Interpelacje poselskie w Sejmie Œl¹skim II kadencji

Transkrypt

Z dziejów prawa. Czêœæ 8. Katowice 2006
121
Prace Naukowe Uniwersytetu Œl¹skiego nr 2455, s. 121–152
JÓZEF CI¥GWA
Interpelacje poselskie
w Sejmie Œl¹skim II kadencji
(11 maja 1930 r.–26 wrzeœnia 1930 r.)
Wstêp
Napiêta sytuacja polityczna w II Sejmie Œl¹skim, zaostrzony spór o legalnoœæ
pozasejmowego bud¿etowania w okresie 15 miesiêcy miêdzy wojewod¹ Micha³em
Gra¿yñskim i t¹ czêœci¹ pos³ów, która go popiera³a, a opozycj¹, a tak¿e próba wyeliminowania z gry politycznej nieformalnego przywódcy niemal ca³ej opozycji –
Wojciecha Korfantego – spowodowa³a, ¿e œl¹ski parlament drugiej kadencji odby³
zaledwie dziesiêæ posiedzeñ plenarnych. 29 czerwca 1930 r. sesja Sejmu zosta³a
odroczona1, mimo ¿e poœwiêcona by³a przygotowaniu bud¿etu na rok 1930/19312.
W takiej sytuacji zawieszenie stanowi³o naruszenie konstytucyjnej normy art. 21
ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 r., zawieraj¹cej statut organiczny województwa œl¹skiego (Dz.U.RP Nr 73, poz. 497), stanowi¹cej, i¿ „sesja bud¿etowa nie
Zarz¹dzenie Pana Prezydenta w sprawie odroczenia sesji Sejmu Œl¹skiego, wydane w Wilnie 29 czerwca 1930 r., wojewoda Gra¿yñski przekaza³ marsza³kowi Sejmu Œl¹skiego w dn. 1 lipca 1930 r. „z proœb¹ o wydanie dalszych zarz¹dzeñ”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm
Œl¹ski 1103, s. 18.
2
Prorz¹dowa prasa stara³a siê przekonaæ opiniê publiczn¹, ¿e sesji tej nie mo¿na uznaæ za bud¿etow¹, tj. za tak¹, której prezydent nie mo¿e zawiesiæ ani odroczyæ przed uchwaleniem bud¿etu. Odwo³ywa³a siê przy tym do postanowienia art. 21 statutu organicznego, stanowi¹cego
o obowi¹zku g³owy pañstwa zwo³ania Sejmu Œl¹skiego na sesjê bud¿etow¹ we wrzeœniu ka¿dego
roku. Por. Odroczona sesja Sejmu Œl¹skiego nie mia³a charakteru sesji bud¿etowej. „Polska Zachodnia” z 3. lipca 1930, nr 170; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 782, s. 14.
1
122
Józef Ci¹gwa
mo¿e byæ zawieszona ani odroczona przed uchwaleniem bud¿etu”. Nied³ugo potem, 25 wrzeœnia 1930 r., prezydent Moœcicki dokona³ zarz¹dzeniem rozwi¹zania
II Sejmu Œl¹skiego3, co u³atwi³o aresztowanie – przeprowadzone zreszt¹ tego samego dnia – Wojciecha Korfantego, pozbawionego z chwil¹ rozwi¹zania Sejmu
ochrony, jak¹ dawa³a mu zagwarantowana w art. 17 statutu nietykalnoœæ poselska4.
Regulacja prawna
interpelowania w Sejmie Œl¹skim II kadencji
Poselskie prawo interpelowania nie doczeka³o siê w Sejmie Œl¹skim ustawowej regulacji, mimo ¿e regulacjê tak¹ zapowiada³a sama ustawa konstytucyjna
z 15 lipca 1920 r., stanowi¹c w art. 14, i¿ ustawa o wewnêtrznym ustroju województwa œl¹skiego „okreœli szczegó³owo [...] prawo Sejmu do wykonywania kontroli nad dzia³alnoœci¹ Rady Wojewódzkiej, zw³aszcza zaœ prawo Sejmu do zwracania siê z interpelacjami do wojewody i Rady Wojewódzkiej”. Poniewa¿ przez ca³y
okres miêdzywojnia œl¹ski parlament nie uchwali³ takiej ustawy, szczegó³ow¹ podstaw¹ interpelowania sta³y siê regulaminy obrad kolejnych Sejmów Œl¹skich.
Ju¿ na pierwszym posiedzeniu plenarnym II Sejmu Œl¹skiego, odbytym w dn.
27 maja 1930 r., przewodnicz¹cy obradom marsza³ek ze starszeñstwa – Wojciech
Korfanty – zaproponowa³ przyjêcie regulaminu I Sejmu Œl¹skiego, tj. regulaminu
z 31 stycznia 1923 r., jako regulaminu tymczasowego: „Proponujê Panom, aby Panowie przyjêli regulamin ubieg³ego Sejmu Œl¹skiego jako tymczasowy regulamin.
Nie s³yszê sprzeciwu, stwierdzam, ¿e regulamin ubieg³ego Sejmu jako tymczasowy regulamin zostaje przyjêty”5. Wypada przypomnieæ, ¿e przyjmowanie przez
nowo wybrany parlament – na czas przejœciowy – regulaminu poprzedniego parlamentu jest zjawiskiem powszechnym. Wi¹¿e siê to z faktem, ¿e nowy parlament,
nie dysponuj¹c w³asnym regulaminem, nie ma na pocz¹tku prawnych regu³ swego dzia³ania, co by oznacza³o, ¿e nie móg³by realizowaæ przyznanych mu prawem
funkcji. Z tego samego powodu komisja regulaminowa, której jednym z g³ównych
zadañ jest przedk³adanie parlamentowi projektu sta³ego regulaminu, jest powo³ywana przez sejmowe plenum najwczeœniej, tj. jako chronologicznie pierwszy organ
parlamentu.
Dz.U.Œl. Nr 17, poz. 26.
Wœród trzech bezpoœrednich przyczyn rozwi¹zania Sejmu opozycja wymienia³a „chêæ aresztowania Korfantego, co nie by³o mo¿liwe, dok¹d by³ pos³em”. H. R e c h o w i c z: Sejm Œl¹ski 1922–
1939. Wyd. 2. zmienione i rozszerzone. Katowice 1971, s. 222.
5
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 773, s. 1, 2, 10; sprawozdanie stenograficzne z 1. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 27 maja 1930 r., ³am 4.
3
4
Interpelacje poselskie w Sejmie Œl¹skim II kadencji...
123
W dn. 6 czerwca 1930 r. Zespó³ Pos³ów ChD i NPR zg³osi³ wniosek w sprawie regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego, który plenum uchwali³o – w tym samym
dniu – odes³aæ do Komisji Regulaminowej6.
W dn. 17 czerwca 1930 r. Komisja Regulaminowa przedstawi³a plenum ustne
sprawozdanie w sprawie regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego7. Druk nr 57/II regulowa³ prawo interpelowania w art. 24 i 25. W dyskusji nad tymi artyku³ami wziê³o udzia³ trzech pos³ów, tj. sprawozdawca Komisji Regulaminowej dr Wojciech
Korfanty (ChD), dr Józef Witczak (NChZP) i Józef Wieczorek (KPP)8. Przewodnicz¹cy prorz¹dowego Klubu NChZP, stronnictwa uwa¿anego za œl¹sk¹ odmianê
Bezpartyjnego Bloku Wspó³pracy z Rz¹dem9, dr Józef Witczak wyst¹pi³ z wnioskiem o skreœlenie wspomnianych przepisów10. Wed³ug Witczaka, przed³o¿ony regulamin by³ „iluzoryczny”, jako ¿e obowi¹zywa³ tylko pos³ów i nikogo poza nimi.
W zwi¹zku z tym – zdaniem mówcy – na interpelacje zg³oszone na podstawie art.
24 i 25 regulaminu rz¹d nie musia³by reagowaæ, gdy¿ nie by³o ustawy, która by
na³o¿y³a nañ obowi¹zek odpowiedzi na takie interpelacje11. W polemice z pos³em
J. Witczakiem sprawozdawca Komisji – pose³ Wojciech Korfanty – wskaza³ na
uniwersalny charakter prawa do wnoszenia interpelacji oraz na wystarczaj¹ce podstawy prawne do jego realizacji: „Prawo do interpelacji przys³uguje ka¿demu parlamentowi, a statut organiczny przyznaje tak¿e Sejmowi Œl¹skiemu to prawo i dotychczas ¿adna w³adza wykonawcza tego prawa do wnoszenia interpelacyj nie
kwestionowa³a i na interpelacje dawa³a odpowiedzi. [...] Istota samego prawa interpelacji jest prawnie ugruntowana w statucie organicznym województwa œl¹skiego. Prawo do interpelacji to jest prymitywne, elementarne prawo nie tylko Sejmu,
Akta wniosku Zespo³u Pos³ów ChD i NPR w sprawie projektu regulaminu obrad Sejmu Œl¹skiego; druk 34 i 57. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 1–3, 22, 23, 100,
116; sprawozdanie stenograficzne z 3. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 6 czerwca 1930 r., ³am 2,
4; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 775, s. 2, 4, 5.
7
Sprawozdanie stenograficzne z 5. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 17 czerwca 1930 r., ³am
1, 3–7; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 777, s. 1, 54–57.
8
21–24; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 127–128; 777, s. 64–65.
9
Por. brzmienie strony tytu³owej statutu stronnictwa: Statut Narodowego Chrzeœcijañskiego Zjednoczenia Pracy (BBWR na Œl¹sku). Katowice 1934; J. Holzer okreœla NChZP jako „statutowo odrêbne, afiliowane do BBWR”. J. H o l z e r: Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej.
Warszawa 1974, s. 310, 317. Podobny pogl¹d prezentuje tak¿e E. D ³ u g a j c z y k: Sanacja œl¹ska 1926–1939. Zarys dziejów politycznych. Katowice 1983.
10
Pos³owie Klubu NChZP zg³osili poprawki do 18 artyku³ów projektu regulaminu obrad, w tym
do interesuj¹cych nas przepisów dotycz¹cych prawa interpelowania (art. 24 i 25 projektu). Sejm
przyj¹³ poprawki Klubu do czterech artyku³ów, odrzucaj¹c poprawki do 14 artyku³ów. Poprawka do art. 24 i 25: „art. 24 i 25 skreœla siê”, zosta³a przez Sejm odrzucona. Archiwum Pañstwowe
w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 56–57, 128.
11
21–23; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 127, 128; 777, s. 64, 65.
6
124
Józef Ci¹gwa
ale nawet rady miejskiej”12. W g³osowaniu wniosek pos³a Witczaka upad³13. Pos³owie komunistyczni Józef Wieczorek i Pawe³ Komander zg³osili poprawkê, „aby
interpelacja skierowana do Wojewody albo do Rady Wojewódzkiej mog³a byæ podpisana przez jednego pos³a, abyœmy mogli interpelowaæ we wszystkich sprawach,
jakie zachodz¹ na Górnym Œl¹sku przy terrorze, uwiêzieniach robotników czy katowaniu ich przez policjê”14. Reakcjê komunistów ³atwo zrozumieæ, skoro w II Sejmie by³o ich zaledwie dwóch, a art. 24 projektu wymaga³, by pod interpelacj¹ podpisa³o siê co najmniej piêciu pos³ów. Poprawka Wieczorka i Komandera nie zosta³a
poddana pod g³osowanie, gdy¿ ze wzglêdów formalnych zosta³a uznana za niewa¿n¹. „[Marsza³ek]: Jest poprawka p. Wieczorka i Komandera, aby interpelacja mog³a byæ podpisana przez jednego pos³a. Wniosek ten ma tylko dwa podpisy. Poniewa¿ regulamin wymaga 5 podpisów, wiêc wniosek ten jest niewa¿ny”15.
Ca³y regulamin obrad Sejmu Œl¹skiego II kadencji zosta³ uchwalony w dn. 17
czerwca 1930 r. i od tego dnia zacz¹³ obowi¹zywaæ16.
W II Sejmie Œl¹skim prawo interpelowania okreœla³y dwa regulaminy, tj. art.
44 regulaminu z 31 stycznia 1923 r. – dla interpelacji wniesionych w okresie od 27
maja 1930 r. do 17 czerwca 1930 r. (wy³¹cznie); art. 24 i 25 regulaminu z 17
czerwca 1930 r. – dla interpelacji wniesionych w okresie od 17 czerwca 1930 r.
(w³¹cznie) do 17 wrzeœnia 1930 r. Innymi s³owy, pierwszy regulamin obowi¹zywa³
dla interpelacji wniesionych w czasie czterech pierwszych posiedzeñ plenarnych,
drugi zaœ – dla interpelacji wniesionych w czasie od pi¹tego do dziesi¹tego posiedzenia plenarnego tego Sejmu.
Artyku³ 24 nowego regulaminu postanawia³, co nastêpuje: „Interpelacje skierowane do Rz¹du, Wojewody lub Rady winny byæ podpisane przynajmniej przez
5 pos³ów.
Marsza³ek ma prawo ¿¹dania od interpelantów usuniêcia z interpelacji wyrazów nie odpowiadaj¹cych powadze Sejmu, i w tym celu mo¿e og³oszenie interpelacji od³o¿yæ do nastêpnego posiedzenia”.
23, 24; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 128; 777, s. 65.
13
24; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 128; 777, s. 65.
14
22; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 127; 777, s. 64.
15
22; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 127; 777, s. 64. Na wniosku o poprawkê do art. 24 projektu regulaminu (Poprawka do art. 24. Interpelacje skierowane do Rz¹du
Wojewody lub Rady Wojewódzkiej winny byæ podpisane przez jednego pos³a Wieczorek Komander)
marsza³ek Konstanty Wolny napisa³: „Niedopuszczalne. K. 17/6 30 r. Wolny”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 50.
16
„Marsza³ek: Stwierdzam, ¿e regulamin zosta³ przyjêty i ¿e ju¿ obowi¹zuje”. Sprawozdanie stenograficzne z 5. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 17 czerwca 1930 r., ³am 33; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 760, s. 132; 777, s. 70.
12
125
W myœl art. 24 regulaminu, pos³owie Sejmu Œl¹skiego mogli interpelowaæ rz¹d,
wojewodê œl¹skiego i Radê Wojewódzk¹. Artyku³ 24 ust. 1 regulaminu wymienia³
wiêc – nie znany poprzedniemu regulaminowi, i statutowi organicznemu, podmiot
interpelacji, tj. rz¹d, w znaczeniu rady ministrów. Co prawda sformu³owanie „interpelacje skierowane do Rz¹du” wyst¹pi³o ju¿ w art. 44 obu regulaminów I Sejmu Œl¹skiego, ale „rz¹d” oznacza³ tam tyle, co ca³a, podlegaj¹ca wojewodzie, wojewódzka
administracja rz¹dowa, tak ogólna, jak i zespolona. W nowym regulaminie synonimem
rz¹du nie jest ju¿ wojewoda, gdy¿ art. 24 ust. 1 ustanawia rz¹d nowym, trzecim adresatem interpelacji. Potwierdzenie prawid³owoœci takiej wyk³adni znajdujemy
w art. 25 ust. 1 regulaminu, stanowi¹cym, i¿: „Po przyjêciu interpelacji Marsza³ek
przesy³a j¹ Rz¹dowi, Wojewodzie lub Radzie Wojewódzkiej (W³adza Wykonawcza)”.
Przyjête w nowym regulaminie rozwi¹zanie ró¿ni siê wiêc w istotny sposób od
poprzedniego, zgodnie z którym istnia³o tylko dwóch adresatów interpelacji. W konsekwencji „interpelacje skierowane do Rz¹du” marsza³ek Sejmu Œl¹skiego „komunikowa³ wojewodzie wzglêdnie Radzie Wojewódzkiej”. Nale¿y przyj¹æ, ¿e wyra¿enie art. 25 ust. 1 nowego regulaminu „interpelacje skierowane do Rz¹du” oznacza tak
interpelacje skierowane do Rady Ministrów, jak i do ka¿dego z ministrów wchodz¹cych w jej sk³ad. Nowy przepis rozszerzy³ w ten sposób maksymalnie przedmiotowy (rzeczowy) zakres interpelacji. W jego konsekwencji mo¿na by³o wnosiæ
interpelacje we wszystkich sprawach tycz¹cych siê dzia³añ ca³ej wojewódzkiej
administracji rz¹dowej, a wiêc nie tylko – jak dot¹d – administracji ogólnej i zespolonej, lecz tak¿e administracji specjalnej (niezespolonej). Natomiast „interpelacje
skierowane do Rz¹du” pozostawia³y poza zakresem interpelowania – i tu zachowane zosta³o status quo – interpelacje w sprawach administracji samorz¹dowej.
Interpelacje „do Rz¹du” dotyczyæ mog³y – ze zrozumia³ych wzglêdów – jedynie takich spraw, które zaistnia³y na obszarze województwa œl¹skiego. Tak okreœlona miejscowa w³aœciwoœæ interpelacji „do Rz¹du” wy³¹cza³aby z procedury interpelowania sprawy z innych województw czy te¿ sprawy o znaczeniu ogólnopañstwowym.
Wprowadzenie w art. 24 i 25 regulaminu trzeciego adresata interpelacji nie realizowa³o w ¿aden sposób postulatu wojewody Gra¿yñskiego, by przedmiot interpelacji odpowiada³ w pe³ni kompetencjom ustawodawczym Sejmu Œl¹skiego, to
znaczy, by uprawnione by³y jedynie te interpelacje, które dotycz¹ wykonania ustaw
uchwalonych przez Sejm Œl¹ski. Wydaje siê, ¿e formu³a „interpelacje skierowane
do Rz¹du” znacznie przekracza³a propozycjê ostatniego wojewody œl¹skiego okresu
miêdzywojnia, zobowi¹zuj¹c rz¹d czy poszczególnych jego ministrów do udzielania œl¹skiemu parlamentowi wyjaœnieñ tak¿e w tych sprawach, w których ustawodawcza kompetencja przys³ugiwa³a Sejmowi Rzeczypospolitej.
Zachowane archiwalia, w tym i odpowiedzi czy wyjaœnienia wojewody, przesy³ane marsza³kowi Konstantemu Wolnemu, pomijaj¹ zupe³nie kwestiê reakcji
wojewody œl¹skiego na problem nowego adresata interpelacji. Zreszt¹ w praktyce ¿adna z interpelacji wniesionych pod rz¹dami regulaminu z 17 czerwca 1930 r.
126
Józef Ci¹gwa
nie zawiera w tytule formu³y „interpelacja do Rz¹du” wzglêdnie „interpelacja do
Rady Ministrów”. Kwerenda archiwalna nie potwierdzi³a, by choæ jedn¹ interpelacjê przes³ano bezpoœrednio rz¹dowi Rzeczypospolitej (czy któremuœ z jego cz³onków). Nie by³o te¿ ani jednej interpelacji adresowanej przez marsza³ka do rz¹du,
przes³anej na rêce wojewody œl¹skiego, a nastêpnie przekazanej rz¹dowi przez
najwy¿szego przedstawiciela rz¹du w autonomicznym województwie. Nowa formu³a interpelacji mog³a mieæ wp³yw – co najwy¿ej – na zmianê postawy wojewody
œl¹skiego odnoœnie do przedmiotowego zakresu interpelacji. W nowym stanie prawnym nie móg³ ju¿ bowiem stanowczo twierdziæ, ¿e uprawnione s¹ jedynie interpelacje mieszcz¹ce siê w tych dzia³ach administracji, których ustawodawcza regulacja nale¿y do Sejmu Œl¹skiego.
Nie dysponujemy równie¿ dokumentacj¹ pozwalaj¹c¹ zrekonstruowaæ wyk³adniê
formu³y „interpelacje skierowane do Rz¹du” przez centralne organy II Rzeczypospolitej.
Z jurydycznego punktu widzenia wprowadzenie przez nowy regulamin trzeciego
podmiotu interpelacji by³o ewidentnie sprzeczne z prawem, gdy¿ wyjœciowa norma, tj. art. 14 ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 r. stanowi³, ¿e Sejm ma prawo interpelowania wojewody i Rady Wojewódzkiej. Zatem wprowadzenie nowego
adresata interpelacji mog³oby nast¹piæ jedynie na drodze stosownej nowelizacji statutu organicznego. Nie wystarcza³oby wiêc zamieszczenie nowej formu³y w ustawie o wewnêtrznym ustroju województwa œl¹skiego, gdy¿ ta, bêd¹c zwyk³¹ ustaw¹ œl¹sk¹, nie mog³aby zmieniæ ustawy rangi konstytucyjnej. Zreszt¹ art. 15 statutu organicznego móg³ stanowiæ istotn¹ przeszkodê dla takiej nowelizacji, zobowi¹zuj¹c prezydenta do odmowy podpisania ustawy ustrojowej w sytuacji, gdyby
jej postanowienia by³y sprzeczne ze statutem organicznym.
W przedstawionym stanie prawnym postanowienia art. 24 i 25 regulaminu obrad, przyjêtego przez Sejm Œl¹ski 17 czerwca 1930 r., nale¿y uznaæ za niewa¿ne
i – w zwi¹zku z tym – za nieobowi¹zuj¹ce, oczywiœcie jedynie w tych fragmentach powo³anych przepisów, które stanowi¹ o prawie interpelowania rz¹du.
Artyku³ 24 regulaminu stanowi³ o koniecznoœci zachowania pisemnej formy interpelacji. Obowi¹zek ten – niewyra¿ony wprost – wynika³ niedwuznacznie ze sformu³owania: „Interpelacje [...] winny byæ podpisane przynajmniej przez 5 pos³ów”.
Natomiast o obowi¹zku zachowania pisemnej formy interpelacji stanowi³ ju¿ bezpoœrednio art. 13 regulaminu: „Przedmiotem obrad Sejmu mog¹ byæ tylko zg³oszone
na piœmie: [...] d) interpelacje”. W zakresie formy interpelacji II Sejm Œl¹ski przyj¹³
wiêc – tak samo jak I Sejm Œl¹ski (art. 44 regulaminu z 31 stycznia 1923 r.) – rozwi¹zanie zgodne z regu³ami teorii prawa konstytucyjnego i stosowan¹ powszechnie praktyk¹. Zmiana dotyczy³a wielkoœci poparcia interpelacji. Poprzednio interpelacja wymaga³a poparcia podpisami co najmniej siedmiu pos³ów, obecnie wystarcza³o piêæ podpisów.
Ani sprawozdanie Komisji Regulaminowej, ani rozpatruj¹ce je pi¹te posiedzenie plenarne Sejmu Œl¹skiego II kadencji nie okreœlaj¹ przyczyn obni¿enia minimal-
127
nej liczby pos³ów popieraj¹cych interpelacjê. Wydaje siê, ¿e mog³o chodziæ o dwa
powody: o u³atwienie wnoszenia interpelacji przez kluby o ma³ej liczbie cz³onków;
o przyjêcie takiej samej wielkoœci poparcia interpelacji, jak w przypadku realizacji
poselskiej inicjatywy ustawodawczej (art. 19 ust. 1 regulaminu obrad).
Zupe³nie nowe rozwi¹zanie, a wiêc nieznane staremu regulaminowi, wprowadza³ art. 24 ust. 2 regulaminu z 17 czerwca 1930 r. Nowy przepis zobowi¹zywa³
marsza³ka do czuwania nad form¹ interpelacji. Marsza³ek mia³ wiêc dlatego prawo
„¿¹dania od interpelantów usuniêcia z interpelacji wyrazów nie odpowiadaj¹cych
powadze Sejmu”. Zacytowane sformu³owanie dawa³o marsza³kowi prawo swobodnej decyzji co do tego, jaka jest miara powagi Sejmu, a w konsekwencji, co w konkretnym przypadku mo¿e tê powagê naruszaæ. Ustêp drugi stanowi³ w ten sposób
logiczne dope³nienie art. 10 ust. 1 regulaminu, okreœlaj¹cego, i¿ „Zadaniem Marsza³ka Sejmu jest [...] strze¿enie godnoœci i praw Sejmu”. ¯¹danie marsza³ka od
interpelantów usuniêcia z interpelacji wyrazów nie odpowiadaj¹cych powadze Sejmu mog³o siê spotkaæ – przynajmniej teoretycznie – z dwiema ró¿nymi reakcjami
autorów interpelacji: reakcj¹ pozytywn¹, tj. usuniêciem z tekstu zakwestionowanych wyrazów; reakcj¹ negatywn¹, polegaj¹c¹ na odmowie ich usuniêcia. W praktyce – rzecz jasna – skuteczne wniesienie interpelacji wymusza³o podporz¹dkowanie siê ¿¹daniu marsza³ka. Z art. 24 ust. 2 wynika, ¿e w razie odmowy interpelantów marsza³ek móg³ skutecznie zablokowaæ wniesienie interpelacji i w konsekwencji
jej przekazanie organom interpelowanym. Koñcowy fragment analizowanego ustêpu („i w tym celu mo¿e og³oszenie interpelacji od³o¿yæ do nastêpnego posiedzenia”)
œwiadczy o tym, ¿e usuniêcie zakwestionowanych wyrazów mog³o mieæ miejsce
od razu, to znaczy na tym samym posiedzeniu, na którym interpelacja wp³ynê³a,
a wiêc bez koniecznoœci odroczenia og³oszenia interpelacji do nastêpnego posiedzenia. Korekta tekstu mog³a te¿ nast¹piæ miêdzy posiedzeniami wzglêdnie najpóŸniej
na nastêpnym posiedzeniu. Natomiast usuniêcie nie odpowiadaj¹cych powadze Sejmu wyrazów bezpoœrednio po za¿¹daniu przez marsza³ka ich usuniêcia nie dawa³o marsza³kowi podstaw do og³oszenia interpelacji dopiero na nastêpnym posiedzeniu, skoro celem takiej zw³oki by³o jedynie usuniêcie takich wyrazów („w tym celu
mo¿e [...] od³o¿yæ do nastêpnego posiedzenia”), a za³o¿ony cel zosta³ ju¿ osi¹gniêty.
Drugim novum by³o wyraŸne sformu³owanie obowi¹zku marsza³ka og³oszenia
interpelacji na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Obowi¹zuj¹cy do 17 czerwca 1930 r.
art. 44 poprzednich regulaminów nie zna³ takiego obowi¹zku. W praktyce zdarza³o siê wiêc – co prawda niezwykle rzadko, ¿e marsza³ek nie og³asza³ interpelacji
w izbie czy nawet nie informowa³ plenum o tym, ¿e interpelacja wp³ynê³a. Jako
dowód mo¿e tu s³u¿yæ kilka protoko³ów posiedzeñ plenarnych i sprawozdañ stenograficznych z posiedzeñ plenarnych œl¹skiego parlamentu, w których nie ma najmniejszego œladu interpelacji. W takich przypadkach, mimo ¿e ka¿da interpelacja
mog³a byæ wniesiona tylko na posiedzeniu plenarnym, trudno siê by³o spodziewaæ
og³oszenia interpelacji, skoro plenum nie mia³o informacji o tym, ¿e ona w ogóle
istnieje.
128
Józef Ci¹gwa
Og³oszenie interpelacji na plenum stanowi³o nieformalne potwierdzenie jej przyjêcia, a – nieco wczeœniej – stwierdzenie, ¿e nie zawiera ona wyrazów nie odpowiadaj¹cych powadze Sejmu. W konsekwencji po og³oszeniu marsza³ek ju¿ nie móg³
zakwestionowaæ formy interpelacji z omawianego punktu widzenia.
Artyku³ 24 ust. 2 nowego regulaminu nie zawiera³ ¿adnych wskazówek interpretacyjnych, okreœlaj¹cych istotê i charakter og³oszenia interpelacji. Wydaje siê,
¿e celem og³oszenia by³o – dokonane przez marsza³ka – zapoznanie izby z interpelacj¹. Kieruj¹c siê regu³ami wyk³adni teleologicznej, za og³oszenie interpelacji
mo¿na by uznaæ przedstawienie izbie ca³ego tekstu interpelacji wzglêdnie streszczenie g³ównych jej elementów. Mam w¹tpliwoœci, czy og³oszeniem by³oby przekazanie Sejmowi jedynie – sprowadzaj¹cej siê do przeczytania tytu³u interpelacji
– informacji o tym, ¿e wp³ynê³a interpelacja okreœlonych interpelantów i w jakiej
sprawie. Og³oszenie interpelacji na plenum mia³o bowiem realizowaæ ca³kiem praktyczny cel – wstêpnego przygotowania pos³ów do oceny maj¹cej nadejœæ odpowiedzi organów interpelowanych.
Lustrzanym odbiciem upublicznienia interpelacji na plenum by³o koñcowe zdanie ka¿dej odpowiedzi (wyjaœnienia) na interpelacjê. Wojewoda prosi³ w nim marsza³ka o powiadomienie o wyjaœnieniach nie tylko interpelantów, lecz tak¿e wszystkie kluby poselskie Sejmu Œl¹skiego.
Dalsz¹ procedurê interpelowania okreœla³ art. 25 regulaminu obrad II Sejmu
Œl¹skiego. Przepis ten stanowi³, co nastêpuje: „Po przyjêciu interpelacji Marsza³ek
przesy³a j¹ Rz¹dowi, Wojewodzie lub Radzie Wojewódzkiej (W³adza Wykonawcza).
O ile interpelanci nie zadowol¹ siê odpowiedzi¹, wzglêdnie o ile w ci¹gu trzech
tygodni odpowiednia w³adza wykonawcza nie udzieli odpowiedzi, Marsza³ek na
¿¹danie interpelantów – art. 24 ust. 1 – umieszcza interpelacjê na porz¹dku dziennym. Dyskusja nad interpelacj¹ nastêpuje tylko w wypadkach, w których Sejm
sw¹ uchwa³¹ uzna potrzebê dyskusji po wys³uchaniu treœci interpelacji, ewentualnie udzielonej odpowiedzi w³adzy wykonawczej, oraz krótkim trwaj¹cym nie d³u¿ej ni¿ 10 minut umotywowaniu przez jednego z interpelantów koniecznoœci odbycia
dyskusji. W dyskusji mo¿e byæ postawiony wniosek, ¿e Sejm przyjmuje wzglêdnie nie przyjmuje odpowiedzi do wiadomoœci lub te¿ wzywa odpowiedni¹ w³adzê
wykonawcz¹ do udzielenia odpowiedzi na plenarnym posiedzeniu w okreœlonym terminie”.
Ju¿ krótki rzut oka na postanowienia art. 25 regulaminu przekonuje o tym, ¿e
nowa regulacja prawna zawiera³a w sobie cztery rodzaje postanowieñ. Grupa
pierwsza to postanowienia bêd¹ce prost¹ kontynuacj¹ dotychczasowych rozwi¹zañ. Tych by³o w art. 25 najmniej, a œciœle bior¹c tylko dwa, tj. to, ¿e interpelacje
przyjmowa³ od interpelantów marsza³ek Sejmu i kierowa³ je17 do organów inter17
„Komunikuje je” (regulaminy z 13 paŸdziernika 1922 r. i 31 stycznia 1923 r.); „przesy³a j¹”
(regulamin z 17 czerwca 1930 r.).
129
pelowanych oraz zachowanie trzytygodniowego terminu oczekiwania na udzielenie przez organy interpelowane odpowiedzi (wyjaœnieñ) na interpelacjê. Pozosta³e rozwi¹zania maj¹ charakter przepisów zmieniaj¹cych (nowelizuj¹cych) b¹dŸ
uzupe³niaj¹cych postanowienia zawarte w art. 44 regulaminu obrad I Sejmu Œl¹skiego.
Artyku³ 25 ust. 2 zd. 1 zawiera dwie istotne zmiany: postawienie interpelacji na
porz¹dku dziennym mo¿e nast¹piæ jedynie na wniosek interpelantów (dawniej by³
to realizowany z urzêdu obowi¹zek marsza³ka); wprowadzenie drugiej, alternatywnej, przyczyny postawienia interpelacji na porz¹dku dziennym: „o ile interpelanci
nie zadowol¹ siê odpowiedzi¹” (dawniej tylko sam up³yw trzytygodniowego terminu
odpowiedzi (wyjaœnieñ) na interpelacjê).
W art. 25 ust. 2 zd. 2 pojawi³o siê kilka zmian. Pierwsza z nich sprowadza siê
do znacznego ograniczenia dyskusji nad interpelacj¹ i odpowiedzi¹ na interpelacjê.
Przypomnijmy, ¿e zgodnie z regulaminem z 13 paŸdziernika 1922 r. do przeprowadzenia dyskusji wystarcza³o poparcie co najmniej 13 pos³ów, zgodnie z regulaminem z 31 stycznia 1923 r. zaœ 10 pos³ów. Tymczasem w nowej formule przeprowadzenie dyskusji – traktowanej w teorii prawa konstytucyjnego jako jedna z istotnych cech charakteryzuj¹cych interpelacje i odró¿niaj¹cych je od zapytañ poselskich – wymaga uchwa³y sejmowej, a wiêc zgody zwyk³ej wiêkszoœci wszystkich
pos³ów obecnych na posiedzeniu. Uchwa³a Sejmu, uznaj¹ca potrzebê dyskusji, ma
nastêpowaæ po wys³uchaniu interpelacji, ewentualnie udzielonej odpowiedzi w³adzy wykonawczej i krótkim umotywowaniu koniecznoœci odbycia dyskusji. Wyra¿enie „wys³uchanie interpelacji” oznacza, ¿e pisany tekst interpelacji odczytuje
marsza³ek albo – byæ mo¿e – jeden z interpelantów. Ta forma upublicznienia interpelacji po raz drugi – pierwszy raz mia³o to miejsce na etapie og³oszenia interpelacji w czasie jej przyjmowania przez marsza³ka – stanowiæ ma jeden z trzech
czynników tak dla decyzji Sejmu o przeprowadzeniu dyskusji, jak te¿ moment dostarczaj¹cy materia³u do ewentualnego uczestnictwa w samej dyskusji. Z kolei formu³a „po wys³uchaniu [...] ewentualnie udzielonej odpowiedzi w³adzy wykonawczej” oznacza odczytanie przez marsza³ka odpowiedzi w³aœciwego organu interpelowanego, oczywiœcie jeœli ta w terminie trzech tygodni w ogóle nadesz³a (st¹d adverbium „ewentualnie”). Taka konstatacja prowadzi do wniosku, ¿e art. 25 ust. 2
zd. 2 nowego regulaminu zupe³nie nie przewidywa³ ustnej formy odpowiedzi na interpelacjê, a wiêc formy wymagaj¹cej osobistego udzia³u organów w³adzy wykonawczej na plenarnym posiedzeniu Sejmu Œl¹skiego. Zreszt¹ takie osobiste uczestnictwo – byæ mo¿e nie tylko interpelowanych ministrów, lecz tak¿e samego premiera – by³oby oczywiœcie niestosowne, a inne traktowanie wojewody i Rady Wojewódzkiej (gdyby mieli mo¿liwoœæ udzielania odpowiedzi ustnej) ni¿ rz¹du by³oby
niczym nieuzasadnionym naruszeniem zasady równego statusu organów interpelowanych.
W art. 25 ust. 2 zd. 3 regulaminu wystêpuj¹ kolejne ró¿nice z poprzedzaj¹cym
stanem prawnym. Przede wszystkim uchwa³a Sejmu o przyjêciu czy nieprzyjêciu
9 Z dziejów prawa
130
Józef Ci¹gwa
odpowiedzi do wiadomoœci jest wprawdzie mo¿liwa, ale nie konieczna. Mo¿liwoœæ
takiej uchwa³y zale¿y bowiem od tego, czy w trakcie dyskusji zosta³ zg³oszony odpowiedni wniosek. To istotna ró¿nica w porównaniu ze stanem okreœlonym w art.
44 obu regulaminów I Sejmu Œl¹skiego, gdy¿ wed³ug nich podjêcie przez plenum
uchwa³y o przyjêciu wzglêdnie nieprzyjêciu do wiadomoœci odpowiedzi by³o obowi¹zkiem Sejmu.
W pe³ni nowym przepisem, nie znanym poprzedzaj¹cym regulacjom, by³o postanowienie, i¿ w dyskusji mo¿na postawiæ wniosek o wezwaniu odpowiedniej w³adzy wykonawczej do udzielenia odpowiedzi na plenarnym posiedzeniu w okreœlonym terminie.
To rozwi¹zanie rodzi w¹tpliwoœæ, czy Sejm wzywa w³adzê wykonawcz¹ do
udzielenia ustnej odpowiedzi dlatego, ¿e w okresie trzech tygodni nie wp³ynê³a odpowiedŸ pisemna, ewentualnie dlatego, ¿e taka odpowiedŸ w ogóle nie nadesz³a,
czy te¿, czy Sejm domaga siê odpowiedzi ustnej, mimo ¿e organ interpelowany
nades³a³ pisemne wyjaœnienia. W odpowiedzi na te kwestie nale¿y opowiedzieæ siê
za pierwsz¹ ewentualnoœci¹, a to z nastêpuj¹cych powodów. Po pierwsze: w przypadku udzielenia przez interpelowanego odpowiedzi pisemnej Sejm ma wystarczaj¹cy materia³ do podjêcia uchwa³y o przyjêciu wzglêdnie o nieprzyjêciu odpowiedzi do wiadomoœci. Natomiast brak odpowiedzi uniemo¿liwia Sejmowi podjêcie takich uchwa³. Nie mo¿na bowiem ustosunkowaæ siê do odpowiedzi organu interpelowanego, skoro takiej odpowiedzi nie ma. Po drugie: ¿¹danie przez Sejm drugiej
– tym razem ustnej – odpowiedzi nale¿a³oby traktowaæ jako próbê nacisku na interpelowanego, id¹c¹ w kierunku ewentualnej zmiany udzielonych przez interpelowanego wyjaœnieñ. Taka zaœ ingerencja w swobodê dzia³ania adresata interpelacji by³aby niew¹tpliwie sprzeczna z prawem.
W przypadku zasygnalizowania przez interpelowanego zgody na udzielenie odpowiedzi ustnej Sejm – na posiedzeniu plenarnym – wys³uchuje interpelacji i ustnych wyjaœnieñ interpelowanego. Natomiast ewentualna dyskusja mo¿e nast¹piæ
– jak ju¿ by³a o tym mowa – po pozytywnej uchwale Sejmu uznaj¹cej potrzebê
dyskusji, pozytywnie oceniaj¹cej motywacjê jednego z interpelantów, uzasadniaj¹cego koniecznoœæ przeprowadzenia dyskusji. Ewentualnoœci¹ pozostaje te¿ – przyjmowana nie ex officio, lecz na wniosek – uchwa³a Sejmu o przyjêciu wzglêdnie
o nieprzyjêciu odpowiedzi ustnej do wiadomoœci.
W przypadku braku odpowiedzi pisemnej i wezwania interpelowanego do udzielenia na plenum odpowiedzi ustnej postêpowanie interpelacyjne mo¿e siê zakoñczyæ:
uchwa³¹ Sejmu wzywaj¹c¹ interpelowanego do przed³o¿enia wyjaœnieñ ustnych,
jeœli interpelowany odmówi udzielenia takiej odpowiedzi; wys³uchaniem odpowiedzi interpelowanego – udzielonej na plenarnym posiedzeniu Sejmu – jeœli nie dosz³o do dyskusji nad odpowiedzi¹ lub jeœli do dyskusji wprawdzie dosz³o, ale nie
by³o wniosku o przyjêcie lub nieprzyjêcie wyjaœnieñ do wiadomoœci; uchwa³¹ Sejmu o przyjêciu odpowiedzi do wiadomoœci; uchwa³¹ Sejmu o nieprzyjêciu odpowiedzi do wiadomoœci.
131
Reasumuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e nowa regulacja procedury interpelowania,
zawarta w art. 24 i 25 regulaminu obrad II Sejmu Œl¹skiego, wprowadza³a rozwi¹zania u³atwiaj¹ce wnoszenie interpelacji (przez obni¿enie minimalnej liczby podpisów pod interpelacj¹ z siedmiu do piêciu) oraz rozwi¹zania u³atwiaj¹ce uzyskiwanie odpowiedzi na interpelacje (przez wezwanie interpelowanego do udzielenia
odpowiedzi ustnej na posiedzeniu plenarnym Sejmu). Za odstêpstwo od klasycznych zasad interpelowania nale¿y uznaæ wprowadzenie fakultatywnej dyskusji nad
odpowiedzi¹ na interpelacjê. Rola Sejmu Œl¹skiego jako organu kontroli administracji
niebywale wzros³a dziêki przyznaniu mu prawa interpelowania nie tylko – jak dotychczas – wojewody i Rady Wojewódzkiej, lecz tak¿e rz¹du. Nadto regulamin nie
zawiera³ ju¿ niektórych nie¿yciowych rozwi¹zañ, nigdy nie stosowanych w praktyce interpelowania, zawartych w art. 44 obu poprzednich regulaminów (np. postanowienia, ¿e marsza³ek przesy³aj¹c interpelacjê, zapytuje interpelowanego, czy
i kiedy zechce udzieliæ odpowiedzi).
Realizacja prawa do interpelowania
w praktyce II Sejmu Œl¹skiego
Ca³oœciowa obserwacja praktyki interpelowania w Sejmie Œl¹skim II kadencji
jest teoretycznie mo¿liwa jedynie w odniesieniu do interpelacji, co do których wojewoda œl¹ski udzieli³ wyjaœnieñ przed 25 wrzeœnia 1930 r., tj. przed dniem rozwi¹zania Sejmu. Analiza skutków wniesienia interpelacji, tj. odpowiedzi czy wyjaœnieñ
na interpelacje, nie jest mo¿liwa w stosunku do interpelacji, na które marsza³ek nie
otrzyma³ odpowiedzi przed 25 wrzeœnia 1930 r. Powodem takiego stanu rzeczy by³
reskrypt Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych z dn. 23 listopada 1926 r. o za³atwianiu interpelacji po rozwi¹zaniu Sejmu, który stanowi³: „Interpelacje, na które nie
udzielono odpowiedzi przed rozwi¹zaniem Sejmu, po jego rozwi¹zaniu nie bêd¹
poddane dalszemu urzêdowaniu. W zwi¹zku z tym interpelacje takie nale¿y skierowaæ ad acta”18. Powo³any reskrypt dotyczy³ wprawdzie interpelacji wniesionych
w Sejmie i Senacie Rzeczypospolitej Polskiej, i ani s³owem nie wspomina³ o za³atwianiu interpelacji wniesionych przez pos³ów Sejmu Œl¹skiego, niemniej jednak wojewoda œl¹ski – dr Micha³ Gra¿yñski – skwapliwie z niego skorzysta³. Nie s¹ wiêc
zaskoczeniem – zamieszczone w archiwaliach – notki, i¿ „Wobec rozwi¹zania Sejmu Œl¹skiego dekretem Pana Prezydenta R.P. z dnia 25 wrzeœnia 1930 i zarz¹dzenia dekretem z dnia 26 wrzeœnia 1930 wyborów do III. Sejmu Œl¹skiego, interpelaDz.Urz. MSW Nr 5, poz. 117. Reskryptu nie zauwa¿y³a W. Sudnik w swym bardzo szczegó³owym wyborze Ÿróde³. Por.: Prawo polityczne Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939. Wybór Ÿróde³. Prolog, opracowanie i indeksy W. S u d n i k. Warszawa 2002, s. 63, przyp. 49.
18
9*
132
Józef Ci¹gwa
cja (rezolucja) niniejsza nie bêdzie poddana dalszemu urzêdowaniu, wobec czego
a.a.”19, powo³uj¹ce siê – jako na podstawê prawn¹ – na przytoczony reskrypt20.
W II Sejmie Œl¹skim wniesiono 15 interpelacji. Ich chronologiczny wykaz zawiera zamieszczone ni¿ej zestawienie.
W porównawczym przegl¹dzie 15 interpelacji wystêpuj¹ nastêpuj¹ce elementy: numer i data posiedzenia plenarnego, na którym interpelacja wp³ynê³a; nazwa
klubu wnosz¹cego interpelacjê; wielkoœæ poparcia interpelacji, wyra¿ona liczb¹
podpisów; nazwiska interpelantów; treœæ interpelacji; pytanie o odpowiedŸ i jej datê;
treœæ odpowiedzi na interpelacjê; pytanie, czy i kiedy sprawa interpelacji stanê³a
na porz¹dku dziennym posiedzenia Sejmu Œl¹skiego; pytanie, czy Sejm przyj¹³ odpowiedŸ do wiadomoœci.
Chronologiczne zestawienie interpelacji poselskich
wniesionych w Sejmie Œl¹skim II kadencji
1.
Interpelacja Zespo³u Pos³ów ChD i NPR
w sprawie budowy szpitala kosztem Skarbu Œl¹skiego21
Numer i data posiedzenia plenarnego: 2; 2 czerwca 1930 r.22
Klub wnosz¹cy interpelacjê: Zespó³ Pos³ów ChD i NPR
Liczba podpisów pod interpelacj¹: 12
Nazwiska interpelantów: Korfanty, Kopocz, Kêdzior, Obremba, Prus, Gruchlikowa, Giebel, Balcer, Szulik, Pobo¿ny, Kempka, Sikora
Treœæ interpelacji: „Dnia 10. listopada 1928 roku Sejm Œl¹ski celem uczczenia
10-lecia niepodleg³oœci pañstwa jednog³oœnie uchwali³ pobudowanie wielkiego szpitala kosztem Skarbu Œl¹skiego23. Od tego czasu up³ynê³o pó³tora roku. Brak szpiArchiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 78, 87, 94, 105,
110, 191.
20
Podstawa reskrypt MSW z 23.11.1926 r. Nr.O.L.9673 Dz.Urz. MSW Nr 5, poz. 117.
21
Oryginalny nag³ówek interpelacji (Interpelacja Zespo³u Pos³ów Ch.Dem. i NPR) nie zawiera dope³nienia okreœlaj¹cego jej treœæ. Zamieszczony powy¿ej nag³ówek sformu³owany zosta³ przez
marsza³ka Sejmu Œl¹skiego w czasie 2. posiedzenia plenarnego. Por. sprawozdanie stenograficzne
z 2. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 2 czerwca 1930 r., ³am 56; Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 774, s. 67.
22
Na interpelacji data i miejsce jej sporz¹dzenia: „Katowice, dnia 1. czerwca 1930 r.”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 774, s. 28.
23
Brzmienie uchwa³y: „Dla upamiêtnienia Dziesi¹tej Rocznicy wskrzeszenia niepodleg³ego
Pañstwa Polskiego pos³owie Sejmu Œl¹skiego, bez wzglêdu na ró¿nicê przekonañ politycznych,
jednog³oœnie, by daæ wyraz uczuciom radoœci i wdziêcznoœci Opatrznoœci Boskiej, postanawiaj¹
19
133
tali w województwie jest bardzo dotkliwy. [...] Wobec tego ni¿ej podpisani pos³owie zapytuj¹ pana Wojewodê i Radê Wojewódzk¹, co sta³o siê z uchwa³¹ Sejmu
z dnia 10. listopada 1928 roku, jaki jest stan finansów województwa i jak daleko
post¹pi³y przygotowania wykonania powy¿szej uchwa³y Sejmu?”24
Czy i kiedy (data) interpelowany udzieli³ odpowiedzi? Tak; 28 czerwca 1930 r.
Treœæ odpowiedzi: „Poprzedni Sejm nie powzi¹³ ¿adnej decyzji w powy¿szej
sprawie ani nie wstawi³ w bud¿et Województwa Œl¹skiego ¿adnych kredytów budowlanych. [...] Pomimo to sprawa budowy szpitala w Katowicach jest przedmiotem
powa¿nych zainteresowañ Œl¹skiego Urzêdu Wojewódzkiego. Konferencje, jakie
w tej mierze siê odby³y, zmierzaj¹ w tym kierunku, by raczej miasto Katowice – przy
pomocy Urzêdu Wojewódzkiego – wybudowa³o wielki szpital w Ligocie, rozszerzaj¹c w ten sposób szpital, który ju¿ ma, oraz wyzyskuj¹c grunt, który ju¿ naby³o”25.
Czy i kiedy (data) sprawa stanê³a na porz¹dku dziennym posiedzenia? Nie stanê³a.
Czy Sejm przyj¹³ odpowiedŸ do wiadomoœci? –
2.
Interpelacja pos³a D¹browskiego i towarzyszy
w sprawie zarz¹dzeñ gospodarczych fabryki Thonet – Mundus
i jej reprezentanta dyrektora Józefa Palzera w Bielsku
Numer i data posiedzenia plenarnego: 2; 2 czerwca 1930 r.
Klub wnosz¹cy interpelacjê: NChZP
Nazwiska interpelantów: D¹browski, Witczak, Kujawska, Gajdas, Palarczyk,
Piechoczek, Kornke, Kocur, Pawelec, Kotas
Treœæ interpelacji: Dyrektor bielskiej fabryki mebli giêtkich Thonet – Mundus,
obywatel czechos³owacki Józef Palzer – op³aca pracowników fabryki „w sposób
absolutnie nieodpowiedni, jak to wszyscy znawcy jednog³oœnie stwierdzaj¹”. Nadto
zamkn¹³ fabrykê w Buczkowicach, przez co straci³o pracê oko³o 400 osób. „Pozbawiono te¿ stanowiska kierownika tej fabryki p. Chorubskiego, zas³u¿onego pracownika plebiscytowego na ziemi cieszyñskiej, nie przyznaj¹c mu mimo d³ugoletniej pracy ¿adnej odprawy i obchodz¹c siê z nim niegodnie”. Interpelanci sugeruj¹,
by w razie braku poprawy sytuacji „cofn¹æ bezzw³ocznie p. dyrektorowi Józefowstawiaæ do bud¿etu Województwa Œl¹skiego lat nastêpnych kwoty potrzebne na wybudowanie
wzorowo urz¹dzonego szpitala Wojewódzkiego”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski
718, s. 16; sprawozdanie stenograficzne ze 184. posiedzenia Sejmu Œl¹skiego, 10 listopada 1928 r.,
³am 6.
24
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 774, s. 28. Por. tak¿e: s. 6, 40–41, 104–
105; Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 9; sprawozdanie z 2. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego,
2 czerwca 1930 r., ³am 56.
25
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 17.
134
Józef Ci¹gwa
wi Palzerowi zezwolenie na pobyt w Polsce i zmusiæ w ten sposób firmê Thonet
– Mundus, by zast¹pi³a go obywatelem polskim”26.
Treœæ odpowiedzi: Na pocz¹tku odpowiedzi wojewoda podaje stawki godzinowe i dzienne zarobków robotników i robotnic w fabryce w Jasienicy i jej filiach,
nie komentuj¹c zarzutu interpelacji o tym, ¿e dyrektor Palzer op³aca pracowników
„w sposób absolutnie nieodpowiedni”.
„Zwolnienie p. Chorubskiego, dyrektora fabryki w Buczkowicach, nast¹pi³o na
skutek pope³nionych przez niego w fabryce niedok³adnoœci, stwierdzonych protokólarnie.
Inspektor Pracy tak z Bia³ej, jak z Bielska nie dopatruj¹ siê w czynnoœciach dyr.
Palzera zwi¹zanych z zamkniêciem fabryki w Buczkowicach ¿adnej dzia³alnoœci
antypañstwowej. [...]
Przeprowadzone dochodzenia policyjne nie ujawni³y anga¿owania siê dyr. Palzera w polityce. [...]
Przedsiêbiorstwo »Thonet Mundus« zatrudnia na terenie Województwa Œl¹skiego 3 obcokrajowców – urzêdników (2 w Centrali w Bielsku, 1 w fabryce w Jasienicy) na 37 wszystkich urzêdników”27.
3.
Interpelacja Klubu pos³ów socjalistycznych Dr. Glücksmanna i towarzyszy
do Rady Wojewódzkiej Œl¹skiej
w sprawie rozwi¹zania organów Komunalnej Kasy Oszczêdnoœci w Bielsku
i ustanowienia Komisarza Rz¹dowego
Klub wnosz¹cy interpelacjê: Klub Pos³ów Socjalistycznych
Nazwiska interpelantów: Adamek, Glücksmann, Motyka, Caspari, Machej,
Schimke, Kunsdorf28, Hermann
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 774, s. 6, 31–32, 40–41, 67, 104–105;
Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 25–26; sprawozdanie stenograficzne z 2. posiedzenia II Sejmu
Œl¹skiego, 2 czerwca 1930 r., ³am 55.
27
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 1103, s. 10–11; Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 44–45.
28
Klub Pos³ów Socjalistycznych liczy³ zaledwie piêciu pos³ów, w tym czterech pos³ów Polskiej Partii Socjalistycznej (Józef Adamek, Emil Caspary, Józef Machej, Roman Motyka) i jeden
pose³ Deutsche Sozialistische Arbeiterpartei in Polen (Sigismund Glücksmann). Poniewa¿ art. 44
regulaminu z 31 stycznia 1923 r. wymaga³ poparcia interpelacji podpisami co najmniej siedmiu
pos³ów, socjaliœci musieli – z natury rzeczy – szukaæ poparcia poza swoim klubem. Z trzech pod26
135
Treœæ interpelacji: 29 kwietnia 1930 r. Rada Wojewódzka rozwi¹za³a statutowe organy Komunalnej Kasy Oszczêdnoœci w Bielsku, ustanawiaj¹c w ich miejsce komisarza rz¹dowego. „Cytowana wy¿ej uchwa³a Rady Wojewódzkiej poderwa³a zaufanie szerokich sfer sk³adkowców do Komunalnej Kasy Oszczêdnoœci
w Bielsku i wywo³a³a panikê, na skutek której sk³adkowcy w pospiesznym tempie poczêli wycofywaæ swe wk³adki, siêgaj¹ce sumy 1½ miliona z³otych”. Rozwi¹zania organów Kasy nie przewiduje jej statut. Uzasadnieniem rozwi¹zania nie mo¿e
byæ sprawozdanie Zwi¹zku Polskich Kas Oszczêdnoœci, w którym Zwi¹zek „zarówno instytucji tej, jako te¿ jej dyrekcji [daje] mo¿liwie najpochlebniejsze œwiadectwo i uzna³ tê¿e instytucjê jako wzorowo prowadzon¹”. W tym stanie rzeczy zapytuj¹ podpisani, czy wojewoda jest sk³onny podaæ istotne, rzeczowe powody rozwi¹zania; czy sk³onny jest bezzw³ocznie odwo³aæ komisarza rz¹dowego; czy jest
sk³onny wyrz¹dzon¹ Kasie szkodê wynagrodziæ29.
Treœæ odpowiedzi: „Zarz¹dzeniem moim z dnia 29.IV.1930 r. L.Sm.4056 usun¹³em dotychczasowe organa Komunalnej Kasy Oszczêdnoœci m. Bielska, tj. Radê
Administracyjn¹ i Dyrekcjê, i ustanowi³em Komisarza Kasy.
Zarz¹dzenie to wydane zosta³o w porozumieniu ze Œl¹sk¹ Rad¹ Wojewódzk¹.
Podstaw¹ prawn¹ tego zarz¹dzenia jest przepis art. 32 Rozporz¹dzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 13.IV.1927 r. o komunalnych kasach oszczêdnoœci
(Dz.U.R.P. Nr 38, poz. 339), którego moc obowi¹zuj¹ca na obszar Województwa
Œl¹skiego rozci¹gniêta zosta³a ustaw¹ Sejmu Œl¹skiego z dnia 28.II.1928 (Dz.U.Œl.
Nr 7, poz. 13), oraz §58 statutu Komunalnej Kasy Oszczêdnoœci m. Bielska z dnia
1.X.1929 r.”. W obszernej 6-stronicowej odpowiedzi wojewoda przytacza identyczn¹ treœæ powo³anych przepisów, stanowi¹cych miêdzy innymi, ¿e „w przypadku
stwierdzenia nieprawid³owoœci w prowadzeniu kasy, a w szczególnoœci wykroczeñ
przeciw obowi¹zuj¹cym przepisom lub postanowieniom statutu kasy, s³u¿y w³adzy
nadzorczej prawo wydawania zarz¹dzeñ niezbêdnych celem usuniêcia nieprawid³owoœci lub zapobie¿enia dalszym wykroczeniom. Zarz¹dzenia te mog¹ polegaæ
na zawieszaniu w czynnoœciach lub usuniêciu cz³onków rady kasy, zarz¹du kasy
i komisji rewizyjnej i na ustanowieniu w razie potrzeby komisarza na koszt kasy
lub zwi¹zku porêczaj¹cego dla zarz¹du kas¹ do czasu wyboru nowych organów”.
W dalszym ci¹gu pisma wojewoda przedstawi³ szczegó³owo podstawy faktyczne
uzasadniaj¹ce usuniêcie dotychczasowych organów kasy i ustanowienie komisarza kasy. Interpelowany udowadnia, ¿e „Organa te [...] wykracza³y przeciwko obowi¹zuj¹cym przepisom ustawy z dnia 16.I.1923 r., w przedmiocie jêzyka urzêdopisów pos³ów niesocjalistycznych podpisanych pod interpelacj¹ jeden podpis nale¿y do Konrada Kunsdorfa (Deutsche Katholische Volkspartei).
29
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 774, s. 29–30. Por. tak¿e: s. 6, 40–41,
104–105; Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 5–6; sprawozdanie stenograficzne z 2. posiedzenia
II Sejmu Œl¹skiego, 2 czerwca 1930 r., ³am 55–56.
136
Józef Ci¹gwa
wego w Województwie Œl¹skim (Dz.U.Œl. Nr 5, poz. 34), poniewa¿ w swej dzia³alnoœci urzêdowej pos³ugiwa³y siê przewa¿nie nieurzêdowym jêzykiem niemieckim
i to tak w urzêdowaniu, jak i w stosunku do stron. [...] Drugim z powodów [...] by³o
z jednej strony niew³aœciwe pojmowanie przez organa kasy zadañ Komunalnej Kasy
Oszczêdnoœci, polegaj¹cej przede wszystkim na uprzystêpnianiu ludnoœci taniego
kredytu, a z drugiej nieprawid³owoœci w prowadzeniu agend Kasy, a w szczególnoœci jej operacji czynnych”. Wojewoda informuje, ¿e „dzia³alnoœæ komisarza kasy
jest ju¿ na ukoñczeniu i objêcia urzêdowania przez w³adze kasy, tj. Radê i Zarz¹d,
nale¿y oczekiwaæ w najbli¿szym czasie”. Odnosz¹c siê wreszcie do ostatniego z pytañ interpelacji, interpelowany organ stwierdza: „Co siê tyczy rzekomych szkód
kasy wynik³ych z ustanowienia komisarza, zaznaczam, ¿e faktyczny przebieg wypadków wskazuje na to, ¿e kasa ¿adnych szkód nie ponios³a”30.
4.
Interpelacja pos³a Kempki i towarzyszy
w sprawie odmowy stawiania pytañ do dzieci z nauki religii w koœciele
przez nauczycielstwo w Jêdrysku,
podczas wizytacji kanonicznej parafii w Jêdrysku dnia 21 maja 1930 roku,
oraz w sprawie bezprawnego zakazu odbycia wiecu
przez naczelnika Urzêdu Okrêgowego Kalinowskiego w Jêdrysku
Klub wnosz¹cy interpelacjê: Zespó³ Pos³ów ChD i NPR
Nazwiska interpelantów: Kempka, Korfanty, Roguszczak, Kêdzior, Balcer, Giebel, Gruchlikowa, Pobo¿ny, Kopocz, Szulik
Treœæ interpelacji: „W parafii Jêdrysek powiatu tarnogórskiego odby³a siê [...]
21 maja 1930 r. wizytacja kanoniczna [...]. Wizytuj¹cy ksi¹dz, wicedziekan proboszcz Danecki z Bobrownik, zwróci³ siê do nauczycieli z proœb¹, a¿eby stawiali
do dzieci szkolnych pytania z nauki religii. Nauczyciele tej proœbie ksiêdza wizytatora odmówili i zaproponowali mu, a¿eby przyszed³ do szko³y, tam bêd¹ stawiali
pytania do dzieci. [...]
Ludnoœæ parafii ¿¹da³a zwo³ania wiecu publicznego, a¿eby uchwaliæ protest
przeciwko zachowaniu siê nauczycielstwa. Wiec zosta³ zg³oszony u pana naczelnika Urzêdu Okrêgowego Kalinowskiego w Jêdrysku na niedzielê dnia 25 maja
Pismo wojewody œl¹skiego (L.Prez. 1222/4) z 28 czerwca 1930 r. do marsza³ka Sejmu Œl¹skiego. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 1103, s. 12–17; Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski
232, s. 53–59.
30
137
1930 r. [...]. W sobotê, dnia 24 maja 1930 r. [...], Kalinowski doniós³ zwo³uj¹cemu, ¿e przed chwil¹ otrzyma³ ze Starostwa [...] zarz¹dzenie, i¿ ma zakazaæ odbycia tego wiecu, co te¿ uczyni³. [...] To postêpowanie pana naczelnika Urzêdu Okrêgowego Kalinowskiego jest zupe³nie niezgodne z przepisami obowi¹zuj¹cej ustawy o zwi¹zkach i zgromadzeniach z dnia 19. kwietnia 1908 r. [...]”31.
Czy interpelowany udzieli³ odpowiedzi? Nie udzieli³32.
Treœæ odpowiedzi: –
5.
Interpelacja pos³a Romana Motyki i towarzyszy do pana Wojewody Œl¹skiego
w sprawie konfiskat gazet
Nazwiska interpelantów: Motyka, Glücksmann, Caspari, Machej, Adamek,
Schmiegel, Krull, Hermann
Treœæ interpelacji: „Od chwili otwarcia Sejmu Œl¹skiego w dniu wczorajszym
uleg³a po raz pierwszy konfiskacie »Gazeta Robotnicza« za artyku³ p.t. »Wizyta
faszysty Grandiego u Pi³sudskiego«, w którym powiedziano: [...]. »Gazeta Robotnicza« uleg³a wiêc konfiskacie za artyku³ powtarzaj¹cy g³osy prasy francuskiej
w zwi¹zku z wizyt¹ ministra w³oskiego u Pi³sudskiego. Fakt ten nasuwa podpisanym obawê, ¿e konfiskata »Gazety Robotniczej« [...] mo¿e otworzyæ wrota orgii
konfiskat, jakich byliœmy œwiadkami w czasie bezsejmowym na Œl¹sku i za czasów
obowi¹zywania dekretu prasowego”33.
Za³atwianie odpowiedzi na interpelacjê przeci¹ga³o siê. Na pocz¹tku wrzeœnia wojewoda
Gra¿yñski t³umaczy³ marsza³kowi Wolnemu przyczyny zw³oki: „[...] nie otrzyma³em jeszcze od
Kurii Biskupiej w Katowicach dotycz¹cych materia³ów, wobec czego udzielenie odpowiedzi PP.
Interpelantom ulegnie zw³oce”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski
232, s. 183. Wydaje siê, a potwierdzaj¹ to Ÿród³a, ¿e przygotowanie wyjaœnieñ dla interpelantów by³o bardzo zaawansowane. Do udzielenia odpowiedzi jednak nie dosz³o przed 26 wrzeœnia
1930 r., po tym czasie zaœ by³o to – z formalnych przyczyn – niemo¿liwe: „DO L.Pr. 1267, 1386.
Wobec rozwi¹zania Sejmu Œl¹skiego dekretem Pana Prezydenta R.P. z dnia 26 wrzeœnia 1930 i zarz¹dzenia dekretem z dnia 26 wrzeœnia 1930 wyborów do III. Sejmu Œl¹skiego, interpelacja (rezolucja) niniejsza nie bêdzie poddana dalszemu urzêdowaniu, wobec czego a.a. [rêcznie pisane inicja³y imienia i nazwiska]. Podstawa reskr. M.S.W. z 23. listopada 1926 r. Nr.O.L.9673 Dz.Urz.
M.S.W. Nr. 5, poz. 117”. Ibidem, s. 191.
33
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 80–81.
31
32
138
Józef Ci¹gwa
Czy i kiedy (data) interpelowany udzieli³ odpowiedzi? Nie udzieli³34.
6.
Interpelacja pos³a Palarczyka i towarzyszy
w sprawie zakazu wzglêdnie ograniczenia przewozu
mleka, œmietany, mas³a, jaj itd.
do miejscowoœci granicznych w Czechos³owacji
Klub wnosz¹cy interpelacjê:
Liczba podpisów pod interpelacj¹:
Nazwiska interpelantów: Palarczyk
Treœæ interpelacji:
Treœæ odpowiedzi: „W³adze polskie nie wyda³y, ani te¿ wed³ug obowi¹zuj¹cych
przepisów ustawowych nie mog³y wydaæ, zarz¹dzeñ wstrzymuj¹cych wywóz powy¿szych artyku³ów, albowiem wywóz mleka, sera i œmietany nie podlega ¿adnym
ograniczeniom ani op³atom celnym, z wyj¹tkiem op³aty statystycznej.
Wstrzymanie wywozu nast¹pi³o na zarz¹dzenie celnych w³adz czeskich ze
wzglêdu na rzekome pojawienie chorób zaraŸliwych u byd³a rogatego na terenie
Œl¹ska Cieszyñskiego. [...]
Nadmienia siê, ¿e w myœl art. 28 Konwencji miêdzy Rz. Polsk¹ a Republik¹
Czechos³owack¹ o u³atwieniach w ma³ym ruchu granicznym (Dz.U.R.P. Nr 43 poz.
263 z r. 1926) przywóz i wywóz w ruchu granicznym drobnych iloœci przedmiotów
u¿ytku codziennego i gospodarczego jest dozwolony, o ile artyku³y te s¹ przeznaczone do w³asnego u¿ytku, a nie na handel”35.
34
Wojewoda M. Gra¿yñski uzna³ – w piœmie Pr. 1381 z 20 czerwca 1930 r. do marsza³ka
K. Wolnego – ¿e jest niekompetentny do udzielenia odpowiedzi: „[...] mam zaszczyt oznajmiæ,
¿e interpelacja dotyczy kompetencji niezale¿nych ode mnie w³adz s¹dowych – i wobec tego nie
le¿y w mej mocy wydawanie jakichkolwiek w tej mierze zarz¹dzeñ po myœli pp. Interpelantów”.
35
Pismo wojewody œl¹skiego (L.Prez. 1489/1. Dotyczy: wstrzymania wywozu nabia³u przez
granicê czesk¹) z 20 czerwca 1930 r. do marsza³ka Sejmu Œl¹skiego. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 1103, s. 2. OdpowiedŸ na interpelacjê pos³a Palarczyka i towarzyszy obejmowa³a nieco ponad jedn¹ stronê tekstu. Drugiej strony pisma nie uda³o siê odnaleŸæ. Mimo to
s¹dziæ nale¿y, ¿e zacytowane wczeœniej fragmenty odpowiedzi, zawarte na pierwszej stronie pisma, stanowi¹ meritum odpowiedzi. Nadto pocz¹tek ostatniego na stronie zdania – „W koñcu nadmieniam, ¿e na skutek proœby Urzêdu” – œwiadczy o tym, ¿e odpowiedŸ zmierza³a wyraŸnie ku
koñcowi.
139
7.
Interpelacja pos³a Dudka i towarzyszy
w sprawie zakazu odbycia zebrania zwi¹zku zawodowego
Christliche Gewerkschaften w Radzionkowie
Klub wnosz¹cy interpelacjê: Klub Niemiecki
Nazwiska interpelantów: Dudek36, Kunsdorf, Schimke, Goldmann, Jurga, Pant,
Krull, Ulitz, Frank, Rojek, Pawlas, Kompalla
Treœæ interpelacji: „Zwi¹zki zawodowe Christliche Gewerkschaften zwo³a³y na
dzieñ 15. czerwca w lokalu pana Latochy w Radzionkowie zabranie. Na zebraniu,
na które przyby³o oko³o 600 osób, referowaæ mia³ pose³ Jankowski o obecnej sytuacji gospodarczej, a szczególnie o przesileniu wêglowym. Zebranie to odbyæ siê nie
mog³o, poniewa¿ zosta³o zakazane. Gdy pose³ Jankowski przyby³ pod lokal, oœwiadczy³ mu obecny tam posterunkowy, ¿e zakaz odbycia siê nast¹pi³ przez naczelnika
okrêgowego z porozumieniem z panem starost¹. Zakaz taki jest niezgodny z Konstytucj¹ Rzeczypospolitej Polskiej, której art. 108 powiada, ¿e obywatele maj¹ prawo
koalicji, zgromadzania siê i zawi¹zywania stowarzyszeñ i zwi¹zków. Ustêp 2. tego
artyku³u powiada, ¿e wykonanie okreœlaj¹ ustawy. Obowi¹zuj¹ca pod tym wzglêdem
jest u nas jeszcze ustawa o zgromadzeniach z dnia 19. kwietnia 1908 r. Dz.U. Rzeszy Niem. 151. Wed³ug §17a zwi¹zki zawodowe nie podlegaj¹ nadzorowi policyjnemu, poniewa¿ [...]. Wolnoœæ takich zgromadzeñ zosta³a zagwarantowana tak¿e
polsko-niemieck¹ Konwencj¹ górnoœl¹sk¹, zawart¹ w Genewie dnia 15. maja 1922 r.,
której art. 164 powiada, ¿e rz¹dy polski i niemiecki zobowi¹zuj¹ siê nie ograniczaæ
praw, przyznanych zwi¹zkom w dziedzinie swobody zrzeszania siê i zgromadzeñ
[...]. Zakaz zwo³anego przez wy¿ej wymienione zwi¹zki zawodowe zebrania stanowi
uszczuplanie praw, przyznanych przez Konstytucjê, jak i przez Konwencjê Genewsk¹. Z tego powodu zapytujemy siê pana Wojewodê, co zamierza uczyniæ, aby
podw³adne mu czynniki w przysz³oœci praw obywatelom nie skraca³y”37.
Niemiecki pose³ Andreas Dudek reprezentowa³ Deutsche Katholische Volkspartei, bêd¹c¹
najsilniejszym ugrupowaniem Klubu (DKVP – 10 pos³ów; Deutsche Partei – 5 pos³ów; DSAP –
1 pose³). Poza nim w Klubie Niemieckim zrzeszonych by³o w tym czasie 9 pos³ów: Richard Frank,
Wilhelm Goldmann, Albert Jurga, Johann Kompalla, Konrad Kunsdorf, Otto Ochmann, Eduard Pant,
Alfred Rojek, Johann Schmiegel. Interpelacjê podpisali wiêc wszyscy pos³owie DSAP i dwóch
pos³ów DP (Max Krull, Otto Ulitz).
37
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 62; sprawozdanie
stenograficzne z 5. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 17 czerwca 1930 r., ³am 38–40.
36
140
Józef Ci¹gwa
Czy i kiedy (data) interpelowany udzieli³ odpowiedzi? Tak; 25 lipca 1930 r.
Treœæ odpowiedzi: Wojewoda wyjaœnia, i¿ „w Radzionkowie przebywa oko³o
1.000 bezrobotnych, w tym oko³o 800 zwolnionych z pracy na Œl¹sku Opolskim,
i zachodzi³a uzasadniona obawa zaburzenia spokoju publicznego, wydano zakaz zgromadzenia siê zgodnie z obowi¹zuj¹cymi ustawami oraz uzasadniony interesem publicznym”. Sam zreszt¹ przepis obowi¹zuj¹cej ustawy niemieckiej o stowarzyszeniach
z 19 sierpnia 1908 r., na który siê interpelanci powo³uj¹, „zastrzega, ¿e prawo to [tj.
prawo zgromadzania – J.C.] podlega ograniczeniom konstytucyjnym wzglêdnie ustawowym. Takim ustawowym ograniczeniem jest przepis ogólnego prawa krajowego
Cz. II. Tyt. 17 §10, wed³ug którego Urz¹d policyjny jest powo³any do wydawania
koniecznych zarz¹dzeñ w kierunku zapewnienia spokoju, bezpieczeñstwa i porz¹dku publicznego, jako te¿ do uchylenia gro¿¹cego niebezpieczeñstwa publicznoœci lub
poszczególnym osobom. [...] O naruszeniu art. 164 Konwencji Genewskiej w ogóle w tym wypadku nie mo¿e byæ mowy, gdy¿ odnoœne zgromadzenie [...] nie mia³o
byæ zgromadzeniem cz³onków niemieckich Chrzeœcijañskich Zwi¹zków Zawodowych, lecz publicznym zgromadzeniem bezrobotnych oraz robotników i robotnic, zatrudnionych po stronie niemieckiej, a zamieszka³ych w Polsce. [...] Wobec tego zaœ,
¿e omawiane zgromadzenie nie by³o zgromadzeniem cz³onków niemieckich Chrzeœcijañskich Zwi¹zków Zawodowych ani w ogóle jakiegokolwiek b¹dŸ zwi¹zku pracowników, lecz zwyczajnym publicznym zgromadzeniem, przeto postanowienie
art. 164 Konwencji Genewskiej nie mo¿e w danym wypadku mieæ zastosowania,
a co za tym idzie, nie mo¿e byæ te¿ mowy o naruszeniu tego postanowienia”38.
8.
Interpelacja pos³a Motyki i towarzyszy
w sprawie zajœæ na cmentarzu w Katowicach dnia 16 czerwca 1930 roku
Nazwiska interpelantów: Motyka, Glücksmann, Machej, Adamek, Caspari
Treœæ interpelacji: „W poniedzia³ek, 16 czerwca 1930 r., o godzinie 4-tej na
cmentarzu w Katowicach przy ulicy Sienkiewicza mia³a siê odbyæ uroczystoœæ z³o¿enia wieñca przez socjalistów na grobie zmar³ego przed 24 laty Franciszka Morawskiego, znanego przywódcy polskiego ruchu robotniczego na Œl¹sku.
Przyby³ym na cmentarz kobietom i mê¿czyznom w liczbie oko³o 30 wraz
z wieñcem zagrodzi³a drogê policja, która otoczy³a ludzi i spowodowa³a wielkie
38
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 1103, s. 19–21; Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 66–68.
141
zbiegowisko. Pada³y bardzo nieprzyjemne i ubli¿aj¹ce tak policji, jak i Pañstwu Polskiemu okrzyki spoœród przygodnie zebranej i ciekawej publicznoœci.
Komisarz policji domaga³ siê od delegacji zdjêcia z wieñca szarf, gdy¿ inaczej nie
dopuœci do z³o¿enia wieñca na grobie zmar³ego socjalisty. Szarfa nosi³a napis: »Ku
uczczeniu pamiêci zmar³ego Franciszka Morawskiego – Polska Partia Socjalistyczna«. Poza tymi s³owami ¿adnego innego napisu nie by³o. Kolor szarfy by³ czerwony. Ostatecznie Komisarz policji zdecydowa³ siê przepuœciæ nad grób delegacjê.
Poniewa¿ jednak coraz czêœciej zdarzaj¹ siê wypadki, ¿e na ¿¹danie rozagitowanego kleru policja przeszkadza w aktach pogrzebowych socjalistów na Górnym
Œl¹sku i wywo³uje publiczne zgorszenie, i sieje separatyzm œl¹ski, dlatego podpisani zapytuj¹ Pana Wojewodê:
1. Czy powy¿szy fakt jest mu wiadomy i
2. Jakie kroki zamierza poczyniæ w przysz³oœci, by zmarli socjaliœci mogli byæ
spokojnie grzebani i czczeni przez robotników”39.
Czy i kiedy (data) interpelowany udzieli³ odpowiedzi?
Treœæ odpowiedzi:40.
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 594, s. 97, 102; 232,
s. 71. Interpelacjê przedrukowa³a równie¿ „Gazeta Robotnicza” w artykule pod tytu³em: Przeciwko szykanom policyjnym na cmentarzach. „Gazeta Robotnicza” nr 143 z 25 czerwca 1930 r. Niekompletny tekst interpelacji, tj. tekst pozbawiony podpisów oraz miejsca i daty jej sporz¹dzenia, znajduje siê tak¿e w stenogramie z posiedzenia plenarnego. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 779, s. 39; sprawozdanie stenograficzne z 7. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego,
23 czerwca 1930 r., ³am 77.
40
OdpowiedŸ na interpelacjê zosta³a sporz¹dzona 25 wrzeœnia 1930 r. Nie dotar³a jednak
do marsza³ka w zwi¹zku z treœci¹ reskryptu MSW z 23 listopada 1926 r. Archiwum Pañstwowe
w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 78. 19 wrzeœnia 1930 r. naczelnik Wydzia³u Prezydialnego ponagla³ naczelnika Wydzia³u Bezpieczeñstwa Publicznego: „Upraszam o spowodowanie przyspieszenia za³atwienia tut. pisma z dnia 26. czerwca br. L.Pr. 1354 w sprawie powy¿szej lub oznajmienie o zachodz¹cych przeszkodach”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d
Wojewódzki Œl¹ski 594, s. 109. W pospiesznej reakcji na ponaglenie naczelnik Ryczkowski pisa³
Wydzia³owi Prezydialnemu (B.P. 4958/8, 20 wrzeœnia 1930 r.) m.in.: „Obecnoœæ policji przed cmentarzem w Katowicach w dniu 16. czerwca b.r. [...] spowodowan¹ by³a wy³¹cznie trosk¹ o zabezpieczenie w czasie uroczystoœci spokoju i porz¹dku publicznego. [...] Poniewa¿ jednak miejscowy proboszcz [...] nie zgodzi³ siê na z³o¿enie wieñca z czerwonymi szarfami na cmentarzu, przeto
obecny na miejscu podkomisarz Lacheta [...], udzielaj¹c proboszczowi pomocy [...], zatrzyma³ delegacjê i zakomunikowa³ jej o stanowisku proboszcza, poczem [...] wstrzyma³ siê od dalszej interwencji, mimo ¿e delegacja ¿yczeniu proboszcza nie by³a powoln¹.
W zwi¹zku z powy¿szym Urz¹d Wojewódzki zwróci³ uwagê Dyrekcji Policji w Katowicach,
aby interwencjê organów policji na cmentarzach ograniczano œciœle do wypadków przewidzianych
przez ustawy obowi¹zuj¹ce”. Ibidem, s. 114–115.
OdpowiedŸ wojewody, korzystaj¹c¹ w du¿ej mierze ze sprawozdania naczelnika Ryczkowskiego, koñczy³o zdanie: „Wobec powy¿szego stwierdzam, ¿e obecnoœæ Policji na cmentarzu
i uwaga podkomisarza Lachety by³a jedynie wyp³ywem obowi¹zku Policji czuwania nad porz¹dkiem publicznym, nie kolidowa³a wiêc z obowi¹zuj¹cymi przepisami prawnymi. W konsekwencji, nie mogê przeto przychyliæ siê do ¿¹dania PP. Interpelantów i wydawaæ nowych zarz¹dzeñ,
39
142
Józef Ci¹gwa
9.
Interpelacja pos³a Macheja i towarzyszy
w sprawie niewykonania uchwa³y Sejmu Œl¹skiego z dnia 13 czerwca br.
dotycz¹cej ubezpieczenia robotników zatrudnionych przy robotach publicznych
na wypadek braku pracy
Numer i data posiedzenia plenarnego: 841; 10 wrzeœnia 1930 r.
Nazwiska interpelantów:
Treœæ interpelacji:42
Czy i kiedy (data) interpelowany udzieli³ odpowiedzi? Nie udzieli³.
10.
Interpelacja Klubu Niemieckiego
w sprawie braku odpowiedniego nadzoru policyjnego w Bielsku
Klub wnosz¹cy interpelacjê: Klub Niemiecki
Nazwiska interpelantów: Schimke, Jurga, Frank, Kunsdorf, Kompalla, Rojek,
Schmiegel, Dudek, Goldmann, Ochmann, Pant
Treœæ interpelacji: „W nocy z dnia 7. na dzieñ 8. wrzeœnia br. uszkodzone wzgl.
rozbite zosta³y szyldy kilku kupców na ulicy 3-Maja i Jagielloñskiej w Bielsku;
w dniu 8. wrzeœnia jeszcze przed godzin¹ 10-t¹ wieczorem rozbito szklany szyld
kawiarni Bauera, mimo ¿e zaledwie kilka kroków od tego miejsca jest postój poliponiewa¿ dotychczasowe przepisy gwarantuj¹ dostatecznie spokojne grzebanie zmar³ych bez
wzglêdu na przekonania polityczne”. Pismo wojewody do marsza³ka, L.Pr. 1354/1, z 25 wrzeœnia
1930 r. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 74–75.
41
Pierwotnie 8. posiedzenie II Sejmu Œl¹skiego mia³o siê odbyæ 1 lipca 1930 r. Porz¹dek dzienny tego posiedzenia obejmowa³ 6 punktów, przedstawionych na pierwszych szeœciu stronach jednostki archiwalnej 780. zespo³u Sejm Œl¹ski. Na pierwszej stronie aktu napis: „Uwaga: wobec odroczenia sesji Sejmu Œl¹skiego dekretem p. Prez. R.P. z dnia 29.VI.30 ... posiedzenie nie odby³o
siê”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 780, s. 1.
42
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 780, s. 18, 90; sprawozdanie stenograficzne z 8. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 10 wrzeœnia 1930 r., ³am 32.
143
cjanta [...]. Dotkniêci szkod¹ materialn¹ kupcy [...] odczuwaj¹ biernoœæ policji
w tym kierunku jako ogromn¹ krzywdê”43.
11.
Interpelacja pos³a Macheja i towarzyszy
w sprawie wyp³aty odszkodowania dla obywateli na Œl¹sku Cieszyñskim,
którzy skutkiem dzia³añ wojennych w styczniu 1919 r.
podczas najazdu wojsk czeskich ponieœli straty na maj¹tku i zdrowiu
Nazwiska interpelantów: Machej, Caspari, Adamek, Motyka, Glücksmann
Treœæ interpelacji: „Podczas najazdu wojsk czeskich na Œl¹sk Cieszyñski [...]
mnóstwo obywateli ponios³o znaczne szkody materialne [...]. Szkody materialne
[...] wynosi³y [...] oko³o pó³ miliona franków. Oprócz tego zosta³o kilka osób, nie
bior¹cych czynnego udzia³u w walce, zabitych lub poszkodowanych na zdrowiu [...].
Wobec tego podpisani zapytuj¹: [...] 2) co Rz¹d zamierza uczyniæ, aby s³uszne pretensje obywateli [...] zlikwidowaæ, 3) czy Rz¹d jest sk³onny przyznaæ obywatelom
poszkodowanym na zdrowiu w czasie dzia³añ wojennych zaopatrzenie inwalidzkie
na równi z inwalidami wojennymi?”45
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 96; Sejm Œl¹ski 780,
s. 18, 90; sprawozdanie stenograficzne z 8. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 10 wrzeœnia 1930 r.,
³am 32.
44
Gotowa ju¿ odpowiedŸ nie zosta³a przekazana marsza³kowi Sejmu Œl¹skiego ze wzglêdu na
postanowienia reskryptu MSW z 23 listopada 1926 r. Archiwum Pañstwowe w Katowicach,
Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 105. W odpowiedzi marsza³kowi (L.Pr. 1895/1, 26 wrzeœnia
1930 r.) wojewoda Gra¿yñski pisa³ m.in.: „Funkcjonariusze Policji w krytycznym czasie pe³nili
s³u¿bê przepisowo [...]. Zarzut wiêc Klubu Niemieckiego co do rzekomego zaniedbania obowi¹zków s³u¿bowych przez Policjê jest nieuzasadniony, jak o tym œwiadczy przeprowadzenie przez
organa policyjne bezzw³ocznego poœcigu i dochodzeñ oraz skierowanie do w³adz s¹dowych doniesieñ karnych na podejrzanych o dokonanie omawianych wybryków.
Co do ewentualnego wynagrodzenia szkód, winni – zdaniem moim – poszkodowani dochodziæ swoich pretensyj na drodze s¹dowej”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 100–103.
45
46
Przyczyn¹ braku odpowiedzi by³o postanowienie reskryptu MSW z 23 listopada 1926 r.,
zgodnie z którym wobec rozwi¹zania Sejmu Œl¹skiego „interpelacja (rezolucja) niniejsza nie bêdzie
43
144
Józef Ci¹gwa
12.
Interpelacja pos³ów Macheja i towarzyszy do p. Wojewody Œl¹skiego
w sprawie niewyp³acania pieniêdzy sierocych przez Kasy sieroce
na Œl¹sku Cieszyñskim
Nazwiska interpelantów: Machej, Adamek, Caspari, Motyka, Glücksmann
Treœæ interpelacji: „Dwanaœcie lat po ukoñczeniu wojny œwiatowej obywatele
Œl¹ska Cieszyñskiego, dla których przed wojn¹ i podczas wojny z³o¿one zosta³y
pieni¹dze spadkowe w kasach sierocych przy s¹dach powiatowych, nie otrzymali
dot¹d, ani te¿ nie ma nadziei, aby w czasie okreœlonym mogli otrzymaæ, swoje sieroce grosze.
Powodem tego ma byæ ta okolicznoœæ, ¿e pieni¹dze sk³adane do kas sierocych
w s¹dach Œl¹ska Cieszyñskiego administrowane by³y przez S¹d Apelacyjny
w Bernie Morawskim, i ¿e likwidacja pretensji pomiêdzy Czechos³owacj¹ a Polsk¹ dot¹d przeprowadzona nie jest. Podpisani [...] uwa¿aj¹ jednak, ¿e Pañstwo ma
tyle funduszów w³asnych, aby mog³o wyp³aciæ pieni¹dze interesowanym osobom
bez wzglêdu na stan likwidacji pretensji miêdzypañstwowych”47.
poddana dalszemu urzêdowaniu, wobec czego a.a.”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d
Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 87.
47
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 90; Sejm Œl¹ski 780,
s. 18, 91; sprawozdanie stenograficzne z 8. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego, 10 wrzeœnia 1930 r.,
³am 32.
48
Interpelacja nie by³a „poddana dalszemu urzêdowaniu” na podstawie reskryptu MSW
z 23 listopada 1926 r. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 94.
W przygotowaniu odpowiedzi na interpelacjê He³mski – naczelnik Wydzia³u P.O. – pisa³ (L. P.O.
6116/1, 23 wrzeœnia 1930 r.) do Wydzia³u Prezydialnego m.in.: „Art. 40 umowy Polsko-Czeskiej
z 23 kwietnia 1925 r., Dz.U.R.P. Nr. 41 poz. 256 z 1926 r., zastrzega podzia³ maj¹tku Wspólnych
Kas Sierocych Œl¹ska Cieszyñskiego osobnej zawrzeæ siê maj¹cej umowie. [...] umowa przewidziana
w art. 40 umowy Polsko-Czeskiej dot¹d nie zosta³a zawarta. [...]
Nie czekaj¹c zawarcia umowy Polsko-Czeskiej, mo¿liwem by by³o ewentualne za³atwienie
sprawy wyp³at z kasy sierocej jedynie na zasadzie suwerennoœci Pañstwowej w stosunku do obywateli polskich, przyczem Skarb Pañstwa musia³by dostarczyæ potrzebnych funduszów na odprawê pupilów. [...]
Prace zwi¹zane z likwidacj¹ kas sierocych na Œl¹sku Cieszyñskim powierzone zosta³y reskryptem Prezesa S¹du Apelacyjnego w Katowicach z 7.3.1930 r. [...] Rachubie S¹du Okrêgo-
145
13.
Interpelacja Klubu Pos³ów Socjalistycznych
w sprawie redukcji robotników
w Hucie Laury w Siemianowicach Œl¹skich
Nazwiska interpelantów: Machej
Treœæ interpelacji49:
Czy i kiedy (data) interpelowany udzieli³ odpowiedzi? Nie udzieli³.
14.
Interpelacja pos³a Romana Motyki
i pos³ów z Klubu Socjalistycznego do Pana Wojewody
w sprawie gospodarki gminnej w Knurowie
Nazwiska interpelantów: Motyka, Machej, Adamek, Glücksmann, Caspari
Treœæ interpelacji: „W ubieg³ym roku przynios³a »Gazeta Robotnicza« seriê artyku³ów na marginesie gospodarki gminnej w Knurowie, w których zarzucano naczelnikowi gminy Knurów panu Mrozkowi przestêpstwa natury politycznej i kryminalnej. [...] Zarzucano panu Mrozkowi nie tylko trwonienie funduszów gminnych,
p³acenie z kasy gminnej za wino, przek¹ski i czekolady przy libacjach najró¿norodniejszych, lecz ponadto zarzucano mu zawieranie ze szkod¹ dla gminy ró¿nych
transakcji oraz oszustwo. ¯e w³adze o wszystkim wiedzia³y, dowodzi³y czêste wizyty pana starosty Wyglêdy w Knurowie, który usi³owa³ pogodziæ powaœnionych
cz³onków zarz¹du gminnego, aby ucich³a kampania na marginesie nieprawid³owej
gospodarki gminnej”. W tym stanie interpeluj¹cy pytaj¹ wojewodê, „co myœli uczywego w Cieszynie pod kierownictwem Naczelnika S¹du Powiatowego (Sêdziego Karpiñca) w Cieszynie jako referenta tych spraw. Decyzje nale¿¹ do Prezesa S¹du Apelacyjnego w Katowicach”.
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 91–93.
49
10 Z dziejów prawa
146
Józef Ci¹gwa
niæ, aby wyœwietlono tajniki gospodarki w Knurowie z roku ubieg³ego i winnych z³ej
gospodarki i przestêpstw poci¹gniêto do odpowiedzialnoœci”50.
15.
Interpelacja pos³a Romana Motyki i towarzyszy z Klubu Pos³ów Socjalistycznych
do Pana Wojewody w sprawie nieza³atwienia przez Radê Wojewódzk¹
odwo³ania w kwestii budowlanej
Nazwiska interpelantów: Motyka, Machej, Adamek, Glücksmann, Caspari
Treœæ interpelacji: „W roku 1929 otrzyma³ od Wydzia³u Powiatowego w Rybniku robotnik Buszka Alojzy z Ksi¹¿enic warunkowe pozwolenie na za³o¿enie osady
w Ksi¹¿enicach. Od tej decyzji Buszka wniós³ odwo³anie wed³ug w³aœciwoœci do
Œl¹skiej Rady Wojewódzkiej. Pomimo ¿e up³ynê³o pó³ roku od czasu wniesionego przez Buszkê rekursu, Rada Wojewódzka takiego dot¹d nie za³atwi³a, przyczyniaj¹c siê tym samym do tego, ¿e Buszka nie móg³ wybudowaæ domu mieszkalnego, a nagromadzony przezeñ materia³ budowlany uleg³ zepsuciu.
Wobec powy¿szego podpisani zapytuj¹ pana Wojewodê, czy fakt ten mu jest
znany i co wp³ynê³o na nieza³atwienie odwo³ania Buszki przez Œl¹sk¹ Radê Wojewódzk¹”52.
50
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 113; Sejm Œl¹ski
782, s. 11. Zob. te¿ s. 2, 86, 105; sprawozdanie stenograficzne z 10. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego,
17 wrzeœnia 1930 r., ³am 2, 39–40.
51
Podstawa prawna: Rekurs MSW z 23 listopada 1926 r. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 116. W przygotowaniu wyjaœnieñ Stanis³aw Wierzbiañski
– p.o. naczelnika Wydzia³u Samorz¹dowego – pisa³ (L. Sm 4088/12, 26 wrzeœnia 1930 r.) do Wydzia³u Prezydialnego: „[...] na skutek szeregu artyku³ów, jakie pojawi³y siê w ubr. w prasie, zarzucaj¹cych naczelnikowi gminy Knurów Mrozkowi dopuszczenie siê szeregu nieprawid³owoœci
w gospodarce gminnej starosta w Rybniku wytoczy³ mu w dniu 2.XI.1929 r., na jego w³asny wniosek, œledztwo dyscyplinarne. Œledztwo nie zosta³o jeszcze dotychczas ukoñczone, a idzie w kierunku wyjaœnienia nastêpuj¹cych zarzutów stawianych Mrozkowi: [wymienia 16 zarzutów].
Ponadto w trzech sprawach wytoczono Mrozkowi dochodzenia s¹dowe, które jednak z powodu braku dowodów winy zosta³y przez prokuratora umorzone i tak: [...]
Tocz¹ce siê œledztwo obejmuje obszerny materia³ dowodowy i koniecznoœæ przes³uchania 40
œwiadków”. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 114–115.
52
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 108; Sejm Œl¹ski
782, s. 10. Zob. te¿ s. 2, 86, 105; sprawozdanie stenograficzne z 10. posiedzenia II Sejmu Œl¹skiego,
17 wrzeœnia 1930 r., ³am 40.
147
Zakoñczenie
W II Sejmie Œl¹skim, parlamencie najkrótszym, bo zaledwie prawie piêciomiesiêcznym54, pos³owie wnieœli 15 interpelacji. Liczba ta – przynajmniej prima facie
– nie wydaje siê wielka. Natomiast widziana w perspektywie ledwie dziesiêciu
posiedzeñ plenarnych, jakie zdo³a³ odbyæ ten Sejm, stanowi zjawisko poniek¹d
wyj¹tkowe, bo rekordowe. Jedynie bowiem w Sejmie Œl¹skim II kadencji liczba
wniesionych interpelacji przekroczy³a liczbê posiedzeñ plenarnych Sejmu. Inaczej
by³o w I Sejmie Œl¹skim, którego pos³owie na 187 posiedzeniach plenarnych interpelowali tylko 89 razy. Podobnie w Sejmach III i IV kadencji liczba interpelacji by³a
znacznie mniejsza ni¿ liczba sejmowych posiedzeñ plenarnych.
Spoœród 15 interpelacji ogó³em wszystkie skierowa³ marsza³ek Sejmu, powodowany zreszt¹ wol¹ interpelantów wyra¿on¹ w samych interpelacjach, do wojeInterpelacja ta stanowi rzadki przyk³ad interpelacji w jednostkowej sprawie. Inicjator interpelacji – pose³ Roman Motyka – zna³ sprawê zapewne osobiœcie i to z pierwszej rêki, a to z tego
wzglêdu, ¿e mieszka³ w tym czasie w Ksi¹¿enicach, a wiêc w tej samej miejscowoœci, co zainteresowany interpelacj¹ Alojzy Buszka. O zamieszkaniu pos³a Motyki w Ksi¹¿enicach informuje
telefonogram o osadzeniu by³ego pos³a w wiêzieniu. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d
Wojewódzki Œl¹ski 594, s. 131.
53
Przygotowaniu odpowiedzi przeszkodzi³y postanowienia rekursu MSW z 23 listopada
1926 r. Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 110. W za³atwieniu interpelacji M. Dworzañski – naczelnik Biura Œl¹skiej Rady Wojewódzkiej – pisa³ (L.RW 721,
23 wrzeœnia 1930 r.) do Wydzia³u Prezydialnego: „[...] komunikujê, ¿e wed³ug dziennika Biura
Rady Wojewódzkiej odwo³anie Buszki Alojzego z Ksi¹¿enic od uchwa³y Wydzia³u Powiatowego
w Rybniku w sprawie udzielenia mu warunkowego zezwolenia na za³o¿enie osady w Ksi¹¿enicach do Biura Œl¹skiej Rady Wojewódzkiej nie wp³ynê³o. Zdaniem mojem, nale¿y zbadaæ, czy sprawa tego rodzaju nie wp³ynê³a do Wydzia³u R.P. lub do Wydz. Ad. oraz czy ewent. odwo³anie zosta³o przez Wydzia³ Powiatowy w Rybniku Œl. Radzie Wojewódzkiej przed³o¿one”. Archiwum
Pañstwowe w Katowicach, Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski 232, s. 109.
54
II Sejm Œl¹ski zosta³ wybrany 11 maja 1930 r., a rozwi¹zany 29 wrzeœnia 1930 r. W praktyce dzia³alnoœæ tego Sejmu by³a jeszcze krótsza, gdy¿ pierwsze posiedzenie odby³ 27 maja 1930 r.,
ostatnie zaœ, dziesi¹te – 17 wrzeœnia 1930 r. Odroczenie przez prezydenta sesji sejmowej –
29 czerwca 1930 r. – spowodowa³o przesz³o dwumiesiêczn¹ przerwê w parlamentarnej aktywnoœci:
pierwsze po odroczeniu sesji posiedzenie plenarne – by³o to 8. z kolei posiedzenie – odby³o siê
dopiero 10 wrzeœnia 1930 r.
10*
148
Józef Ci¹gwa
wody œl¹skiego, mimo ¿e treœæ ostatniej chronologicznie interpelacji dotyczy³a zaniedbania nie s³u¿b podleg³ych wojewodzie, lecz Œl¹skiej Rady Wojewódzkiej. Wydaje siê, ¿e o takim oznaczeniu interpelowanego zadecydowa³y dwie okolicznoœci,
tj. fakt, ¿e wojewoda œl¹ski by³ przewodnicz¹cym Rady oraz to, ¿e Rada Wojewódzka nie posiada³a, przewidzianych w art. 14 statutu, departamentów administracyjnych. W takiej sytuacji przygotowaniem ewentualnej odpowiedzi na interpelacjê
i tak – z koniecznoœci – musia³yby siê zaj¹æ odpowiednie komórki Œl¹skiego Urzêdu
Wojewódzkiego.
¯adna z interpelacji nie by³a adresowana do Rady Ministrów czy do jakiegokolwiek cz³onka rz¹du, mimo ¿e formalnie nowy regulamin tak¹ mo¿liwoœæ przewidywa³.
W¹tpliwoœci co do zakresu przedmiotowego interpelacji nie nêka³y – jak
w Sejmie I kadencji – przesadnie interpelantów. Zaœ sam interpelowany kilkanaœcie razy wojewoda œl¹ski wprawdzie nigdy wyraŸnie nie odmówi³ udzielenia wyjaœnieñ – oczywiœcie pomijaj¹c przypadki, gdy brak odpowiedzi by³ nastêpstwem
reskryptu MSW z 23 listopada 1926 r. – raz tylko da³ wyraz swoim przekonaniom
o s³aboœci regulacji prawa interpelacji. By³o tak w koñcowych fragmentach odpowiedzi wojewody na interpelacjê Klubu Pos³ów Socjalistycznych w sprawie rozwi¹zania organów Komunalnej Kasy Oszczêdnoœci w Bielsku. W wyjaœnieniach
skierowanych do marsza³ka Sejmu Œl¹skiego pisa³ – 28 czerwca 1930 r. – co nastêpuje: „Prawo Sejmu Œl¹skiego do zwracania siê z interpelacjami do Wojewody
Œl¹skiego i do Œl¹skiej Rady Wojewódzkiej nie jest unormowane pozytywnymi przepisami. Wed³ug art. 14 Œl¹skiego Statutu Organicznego, treœæ tego uprawnienia
oraz sposób postêpowania maj¹ byæ unormowane w ustawie o ustroju wewnêtrznym. W tym stanie rzeczy w stosunku do zapytañ Panów Pos³ów, ujêtych w formie interpelacyj, bêdê zajmowaæ w ka¿dym konkretnym wypadku stanowisko,
przestrzegaj¹c przepisów o kompetencji Sejmu Œl¹skiego oraz o w³aœciwoœci i stanowisku prawnym Wojewody Œl¹skiego i Œl¹skiej Rady Wojewódzkiej”55. To kolejna prezentacja pogl¹du wojewody – wyra¿anego jeszcze w I Sejmie Œl¹skim –
¿e dopuszczalne s¹ jedynie te interpelacje, których przedmiot mieœci siê w zakresie kompetencji ustawodawczych Sejmu Œl¹skiego.
Wszystkie interpelacje mia³y charakter politycznie homogeniczny, tzn. ¿e wniesione zosta³y przez pos³ów bêd¹cych cz³onkami jednego tylko klubu56.
W kilku przypadkach, tak by³o wówczas, gdy archiwalia zawiera³y orygina³y
interpelacji, byliœmy w stanie okreœliæ wielkoœæ poparcia interpelacji liczb¹ podpisów interpeluj¹cych pos³ów. Nie ulega jednak w¹tpliwoœci, ¿e wszystkie interpelacje wniesione pod rz¹dami regulaminu z 31 stycznia 1923 r. musia³y zawieraæ co
Archiwum Pañstwowe w Katowicach, Sejm Œl¹ski 1103, s. 17; Urz¹d Wojewódzki Œl¹ski
232, s. 52.
56
Za odrêbny klub uwa¿am tak¿e Zespó³ Pos³ów Chrzeœcijañskiej Demokracji i Narodowej
Partii Robotniczej.
55
149
najmniej 7 podpisów, wniesione zaœ pod rz¹dami regulaminu z 17 czerwca 1930 r.
– co najmniej 5 podpisów. Generalnie stwierdziæ mo¿na, ¿e w przypadku interpelacji, których orygina³ów nie znamy, wszystkie musia³y osi¹gn¹æ próg minimalnego poparcia, gdy¿ w przeciwnym razie marsza³ek nie nada³by im dalszego biegu.
W przypadku interpelacji wniesionych po 17 czerwca 1930 r. marsza³ek Sejmu nie dostrzeg³ w treœci i formie ¿adnej z nich „wyrazów nie odpowiadaj¹cych
powadze Sejmu”. W zwi¹zku z tym nie dosz³o – na ¿adnym z posiedzeñ odbytych
po tym czasie – do ¿¹dania przez marsza³ka usuniêcia z interpelacji takich wyrazów i do od³o¿enia og³oszenia interpelacji „do nastêpnego posiedzenia”.
Przewidziane nowym regulaminem „og³oszenie interpelacji” realizowane by³o
w praktyce tak, jak dawniej, tzn. pod rz¹dami regulaminu z 31 stycznia 1923 r., którego art. 44 nie przewidywa³ takiej instytucji. Tak wiêc – jak poprzednio – marsza³ek b¹dŸ podawa³ Izbie informacje o tym, jaki pose³ (wzglêdnie klub) wniós³ interpelacjê i w jakiej sprawie, b¹dŸ odczytywa³ j¹ – pomijaj¹c jedynie nazwiska podpisanych pod ni¹ interpelantów oraz miejsce i datê sporz¹dzenia interpelacji – in
extenso. Zdarza³o siê, ¿e nawet na tym samym posiedzeniu plenarnym marsza³ek
stosowa³ przemiennie te dwie metody.
Z 8 interpelacji wniesionych przed zawieszeniem sesji sejmowej nadesz³o do
marsza³ka Wolnego 5 odpowiedzi. ¯adna z nich nie zmieœci³a siê w przewidzianym
regulaminowo terminie trzech tygodni. Nadto ¿adna – mimo ¿e regulamin z koñca stycznia 1923 r. nak³ada³ na marsza³ka taki obowi¹zek – nie stanê³a na porz¹dku
dziennym posiedzenia plenarnego Sejmu Œl¹skiego. W konsekwencji Sejm nie mia³
mo¿liwoœci wyra¿enia swego stosunku do nades³anych przez interpelowanego
wyjaœnieñ. Z 6 interpelacji, na które nie udzielono odpowiedzi przed 26 wrzeœnia
1930 r., tj. przed rozwi¹zaniem Sejmu, brak odpowiedzi na 5 interpelacji spowodowa³ reskrypt Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych z 23 listopada 1930 r., zwalniaj¹cy interpelowanych od udzielania wyjaœnieñ na interpelacje.
Po ustaniu odroczenia sesji II Sejm Œl¹ski odby³ jeszcze dwa posiedzenia plenarne: dziewi¹te (10 wrzeœnia 1930 r.) i dziesi¹te (17 wrzeœnia 1930 r.). W tym
okresie pos³owie wnieœli 7 interpelacji: 5 na dziewi¹tym posiedzeniu i 2 na ostatnim,
dziesi¹tym posiedzeniu. Z 7 ogó³em interpelacji wniesionych we wrzeœniu 1930 r.
odnaleziono 5 tekstów interpelacji57, 2 pozosta³e znamy jedynie z krótkich komunikatów marsza³ka, w których informowa³ Izbê o wp³yniêciu interpelacji, zreszt¹
w pe³ni pomijaj¹c ich treœæ.
Gorzej przedstawia siê sprawa odpowiedzi na interpelacje. Tylko w jednym
przypadku dosz³o do przygotowania odpowiedzi. Nawet i ona nie zosta³a przes³ana wojewodzie, w zwi¹zku z jednoznacznym postanowieniem ministerialnego reskryptu. Z pozosta³ych szeœciu przypadków w czterech interpelowany nie sformu³owa³ finalnych wyjaœnieñ, choæ proces za³atwiania odpowiedzi by³ ju¿ doœæ za57
¯adna z piêciu interpelacji nie stanowi orygina³u, gdy¿ nie zawiera autentycznych, rêcznych
podpisów interpeluj¹cych, a jedynie ich napisane na maszynie nazwiska.
150
Józef Ci¹gwa
awansowany. I w tych czterech przypadkach ministerialny reskrypt spowodowa³
skierowanie interpelacji ad acta. Nie odnaleziono œladów reakcji interpelowanego na dwie interpelacje: w sprawie ubezpieczenia robotników zatrudnionych przy
robotach publicznych; w sprawie redukcji pracowników w Hucie Laura w Siemianowicach Œl¹skich58.
W konsekwencji i tu, podobnie jak w przypadku interpelacji wniesionych
w czerwcu 1930 r., brak odpowiedzi i brak rozpatrzenia interpelacji i odpowiedzi
na posiedzeniu plenarnym czyni³ bezprzedmiotowym udzielanie odpowiedzi na pytanie o to, „czy Sejm przyj¹³ odpowiedŸ interpelowanego do wiadomoœci”.
W uk³adzie politycznym II Sejmu Œl¹skiego rzuca siê w oczy dominuj¹ca aktywnoœæ Klubu Pos³ów Socjalistycznych, wystêpuj¹cego z interpelacjami dziewiêæ
razy (60%). Daleko za liderem pozostaj¹ dwa opozycyjne kluby: Klub Niemiecki
i Zespó³ Pos³ów Chrzeœcijañskiej Demokracji i Narodowej Partii Robotniczej,
z dwiema interpelacjami ka¿dy. W sumie opozycyjne do pomajowej rzeczywistoœci kluby wnios³y 13 interpelacji (co stanowi 86,66% wszystkich interpelacji). Dwie
interpelacje (13,3% ogó³u) wniós³ Klub Narodowego Chrzeœcijañskiego Zjednoczenia Pracy.
Niew¹tpliwa przewaga aktywnoœci interpelacyjnej klubów opozycyjnych mówi
sama za siebie i potwierdza regu³ê, ¿e partie polityczne bêd¹ce przy w³adzy s¹ mniej
sk³onne do ujawniania przypadków œwiadcz¹cych o brakach i b³êdach administracji
panuj¹cej ekipy politycznej. Natomiast partie bêd¹ce w opozycji dzia³aj¹ w myœl
zupe³nie przeciwnej zasady. Dostrze¿one dopiero co dysproporcje aktywnoœci œl¹skich klubów opozycyjnych i klubu prorz¹dowego s¹ jeszcze jednym potwierdzeniem tego prawid³a.
Treœæ interpelacji wniesionych przez pos³ów socjalistycznych wpisuje siê ca³kowicie w ramy za³o¿eñ programowych polskich i niemieckich socjalistów w nowych warunkach politycznych, jakie nasta³y po przewrocie majowym i po roz³amach, które by³y udzia³em dawnego Klubu Polskiej Partii Socjalistycznej. To samo
mo¿na powiedzieæ o treœci dwóch interpelacji bliskich sobie programowo Chrzeœcijañskiej Demokracji i Narodowej Partii Robotniczej. Natomiast w interpelacjach
niemieckich, zyskuj¹cych – bez wzglêdu na ró¿nice programowe – poparcie
wszystkich niemieckich partii skupionych w Klubie Niemieckim, tak¿e w II Sejmie
Œl¹skim, jest dobrze widoczna obrona – wa¿nych z perspektywy mniejszoœci narodowej – interesów59, jakimi by³y wolnoœæ zgromadzeñ niemieckich zwi¹zków
zawodowych i bezpieczeñstwo bielskich Niemców.
58
W tych dwóch przypadkach interpelacje znamy tylko z lakonicznych komunikatów marsza³ka.
59
Podobne zjawisko mo¿na zauwa¿yæ w Sejmie Œl¹skim I kadencji. Por. J. C i ¹ g w a: Interpelacje niemieckie w I Sejmie Œl¹skim (1922–1929). W: Z dziejów prawa. Czêœæ 7. Red. A. L i t y ñ s k i, M. M i k o ³ a j c z y k, W. O r g a n i œ c i a k. Katowice 2005, s. 104–129.
151
Józef Ci¹gwa
Parlamentarische Interpellationen im Schlesischen Landtag
der II. Legislaturperiode
(vom 11. Mai 1930 bis zum 26. September 1930)
Zusammenfassung
Misslungene Versuche des Schlesischen Landtags, ein Verfassungsgesetz für schlesische Woiwodschaft zu verabschieden, haben zur Folge, dass zur einzigen ausführlichen Grundlage vom Interpellationsrecht die Geschäftsordnung des Schlesischen Landtags geworden ist. Während der
fünfmonatlichen Tätigkeit des II. Schlesischen Landtags galten zwei Geschäftsordnungen: die bis
zur vierten Plenartagung geltende Geschäftsordnung des I. Landtags (vom 31. Januar 1923) und die
Geschäftsordnung vom 17. Juni 1930, die ab der fünften Sitzung, während deren sie verabschiedet
wurde, in Kraft war.
Dem Interpellationsrecht waren art. 44 der Geschäftsordnung vom 31. Januar 1923 und art.
24. und 25. der Geschäftsordnung vom 17. Juni 1930 gewidmet. In dem ersten Teil des Beitrags
hat der Verfasser die Vorschriften der neuen Tagungsordnung untersucht, indem er sie der im art.
44 der Ordnung des I. Schlesischen Landtags enthaltenen rechtlichen Regelung gegenübergestellt hat.
Im zweiten Teil des Beitrags befindet sich chronologischer Überblick von 15 parlamentarischen
Interpellationen, die im II. Schlesischen Landtag (9 – vom Klub der sozialistischen Abgeordneten;
2 – von der Abgeordnetengruppe ChD und NPR; 2 – vom Deutschen Abgeordnetenklub; 2 – vom
Abgeordnetenklub NChZP) gerichtet wurden. Die Bestimmungen der beiden Geschäftsordnungen
wurden mit der Interpellationspraxis verglichen. Die Interpellationspraxis sensu largo umfasste auch
die Analyse der Anfrageerwiderungen des Woiwoden. In dem Bereich war das Untersuchungsfeld
aber begrenzt, denn sechs Anfragen blieben in Folge der Auflösung des Landtags (26. September
1930) unbeantwortet.
Józef Ci¹gwa
Parliamentary interpellations in the Silesian Sejm
of the second term
(from May 11th 1930 to September 26th 1930)
Summary
Failures of the Silesian Sejm in its attempts to pass the law concerning the internal government of the Silesian voivodship made the rules of session of the Silesian Sejm the only detailed
legal basis for interpellations. Two regulations were binding during a 5-month time-period of the
existence and activity of the Second Silesian Sejm. The rule of session of the First Silesian Sejm
(from January 31st 1923), the basis for the activity of the Sejm till the fourth plenary session and
the regulation from June 17th 1930, in effect from the fifth session in which it was enacted.
To the law of interpellations were devoted the article 44 of the regulations from January 31st
1923 and articles 24 and 25 of the regulations from June 17th 1930. In the first part of the paper,
the author analysed the laws of the new regulations, comparing them to the regulation inserted in
article 44 of the regulations of the First Silesian Sejm.
152
Józef Ci¹gwa
In the second part, a more extended one, a chronological review of 15 parliamentary interpellations appealed for in the Second Silesian Sejm (9 by Klub Pos³ów Socjalistycznych, 2 by Zespó³ Pos³ów ChD and NPR, 2 by Klub Niemiecki and 2 by Klub NChZP) was made, confronting
the laws of both regulations concerning interpellation with practice. The interpellation practice sensu largo covered the observations of the voivode’s answers (explanations) to the interpellations,
too. The area of enquiry in this field was, in fact, narrower because due to the dissolution of the
Second Silesian Sejm (September 26th 1930) 6 interpellations were left unanswered.

Interpelacje poselskie w Sejmie Œl¹skim II kadencji

Transkrypt

Podobne dokumenty

Interpelacja Nr 6/15 zgłoszona przez Radnego Zbigniewa

Szeroki wachlarz w wąskim gardle

Warsztaty twórcze: Glinolepienie Gipsomalowanie

Interpelacja Pani Wioletty Kudła z dnia 31.03.2016 r.

W tym dniu w krwiobusie będzie mo¿na równie¿ zidentyfikować się

plakat Targi Pracy

ZAPRASZAMY REZYDENTÓW I MŁODYCH LEKARZY

Biografia p - BIP – Gmina Szemud