski
Gołuchowska Magdalena, Analiza formalna i funkcjonalna deminutywów
w prozie Karola Čapka, prof. dr hab. Z. Greń
Gorodecka Magdalena, Słowackie i polskie związki frazeologiczne z komponentem »palec« i »ręka«, prof. dr hab. J. Siatkowski
Górniak Olga, Formy przestrzenne w sztuce dramatycznej na przykładzie utworów Biljany Srbljanović, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Graszk Joanna, Tożsamość narratora i bohatera w trylogii Danieli Hodrovej
„Trýznivé město”, dr D. Sosnowska
Jabłońska Agata, Postać świętego Nauma w macedońskich podaniach i legendach, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Janiec Agnieszka, Niezwykłość świata zwykłego. Analiza wybranych felietonów
Karola Čapka na podstawie zbiorów „Zahradnikův rok”, „Měl jsem psa
a kočku”, „Kalendář”, dr D. Sosnowska
Jarosińska Marta, Sen jako egzystencjalne doświadczenie człowieka w wybranych utworach Milana Kundery, dr D. Sosnowska
Kiersnowska Paulina, Postawa wobec zła w wybranych utworach Ivo Andricia,
Kobylińska Anna, Motyw snu w cyklu „Drama sveta” Janka Kraľa, dr G. Szwat-Gyłybowa
298
Kopacz Agnieszka, Motywy diabła w czeskiej bajce ludowej oraz jego literackie
realizacje, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Machczyńska Milena, Muzyka i instrumenty muzyczne w słowackich bajkach
ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Malicka Maria, Autotematyzm w twórczości Georgiego Gospodinowa, dr
G. Szwat-Gyłybowa
Mańczyk Iwona, Czeska i polska terminologia wojskowa, prof. dr hab. J. Siatkowski
Morawska Joanna, Frazeologizmy pochodzenia biblijnego w języku czeskim i polskim, prof. dr hab. Z. Greń
Morawska Joanna Danuta, Wyrazy pochodzenia onomatopeicznego we współczesnym języku czeskim i polskim, prof. dr hab. W. Pianka
Obolewicz Krzysztof, Wizja miasta-labiryntu w prozie Ladislava Fuksa, dr
D. Sosnowska
Poleszak Marta, Symbolika w poezji Rudolfa Dilonga, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Popek Agnieszka, Analiza semantyczno-składniowa czasowników myślenia
w języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Rutkowska Sylwia, Językowe techniki skutecznej perswazji w słowackiej i polskiej reklamie prasowej, prof. dr hab. W. Pianka
Siedlecka Sylwia, Problem ironii w utworach Bohumila Hrabala „Obsluhoval
jsem anglického krále” i „Příliš”, „Hlučná samota”, dr D. Sosnowska
Skibniewska Marta, Zjawisko manipulacji w wybranych utworach Vladimíra
Párala – próba analizy zagadnienia, dr D. Sosnowska
Skowrońska Justyna, Barok – złota epoka kultu maryjnego w Czechach, prof.
Stefaniak Marta, Język narkomanów polskich i czeskich, prof. dr hab. Z. Greń
Stępień Anna, Wybrane czeskie i polskie wyrażenia językowe potwierdzające antropocentryczną i/lub lokalistyczną teorię języka, prof. dr hab.
W. Pianka
Szafran-Roguska Julita, Znaczenie temporalne konstrukcji przyimkowych w języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Szatkowska Dorota, Pieśń-legenda o św. Dorocie na obszarze Słowiańszczyzny
zachodniej, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Świtała Marta, Wizja świata konsumpcji w prozie Vladimíra Párala (na przykładzie wybranych utworów), dr D. Sosnowska
Tobiasz Agnieszka, Elementy polisemiczne z elementem ‘nazwa części ciała’
w języku słowackim i polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski
Trzciński Zbigniew, Mitologia słowiańska w twórczości literackiej Vladimira
Nazora, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Licencjaty
2000
Bielawska Katarzyna, Język publicystyki we współczesnej prasie czeskiej, prof.
Caban Sylwia, Miejsce refleksji o tradycji kulturowej w powieści Ivo Andricia
„Most na Drinie”, dr G. Szwat-Gyłybowa
Górska Magdalena, Język bułgarski z perspektywy bałkańskiej, prof. UW dr
hab. J. Mindak
Grzegorzewska Sylwia, Motywy dziecka w literaturze czeskiej na przykładzie
utworów: „Krasosmutňení” Bohumila Hrabala, „Smrt krásných srnců”
i „Jak jsem potkal ryby” Oty Pavla, „Třináctá komnata” Vladimíra Neffa,
dr D. Sosnowska
Hakowska Anna, Polemiki z wizją Europy Środkowej Milana Kundery – zarys
problematyki, dr D. Sosnowska
Jurkowska Magdalena, Wykładniki modalności w języku polskim i bułgarskim
na przykładzie powieści B. Prusa „Faraon” oraz powieści V. Mutafčijevej
„Slučajat Džem” (w tłumaczeniu polskim „Sprawa sułtana Dżema”), prof.
Kołnierzak Katarzyna, Miejsce refleksji w tradycji kulturowej w powieści historycznej „Czas wyboru” Antona Donczewa, dr G. Szwat-Gyłybowa
Kondraciuk Agnieszka, Miejsce refleksji kulturowej w powieści Emiliana Stanewa „Antychryst”, dr G. Szwat-Gyłybowa
Kosiór Dorota, Miejsce refleksji o tradycji kulturowej w powieści Dimitra Talewa „Żelazny kaganek”, dr G. Szwat-Gyłybowa
Kostka Ewa, Homonimia międzyjęzykowa polsko-czesko-serbska na podstawie
haseł na literę K, prof. UW dr hab. J. Mindak
Kuleta Anna, Świat przedstawiony w wybranych utworach Bohumila Hrabala
(„Jarmilka”, „Bambini di Praga”, „Sprzedam dom, w którym już nie chcę
mieszkać”, „Święto przebiśniegu”), dr D. Sosnowska
Machula Arkadiusz, Sposoby oddawania hiszpańskiego systemu temporalnego
w języku serbskim. Na podstawie przekładu „Gry w klasy” Julio Cortázara, prof. UW dr hab. J. Mindak
Melon Marzena, Czeskie teksty reklamowe w wybranych tytułach prasowych –
próba analizy językowej, prof. UW dr hab. J. Mindak
Siwiec Tomasz, Sposoby wyrażania posesywności w języku polskim, czeskim
i norweskim, prof. UW dr hab. J. Mindak
Sobczyk Sonia, Czeskie postawy wobec historii w „Tchórzach” Josefa Škvoreckiego i „Wiecznych kochankach” Bohuslava Brezovskiego, dr D. Sosnowska
300
Szyszkowska Magdalena, Elementy postmodernizmu w wybranych utworach
Milana Kundery, dr D. Sosnowska
2001
Backiel Katarzyna, Obraz współczesnej rzeczywistości chorwackiej w zbiorze
esejów Dubravki Ugrešić „Kultura kłamstwa”, dr hab. Z. Darasz
Bielawska Iwona, Polskie konstrukcje z imiesłowem na »-ąc« i »-ący« oraz
ich odpowiedniki w języku czeskim, dr J. Molas
Błaszczyk Alicja, Czeski teatr lalek w Polsce, dr J. Goszczyńska
Cybulski Radosław, Gra z konwencją powieści detektywistycznej w wybranych
utworach Ladislava Fuksa, dr D. Sosnowska
Dacka Aneta, Obraz miłości i kobiety w teatrze Milana Begovicia na przykładzie wybranych dramatów, dr hab. Z. Darasz
Dobrowolska Katarzyna, Polskie i czeskie frazeologizmy w tekstach reklamowych, dr J. Molas
Gałązka Magdalena, Spotkanie kultur w homiliach Janeza Světokriškiego, dr
hab. Z. Darasz
Głuchowska Joanna, Analityczne i syntetyczne formy predykatywne w języku
polskim i czeskim, dr J. Molas
Głuchowska Magdalena, Przymiotniki odrzeczownikowe w języku polskim i czeskim, dr J. Molas
Górniak Olga, Tragizm treści, komizm formy. Groteskowy obraz społeczeństwa
w komediach Dušana Kovačevicia, dr hab. Z. Darasz
Gręda Artur, Sposoby oddawania konstrukcji z imiesłowami czynnymi współczesnymi w języku słoweńskim, dr J. Molas
Grzejszczak Agnieszka, Figura Don Kichota w dramacie Viktora Dýka, dr
D. Sosnowska
Hopfer Marta, Negacja wyrazowa i zdaniowa w językach polskim i chorwackim,
dr J. Molas
Jańczuk Marcin, Przegląd wybranych grup wulgaryzmów oraz przekleństw w języku polskim, serbskim i słoweńskim, dr J. Molas
Kaczmarski Piotr, Humanizm heroiczny w powieści „Gra na serio” Richarda
Weinera. Próba filozoficznej interpretacji powieści, dr J. Goszczyńska
Kawecka Anna, Obrazy społecznego nieprzystosowania bohaterów prozy Antuna Šoljana, dr hab. Z. Darasz
Kiełbowska Monika, Dynamika przemian słoweńskiej poezji czasu modernistycznego przełomu, dr hab. Z. Darasz
Kisielińska Dorota, Polska i czeska terminologia muzyczna, dr J. Molas
Koczara Artur, Tematyka śmierci i cierpienia w wybranych utworach Jakuba
Demla, dr D. Sosnowska
301
Kosmala Agnieszka, Dobro i zło w wybranych utworach Miodraga Bulatovicia,
dr hab. Z. Darasz
Kowalczyk Marta, Prawda i wartość w trylogii Karela Čapka – zarys problematyki, dr D. Sosnowska
Kruszewska Anna, Ekspresjonizm w wybranych utworach Ladislava Klímy, dr
D. Sosnowska
Kryska Małgorzata, Czas dokumentów czy dokumenty czasu. Najnowsza proza
wojenna w Chorwacji, dr hab. Z. Darasz
Majewska Milena, Ekspresjonizm w liryce i literackiej publicystyce Srećka Kosovela, dr hab. Z. Darasz
Mazur Małgorzata, Czeski slang kryminalny, dr J. Molas
Mazur Zofia, Veronika Deseniška Josipa Jurčiča i Otona Župančiča – Dwie
dramatyczne wersje mitu hrabiów Cylejskich, dr hab. Z. Darasz
Michalczewska Alina, Alternacje spółgłoskowe we fleksji i derywacji imiennej
w języku polskim i czeskim, dr J. Molas
Morawska Joanna, Konfrontacja frazeologizmów w języku czeskim i polskim
z komponentem nazwy zwierzęcia, dr J. Molas
Niedziela Joanna, Liryka Josipa Murna wobec nowatorskich koncepcji poetyckich, dr hab. Z. Darasz
Olejnik Tomasz, Tworzenie czeskiego i polskiego słownictwa sportowego, dr
J. Molas
Ołdak Katarzyna, Innowacje składniowe i słowotwórcze w tekstach komputerowych czeskich i polskich, dr J. Molas
Rembowski Marcin, Wybrane nazwy drzew, krzewów i roślin zielonych w językach polskim i czeskim. Studium konfrontatywne, dr J. Molas
Siedlecka Justyna, Obraz matki w dramaturgii Iva Vojnovicia, dr hab. Z. Darasz
Skrzypek Marta, Między tradycją a współczesnością – poezja Dragotina Ketego
i jej modernistyczny kontekst, dr hab. Z. Darasz
Skwarek Beata, Obraz społeczeństwa słoweńskiego w realistycznej twórczości
Janka Kersnika, dr hab. Z. Darasz
Stefaniak Marta, Język czasopism dla dzieci na przykładzie polskim i czeskim
(porównania, epitety, deminutywa), dr J. Molas
Stocka Ewelina, Forma orzeczenia w zdaniach z podmiotem szeregowym w języku polskim i chorwackim, dr J. Molas
Szubartowska Katarzyna, Struktury predykatowo-argumentowe polskich i czeskich czasowników ruchu, dr J. Molas
Szulim Monika, Verba dicendi w języku czeskim i polskim, dr J. Molas
Szymańska Julia, Portrety kobiet w wybranych utworach Milana Kundery, dr
D. Sosnowska
302
Świtkowska Ilona, Realizacje operatora »który«/»koji« w języku polskim
i chorwackim, dr J. Molas
Trzcińska Agnieszka, Bardowie, poeci, kuglarze – Muzyka folk w Czechach jako
forma ekspresji kultury alternatywnej, dr J. Goszczyńska
Urbaniak Joanna, Spory o czeskie Rękopisy Królowodworski i Zielonogórski,
dr J. Goszczyńska
Żak Katarzyna, Błędy językowe Polaków uczących się języka czeskiego, dr
J. Molas
2002
Alabrudzińska Agnieszka, Adaptacje angielskich zapożyczeń leksykalnych
w polskim i słowackim słownictwie komputerowym, dr I. Doliński
Bańka Maciej, Zjawisko tabu językowego w publikacjach internetowych w języku polskim i słowackim, dr I. Doliński
Barszczewska Katarzyna, W poszukiwaniu zwierciadła – nurt feministyczny
w literaturze czeskiej lat 80. i 90. XX wieku, dr J. Królak
Bartkowska Anna, Twórczość Bohumila Hrabala w okresie realizmu socjalistycznego (na przykładzie wybranych utworów), dr J. Królak
Bartnik Monika, Analiza prefiksoidów pochodzenia obcego w języku czeskim
i polskim – porównanie zjawiska, dr I. Doliński
Bartoszuk-Nilsen Ewa, Komunizm i faszyzm w publicystyce czechosłowackiej
lat 1918-1938, dr J. Królak
Bolek Anna, Josef Škvorecký i Ladislav Fuks jako twórcy powieści antykryminalnych, dr G. Szwat-Gyłybowa
Bryl Sławomir, Epika historyczna Jána Kalinčiaka, dr J. Goszczyńska
Budka Magdalena, K tichým vysadám stáří – starość i śmierć w poezji Jana
Skácela i Thomasa Stearnsa Eliota, dr J. Królak
Chodzeń Justyna, Czeskie czasopisma modernistyczne jako wyraz nowych tendencji i prądów na przełomie wieków, dr D. Sosnowska
Ciarkowska Maja, „Fałszywi przyjaciele tłumacza” na materiale języka słowackiego i polskiego, dr I. Doliński
Czerwińska Anna, Kategoria młodości w czeskiej literaturze okresu realizmu
socjalistycznego, dr J. Królak
Dąbrowski Adam, Tradycja husycka w czeskiej powieści historycznej w okresie
realizmu socjalistycznego, dr J. Królak
Farion Marzena, Koncepcja narodu bułgarskiego w pismach Georgiego Sawy
Rakowskiego, dr G. Szwat-Gyłybowa
Felczyńska Małgorzata, Alegoria Słowacji jako zaczarowanej krainy w wybranych utworach Petera Kellnera, Jána Botty i Mikuláša Dohnániego, dr
hab. J. Goszczyńska
303
Figura Dorota, Czeska polisemia na bazie słownika „Nová slova v češtině.
Slovník neologizmů”, dr I. Doliński
Gołda Katarzyna, Przegląd i analiza najbardziej produktywnych typów słowotwórczych w obrębie kategorii nomen loci w języku słowackim, dr I. Doliński
Gorodecka Magdalena, Dyskusja w czasopiśmie „Slovenská reč” na temat zapożyczeń do języka słowackiego, dr I. Doliński
Gradkowski Grzegorz, Bohater czeskich filmów Miloša Formana, prof. UW dr
hab. K. Wrocławski
Graszk Joanna, »Svoboda je volba...« „Srpnovští páni” Vladimíra Neffa jako
powieść historyczna wymykająca się socrealistycznym schematom, dr
J. Królak
Hysz Waldemar, Ekspresjonistyczne filiacje pisarstwa Mirana Jarca, prof. UW
dr hab. Z. Darasz
Jabłońska Agata, Myśl mesjanistyczna w twórczości Samo Bohdana Hrobonia,
dr hab. J. Goszczyńska
Jakubowska Magdalena, Propagandowe wykorzystanie tematyki edukacyjnej
w „Tvorbie” w latach 1949-1951, dr J. Królak
Janiec Agnieszka, Obraz kobiety w literaturze czeskiej okresu realizmu socjalistycznego (na przykładzie wybranych utworów literackich), dr J. Królak
Jarosińska Marta, Korzenie estetyki Ľudovíta Štúra, dr hab. J. Goszczyńska
Kiersnowska Paulina, „Jediná opravdová vláda nad světem”. Poszukiwanie Boga w rzeczywistości totalitarnej w poezji Jana Zahradníčka, dr J. Królak
Kilińska Karolina, Derywacja czeskich przymiotników odczasownikowych o wysokiej częstotliwości występowania, dr I. Doliński
Kobylińska Anna, „Dráma sveta” Janka Kráľa jako odbicie walki duchowej
artysty – Geniusza, dr hab. J. Goszczyńska
Konowrocka Małgorzata, Nazwy żeńskie w języku czeskim (na podstawie najnowszej prasy codziennej i kobiecej), dr I. Doliński
Kopacz Agnieszka, Konwencje literatury popularnej w prozie czeskiej okresu
realizmu socjalistycznego, dr J. Królak
Lang Marta, Eseje Antuna Gustava Matoša na tle chorwackiej moderny, prof.
Lewandowska Edyta, Wartościowanie w wybranych słowackich i polskich
związkach frazeologicznych. Analiza kognitywna, dr I. Doliński
Malicka Maria, Funkcja tradycji w eseistyce Tonczo Żeczewa, dr Grażyna
Szwat-Gyłybowa
Mańczyk Iwona, Czeski film animowany i jego recepcja w Polsce, dr D. Sosnowska
304
Marszałek Tomasz, Wizja systemu totalitarnego w wybranych utworach Ladislava Fuksa, dr D. Sosnowska
Mazur Małgorzata, Czeski slang kryminalny, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Mielczarek Marcin, „Nieprywatne obowiązki” pisarza w świetle eseistyki Draga
Jančara, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Mikłasiewicz Urszula, Groteska w wybranych utworach Ladislava Fuksa, dr
D. Sosnowska
Morawska Joanna, Sposoby funkcjonowania skrótowców w języku polskim i czeskim, dr I. Doliński
Murawska Dorota, Samowiadomość kulturowa Bułgarów w „Zapiskach z powstań bułgarskich” Zachariego Stojanowa, dr G. Szwat-Gyłybowa
Nieroda Ewa, Modele kultury bułgarskiej w eseistyce Bojana Penewa, Najdena
Szejtanowa i Atanasa Iliewa, dr G. Szwat-Gyłybowa
Obolewicz Krzysztof, Topos Arkadii w czeskiej literaturze okresu realizmu socjalistycznego, dr J. Królak
Ocetek Katarzyna, Bułgarska i polska terminologia zoologiczna na przykładzie
nazw motyli, dr I. Doliński
Pacek Gabriela, Złożenia jako przykład nowych tendencji w bułgarskim słownictwie młodzieżowym (na podstawie pisma „Egoist”), dr I. Doliński
Pieczonka Katarzyna, Programotwórcze treści poezji France Prešerna, prof.
Poleszak Marta, Motywy w poezji patriotycznej słowackiego romantyzmu, dr
hab. J. Goszczyńska
Popek Agnieszka, Adaptacja graficzna i fonetyczna zapożyczeń angielskich
w języku czeskim, dr I. Doliński
Romanek Dagmara, Idea słowianofilska w eseistyce bułgarskiej w latach 1878-1944, dr G. Szwat-Gyłybowa
Romaniak Aleksandra, Obraz miłości w czeskiej i polskiej literaturze realizmu
socjalistycznego, dr J. Królak
Rutkowska Sylwia, Związki frazeologiczne w słowackiej i polskiej reklamie na
podstawie prasy kobiecej, dr I. Doliński
Rygalska Agnieszka, Bogomilstwo w powieściach historycznych Stojana Zagorczinowa i Emiliana Stanewa, dr G. Szwat-Gyłybowa
Skibniewska Marta, Kreacja bohatera w wybranych utworach Jaroslava Haška,
dr D. Sosnowska
Skowrońska Justyna, Różne oblicza czeskiej powieści rozrachunkowej („Páteř”
Ladislava Bublika i „Sekyra” Ludvika Vaculíka), dr J. Królak
Sobczyk Łukasz, Rola przyrody w „Marinie” Andreja Sladkoviča, dr hab.
J. Goszczyńska
305
Sokołowska Magdalena, Futurystyczny kontekst poetyzmu, dr G. Szwat-Gyłybowa
Stępień Anna, »Básník netvoří z názorů...« „Znamení moci” Jana Zahradníčka na nowo odczytane, dr J. Królak
Szafran-Roguska Julita, Zapożyczenia angielskie i ich adaptacje w polskim
i czeskim słownictwie związanym z grafiką komputerową, dr I. Doliński
Szatkowska Dorota, Mickiewiczowskie inspiracje w twórczości Ľudovíta Štúra,
dr hab. J. Goszczyńska
Świątkowska Malwina, Adekwatność czeskich i polskich frazeologizmów związanych z pojęciami religijnymi, dr I. Doliński
Świtała Marta, Mit ojca w prozie Oty Pavla, dr D. Sosnowska
Tobiasz Agnieszka, Rzeczowniki ekspresywne w słowackim slangu młodzieżowym, dr I. Doliński
Wójcik Ewa, Problemy bułgarskiej tożsamości, dr G. Szwat-Gyłybowa
Ziętera Katarzyna, Zagadnienia derywatów asocjacyjnych na tle gramatyki
porównawczej języków polskiego i czeskiego, dr J. Molas
2003
Ambroziak Paweł, Mikroświaty bohaterów Antuna Šoljana, prof. UW dr hab.
Z. Darasz
Bańczyk Łucja, Polska i czeska terminologia żeglarska, prof. dr hab. Z. Greń
Bujno Katarzyna, Modalność imperceptywna w prasie serbskiej, prof. UW dr
Burakowska Emilia, Gra z konwencjami literackimi w powieści Ladislava Klímy „Utrpení knižete Sternenhocha”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Burzyńska Katarzyna, Janko Kersnik jako prekursor felietonu w Słowenii,
Bzowska Anna, Kategorie obcości w wybranych opowieściach Draga Jančara,
Dominiczak Danuta, Czeskie formacje prefiksalne »anti«/»proti« w porównaniu z polskim »anty«/»przeciw«, prof. dr hab. Z. Greń
Gabryelczyk Katarzyna, Topos dzieciństwa w powieści Kiša „Bašta”, „Pepeo”,
Gasek Rafał, Motywy Wielkich Moraw w wybranych utworach literackich słowackiego klasycyzmu i romantyzmu, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Gowik Katarzyna, Przemiany wewnętrzne bohatera w powieści Bohumila Hrabala „Obsluhoval jsem anglického krále”, dr D. Sosnowska
Gromińska Ewa, Sylwetki kobiet w twórczości Ivana Tavčara (na przykładzie utworów „Cvetje v jeseni” i „Visoška kronika”), prof. UW dr hab.
Z. Darasz
306
Hejzyk Magdalena, Język serbskich tekstów propagandowych lat dziewięćdziesiątych, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Herman Magdalena, Interpretacja wybranych reklam w języku serbskim w świetle teorii aktów mowy, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Janicki Wiktor, Leksykalne sposoby wyrażania znaczenia „możliwości” w języku słoweńskim i polskim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Jaworska Monika, Fran Govekar a początki słoweńskiego naturalizmu, prof.
Jung Małgorzata, Czeskie formacje z sufiksem »-tel« i ich polskie odpowiedniki, prof. dr hab. Z. Greń
Kanclerz Agnieszka, Wpływ prefiksu »při-« na walencję czasowników czeskich,
prof. dr hab. Z. Greń
Kapica Marta, Obraz płci w twórczości Zofki Kveder, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Kęczkowska Patrycja, Poezja okolicznościowa Tonego Pretnara, prof. UW dr
hab. Z. Darasz
Konarzewska Kinga, Zapożyczenia francuskie w języku polskim i czeskim, prof.
dr hab. Z. Greń
Krasowska Małgorzata, Obraz kryzysu kultury w wybranych utworach Karela
Čapka, dr D. Sosnowska
Kudelska Karolina, „Pomladni Dan” – sukces czy porażka gatunku?, prof. UW
dr hab. Z. Darasz
Kudlak Olga, Vladimír Páral jako neosocrealista, dr J. Królak
Kwiecińska Magdalena, Komizm i jego odmiany w twórczości Momo Kapora,
Magniewska Anna, Kryzys osobowości bohaterów wybranych powieści Václava
Rezáča, dr D. Sosnowska
Magryś Katarzyna, Bułgarskie słownictwo meteorologiczne w ujęciu kognitywnym, dr I. Doliński
Malinowski Adam, Eseistyka Bohumila Hrabala, dr J. Królak
Małkowska Anna, „Križné cesty” J. Botty – próba kompromisu między ideologią szturowców a własną inwencją twórcy, prof. UW dr hab. K. Wrocławski
Mirkowska Anna, Motywy autobiograficzne w twórczości Ivana Cankara, prof.
Mirski Maciej, Analiza powieści Dubravki Ugrešić „Štefica Cvek u raljama života”, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Niemczyk Sylwia, Motyw tajemnicy w utworach Ladislava Fuksa na przykładzie powieści „Variace pro temnou strunu” i „Spalovač mrtvol”, dr D. Sosnowska
307
Olszewska Ewa, Realność i jej fantastyczno-groteskowe transformacje w prozie
Miodraga Bulatovicia, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Orlańska Kamila, Praga w eseistyce schyłku XX wieku (P. Kral „Praha”,
A. M. Ripellino „Praga magiczna”, P. Demetz „Praha černá a zlatá”,
J. Kroutvor „Fertner”), dr J. Królak
Bryl Sławomir, Epika historyczna Jána Kalinčiaka, dr J. Goszczyńska
Otrębowska Małgorzata, Czechy a Europa Środkowa w esejach Milana Kundery „Zachód porwany”, Josefa Kroutvora „Europa Środkowa: Anegdota
i historia” i Václava Černego „Europejskie źródła czeskiej kultury”, dr
J. Królak
Paluch Jakub, Twórczość Dragotina Ketego wobec romantycznego, Prešernowskiego wzorca, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Pęsiek Paulina, Kategoria słowotwórcza nomina loci w języku czeskim i polskim, prof. dr hab. Z. Greń
Prochowicz Gabriela, Czasowniki odprzymiotnikowe we współczesnym polskim
i bułgarskim języku literackim, dr I. Doliński
Rajewska Jolanta, Wina i kara. O prozie okupacyjnej Borislava Pekicia, prof.
Sadłowska Katarzyna, Anglicyzmy z sufiksem »-ing« w języku czeskim i ich
adaptacja, prof. dr hab. Z. Greń
Sawicka Katarzyna, Czeska proza wiejska okresu realizmu socjalistycznego, dr
J. Królak
Sewastianowicz Adam, Podstawowe nazwy barw w języku słoweńskim i polskim. Próba semantycznej analizy porównawczej, prof. UW dr hab.
J. Mindak-Zawadzka
Szubiakiewicz Aleksandra, Wizja przestrzeni w wybranych utworach Milana
Kundery („Žert”, „Život je jinde”, „Valčik na rozloučenou”), dr D. Sosnowska
Szulc Magdalena, Czasopismo „Jezik danas” – wybrane publikacje, prof. UW
Wesołowska Anna, Motyw domu w prozie Jana Weissa na podstawie utworów „Dům o tisíci patrech”, „Spáč ve zvěrokruhu” i „Volání o pomoc”, dr
D. Sosnowska
Witkowska Tatiana, Obraz emigracji w wybranych utworach Josefa Škvoreckiego, dr D. Sosnowska
Wojciechowski Michał, Twórczość Vladana Desnicy w polskiej krytyce i publicystyce literackiej, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Wróbel Aleksandra, Wielojęzyczność słoweńskiej kultury średniowiecza, prof.
308
Żak Monika, „Między recenzją a esejem”. O literackiej krytyce Jana Wierzbickiego, prof. UW dr hab. Z. Darasz
2004
Ambrożek Justyna, Romantyczne fascynacje folklorem K. J. Erbena (na przykładzie wybranych utworów), dr D. Sosnowska
Badowska Izabela, „Priče iz davnine” Ivany Brlić-Mažuranić jako klasyka
chorwackiej literatury dziecięcej, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Banasik Matylda, Motywy bajkowe w twórczości Boženy Němcovej, dr P. Pająk
Bandosz Agnieszka, Porównanie polskich i czeskich formacji feministycznych
zakończonych na »-ka« i »-owa«/»-ova«, prof. dr hab. Z. Greń
Betlejewska Agnieszka, Motywy biblijne w twórczości Jiřího Weila na przykładzie wybranych utworów („Na střeše je Mendelssohn”, „Žalozpěv za 77297
obětí”, „Život s hvězdou”), dr D. Sosnowska
Boguska Anna, Janko Leskovar – realista czy modernista?, prof. UW dr hab.
Z. Darasz
Buszko Weronika, Postreligijność we współczesnej literaturze czeskiej na przykładzie wybranych utworów J. Topola, dr D. Sosnowska
Chmielewska Katarzyna, Obraz językowy konfliktu w prasie słowackiej na
przykładzie wybranych tekstów z tygodników „Slovo” i „Literarný týždennik”, prof. dr hab. Z. Greń
Czader Anna, Postać Janosika jako ideologiczny emblemat w twórczości poetów generacji kollarowskiej i szturowskiej, dr P. Pająk
Dzida Kinga, Postać emigranta w wybranych utworach Jaroslava Vejvody –
„Plující andělé, letící ryby”, „Osel aneb splynutí”, dr D. Sosnowska
Góralczyk Anna, Czesko-polskie ekwiwalentne związki frazeologiczne z komponentem »ręka«, »noga«, prof. dr hab. Z. Greń
Gruca Radosław, Fenomen popularności sztuki Ivo Brešana „Przedstawienie
»Hamleta« we wsi Głucha Dolna w Polsce”, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Hryć Marek, Rusini na Słowacji. Dążenia emancypacyjne do 1948 roku, dr
P. Pająk
Iwanowska Ada, Obraz krainy dzieciństwa w prozie wspomnieniowej Oty Pavla, dr P. Pająk
Jamroz Magdalena, Analiza porównawcza konstrukcji bezpodmiotowych w języku polskim, bułgarskim i chorwackim, dr I. Doliński
Kadej Piotr, Koncepcja przestrzeni w wybranych utworach Arnošta Lustiga,
dr D. Sosnowska
Kalinowska Malina, Adaptacja filmowa powieści „Žert” Milana Kundery w kontekście czechosłowackiej nowej fali, dr P. Pająk
309
Kalinowska Monika, Kategoria przestrzeni w powieściach „Tisícročná včela”
Petera Jaroša i „A jak królem, a jak katem będziesz” Tadeusza Nowaka,
dr P. Pająk
Kleszcz Ewa, Motyw labiryntu w trylogii Danieli Hodrovej „Trýznivé město”,
dr D. Sosnowska
Kołubiec Dagmara, Motyw domu w utworach Vladimíra Neffa „Sňatky z rozumu”, „Císarské fialky”, „Zlá krev”, dr D. Sosnowska
Komorniczak Małgorzata, „Kreontova Antigona” Miro Gavrana wobec Sofoklesowej tragedii i jej współczesnych transkrypcji, prof. UW dr hab.
Z. Darasz
Kucowska Anna, Motywy Krajinki w prozie Dušana Duška, dr P. Pająk
Łapińska Magdalena, Humor słowny i sytuacyjny na przykładzie czeskich bajek: „Krecika”, „Pieska i kotka” oraz „Rumcajsa”, prof. dr hab. Z. Greń
Majdak Magdalena, „Rječnik hrvatskoga jezika” (1998) a „Veliki rječnik hrvatskoga jezika” (2003) V. Anicia jako przykład pracy leksykograficznej, dr
I. Doliński
Makowska Bożena, Neosemantyzmy w czeskim języku literackim. Analiza na
materiale wybranych nowszych słowników jednojęzycznych z uwzględnieniem korpusu elektronicznego SYN2000, dr I. Doliński
Mamczarz Marta, Semantyka wulgaryzmów w języku polskim i słowackim
w ujęciu porównawczym, prof. dr hab. Z. Greń
Nowakowska Wioletta, Postawa Karela Čapka wobec zagrożenia faszyzmem
(na przykładzie dramatów „R.U.R.”, „Bílá nemoc” i „Matka”), dr P. Pająk
Odoszewski Jakub, Serbska i chorwacka terminologia sportowa (sporty zespołowe), dr I. Doliński
Okurowska Anna, Regionalizm w kulturze i literaturze chorwackiej na przykładzie twórczości Slobodana Novaka, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Osowiecka Anna, „Svijet maskiran prljavom bojom kaosa” czyli elementy groteski w opowiadaniach Zorana Fericia, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Pacynko Przemysław, Tradycja husycka w interpretacji ideologów i pisarzy
czeskiego odrodzenia narodowego, dr P. Pająk
Porzuczek Monika, Władcy, Kochankowie, kuglarze w teatrze masek Miro Gavrana, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Pierścieniak Piotr, Román deziluze – próba charakterystyki powieści „Smrtelná neděle” Jaroslava Putíka oraz „Sekyra” Ludvíka Vaculíka, dr D. Sosnowska
Puchalska Wiktoria, Obraz Niemca w wybranych utworach Ladislava Fuksa
(„Obraz Martina Blaskowitze”, „Spalovač mrtvol”, „Pan Theodor Mundstock”, „Variace pro temnou strunu”), dr D. Sosnowska
310
Sitek Aleksandra, Obraz Cygana w powieściach „Cikáni” Karela Hynka Máchy
i „Chata za wsią” Józefa Ignacego Kraszewskiego, dr P. Pająk
Stanek Leszek, Czechy, Słowacja oraz ich języki w oczach młodych ludzi z Warszawy (na podstawie ankiety), prof. dr hab. Z. Greń
Szczesiak Tomasz, Przejawy krytyki społecznej w cyklu „Tři ze zoo” Vladimíra
Párala, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Szymańska Karolina, Wizerunek kata w powieści Pavla Kohouta pt. „Katyně”,
dr D. Sosnowska
Trzaska Hubert, Obraz okupanta niemieckiego w wybranych dziejach czeskiej
prozy, dr P. Pająk
Urbańczyk Natalia, Analiza morfologiczno-semantyczna czeskich formacji hybrydalnych na podstawie słownika „Nová slova v češtině. Slovník neologismů”, dr I. Doliński
Utracki Marcin, Groza – jej rola i mechanizmy powstawania na przykładzie
powieści „Spalovač mrtvol” i „Pan Theodor Mundstock” Ladislava Fuksa,
dr D. Sosnowska
Walerzak Krzysztof, Homonimy nacechowane negatywnie w języku polskim,
słoweńskim i chorwackim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka
Węska Urszula, Anglizmy w internetowych dyskusjach młodzieży czeskiej, prof.
Z. Greń
Witkowska Monika, Praktyczna weryfikacja zaleceń purystycznych w leksyce
chorwackiej. Analiza na podstawie tekstów internetowych, dr I. Doliński
Zarzycka Karolina, Eseistyka Dubravki Ugrešić wobec konfliktu w krajach byłej
Jugosławii w latach 1991-1995, prof. UW dr hab. Z. Darasz
Zawadzki Błażej, Satyra w krótkich formach prozatorskich Jaroslava Haška,
dr P. Pająk
Wybrane publikacje
Julije Benešić
Dwa odczyty o Polakach i o sobie, Warszawa 1934
Gramatyka języka chorwackiego czyli serbskiego, Warszawa 1937
Poljska lirika. Antologija, Zagreb 1939
Kritike i članci, Zagreb 1939
Hrvatsko-poljski rječnik, Zagreb 1949
Osam godina u Varšavi, zapisci, Zagreb 1985
Rječnik hrvatskoga književnoga jezika od preporoda do I. G. Kovačića, red.
J. Hamm, M. Moguš, J. Vončina, Zagreb, t. I 1985; t. II-VI 1986; t. VII
1987; t. VIII-IX 1988; t. X 1989; t. XI-XII 1990
Wanda Budziszewska
Żargon ochweśnicki, Wrocław 1957
Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wrocław 1965
Zapożyczenia greckie w historii języka bułgarskiego, Warszawa 1969
Słownik bałkanizmów w dialektach Macedonii Egejskiej, Warszawa 1983
Zapożyczenia słowiańskie w dialektach nowogreckich, Warszawa 1991
Henryka Czajka
[tłum., oprac.] Za dziewiątą górą, za dziewiątą rzeką. Bułgarskie bajki ludowe,
Warszawa 1964
Bułgarska i macedońska historyczna pieśń ludowa, Wrocław 1968
[współaut.], Mały słownik pisarzy świata, Warszawa 1968; wyd. 2, poprawione
i rozszerzone, Warszawa 1972
Bohaterska epika ludowa Słowian Południowych. Struktura treści, Wrocław
1973
[współaut., red.] Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich, Warszawa 1973
Literatura bułgarska, [w:] Dzieje literatur europejskich, t. 3, cz. 2, Warszawa
1991
Nimfy. Herosi. Antagoniści. Epos ludowy Bułgarów, Katowice 1994
312
Hanna Dalewska-Greń
Selektywna kategoria rodzaju w języku polskim i serbsko-chorwackim (analiza
konfrontatywna), Warszawa 1991
[współred., z K. Handke] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, Warszawa 1994
Języki słowiańskie, Warszawa 1997
Zdzisław Darasz
Od moderny do ekspresjonizmu. Z przemian świadomości literackiej w Słowenii, Wrocław 1982
Od moderne k ekspresionizmu. O spremembah v slovenski književni zavesti,
Ljulbjana 1985
Problemy autoidentyfikacji kulturowej i narodowej w literaturze słoweńskiej,
Katowice 1995
[współred., z B. Czapik-Lityńską] Studia z historii literatury i kultury Słowian,
Katowice 2000
Teresa Dąbek-Wirgowa
Uqebnik po polski ezik, Sofi 1961
[współaut., z P. Ilčevem], Blgarsko-polski razgovornik, Sofi 1961
Twórczość przekładowa Dory Gabe, Wrocław 1969
Penczo Sławejkow. Tradycjonalizm i nowatorstwo, Wrocław 1973
[red., tłum.] Błękitna kula ziemska. Antologia opowiadań morskich, Gdańsk
1976
Historia literatury bułgarskiej. Zarys, Wrocław 1980
Siedem niebios i ziemia. Antologia dawnej prozy bułgarskiej, Warszawa 1983
[red.] Antologia współczesnego dramatu bułgarskiego, Warszawa 1984
[red.] Powstanie wrześniowe 1923 roku w literaturze bułgarskiej, Warszawa
1986
[współred., z J. Wierzbickim] Kategorie peryferii i centrum w kształtowaniu
się kultur narodowych, Warszawa 1986
[współred. z J. Rapacką, J. Wierzbickim i K. Wrocławskim] Studia o literaturze i folkorze Słowian. Dedykowane Józefowi Magnuszewskiemu, Warszawa 1991
[współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria Europy w kulturach słowiańskich,
Warszawa 1992
[współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria narodu w kulturach słowiańskich,
Warszawa 1993
313
[współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria dobra i zła w kulturach słowiańskich, Warszawa 1994
[współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria wolności w kulturach słowiańskich, Warszawa 1995
[współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz głupca i szaleńca w kulturach słowiańskich, Warszawa 1996
[współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz domu w kulturach słowiańskich, Warszawa 1997
[współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz kapłana, wodza, króla w kulturach
słowiańskich, Warszawa 1998
[współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz zdrajcy i szpiega w kulturach słowiańskich, Warszawa 1999
Kazimierz Feleszko
Składnia genetiwu i wyrażeń przyimkowych z genetiwem w języku serbsko-chorwackim, Wrocław 1970
[współaut., z A. Koseskim] Polityka kulturalna Socjalistycznej Republiki Jugosławii. Wybór dokumentów, Warszawa 1972
[współred., z J. Reychmannem i Z. Stieberem] Bałkanistyka polska. Materiały
posiedzeń naukowych Komisji Bałkanistycznej przy Komitecie Słowianoznawstwa PAN w latach 1972-1973, Wrocław 1973
Funkcje form kategorii liczby w polskiej grupie imiennej, Warszawa 1980
[współaut., z V. Koseską i J. Sawicką], Zagadnienia predykacji imiennej w językach południowosłowiańskich, Wrocław 1981
[współred., z E. Smułkową] Problemy językoznawstwa konfrontatywnego, Warszawa 1988
[współred., z J. Molasem] Bukowina. Wspólnota kultur i języków, Warszawa
1992
[współred., z J. Molasem i W. Strutyńskim] Bukowina. Blaski i cienie „Europy
w miniaturze”, Warszawa 1995
Značenja i sintaksa srpskohrvatskog genitiva, Beograd – Novi Sad 1995
[red.] Słownik języka Kamczadałów // Slovar~ itel~menskogo zyka. Ze
zbiorów Benedykta Dybowskiego, Warszawa 1998
[red.] Bukowina po stronie dialogu, Sejny 1999
[red.] O Bukowinie. Razem czy oddzielnie?, Warszawa 2000
Bukowina, moja miłość [wyd. pośmiertne], t. 1, red. A. Żor, Warszawa 2002;
t. 2, red. nauk. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa 2002
314
Józef Gołąbek
Ivo Vojnović – dramaturg jugosłowiański, Lwów 1932
Łużyce. Kraj i ludzie, Warszawa 1936
Literatura serbsko-łużycka, Katowice 1938
Car Maksymilian (Widowisko ludowe na Rusi), Kraków 1938
Joanna Goszczyńska
Mit Janosika w folklorze i literaturze słowackiej XIX wieku, Warszawa 2001
[red.] Problemy tożsamości kulturowej w krajach słowiańskich (Jej formy
i przemiany), Warszawa 2003
Mýtus o Jánošíkovi vo folklóre a slovenskej literatúre 19. storočia, Bratislava
2003
i przemiany) 2, Warszawa 2004
Sławni i zapomniani. Studia z literatury czeskiej i słowackiej, Warszawa 2004
i przemiany) 3, Warszawa 2005
Zbigniew Greń
Nowy Testament cieszyński i Prorocy cieszyńscy. Analiza językowa staroczeskiego przekładu, Wrocław 1987
Semantyka i składnia czasowników oznaczających akty mowy w języku polskim
i czeskim, Warszawa 1994
[współred., z V. Koseską-Toszewą] Semantyka a konfrontacja językowa, t. 2,
Warszawa 1999
Śląsk Cieszyński. Dziedzictwo językowe, Warszawa 2000
Tradycja i współczesność w językowym i kulturowym obrazie świata na Śląsku
Cieszyńskim, Warszawa 2004
Maria Jeżowa
Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii w świetle nazw miejscowych i osobowych, cz. I, Wrocław 1961, cz. II, Wrocław 1962
Sufiks -ika w językach słowiańskich, Wrocław 1975
Z problemów tak zwanej trzeciej palatalizacji tylnojęzykowych w językach słowiańskich, Wrocław 1968
315
Joanna Królak
Hus na trybunie. Tradycje narodowe w czeskiej powieści historycznej okresu
realizmu historycznego, Warszawa 2004
Józef Magnuszewski
Stosunki literackie polsko-czeskie w końcu XIX i na początku XX wieku, Wrocław 1951
Mickiewicz wśród Słowaków, Warszawa 1956
[wstęp, wybór, komentarz] Czeska i słowacka pieśń ludowa, Wrocław 1960
[red.] Prace na V Międzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii 1963 2, Nauka
o literaturze, Warszawa 1963
[wstęp, wybór, przekład, komentarz] Ludowe pieśni, bajki i podania Łużyczan,
Wrocław 1965
Frantowe prawa (rekonstrukcja tekstu staropolskiego na podstawie unikatu
staroczeskiego z 1519, słowniczek, komentarz i studium o zabytku), Warszawa 1968
[wstęp, komentarz] Ivan Mažuranić, „Śmierć Smail-agi Czengicia”, Wrocław
1972
[współred., z H. Orzechowską] Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII Międzynarodowemu Zjazdowi Slawistów w Warszawie, Warszawa 1973
Historia literatury czeskiej. Zarys, Wrocław 1973
[współaut., red.] Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich, Warszawa 1973
Tropami folkloru i literatury. Studia slawistyczne, Warszawa 1983
[współred., z J. Wierzbickim] Literatura polska a literatury słowiańskie. Studia, Warszawa 1986
[red.] Literackie i folklorystyczne sondaże, Warszawa 1989
Literatura czeska, Literatura słowacka, Literatura łużycka, [w:] Dzieje literatur
europejskich, t. 3, cz. 1, Warszawa 1989
Literatura polska w kręgu literatur słowiańskich, Wrocław 1993
Słowiańszczyzna zachodnia i południowa. Studia i szkice literackie, Warszawa
1995
Peryfrastyczne konstrukcje predykatywne z parafrazą przymiotnikową (na materiale polskim, serbsko-chorwackim i macedońskim), Wrocław 1983
Językowa kategoria żywotności w polszczyźnie i słowiańszczyźnie, na tle innych języków świata. Próba ujęcia typologicznego, Wrocław 1990
316
[współaut., z J. Sawicką] Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993
[współred., z K. Wrocławskim] Folia Philologica Macedono-Polonica, t. 5,
Warszawa 2000
Hanna Orzechowska
Orzeczeniowe formacje odsłowne w językach południowosłowiańskich, Wrocław 1966
Podwajanie dopełnień w historii bułgarskiego języka literackiego, Warszawa
1973
[red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich I, Warszawa 1976
Procesy bałkanizacji i slawizacji bułgarskiego języka literackiego XVII-XIX
wieku w świetle użycia klitycznych form zaimków, Warszawa 1976
O jeziku Dalmatinove Biblije, Ljubljana 1978
[red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, II, Warszawa
1980
[red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, IV, Warszawa
1984
Studia bałkanistyczne, słowenistyczne i porównawcze z językoznawstwa słowiańskiego, Wrocław 1985
[współred., z M. Basajem] Prekursorzy słowiańskiego językoznawstwa porównawczego (do końca XVIII w.), Wrocław 1987
[red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, V, Warszawa
1990
Patrycjusz Pająk
Kategoria rozpadu w chorwackiej prozie awangardowej, Warszawa 2003
Włodzimierz Pianka
Toponomastikata na Ohridsko-prespanskiot bazen, Skopje 1970
Uqebnik po polski jazik – gramatika so vebi i reqnik, Skopje 1971
Macedońskie imiona osobowe kotliny Azot, Warszawa 1975
[red.] Z problematyki czasownika słowiańskiego, Katowice 1983
[red. ] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich III, Warszawa
1983
[współaut., z Z. Topolińską i B. Vidoeskim] Słownik macedońsko-polski i polsko-macedoński, Warszawa – Skopje 1990
317
Gramatyka konfrontatywna języków słowiańskich z komentarzami historycznymi (jako 1. tom pracy: W. Pianka, E. Tokarz, Gramatyka konfrontatywna
języków słowiańskich, t. I, Katowice 2000
Cezar Piernikarski
Typy opozycji aspektowych czasownika polskiego na tle słowiańskim, Wrocław
1969
Czasowniki z prefiksem po- w języku polskim i czeskim na tle rodzajów akcji
w językach słowiańskich, Warszawa 1975
Struktura syntaktycznych grup homogenicznych (w zestawieniu z niektórymi
typami grup heterogenicznych), Wrocław 1990
Joanna Rapacka
[współaut., z T. Garnysz-Kozłowską] Polska literatura współczesna. Wybór
tekstów dla cudzoziemców, Warszawa 1971
„Osman” Ivana Gundulicia. Bunt świata przedstawionego, Wrocław 1975
Rzeczpospolita Dubrownicka, Warszawa 1977
[współaut., z J. Wierzbickim] Poezja serbska i chorwacka XIX i XX wieku.
Wybór tekstów do ćwiczeń z najnowszych literatur serbskiej i chorwackiej,
Warszawa 1981
Złoty wiek sielanki chorwackiej. Studia z dziejów dubrownickiej literatury pastoralnej, Warszawa 1984
[wybór, wstęp, oprac.] Dubrownicka poezja miłosna, Warszawa 1989
O literaturze chorwackiej [antologia i bibliografia], Zagreb 1991
Dawna literatura serbska i dawna literatura chorwacka. Zarys dziejów, Warszawa 1993
Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Warszawa
1995
Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa 1997
Leksikon hrvatskih tradicija, Zagreb 2002
Śródziemnomorze. Europa Środkowa. Bałkany. Studia z literatur południowosłowiańskich [wydanie pośmiertne], red. M. Dąbrowska-Partyka, Kraków
2002
Danuta Rytel-Kuc
[współaut., z M. Basajem] Słownik frazeologiczny czesko-polski, Katowice 1981
Niemieckie passivum i man-Sätze a ich przekłady w języku czeskim i polskim,
Wrocław 1990
318
[red.] Walencja czasownika a problemy leksykografii dwujęzycznej, Warszawa
1991
[współred., z V. Koseską-Toszewą] Semantyka a konfrontacja językowa, t. 1,
Warszawa 1996
[współaut., z U. Engelem i in.] Deutsch-polnische kontrastive Grammatik, t. 1-2, Heidelberg 1999, Warszawa 2000
Ewa Siatkowska
Stylistyczne funkcje słownictwa „Dialogu mistrza Polikarpa ze Śmiercią”
i „Rozmlauvání člověka se smrtí”, Warszawa 1964
[współaut., z J. Siatkowskim] Wybór tekstów staroczeskich, Warszawa 1967;
wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Warszawa 1988
Zachodniosłowiańskie zawołania na zwierzęta. Stan obecny, funkcje historyczne, stosunek do systemu językowego, Warszawa 1976
[współaut., z Z. Kłosem i D. Rzymską] Indeks a tergo do dolnołużyckiego
słownika Arnoszta Muki, Warszawa 1988
[red.] Indeks czasowników prefiksalnych w słowniku Arnoszta Muki, Warszawa
1990
[red. nauk.] Wybór haseł z dolnołużyckiego słownika Jana Chojnana (1650),
Warszawa 1991 (wersja polsko-niemiecka)
[red. nauk., współaut. z A. Gordziejewskim, A. Sieczkowskim, S. Borawskim,
R. Michalikiem] Wybór tekstów zachodniosłowiańskich w ujęciu porównawczym, Warszawa 1991
Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa 1992
[współred., z J. Malinkiem, M. Völklem i S. Marciniakiem] Łużyczanie – słowiański naród w Niemczech, Warszawa 1994
[współred., z J. Molasem] Sprawy łużyckie w ich słowiańskich kontekstach
(materiały z sesji młodych sorabistów), Warszawa 1996
[współred., z M. Derlatką] Ciężar bytu. Ćežkosć byća, Warszawa 2000
Studia łużycoznawcze, Warszawa 2000
[współaut., z S. Wölke, Z. Kłosem i J. Molasem] Słownik górnołużycko-polski,
Warszawa 2000
[współaut., z T. Meškankiem] O języku Łużyczan prawie wszystko, Warszawa
2001
Czeszczyzna widziana z boku, Warszawa 2003
Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa 2004
„Zeszyty Łużyckie”: red. nacz. 1990-2003 (nr I-XXXVI) i red. 21 tomów (I-XVI, XVIII, XXI-XXIII, XXVII, XXXII/XXXIII)
319
Janusz Siatkowski
Słownictwo Warmii i Mazur, I: Budownictwo i obróbka drewna, Wrocław 1958
Dialekt czeski okolic Kudowy, cz. I: Fonetyka – Słowotwórstwo, Wrocław 1962
Dialekt czeski okolic Kudowy, cz. II: Fleksja – Słownictwo – Teksty, Wrocław
1962
[współaut.] Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, Tom wstępny, Wrocław 1964
Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. I: 1. Grupy trat, tlat; 2. h zamiast
g; 3. Spółgłoski twarde przed i, e, Wrocław 1965
[współaut., z E. Siatkowską] Wybór tekstów staroczeskich, Warszawa 1967;
wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Warszawa 1988
Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. II: 4. Formy beznosówkowe;
5. Formy nieprzegłoszone, Wrocław 1970
[red. odpow.] VII Międzynarodowy Kongres Slawistów. Warszawa 21-27 VIII
1973. Streszczenia referatów i komunikatów, Warszawa 1973
[współred., z A. Obrębską-Jabłońską i H. Popowską-Taborską] Z. Stieber,
Świat językowy Słowian, Warszawa 1974
Kategorie werbalne w języku polskim i bułgarskim. Materiały na konferencję
naukową polsko-bułgarską w Warszawie 23-25 XI 1977, Warszawa 1977
[współred., ze S. Glinką i A. Obrębską-Jabłońską] Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. I, Wrocław 1980
Trzynaście wieków Bułgarii. Materiały polsko-bułgarskiej sesji naukowej, Warszawa 28-30 X 1981, Wrocław 1983
Gesta Romanorum linguae polonicae (1543) cum fontibus latinis et bohemicis,
adiuvante R. Olesch nunc iterum edidit J. Siatkowski, Köln – Wien 1986
[przew. komit. red.] J. N. Baudouin de Courtenay, Dzieła wybrane, Warszawa,
t. III (1989), IV (1990)
[współred., z I. Dolińskim] Słowiańsko-niesłowiańskie kontakty językowe, Warszawa 1992
[współred., z J. Maćkiewicz] Język a kultura, t. VII: Kontakty języka polskiego
z innymi językami na tle kontaktów kulturowych, Wrocław 1992
[współaut., z M. Basajem] Słownik czesko-polski. Česko-polský slovník, Warszawa-Praha 1991
Slawizmy w utworach śląskich Horsta Bienka, Warszawa 1995
Czesko-polskie kontakty językowe, Warszawa 1996
[współred.] XII Międzynarodowy Kongres Slawistów. Kraków 27 VIII – 2 IX
1998. Streszczenia referatów i komunikatów. Językoznawstwo, Warszawa
1998
Slawismen in den schlesischen Romanen von Horst Bieniek, München 2000
320
[współaut., z M. Basajem] Słownik czesko-polski. Drugie, uaktualnione wydanie. Česko-polský slovník. Druhé, aktualizované vydání, Warszawa 2002
Studia nad wpływami obcymi w Ogólnosłowiańskim atlasie językowym, Warszawa 2004
Obwekarpatski$i dialektologiqeski$i atlas – Karpacki atlas dialektologiczny – członek Międzynarodowego Komitetu Redakcyjnego: Voprosnik, Moskwa 1981, Vstupitel~ny$i vypusk, Skopie 1987 (druk 1988),
t. I (Kiszyniew 1989), t. II (Moskwa 1988, wyd. 2, popr. 1994), t. III
(Warszawa 1991, też członek zespołu redakcyjnego tomu), t. IV (Lwów
1993), t. V (Bratislava 1997), t. VI (Budapest 2001), w druku: t. VII
(Beograd)
Obweslavnski$i lingvistiqeski$i atlas – Ogólnosłowiański atlas językowy – członek Międzynarodowego Komitetu Redakcyjnego: seria fonetyczno-morfologiczna: t. I (Belgrad 1988), t. IIa (Moskwa 1990), t. IIb
(Warszawa 1990, też czł. zespołu red. tomu), t. III (Warszawa 1994, też
czł. zespołu red. tomu). t. IVb (Skopie 2003); seria leksykalno-słowotwórcza: t. II (Warszawa 2000, też czł. zespołu red. tomu), t. III (Mińsk
2000), t. VIII (Warszawa 2003, też czł. zespołu red. tomu)
Andrzej Sieczkowski
Krótka gramatyka języka górnołużyckiego, Kraków 1938
Struktura słowotwórcza przymiotników czeskich i polskich, Wrocław 1957
[red. nauk., współaut. z E. Siatkowską, A. Gordziejewskim, S. Borawskim,
R. Michalikiem] Wybór tekstów zachodniosłowiańskich w ujęciu porównawczym, Warszawa 1991
Stanisław Słoński
Die Übertragung der griechischen Nebensatzkonstruktionen in den altbulgarischen Sprachdenkmälern, Kirchhain N.-L. 1908
Wybór tekstów starosłowiańskich (starobułgarskich), Lwów 1926; wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Warszawa 1952
[oprac.] Dzieje i najstarsze zabytki języka polskiego, Warszawa 1930
[oprac. i słownik] Psałterz puławski, 1934
Historia języka polskiego w zarysie, Lwów-Warszawa 1934; wyd. 2 zrewidowane, Warszawa 1953
Index verborum do Euchologium Sinaiticum, Warszawa 1934
[edycja, oprac. jęz.] Psałterz wolfenbüttelski, 1934
Funkcje prefiksów werbalnych w języku starosłowiańskim (starobułgarskim),
Warszawa 1937
Słownik polskich błędów językowych, Warszawa 1947
321
O języku Jana Kochanowskiego, Warszawa 1949
Gramatyka języka starosłowiańskiego (starobułgarskiego), Warszawa 1950
Danuta Sosnowska
[oprac.] Dzikie nasze położenie. Wybór listów romantycznych, Warszawa 1995
Seweryn Goszczyński. Biografia duchowa, Wrocław 2000
Zdzisław Stieber
Izoglosy gwarowe na obszarze dawnych województw Łęczyckiego i Sieradzkiego,
Kraków 1933
Geneza gwar laskich, Kraków 1934
Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich, Kraków 1934
Krótka gramatyka języka górnołużyckiego, Kraków 1938
Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych, Kraków 1938
Toponomastyka Łemkowszczyzny, cz. I: Nazwy miejscowości, Łódź 1948
Toponomastyka Łemkowszczyzny, cz. I: Nazwy terenowe, Łódź 1949
Rozwój fonologiczny języka polskiego, wyd. 1, Warszawa 1952; wyd. 2, Warszawa 1958 (z niewielkimi zmianami); wyd. 3, Warszawa 1962; wyd. 4 rozszerzone, Warszawa 1966 (Historyczna i współczesna..., por. niżej)
Atlas językowy dawnej Łemkowszczyzny, z. 1-8, Łódź 1956-1964
Zarys dialektologii języków zachodnio-słowiańskich z wyborem tekstów gwarowych, Warszawa 1956
[współaut., z T. Lehrem-Spławińskim] Gramatyka historyczna języka czeskiego, cz. I: Wstęp. Fonetyka historyczna. Dialektologia, Warszawa 1957
[kier. nauk.] Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. wstępny,
z. I-VI, suplement do z. I-VI, Wrocław 1964-1969
Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966 [Stanowi
wyd. 4 rozszerzone Rozwoju fonologicznego języka polskiego..., rozszerzone o cz. 2 pt. Zarys współczesnej polszczyzny kulturalnej ]
[red. nauk.] B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej,
t. I-VII, Wrocław 1967-1976
[red., t. III z W. Kowalenką i G. Labudą, od t. IV – z G. Labudą] Słownik
starożytności słowiańskich, t. III-VII, Wrocław 1967-1981
[red.] Slawisch-deutsche Wechselbeziehungen in Sprache, Literatur und Kultur,
Berlin 1969
Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, cz. I: Fonologia, wyd.
1, Warszawa 1969; wyd. 2, Warszawa 1979 [wraz z cz. II, z. 1: Fleksja
imienna i z. 2: Fleksja werbalna]
322
Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, cz. II, z. 1: Fleksja imienna, wyd. 1, Warszawa 1971; wyd. 2, Warszawa 1979 [wraz z cz. I: Fonologia i cz. II, z. 2: Fleksja werbalna]
Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, cz. II, z. 2: Fleksja werbalna, wyd. 1, Warszawa 1973; wyd. 2, Warszawa 1979 [wraz z cz. I:
Fonologia i cz. II, z. 1: Fleksja imienna]
Świat językowy Słowian, Warszawa 1974
[red. nauk. i konsultant] Atlas gwar bojkowskich, t. I-IV, Wrocław 1980
Dialekt Łemków. Fonetyka i fonologia, Wrocław 1982
Grażyna Szwat-Gyłybowa
W kręgu bułgarskiej groteski. O twórczości Jordana Radiczkowa, Warszawa
1991
[współred., z A. Z. Makowieckim] Kultura, język, komunikacja. Problemy globalizacji i kultur narodowych, Warszawa 2001
Jerzy Śliziński
[oprac. i wstęp] Rękopisy Braci Czeskich, Wrocław 1958
Z działalności literackiej Braci Czeskich w Polsce (XVI-XVII w.), Wrocław
1959
Ze stosunków literackich czesko-kaszubskich, Gdańsk 1959
Z kaszubskiej i słowiańskiej literatury ludowej, Wrocław 1965
Polsko-łużyckie stosunki literackie, Wrocław 1970
[red.] Polsko-jugosłowiańskie stosunki literackie, Wrocław 1972
Lenartowicz wśród Słowian zachodnich, Kraków 1972
[red.] Literatury słowiańskie o drugiej wojnie światowej, t. 1-2, Wrocław 1973
[red.] Stosunki literackie polsko-czeskie i polsko-słowackie, 1890-1939, Wrocław 1978
Jan III Sobieski w literaturze narodów Europy, Warszawa 1979
Tadeusz Kościuszko w literaturze narodów Europy i Stanów Zjednoczonych
Ameryki Północnej, Warszawa 1981
Bracia Grimm i folklor narodów słowiańskich, [wyd. pośmiertne], Wrocław
1989
Jan Amos Komenský v encyklopediích slovanských národů, Praha 1990
Polsko-łużyckie stosunki literackie, Wrocław 1970
323
Jan Wierzbicki
Ivo Andrić, Warszawa 1965
[współaut., z U. Radnoviciem, J. Chlabiczem], Mały słownik serbsko-chorwacko-polski i polsko-serbsko-chorwacki, wyd. 1, Warszawa 1966, wyd. 2,
1980, wyd. 3, 1985, wyd. 4, 1989, wyd. 5, 1991
Z dziejów chorwacko-polskich stosunków literackich w XIX wieku, Wrocław
1970
[współaut.] Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich, Warszawa 1973
Miroslav Krleža, Warszawa 1975
Miroslav Krleža, Zagreb 1980
[współaut., z J. Rapacką] Poezja serbska i chorwacka XIX i XX wieku. Wybór tekstów do ćwiczeń z najnowszych literatur serbskiej i chorwackiej,
Warszawa 1981
[współred., z J. Magnuszewskim] Literatura polska a literatury słowiańskie.
Studia, Warszawa 1986
[współred., z T. Dąbek-Wirgową] Kategorie peryferii i centrum w kształtowaniu się kultur narodowych, Warszawa 1986
Pożegnanie z Jugosławią. Szkice i portrety literackie, Warszawa 1992
Razgovor o književnosti kao kategorija recepcije i pitanja književnoistorijskog
procesa, Beograd 2003
[współred., wstęp, tłum.] Samowiły i pasterze. Bajki z Socjalistycznej Republiki Macedonii, Warszawa 1981
Makedonskiot naroden raskauvaq Dimo Stenkoski, t. 1 Folkloristiqka monografija, Skopje 1979; t. 2 Tekstovi, Skopje 1984
[współaut., z B. Bartnicką i in.] Uczymy się polskiego. Podręcznik języka polskiego dla cudzoziemców, t. I Teksty; t. II Komentarz językowy i ćwiczenia, Warszawa 1984 (wersja angielska: We Learn Polish. An Elementary
Course, ed. I, Warszawa 1994; francuska: Nous apprenons le polonais,
ed. Ie , Warszawa 1995; holenderska: Wij leren Pools, Vlijmen 1995; niemiecka: Wir lernen Polnisch; rosyjska: My uqim pol~ski$i, Warszawa
1999; włoska: Impariamo il polacco, I-II, Warszawa 1991; niektóre do
roku 2005 wznawiane kilkakrotnie, tu nieuwzględnione)
[wybór, tłum., oprac. i wstęp] O Bogu, jego sługach i diabelskich sztuczkach.
Setnik legend Południowej Słowiańszczyzny, Warszawa 1985
List z Nieba czyli Epistoła o niedzieli, Warszawa 1991
[red., tłum.] Bajki z Jugosławii. Rządca losu, Warszawa 1991
324
[współaut., z T. Vražinovskim] Sporedbena monografija na makedonskoto
selo Jablanica i polskoto selo Pjentki-Grenzki, t. 3 Mitski predanija, Skopje 1992
[wybór, opracowanie, wstęp] Adam Mickiewicz, Oda do młodości w przekładach na języki słowiańskie, Warszawa 1998
[red.] Folklorystyki słowiańskie (w latach 1994-1998). Bibliografia podręczna
ważniejszych pozycji, Warszawa 1998 (publikacja na prawach rękopisu)
[współred., z J. Mindak] Folia Philologica Macedono-Polonica, t. 5, Warszawa
2000
[współaut., z A. Zadrożyńską, T. Vražinovskim] Ludowe obrzędy i podania.
Etnograficzne i folklorystyczne studia porównawcze wsi polskiej i macedońskiej, Warszawa 2002
[red. nauk., współoprac., z M. Bogusławską i N. Różyckim] Polacy w Bośni –
Polacy o Bośni. Przewodnik bibliograficzny z komentarzami, Warszawa
2003

Z historii slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim

Transkrypt

Podobne dokumenty

MIĘDZYNARODOWA WYMIANA STUDENTÓW I DOKTORANTÓW

wytrzymałość materiałów - Zakład Wytrzymałości Materiałów i

z językiem obcym