211 BIBLIOTEKI NAUKOWE W CZECHOSŁOWACJI1 Konstytucja

B IBLIO TEK I W SŁO W ACJI
211
STEFAN KOTARSKI
BIBLIOTEKI NAUKOWE W C ZEC H O SŁO W A C JI1
SŁOWACJA
K onstytucja Republiki Czechosłowackiej z dnia 9 czerw ­
ca 1948 roku określa w § 96 kom petencje Słowackiej R ady N a­
rodowej ustalając, że należy do niej troska o rozwój k u ltu ry
narodowej, a więc nauki, lite ratu ry pięknej, sztuki dram atycz­
nej, muzyki i tańca, sztuk plastycznych i sztuki film owej; pie­
cza nad pam iątkam i historycznym i; bibliotekarstw o i m uzea;
troska o fachowe w ykształcenie w dziedzinie ludowego przem y­
słu i sztuki; troska o interesy słowackich pracowników kul­
tu ry ."
Na tej w łaśnie podstaw ie rozw ijają się słowackie biblio­
teki naukow e. Jest ich stosunkowo dużo jak na kraj dw um ilio­
nowy. W praw dzie nie są one liczebnie tak zasobne jak bibliote­
ki czeskie, o których już dość szczegółowo inform ow aliśm y, po­
siadają jednak wiele cennych okazów i z całą pew nością b ar­
dzo przyczyniają się do rozwoju k u ltu ry narodu, z którym nas,
Polaków, wszystko łączy, a dzieli tylko pasmo K arpat. N ajza­
sobniejsza ze słowackich bibliotek naukow ych — U niw ersytec­
ka w B ratysław ie — nie dochodzi do miliona tom ów razem
z depozytam i i książkam i nieopracow anym i. Na drugim m iej­
scu wym ienić trzeba bibliotekę M acierzy Słowackiej w M arci­
nie nad rzeką Turec, liczącą 300 000 tomów. Pozostałe znacz­
nie od nich odbiegają.
B iblioteki naukow e Słowacji — są to przew ażnie m łode
księgozbiory, pow stałe nie daw niej jak w X IX stuleciu, jako
biblioteki klasztorów, tow arzystw lub szlachty. R om antyzm
początku X IX wieku, który Czechom przyniósł otrząśnięcie się
z kultu raln ej i językowej przem ocy niem ieckiej, Słow akom
1
Por. artykuł pod tym samym tytułem a dotyczący bibliotek czes­
kich. Przegląd B iblioteczny. R. 20 : 1952 s. 140—153.
212
ST E FA N K O TA RSK I
dał także przebudzenie narodow e i wyzwolenie spod m adziar­
skich wpływów. W ypadki polityczne spowodowały jednak, że
daw ne księgi słowackie powędrow ały za granice k raju i dotąd
jeszcze znajdują się w Niemczech, na Węgrzech, w Czechach.
Budapeszt (Akademia Nauk, Muzeum Narodowe, U niw ersytet)
do dzisiaj jest najw iększym zbiorem starosłowackiej lite ratu ry
poza Biblioteką U niw ersytetu Słowackiego w B ratysław ie.
W k raju niew ątpliw ie przoduje stolica B ratysław a z jej 9 bi­
bliotekam i naukowymi, a obok niej stare centrum k u ltu ry sło­
wackiej, miasto Turczański Marcin, gdzie dotąd funkcjonują
dw ie w ielkie ilościowo i jakościowo biblioteki: Narodowa
i Macierzy.
Pod względem lokalowym biblioteki słowackie przedsta­
w iają się nieco gorzej od czeskich: nowym i gm acham i poszczy­
cić się mogą 2 biblioteki bratysław skie: Główna Techniczna
i Wyższej Szkoły Ekonomicznej, nadto Biblioteka im. W. Czaplowicza w Dolnym Kubinie. Zresztą rów nież i w ypadki dzie­
jowe mocniej uderzyły Słowację niż Czechy, a sm utnym przy­
kładem tego są straty Głównej Biblioteki Technicznej w B raty­
sławie i Muzeum Regionalnego w Koszycach.
W dziedzinie organizacyjnej uderzają nas daleko zaaw an­
sowane prace nad katalogam i centralnym i bibliotek instytu­
towych i wydziałow ych szkół wyższych oraz praw ie wszędzie
sporządzane bieżące wykazy nowych nabytków . Na specjalne
podkreślenie zasługuje centralna introligatornia, obsługująca
w szystkie słowackie biblioteki naukowe. Szeroko stosowane
ułatw ienia w wypożyczaniu na zewnątrz, do fabryk, urzędów
i na wieś — podobnie zresztą jak w Czechach — m ile nas za­
skakują, czego nie można powiedzieć o powszechnym zwyczaju
zam ykania bibliotek w niedziele i dni św iąteczne2. Nie wolno
nam wszakże przemilczeć faktu, że bibliotekarstw o Ludowej
Słow acji wkroczyło obecnie w okres niew ątpliw ie pięknego
rozwoju ilościowego i jakościowego.
2
M i c h a l c o v a - C e s n a k o v a
hovny na Slovensku« (maszynopis).
Milena: »Studijni kni-
BIBLIO TEK I W SŁOW ACJI
A. - B i b l i o t e k i
1.
Bi b l i ot e k a
w
213
Uniwersyteckie
U n i w e r s y t e t u
B r a t y s ł a w i e
S ł o w a c k i e g o
W czasach, gdy Słowacja była pod panow aniem w ęgier­
skim, nie istniała tam żadna wyższa uczelnia. U niw ersytet Elżbietański w Preszburgu powołano bowiem do życia dopiero
podczas pierwszej w ojny światowej. Ów austriacko-w ęgierski
uniw ersy tet został w latach Pierw szej R epubliki przekształco­
ny na U niw ersytet im. J. A. Komeńskiego, a po drugiej w ojnie
św iatow ej — na U niw ersytet Słowacki.
Biblioteka tej uczelni do niedaw na mieściła się w klasz­
torze klarysek, gdzie obecnie pozostał tylko magazyn, a czy­
telnie, pracownie, wypożyczalnia i kancelaria przeniosły się do
gm achu b. sądu. Zasoby jej oblicza się na 370.000 w olum inów
opracowanych, 100 000 nieopracow anych i 450 000 depozytów.
P rzy ro st roczny 25 000 — 30 000 tomów. Z cymeliów posiada
ok. 500 starodruków , rękopisy arabskie, perskie i tureckie oraz
cenne w eneckie aldyny. Je st rzeczą charakterystyczną, że trze­
cia część zbiorów to druki narodów słowiańskich, a wszystkie
one są nabytkam i po r. 1918.
B iblioteka m a katalog alfabetyczny i przedm iotow y. Czy­
telnie: główną, czasopism i profesorską. Działy starych d ru ­
ków, rękopisów, czasopism i archiw aliów nie wypożyczają na
zew nątrz. Na uw agę zasługują działy fotografii, konserw acji
książek czeskich i słowackich, a od 1941 r. In sty tu t B ibliogra­
ficzny, k tóry m iędzy innym i opracow uje bibliografię słowacką
począwszy od 1900 r.
B iblioteka w niedziele i św ięta nieczynna.
Z bibliotek wydziałow ych i zakładowych U niw ersytetu
Słowackiego w B ratysław ie w ym ienić należy: bibliotekę w ydziału fil o z o fi c z n e g o
(5 000 tomów) w raz z bi­
bliotekam i sem inarium słowiańskiego (29 000), historycznego
(26 000), sztuk i m uzyki (10 000); w y d z i a ł u p r a w n e g o (50 000) w raz z bibliotekam i in sty tu tu praw a karnego (po­
nad 5 000), in sty tu tu historii państw a i praw a epoki niew ol­
nictw a (ponad 5 000); w y d z i a ł u p e d a g o g i c z n e g o
STE FA N K O TA RSK I
214
(4 000). W y d z i a ł p r z y r o d n i c z y nie posiada włas­
nego księgozbioru, ale m ają je niektóre in sty tu ty (instytut geo­
graficzny — 20 000, in sty tu t zoologiczny — praw ie 15 000)
2.
S ł o w a c k a B i b l i o t e k a N a r o d o w a
w T u r c z a ń s k i m
M a r c i n i e
Z bratysław ską B iblioteką U niw ersytecką organizacyjnie
powiązana jest także S ł o w a c k a B i b l i o t e k a
Na­
r o d o w a w M arcinie-Bystryczce, k tó ra pow stała w 1952 r.
Posiada ona dzisiaj ok. 40 000 zinw entaryzow anych i 30 000 niezinw entaryzow anych tomów. Zadaniem jej jest przechowyw ać
wszystkie m echanicznie powielane tw ory piśm ienne, ikonogra­
ficzne i dźwiękowe, których autoram i są Słowacy lub które ty ­
czą się Słowacji i Słowaków. Redagowała ona i w ydaw ała cza­
sopisma K n izn ic a 3 i Slovenskd Bibliografia.
B.
3.
Biblioteki
Muzeów
Bi b l i ot e k a Muzeum T a t r z a ń s k i e g o
w P o p r a d z i e
W skład tej biblioteki weszły księgozbiory b. Muzeum
Karpackiego w Popradzie i b. M uzeum Tatrzańskiego w Wiel­
kiej.. W danej chwili zbiory obliczane są na 15 000 tomów. Ka­
talog alfabetyczny i działowy. Układ m agazynu działowy. Ksią­
żek nie wypożycza się na zewnątrz.
*
4.
B i b l i o t e k a W s c h o d n i o - S ł o w a c k i e g o
M u z e u m w K o s z y c a c h
Biblioteka ta posiadała w 1932 r. powyżej 40 000 w olum i­
nów, których znaczną część straciła jednak podczas reorganiza­
cji za czasów okupacji w ęgierskiej w 1938 roku.
im.
5.
B i b l i o t e k a
Dionizego Sztura
P a ń s t w o w e g o M u z e u m
w Bańskiej S zcza wni cy
Z najdująca się w ośrodku górniczym biblioteka Muze­
um Państwowego nosi im ię Dionizego Sztura, znanego geologa
słowackiego i autora m ap paleontologicznych (1827— 1893).
3
Por. »Kniznica. Casopis pro kniżni kultura*. Rec. Stefan K ot a r s k i B ibliotekarz R. 17 : 1950 nr 3/4).
B IBLIO TEK I W SŁOW ACJI
6.
G ł ó w n a
w
215
B i b l i o t e k a T e c h n i c z n a
B r a t y s ł a w i e
Założona przed pierw szą w ojną św iatow ą przy Wyższej
Szkole Technicznej stała się centralną naukow ą biblioteką tech­
niczną i sam odzielnym instytutem naukow ym . S kutkiem dzia­
łań w ojennych straciła część pierw otnego księgozbioru, a w
1946 r. przekazała inną część Wyższej Szkole Leśnej w Koszy­
cach. Liczy ok. 38 000 woluminów. K orzysta z przyw ileju eg­
zem plarza obowiązkowego w dziedzinie techniki.
K atalog alfabetyczny, rzeczowy, system atyczny i wykaz
nabytków . C zytelnia naukow a i czytelnia czasopism.
P lan u je się przeprow adzkę do nowego gmachu, gdzie ulo­
k u je się też S ł o w a c k i I n s t y t u t D o k u m e n t a ­
c j i G o s p o d a r c z o - T e c h n i c z n e j , pracujący dla
naukow ych potrzeb przem ysłu. W budynku tym mieścić się bę­
dzie pracow nia m ikrofilm ów , fotokopii, św iatłodruków oraz introligatornia, w ykonująca zam ów ienia dla wszystkich słowac­
kich szkół wyższych i bibliotek naukowych.
19 in stytutów w y d z i a ł u
budowy m aszyn
i e l e k t r o t e c h n i k i
rozporządza ok. 8 000 tomów, in­
sty tu ty w ydziału a r c h i t e k t u r y
i i n ż y n i e r i i
l ą d o w e j praw ie 3 000, w ydziału c h e m i c z n o - t e c h n o l o g i c z n e g o
w raz z k ated rą m arksizm u-leninizm u
ok. 7 000, w ydziału n a u k s p e c j a l n y c h praw ie 8 000.
7.
P a ń s t w o w a B i b l i o t e k a
w K o s z y c a c h
T e c h n i c z n a
Niedawno powstała dla potrzeb kom binatu hutniczego
W schodniej Słowacji, ściśle w spółpracuje z Głów ną B iblioteką
T echniczną w B ratysław ie.
8.
G ł ó w n a
B i b l i o t e k a P e d a g o g i c z n a
w B r a t y s ł a w i e
Na wiosnę 1952 r. otw arta przy Państw ow ym Instytucie
Pedagogicznym korzysta z obcego gm achu. Rozporządza ponad
25 000 tom ów i 200 czasopism krajow ych i zagranicznych. G ro-
216
STEFAN KOTARSK I
madzi oprócz dzieł pedagogicznych, dydaktycznych, psycholo­
gicznych i filozoficznych również dzieła ogólnonaukowe, poli­
tyczne i beletrystykę.
9.
Gł ó w n a B i b l i o t e k a L e k a r s k a
w B r a t y s ł a w i e
O bsługując początkowo tylko w ydział lekarski U niw er­
sy tetu Słowackiego w B ratysław ie, stała się z czasem central­
ną biblioteką lekarską, sam odzielnym instytutem naukow ym
i ośrodkiem dokum entacji naukow o-lekarskiej dla ziemi sło­
wackiej. Ponadto spraw uje ona fachowy nadzór nad pozosta­
łym i księgozbiorami lekarskim i.
Zaw iera ok. 6 000 tomów i 200 czasopism lekarskich. Ka­
talog centralny wydziałów lekarskich. Czynna codziennie,
w soboty tylko do godz. 14, w niedziele i św ięta zam knięta.
Biblioteki wydziałów lekarskich zgrom adziły ok. 30 000
woluminów oraz dużą ilość czasopism fachowych.
10.
B i b l i o t e k a
W y ż s z e j S z k o ł y
w K o s z y c a c h
W e t e r y n a r i i
Niewielki księgozbiór specjalny na użytek pracowników
naukow ych i studentów uczelni.
11.
Główna Biblioteka G o s p o d a r s t w a
w K o s z y c a c h
Wiejskiego
Od r. 1946 służy ona Wyższej Szkole G ospodarstw a W iej­
skiego i Leśnictwa w Koszycach oraz sektorow i rolniczemu, leś­
nem u i drzew nem u ziemi słowackiej. Posiada 25 000 tomów
i dużą ilość map. Katalog centralny książek i czasopism uczelni.
Wypożycza pracownikom naukow ym , technicznym , ra­
cjonalizatorom , pracownikom państw ow ych gospodarstw rol­
nych, ośrodków m aszynowych, lasów państw ow ych i studen­
tom. W spółpracuje z Główną Biblioteką Techniczną w B raty ­
sławie.
12.
B i b l i o t e k a Państwowej W y ż s z e j
S z k o ł y
Leś n ej w B a ń s k i e j
S z c z a w n i c y
Niezbyt zasobny księgozbiór z dziedziny leśnictwa, bota­
niki, zoologii i drzewoznawstwa.
BIBLIO TEK I W SŁO W ACJI
13.
Biblioteka
Wyższej Szkoły
w B r a t y s ł a w i e
217
E k o n o m i c z n e j
Zaczęła pracę 1 w rześnia 1948 r. w now ym ‘w łasnym gm a­
chu z obszerną czytelnią. Zasób ok. 10 000 tomów. K atalog cen­
traln y bibliotek uczelni.
14
B i b l i o t e k a
Wy ż s z e j S z k o ł y
w B r a t y s ł a w i e
Muzycznej
Istnieje od 1 września 1950 r. Rozporządza 3 000 tomów.
Lokal szczupły: pracownia, m agazyn i wypożyczalnia. W ypo­
życza się książki i nuty, a płyty gramofonowe służą tylkf' do
celów pokazowych.
15.
B i b l i o t e k a Wvz s zej Szkoł y Sztuk
P l a s t y c z n y c h
w B r a t y s ł a w i e
Specjalny księgozbiór, nieliczny, lecz wartościowy.
16.
B i b l i o t e k a S ł o w a c k i e j
A k a d e m i i
i S z t u k i w B r a t y s ł a w i e
Nauki
Posiada ok 20 000 woluminów. Od r. 1951 uruchom iła
dział starych druków. Wypożycza książki poza Akademie. C ier­
pi na ciasnotę lokalową.
D
17.
Biblioteki
regionalne
B i b l i o t e k a
M a c i e r z y S ł o w a c k i e j
w T u r c z a ń s k i m Ma r c i n i e
M acierz Słowacka pow stała w 1863 r. w mieście M arcinie
nad rzeką Turec — starym ośrodku drukarstw a — i od samego
początku grom adziła pam iątki k u ltu ry narodow ej, a książki
przede wszystkim . Rozwiązana w okresie ucisku narodow ego
w r. 1875 straciła księgozbiór, liczący 10 000 tomów. W 1890 r.
w tych sam ych „A tenach Słowacji" założono Słow ackie Towa­
rzystw o M uzealne, którego księgozbiór był aż do Foku 1918 je­
dynym ośrodkiem pracy naukow ej w Słowacji. W r. 1919 odro­
dzona Macierz Słowacka przejęła bibliotekę Słowackiego To­
STEFAN K O TA RSK I
218
w arzystw a Muzealnego. Dzisiaj liczy ona 300 000 tomów, 2 000
rękopisów i paręset okazów ikonograficznych.
Działy: grom adzenia, opracowania, pracy z czytelnikiem
(wypożyczalnia, czytelnia czasopism, inform acja), adm inistracja
i kierow nictwo. Ponadto na uw agę zasługują dwa działy spec­
jalne: archiw um lite ratu ry , które obejm uje korespondencję
i rękopisy pisarzy i m uzyków słowackich, korekty prac lite­
rackich i wycinki z czasopism — oraz m uzeum literatu ry , które
grom adzi fotografie osób, miejsc, rękopisów, druków i doku­
mentów, mikrofilm y, rysunki, ryciny, obrazy i przedm ioty pa­
m iątkow e 4.
18.
B i b l i o t e k a
N a u k o w a
M i a s t a
B r a t y s ł a w y
Umieszczona w historycznym gm achu starego ratusza,
rozpoczęła sw oją działalność od 70 tomów dochodząc dzisiaj do
60 000. Zbiera dzieła praw ne i adm inistracyjne oraz historycz­
ne, specjalizując się w dziejach Słowacji, W ęgier i B ratysław y.
19.
B i b l i o t e k a
i m. W a w r z y ń c a
C z a p l o w i c z a
w- D o l n y m K u b i n i e
Początek tego księgozbioru sięga 1839 roku, kiedy to na
O raw ie W awrzyniec Czaplowicz, bibliofil i archiw ista (1778 —
1853) zaczął kolekcjonować książki, które następnie w liczbie
60 000 tomów razem z w łasnym domem ofiarow ał sw em u k ra­
jowi, aby szerzyły i podnosiły k u ltu rę ludową.
Stan obecny biblioteki wynosi 46 000 tomów, w tym 18 000
z dziedziny nauk społecznych, znaczną ilość słowników
i czasopism. Katalog alfabetyczny i wykaz nabytków . Stałe wy­
staw y okolicznościowe. Obecnie służy przede wszystkim celom
dokum entarnym .
4 B a n i k Anton: »Bifolioteka Matice slovenskej v minulosti
a dnes.« Kniznica. R. II (VI) : 1950, s. 36-48.