rola nauczyciela i rodziców w rozwoju aktywności poznawczej dzieci

ROLA NAUCZYCIELA I RODZICÓW W ROZWOJU
AKTYWNOŚCI POZNAWCZEJ DZIECI
Modesta Rapalska
Nauczyciel Samorządowego Przedszkola nr 67
w Krakowie
ROZBUDZANIE CIEKAWOŚCI POZNAWCZEJ DZIECKA
W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
„ Pytania są dla dziecka jednym z nader istotnych
sposobów uczenia się rozumianego jako orientacji
w świecie zewnętrznym ... ”
(E.Fleszerowa)
Dziecko w wieku przedszkolnym charakteryzuje olbrzymia ciekawość.
Chce zdobyć wiedzę o otaczającym go świecie, więc zadaje niezliczoną ilość
pytań. Dlatego lata przedszkolne nazywane są często „ wiekiem pytań ”.
Pytania są świadectwem budzenia się umysłu dziecka, dostrzega ono
niezrozumiałość wielu faktów z najbliższego otoczenia. Poprzez pytania
i uzyskiwane odpowiedzi dziecko poszerza zakres swojej wiedzy i zdobywa
orientację w rzeczywistości oraz zdolności rozumienia tajemnic otaczającego
świata. Dziecko, które rozwija się prawidłowo, nie potrzebuje zachęty do
zadawania pytań. Rozumienie przez rodziców potrzeb psychicznych dziecka, do
których leży dążenie do zdobywania i rozszerzania wiedzy jest niezmiernie
ważne.
Powinni oni stwarzać jak najwięcej okazji do rozbudzania zaciekawienia
dziecka. Kontakt indywidualny rodziców z dzieckiem, wspólna rozmowa daje
-1-
możliwość zastanowienia się w spokoju nad tym, co odpowiedzieć na zadawane
przez nie pytania. Dorośli powinni mówić do dziecka wyraźnie bez spieszczeń,
w umiarkowanym tempie, czasem nawet zwolnionym, tak aby poszczególne
elementy wyrazów nie były zniekształcone. Dziecko chętnie słucha bajek, opowiadań, audycji radiowych i telewizyjnych przeznaczonych dla niego. Żywotność, ruchliwość, dociekliwość, postawa wnikliwego badania, dobry kontakt
słowny oraz opanowanie mowy komunikatywnej sprzyjają rozwój owi wyższej
formy myślenia : konkretno – wyobrażeniowego.
Trudniej o takie sytuacje, w przedszkolu w gromadzie dzieci, gdzie aby
zadać pytanie i otrzymać odpowiedź, trzeba czekać na swoją kolejkę.
Wiadomo bowiem, że w przedszkolu nie ma tyle sposobności ile w domu, do
indywidualnych rozmów z dziećmi. Nie znaczy to oczywiście, aby dzieci nigdy
nie zwracały się spontanicznie z pytaniami do swojej wychowawczyni i nie
szukały w niej rozwiązania swych wątpliwości. Nauczycielka powinna wówczas
znaleźć czas, aby z dzieckiem porozmawiać i odpowiedzieć mu na jego pytania.
Wiele okazji do słownego kontaktu z dziećmi stwarzają pogadanki
z grupą dzieci, zaplanowane przez nauczycielkę. Celem pogadanki na określony
temat jest uporządkowanie i poszerzenie wiadomości dziecka, w nawiązaniu do
jego dotychczasowego doświadczenia, jak również wprowadzenia nowych
informacji „Uczestnicząc w pogadankach – stwierdza Anna Dzierżanka –
Wyszyńska dziecko przezwycięża nieraz własną nieśmiałość, nabiera odwagi do
samodzielnego wypowiadania swoich myśli w obecności zespołu dziecięcego,
uczy się pewnego rodzaju samoopanowania wyczekując cierpliwie swej
kolejności w toczącym się dialogu między wychowawczynią, a poszczególnymi
dziećmi z jego grupy społecznej . ” Dziecko uzyskuje też pewne wzory ruchowe
i językowe, jak też prowadzenie rozmowy, co może mieć szczególne znaczenie
dla dzieci ze środowiska kulturowo zaniedbanych.
Pogadanka powinna jednak w większej mierze niż dotąd być wielostronną
rozmową, a nie „odpytywaniem" dzieci z tego, co widziały i zaobserwowały na
-2-
wycieczce, w ogrodzie, w sklepie, na poczcie itp. Należałoby nią tak
pokierować, aby pytania zadawała nie tylko nauczycielka, ale również, żeby
dzieci rozwijały wewnętrzną potrzebę uzyskania większej liczby informacji na
dany temat.
JAK NALEŻY ODPOWIADAĆ NA PYTANIA DZIECKA
Pytania i odpowiedzi, jakie dziecko uzyskuje od dorosłych, są ważnym
źródłem informacji o świecie, ponadto rozbudzają umysł dziecka i jego
wyobraźnię, poszerzając krąg jego zainteresowań.
Dziecko
w
wieku
przedszkolnym
nie
zdobywa
wiadomości
systematycznie, lecz uzyskuje je w sposób doraźny, okolicznościowy, podczas
rozmów z rodzicami i innymi dorosłymi, przy różnych okazjach, kiedy je coś
zaciekawia. „Trzeba – powiada Szuman – aby z pytań dziecka i naszych
odpowiedzi powstała interesująca rozmowa i wymiana myśli. Dziecko nie ma
wyciągnąć z nas odpowiedzi gwałtem, lecz ma posiadać świadomość, że
jesteśmy wciąż do jego dyspozycji. Dziecko tylko wtedy pozna przyjemność
zadawania pytań, jeśli zasmakuje w odpowiedziach. Nie tylko rodzaj
odpowiedzi może być dla niego mniej lub więcej zadowalający, już sam tok
i sposób odpowiedzi na pytanie zadecyduje o tym czy dziecko uczy się chętnie
pytać.
Nie wolno dziecka zrażać. Nie wolno dawać odpowiedzi opryskliwie, ani
sucho, lakonicznie. Nie wolno oczywiście strofować dziecka za to, że pyta lub
za dużo pyta. Rodzice, którzy zrozumieli, jakie znaczenie mają pytania dziecka
w jego rozwoju umysłowym, będą pragnęli, aby ich dziecko zadawało dużo
ciekawych pytań. Kto krępuje dziecko w tym naturalnym dążeniu, zwłaszcza
ten, który paraliżuje pytania dziecka, kto oduczył je zadawać „niemądre
pytania, wyrządza mu niepowtarzalną szkodę ”.
Na pytania dziecka trzeba odpowiadać z ochotą, rozumnie i w miarę
wyczerpująco. Odpowiedzi nasze powinny być interesujące, zgodne z prawdą
-3-
i przystosowane do poziomu umysłowego dziecka, które pyta.
Sprawdzeniem umiejętnego odpowiadania na pytania dzieci jest wdrażanie
swobodnej i żywej rozmowy z dzieckiem, podczas której ma ono możliwość
wysuwania swoich wątpliwości i stawiania dalszych pytań.
Pytania dzieci są na ogół krótkie i zwięzłe, takie też powinny być
odpowiedzi rodziców i innych osób dorosłych.
Literatura :
1. Anna Dzierżanka – Wyszyńska „ Rozwój orientacji w otoczeniu u dzieci
w wieku przedszkolnym ”;
2. Edda Fleszerowa „ Czy masz pojęcia ”, Warszawa 1965 NK;
3. Stefan Szuman „ Rozwój pytań dziecka ”, Warszawa 1939 r. NK.
-4-