1 Robert Boroch: Przeciw memetyce. „Hybris”. 2011. Nr 12, s. 62

Robert Boroch: Przeciw memetyce. „Hybris”. 2011. Nr 12, s. 62-99.
Konspekt
1. Wprowadzenie kategorii „memu” => „powstanie” memetyki => memetyka jako nauka
(posiadająca konkretną metodologię badawczą i określony przedmiot badań – ewolucję kultury;
akcent jest kładziony na komunikacyjne walory ewolucji: a) komunikacja interkulturowa; czy b)
komunikacja kulturowa)
Badacze zachodni: Dawkins, Blackmore, Dennet
„Journal of Memetics…” – zamknięty w roku 2005
Badacze polscy: Wężowicz-Ziółkowska, Borkowski, Nowak
„Teksty z ulicy. Zeszyty Memetyczne”
Antologia: Infosfera. Memetyczne koncepcje kultury i komunikacji (2009)
2. Rozumienie memu.
1. Dawkins;
2. Blackmore;
3. Borkowski i Nowak.
3.1. Zarzuty wobec Nowaka i Borkowskiego, którzy przyjmują wieloznaczne i niespójne rozumienie
memu, nie komentują definicji mnemu (Semon) i nie odwołują się do definicji bitu i shannona (i z
tego właśnie, między innymi, powodu nie wyjaśniają, czym jest informacja memiczna).
3. Memetyka – zarzuty.
3.1. Zarzuty ogólne:
1. Naukowy eklektyzm, metodologiczna niespójność teorii.
2. Niedoprecyzowanie terminologiczne: kultura, mem, (abstrakcyjna) informacja memiczna.
3.2. Zarzuty szczegółowe:
1. Brak deklaracji, która teoria ewolucji jest uwzględniana.
Czy jest to ewolucja Darwinowska, czy Lamarckowska?
1.1. Jeżeli memetyka uwzględnia Darwinowską teorię ewolucji, to musi zgodzić się na istnienie sił
rządzących zmianami w kulturze.
Jakie byłyby to siły? (s. 71)
2. Stanowisko memetyki w sprawie zmienności i stałości w kulturze.
Skoro memetyka uwzględnia teorię ewolucji (którejkolwiek) kulturowej, to interesuje ją to,
co w kulturze jest zmienne. Jednak kulturowa zmienność okazuje się stałością, ponieważ:
„Zmienność sama w sobie jest (…) procesem pewnym, a więc stałym, bo zawsze obecnym,
pozwalającym na transmisję stałych elementów informacji, które posiadają właściwość
łączliwości, zaś to z kolei umożliwia wchodzenie w konkretne relacje ℝ z innymi podobnymi
obiektami” (s. 9).
Zdaniem memetyki, można obserwować to, co zmienne i to, co stałe, właśnie w jednostce
mem, który jest nośnikiem jakiegoś cargo, ponieważ to właśnie cargo, w swojej strukturze,
musi posiadać takie elementy, które umożliwiają i stałość i zmienność jednocześnie; w jaki
sposób jest to możliwe?
3. Analogia memu do genu.
1
Jeżeli wprowadza się analogię: mem i gen (Borkowski i Nowak, zob. np. tabela na s. 71), to w
konsekwencji mem musi być nośnikiem jakiegoś cargo (tak jak gen jest nośnikiem DNA). Takie
cargo „…jako nośnik informacji, musi posiadać właściwości statyczne (stałe)i właściwości
dynamiczne (zmienne) oraz zdolność replikacji” (s. 72). Problem polega jednak na tym, że
mem i cargo są bytami abstrakcyjnymi, więc nie można pokazać zmian w ich strukturze.
3.1. Jeżeli nośnikami informacji memicznej są byty biologiczne i nie-biologiczne (materialne i
abstrakcyjne) jednocześnie, to uniemożliwia to falsyfikowalność teorii, czyli eliminuje ją jako
naukową (s. 83)
4. Brak wyjaśnienia, w jaki sposób informacja memiczna jest odbierana przez umysł.
Nieprawda, że tylko postrzeganie za pomocą zmysłów powoduje atak struktur memowych.
4.1. Nieuwzględnienie procesów poznania rozumowego w procesie „odbierania” memów przez
człowieka:
1) potencjalna możliwość wnioskowania dedukcyjnego, jakie człowiekowi umożliwia kultura;
2) ewentualne czynniki wpływające na to, że wnioskowanie dedukcyjne może być zastąpione
przez inny rodzaj wnioskowania.
3) jaki miałby to być rodzaj wnioskowania.
4. Komentarze i rozwiązania.
1. Status ontyczny memu.
Mem – czymkolwiek by był – musi posiadać depozyt semantyczny (Semantic Deposit — SD),
zawierający wiedzę, umożliwiającą przejście od faktu do przyczyn. Oznacza to, że mem
powinien zawierać sam w sobie wynik bezpośredniego wnioskowania; innymi słowy, depozyt
semantyczny SD memu w wyniku określonych operacji relacyjnych ℝ umożliwia poznanie
istoty przedmiotu (s. 75).
2. Mem jako jednostka transmisji musi posiadać ciągłość.
Depozyt semantyczny SD jakiejkolwiek jednostki transmisji kulturowej, musi zawierać dwa
komplementarne czynniki: a) statyczny, który gwarantuje ciągłość; oraz b) dynamiczny, który
umożliwia zmianę i łączliwość w postaci konkretnej relacji ℝ. Na poziomie już konkretnego
systemu właściwości dynamiczne mogą okazać się właściwościami stabilizującymi system, zaś
statyczne mogą gwarantować minimalną poprawność transmisji informacji, o czym już była
mowa. Memetyka w tym miejscu wykazuje jednak poważną sprzeczność, ponieważ
historyczna ciągłość informacji jest zaprzeczeniem ewolucyjnej przypadkowości (s. 86).
3. Prawdą jest, że i zmiana, i stałość w kulturze są obserwowalne.
Warto jednak zastanowić się nad kwestiami związanymi z elementami stałymi – a nie
zmiennymi – w kulturze. Stałość byłaby w tym ujęciu nieredukowalna i umożliwiłaby dotarcie
do zmiany.
4. Gdyby memy istniały, musiałyby być przedmiotem poznania rozumowego, nie zmysłowego.
Niematerialny, abstrakcyjny mem posiada w swojej strukturze niematerialne, abstrakcyjne
cargo, które pozwala stworzyć ideę np. samochodu w rzeczywistości inteligibilnej; i to w tej
właśnie rzeczywistości następuje łączenie się memów w złożone struktury memiczne, które
czekają na dostrzeżenie przez nous i narzucają się nous przez swoją prostotę albo złożoność,
logiczność albo brak logiczności (s. 75)
4.1. Fazy poznania rozumowego (s. 75-76):
Faza I: impuls intelektualny
Faza II: myślenie oraz stawianie pytań
2
Faza III: olśnienie
Konsekwencją takiego ujęcia jest jednak konieczność istnienia umysłu przedustawnego, co prowadzi
do ewolucyjnego idealizmu (s. 76), zaprzeczającego biologicznym podstawom memetyki.
5. Memy nie mogą być traktowane jak wirusy, które zawierają niepoprawną informację.
Niepoprawność nie jest tu bowiem istotna; istotny jest tylko i wyłącznie sam proces
transmisji oraz cargo, bez względu na jego wartość logiczną (s. 83).
5. Memy a semiotyka kultury – propozycja zmiany podejścia do problemu.
1. Skoro rozumienie memu w analogii do genu jest nieakceptowalne, to rozwiązaniem dla memetyki
mogłoby być przejście w kierunku semiotyki kultury.
Mem byłby wówczas rozumiany jako pewien kompleks znaków, czyli kod, który posiada SD i
tworzy relacje R w RW (reprezentacji wiedzy);
2. Wtedy jednak pojawiają się problemy odnośnie do relacji między językiem a kodem, czyli – po
przełożeniu – między cargo memu a memem.
1. Różnica między doświadczaniem (procesem) a doświadczeniem (implementacją
doświadczania); czym jest cargo, a czym mem? Procesem czy implementacją?
2. Czy cargo – stale obecne w rzeczywistości inteligibilnej – jest informacją?
3. Czy informacja może funkcjonować bez kodu, a więc – analogicznie – cargo bez memu?
4. Do czego cargo (informacja) potrzebuje (lub nie) kodu (memu) i czy potrzeba ta wynika z
konieczności utrwalenia i powielenia samej siebie?
5. Czy ta konieczność jest jakościową cechą systemową?
6. Czy kod (mem) jest nośnikiem cargo (informacji)?
7. Czy informacja (cargo) jest tym samym, co język?
8. Czy to język jest cargo?
3. Memetyka przeformułowuje – językiem biologicznym – zagadnienia stanowiące przedmiot
zainteresowania semiotyki kultury.
4. Właściwe i atrakcyjne metodologicznie byłoby rozumienia memu jako zintegrowanego systemu
znakowego o możliwościach łączenia się, a w dalszej konsekwencji: jako zintegrowanych
podsystemów kulturowych. To wymaga jednak odpowiedzi na pytanie, czy mem jest znakiem, a
jeżeli tak, to jakie są jego istotowe właściwości – czyli qualia.
6. Memy a qualia – problemy.
1. Memetycy przypisują memom właściwości przynależne niejako qualiom; zasadne jest więc pytanie
o to, jakie są właściwości memów i qualiów.
2. Istota qualiów.
2.1. Jeżeli qualia są pewnymi jednostkami, muszą być elementem składowym systemów
dynamicznych i systemów statycznych, jednakże nie mogą być przez te systemy zmieniane ze
względu na właściwości intrinsic.
2.2. Jeżeli zaś qualia są pewnymi właściwościami bytu – qualia intrinsic phenomenal features – to nie
są ani elementem systemu, ani istotą obiektu należącego do systemu, ale po prostu właściwością
samego systemu modelującego, czyli jego istotą.
2.2.1. Problem z rozumieniem głównych właściwości qualiów, czyli intrinsic.
2.3. Qualia należą do porządku ontologicznego doznań, doświadczania, doświadczenia oraz pamięci,
przy czym sam proces doświadczAnia nie jest możliwy do postrzegania.
3
2.3.1. Konsekwencja: postrzeganie podmiotu postrzegającego jest „wymodelowane” przez system,
czyli kulturę.
2.4. Qualia nie mogą być dziedziczone.
3. Memy nie mogą być, jak chcę memetycy, 1) jednostkami dziedziczenia kulturowego; oraz 2)
jednostkami transmisji informacji kulturowej Dziedziczenie konkretnych informacji w procesie
doświadczania kulturowego musiałoby być niczym innym, jak transmisją depozytu semantycznego
SD, zaś cargo memów musiałoby „kulturowo wrodzone”, co jest niedorzeczne. Istota kulturowości to
nabywanie w procesie uczenia się oraz możliwość ulepszenia tego, co nabyte (s. 92). Powstaje więc
problem, jak uzasadnić potencjalną możliwość modyfikowalności cargo memu.
3.1. Kulturowe dziedziczenie wyklucza modyfikowalność cargo memu, ponieważ:
Jeżeli: dziedziczenie kulturowe = transmisja depozytu semantycznego
Oraz: cargo memu jest kulturowo wrodzone, a nie nabyte w procesie doświadczania
To: kulturowe dziedziczenie wyklucza modyfikowalność cargo memu.
4. Replikatorem memu nie może być człowiek.
7. Komentarze i rozwiązania.
1. Wątpliwe jest, czy qualia mogą być dziedziczone.
2. Trudne do utrzymania jest to, że qualia i memy przynależą do „porządku poznawczego” człowieka.
2.1. Qualia są raczej właściwościami systemu modelującego (patrz wyżej).
2.2. Memy są kompleksami znakowymi posiadającymi SD i tworzącymi relacje R w RW.
3. Replikatorem memów nie jest człowiek, ale sam podsystem kultury wspomagany innymi
podsystemami o właściwościach modelujących.
4. „Odbieranie memów”: to nie struktury memiczne atakują człowieka, ale podmiot postrzegający
selekcjonuje transmisję informacji (np. tzw. memicznej), ze względu na oczekiwane korzyści (analogia
do doboru naturalnego w ewolucji biologicznej)
4.1. Konsekwencja: właściwością selekcji transmisji jest jej ideologiczny charakter, więc wynik
postrzegania to przekonanie (a nie wiedza).
4