Sztuka i podrozowanie 2009.indd

Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego
Instytut Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie
Ojcowski Park Narodowy
Sztuka i podróżowanie
Studia teoretyczne i historyczno-artystyczne
pod redakcją
Piotra Krasnego i Dominika Ziarkowskiego
PROKSENIA
Kraków 2009
3
Publikacja z serii „Monografie o tematyce turystycznej”
Publikacja dofinansowana przez Instytut Historii i Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Fundację dla Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Biuro Podróży „Eco Travel” z Krakowa.
Autorzy artykułów:
[Wprowadzenie]
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
Piotr Krasny
Józef Lipiec
Krzysztof Przecławski
Sabina Owsianowska
Zygmunt Kruczek
Jan Święch
Maria Hussakowska
Maria Gutowska
Piotr Krasny
Anna Markiewicz
Marek Tracz
Józef Partyka
Dominik Ziarkowski
Piotr Łopatkiewicz
Tadeusz Łopatkiewicz
Joanna Ziarkowska
Ewa Rutkiewicz
Marek Sosenko
Katarzyna Sosenko
Recenzenci:
prof. dr hab. Wojciech Bałus
prof. dr hab. Andrzej Matuszyk
Korekta tekstu:
Marek Chadziński
Zdjęcia na okładce:
1. Zamek w Pieskowej Skale, widok od wschodu, mal. Leon Dembowski. Muzeum Zamek Pieskowa Skała. Fot. Michał Kurzej.
2. Hrabia Adam Potocki i jego towarzystwo w czasie podróży nilowej, akwarela Franciszka Tepy, 1853. Archiwum Państwowe
w Krakowie, Oddział I, Zamek Wawel. Fot. Archiwum Państwowe
w Krakowie.
3. Scena pożegnania, ilustracja z wydawnictwa „Moderne Kunst”,
XIX/XX w. Ze Zbiorów Rodziny Sosenków.
4. Turyści zwiedzający Państwowe Muzeum Ermitaż w Petersburgu.
Fot. Zygmunt Kruczek.
Wydawca: Wydawnictwo „PROKSENIA”,
31-047 Kraków, ul. Sarego 23/2, tel./fax: + 48 12 421 63 80
www.proksenia.pl, e-mail: [email protected]
Spis treści
Wprowadzenie ........................................................................................................................................... 5
1. Kolekcjoner, zdobywca, wyczynowiec (szkice do portretów podmiotu wędrującego) ................... 9
Przewrót kopernikański .......................................................................................................................................... 9
Kolekcjoner .......................................................................................................................................................... 11
Zdobywca ............................................................................................................................................................. 14
Wyczynowiec........................................................................................................................................................ 18
2. Kultura i sztuka a turystyka .............................................................................................................. 21
Uwagi wstępne ..................................................................................................................................................... 21
Pojęcie kultury, sztuki i turystyki ......................................................................................................................... 21
Związki pomiędzy sztuką a turystyką .................................................................................................................. 24
Wnioski................................................................................................................................................................. 25
3. Świat zwiedzany jak muzeum. O rytuałach cywilizacyjnych
i roli dzieł sztuki w doświadczeniu turystycznym ............................................................................ 27
Świat jako muzeum – podróże śladami dzieł sztuki i ich twórców ...................................................................... 27
Między sacrum a profanum – rytualizacja doświadczenia turystycznego ........................................................... 32
Zakończenie .......................................................................................................................................................... 36
4. Zabytki architektury i muzea jako atrakcje turystyczne ................................................................ 39
Wprowadzenie ...................................................................................................................................................... 39
Atrakcje turystyczne – przegląd definicji, podziały ............................................................................................. 40
Zabytki architektury jako atrakcje turystyczne..................................................................................................... 42
Muzea jako atrakcje turystyczne .......................................................................................................................... 46
Muzea na miarę XXI wieku.................................................................................................................................. 48
Ocena atrakcyjności zabytków architektury i obiektów muzealnych................................................................... 52
5. Muzeum czy bar szybkiej obsługi tzw. potrzeb kulturalnych?
Wędrówki po polskich muzeach na wolnym powietrzu ...........................................................................55
Wprowadzenie ...................................................................................................................................................... 55
Rozwój muzealnictwa typu skansenowskiego w Polsce ...................................................................................... 57
Znaczenie natury w muzeach na wolnym powietrzu............................................................................................ 62
Polskie muzea na wolnym powietrzu w opinii zwiedzających ............................................................................ 64
Uwagi końcowe .................................................................................................................................................... 66
6. Grand Tour 2007 – postmodernistyczne modele turyzmu .............................................................. 67
Znacząca koincydencja ......................................................................................................................................... 68
Wystawy jako płaszczyzna doświadczenia sztuki ................................................................................................ 75
Artyści wobec turyzmu ......................................................................................................................................... 80
7. Turystyka do muzeów sztuki – przypadek muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie.................. 89
Wprowadzenie ...................................................................................................................................................... 89
Turyści przed „Damą z łasiczką”, czyli o poszukiwaniu autentyczności ............................................................. 90
Turyści w muzeum, czyli o poszukiwaniu wiedzy ............................................................................................... 93
Wizyta w muzeum jako rytuał .............................................................................................................................. 95
Podsumowanie ...................................................................................................................................................... 95
8. Rola wizytacji kanonicznych doby potrydenckiej
w rozpoznaniu i opisie dorobku katolickiej sztuki sakralnej.......................................................... 97
9. „Miasto wszystkich delicyi pełne”. Paryż w relacjach polskich podróżników
z lat osiemdziesiątych XVII wieku ......................................................................................................107
Wstęp .................................................................................................................................................................. 107
Grand tour Jana Stanisława i Aleksandra Jana Jabłonowskich ......................................................................... 109
Sacrum ................................................................................................................................................................ 112
Wokół dworu Ludwika XIV ............................................................................................................................... 114
10. Arystokratyczna podróż nilowa w listach Adama hr. Potockiego
i na winietkach Franciszka Tepy z roku 1852/1853 .............................................................................. 119
Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 119
Podróż nilowa Adama Potockiego w świetle zachowanych źródeł................................................................... 122
Podsumowanie .................................................................................................................................................. 146
11. Postrzeganie krajobrazu naturalnego i kulturowego
w opisach podróży dziewiętnastowiecznych naturalistów ........................................................... 149
Pierwsze przyjazdy w Dolinę Prądnika ............................................................................................................ 150
„Podróż naturalistów”....................................................................................................................................... 151
Inne podróże do Ojcowa ................................................................................................................................... 156
12. Przekaz treści historyczno-artystycznych w przewodnikach
po Dolinie Prądnika do 1939 roku ................................................................................................. 159
Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 159
Przewodniki jako jeden z gatunków historiografii artystycznej ....................................................................... 161
Ogólna charakterystyka przewodników po Dolinie Prądnika do 1939 roku .................................................... 163
Zabytki sztuki w przewodnikach po Dolinie Prądnika ..................................................................................... 167
Rozwój badań nad zabytkami sztuki Doliny Prądnika
oraz popularyzacja wiedzy historyczno-artystycznej w przewodnikach .................................................... 173
Uwagi końcowe ................................................................................................................................................ 177
13. Podróże naukowe Stanisława Tomkowicza w latach 1887–1895
jako początek nowoczesnej inwentaryzacji zabytków w Polsce ................................................. 179
Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 180
Podróże inwentaryzatorskie Stanisława Tomkowicza ...................................................................................... 182
Uwagi końcowe ................................................................................................................................................ 188
14. Zabytkoznawcze aspekty naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza
z uczniami Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (1888–1893). Uwagi na marginesie
edycji rękopiśmiennych inwentarzy zabytków Stanisława Tomkowicza ................................... 191
15. Działalność Jerzego Dobrzyckiego w zakresie popularyzacji Krakowa
w okresie międzywojennym............................................................................................................ 211
Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 211
Początki zainteresowania zabytkami Krakowa ................................................................................................ 212
Przygotowania do pierwszych „Dni Krakowa” ................................................................................................ 214
„Dni Krakowa” ................................................................................................................................................. 217
Działalność na innych polach ........................................................................................................................... 219
Podsumowanie .................................................................................................................................................. 220
16. Ilustracje w książce i czasopiśmie jako wyraz zainteresowania turystyką ................................ 221
Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 221
Ilustracje o tematyce turystycznej w książkach i czasopismach ...................................................................... 223
Podsumowanie .................................................................................................................................................. 230
17. Pocztówka z podróży – sztuka wielka i mała................................................................................ 233
Wprowadzenie .................................................................................................................................................. 233
Pocztówki artystyczne ...................................................................................................................................... 235
Turysta czy wydawca kreatorem gustów? ........................................................................................................ 248
Karty widokowe – najcelniejszy wybór podróżnika ........................................................................................ 251
Podsumowanie .................................................................................................................................................. 254
18. Kobieta w podróży .......................................................................................................................... 255