18.2.3. Metody i formy zajęć socjoterapeutycznych

Anita Majchrowska
18.2. Elementy socjoterapii w praktyce pielęgniarskiej
18.2.3. Metody i formy zajęć
socjoterapeutycznych
Socjoterapia nakierowana na pacjenta to wszelkie działania maSocjoterapia
nakierowana jące na celu pobudzenie jego aktywności życiowej, przywrócenie
na pacjenta wiary we własne siły i poczucia przynależności do grupy.
Socjoterapia oddziałuje dodatnio na psychikę pacjenta, odwraca uwagę od choroby, dostarcza pozytywnych bodźców, a tym samym wspomaga proces leczenia. Choroba somatyczna często sprzyja
tworzeniu postaw egocentrycznych, bowiem organizm mobilizuje
wszystkie siły fizyczne i psychiczne, uruchamiając różne mechanizmy obronne. Zmienia się hierarchia potrzeb. Potrzeby psychiczne człowieka (rozwoju, samorealizacji) stają się wtórne, wobec
potrzeb pierwotnych, tj. troski o własne zdrowie i życie. Choroba
obciąża psychikę, co może powodować wystąpienie wtórnych zaburzeń w czynnościach organicznych. Rozwiązaniem jest zmiana
postawy z egocentrycznej na socjo- czy kulturocentryczną, a więc
zajęcie pacjentów czymś, co wzbogaciłoby ich przeżycia, zmieniło
przedmiot uwagi, dostarczyło miłych wrażeń (Zalewska-Kuśnierz
1986). Zajęcia socjoterapeutyczne sprzyjają lub wyciszają przykre
stany emocjonalne, a dodatkowo mogą być sposobem na obniżenie
poziomu lęku (Dragan, Oleksy 2005), jaki zazwyczaj towarzyszy
chorobie. W obszarze socjoterapii mieszczą się w zasadzie wszystkie formy organizacji czasu wolnego, jakie można zaproponować
choremu w szpitalu, uwzględniając jego osobiste preferencje.
Mogą to być na przykład:
Formy zajęć
socjoterapeutycznych
• wspólne oglądanie programów telewizyjnych, filmów, słuchanie programów radiowych;
• terapia przez sztuki plastyczne: malowanie, rysowanie, rzeźbienie, projektowanie, spotkania z twórcami i ich sztuką;
• gra na instrumentach, słuchanie nagrań muzycznych, uczestnictwo w koncertach;
• roboty ręczne: roboty na drutach, szydełkowanie, haftowanie,
szycie, roboty stolarskie;
• prace w ogrodzie: uprawianie warzyw, kwiatów, układanie bukietów;
• gry towarzyskie: zręcznościowe, intelektualne;
• czytanie książek – cicho (indywidualnie) i na głos, sztuk teatralnych z podziałem na role, poezji; przygotowywanie
przedstawień, spotkania z literatami, poetami;
• własna twórczość literacka: pisanie poezji, wspomnień;
• zajęcia kulinarne;
• zajęcia indywidualne pacjentów (Bohusz-Dobosz 1993).
Nie zawsze jednak aktywność społeczna pacjenta jest wystarczającym lekiem na stres i frustracje wywołane chorobą. Wielu z nich boryka się z poczuciem krzywdy i trudnymi pytaniami o sens ich choroby
686
Tom I
Rozdział 18
Postępowanie pielęgniarskie w wybranych zaburzeniach psychospołecznych
i cierpienia. Pomocna w takiej sytuacji jest prowadzona jednocześnie
z socjoterapią – logoterapia, tj. „leczenie ducha”. Logoterapia stara się
nadać życiu pacjenta nowy sens, poprzez reorganizację i rozszerzanie
jego systemu wartości. Wartości nadają sens ludzkiemu istnieniu, ale
człowiek chory ma ograniczone możliwości ich realizacji. Frankl, twórca logoterapii, twierdzi, iż człowiek spełnia się, stawiając czoła coraz to
nowym zadaniom i trudnościom, które są zarówno wynikiem własnej
aktywności, jak też i zrządzenia losu (np. choroba). W trakcie logoterapii człowiek powinien na nowo poznać, odczytać samego siebie,
zrozumieć sens swojej sytuacji wraz z trudnościami, jakich w niej doświadcza. Pomocne jest tutaj odwołanie się do wartości transcendentnych, absolutnych, do Boga. Wiara umożliwia bowiem dostrzeżenie
w każdej egzystencji znaczenia i wartości, co staje się równoznaczne
z odnalezieniem sensu życia (Grzesiuk 2000). Głęboka wiara pozwala
nadać cierpieniu wartość autoteliczną. Jest to wartość pozamaterialna,
zwiększająca szansę wewnętrznego wzbogacenia człowieka, kształtowania własnej osobowości (wytrwałość, odwaga, silna wola) (Kawczyńska-Butrym 1998). Poprzez cierpienie człowiek zbliża się do Boga
– i to jest rekompensatą doznawanych krzywd. W każdym szpitalu
pacjent powinien mieć zapewniony kontakt z kapłanem oraz miejsce
do spokojnej modlitwy. Omówiona powyżej logoterapia jest jedną
z form oddziaływania terapeutycznego, które mieszczą się w pojęciu kulturoterapii.
Kulturoterapia jest jednym z działań ukierunkowanych na
człowieka i jego środowisko, podejmowanych w celu przywrócenia lub potęgowania zdrowia i zmierzających do poprawy jakości
życia, a jej swoistość polega na tym, że do osiągnięcia tego celu
wykorzystuje określone wytwory kultury, przede wszystkim sztukę” – tak tę szczególną formę terapeutyczną definiuje1 Wita Szulc.
To działalność praktyczna, która ma na celu wspomaganie procesu
przywracania zdrowia i jego potęgowania poprzez oddziaływanie
na pacjenta wytworami kultury symbolicznej, przede wszystkim
sztuką.
Kulturoterapia, niezależnie od formy, w jakiej jest realizowana
w instytucji leczniczej, powinna pełnić następujące funkcje:
• adaptacyjną – przygotowującą do życia w nowej roli i sytuacji
pacjenta;
• psychoterapeutyczną – polegającą na niwelowaniu poziomu
lęku spowodowanego chorobą, osamotnieniem, ułatwiającą
werbalizowanie własnych przeżyć;
• wychowawczą – przez przekazywanie wzorów osobowych,
kształtowanie pozytywnych postaw pacjenta wobec choroby
lub dysfunkcji;
Logoterapia
Definicja kulturoterapii
wg Wity Szulc
Funkcje kulturoterapii
1 Informacje dotyczące kulturoterapii przygotowano w znacznej miezrze w oparciu o cenne publikacje Wity Szulc: „Kulturoterapia” oraz „Sztuka i terapia” (dokładny adres bibliograficzny podano w piśmiennictwie).
Część II
687
Anita Majchrowska
18.2. Elementy socjoterapii w praktyce pielęgniarskiej
• integracyjną – przez ułatwianie nawiązywania kontaktów społecznych;
• poznawczą – przez dostarczanie wielu nowych informacji,
które pozwolą choremu obiektywnie spojrzeć na własną chorobę;
• rozwojową – przez umożliwianie i wspomaganie rozwoju osoby;
• kompensacyjną – przez ułatwianie realizacji zastępczych celów życiowych;
• stymulacyjną – przez pobudzanie do aktywności życiowej;
• rekreacyjno-ludyczną – przez organizowanie rozrywki i zajęć
rekreacyjnych;
• readaptacyjną – przez przygotowanie do powrotu do życia
w społeczeństwie (Szulc 1994).
W zależności od tego, jaki wytwór wykorzystujemy jako narzędzie w realizacji działań terapeutycznych, możemy wyróżnić następujące formy kulturoterapii:
• Arteterapia – oddziaływanie za pomocą sztuki.
Formy kulturoterapii
• Biblioterapia – terapia za pomocą odpowiednio dobranej lektury.
• Choreoterapia – lecznicze oddziaływanie tańca.
• Chromoterapia – leczenie barwami, kolorami.
• Dramatoterapia, psychodrama – terapia poprzez przygotowywanie spektakli teatralnych i udział w nich.
• Estetoterapia – terapia przez kontakt z pięknym otoczeniem.
• Ludoterapia – terapia zabawą.
• Muzykoterapia – terapia przez muzykę (słuchanie i uprawianie).
• Poezjoterapia – leczenie przez poezję (słuchanie, czytanie,
pisanie wierszy).
• Silwoterapia i talassoterapia – terapia wykorzystująca lecznicze
oddziaływanie lasu i morza (zmysłowy kontakt z naturą).
• Terapia zajęciowa, ergoterapia – terapia poprzez wykonywanie
różnych zajęć – tkactwo, modelarstwo, rzeźbiarstwo itp.
Arteterapia
688
Arteterapia jako metoda lecznicza jest formą psychoterapii, a ta
w ogólnym rozumieniu ma na celu doprowadzenie do zmian pozwalających na usunięcie lub zmniejszenie nasilenia objawów chorobowych. Wykorzystuje ona znane od starożytności terapeutyczne
oddziaływanie sztuki. W szerszym ujęciu w jej zakresie mieści się
w zasadzie większość wymienionych wyżej form kulturoterapeutycznych: muzykoterapia, bibioterapia, choreoterapia, oddziaływanie za pomocą malarstwa, rzeźby itp.
Węższe jej ujęcie (znacznie częściej używane) oznacza wykorzystywanie technik plastycznych i ich wytworów w diagnozowaniu
i terapii. Terminem tym określa się również spontaniczną twórczość
chorych w procesie terapeutycznym, którzy tworzą określone wyTom I