Py³ek bylicy
Transkrypt
Py³ek bylicy
139 DIAGNOSTYKA I LECZENIE W ALERGOLOGII Alergia Astma Immunologia, 1999, 4(3), 139-142 Py³ek bylicy PIOTR RAPIEJKO1/3/, EL¯BIETA WERYSZKO -CHMIELEWSKA2/ 1/ Klinika Otolaryngologiczna CSK WAM w Warszawie, ul. Szaserów 128, Warszawa Katedra Botaniki, Akademia Rolnicza w Lublinie 3/ Orodek Badania Alergenów rodowiskowych w Warszawie 2/ Autorzy przedstawiaj¹ aktualny stan wiedzy na temat py³ku bylicy. Bylica (Artemisia) jest wiatropylnym chwastem pospolitym w ca³ej Polsce. Po py³ku traw i brzozy, alergeny py³ku bylicy s¹ najczêstsz¹ przyczyn¹ sezonowego alergicznego zapalenia b³ony luzowej nosa i spojówek w naszym klimacie. Szczyt pylenia bylicy przypada na koniec lipca i sierpieñ. Py³ek bylicy osi¹ga bardzo wysokie stê¿enia w atmosferze, czêsto przekraczaj¹ce wartoæ 400 ziarn w 1 m3 powietrza. W grupie 1245 pacjentów z sezonowym alergicznym nie¿ytem nosa i spojówek u 44,9% stwierdzono uczulenia na alergeny py³ku bylicy. Uczulenie na alergeny py³ku bylicy jest trzeci¹ co do czêstoci (po py³ku traw i brzozy) przyczyn¹ sezonowego alergicznego zapalenia b³ony luzowej nosa i spojówek w Polsce. Wiêkszoæ objawów py³kowicy w okresie póno-letnim wywo³anych jest przez alergeny py³ku bylicy. Nazwa ³aciñska Artemisia pochodzi od imienia greckiej bogini ³owów, opiekunki zwierz¹t i przyrody Artemidy. Bylica pospolita by³a u S³owian rolin¹ magiczn¹. Wierzono, ¿e zerwana w wigiliê wiêtego Jana i wpleciona do wianka noszonego na g³owie bêdzie chroniæ od chorób i nieszczêæ przez ca³y rok [1]. Wspó³czesna alergologia potwierdza te informacje. Jeli zerwiemy wiêkszoæ okazów bylicy rosn¹cych w naszej okolicy (to przecie¿ chwast) w wigiliê wiêtego Jana, a wiêc zanim roliny rozkwitn¹ przyczynimy siê tym samym do zmniejszenia stê¿enia py³ku tych rolin w atmosferze. Tego, ¿e niskie stê¿enie py³ku rolin oznacza bezobjawowe dni nie trzeba osobom uczulonym przypominaæ. Bylica jest pospolitym chwastem dlatego nie musimy obawiaæ siê represji ze strony stra¿ników przyrody. Wystêpowanie Rodzaj Artemisia bylica z rodziny astrowatych (Asteraceae) liczy ok. 400 gatunków [2] rozprzestrzenionych g³ównie na pó³kuli pó³nocnej. Na obszarach suchych, stepowych s¹ one czêsto dominuj¹cymi komponentami rolinnoci. Wystêpuj¹ wród nich roliny jednoroczne, byliny oraz krzewy, zwykle aromatyczne i gorzkie. Wystêpuj¹ce w Europie gatunki bylicy to najczêciej chwasty i roliny ruderalne. Niektóre z nich s¹ rolinami leczniczymi (bylica cytwarowa, b.pio³un) oraz przyprawowymi (b.estragon, b.pio³un). W Polsce spotyka siê 7 gatunków bylic: b.pospolita (Artemisia vulgaris L.), b.pio³un (A.absinthium L.), b.bo¿e drzewko (A.abrotanum L.), b.estragon (A. dracunculus L.), b.polna (A. campestris L.), b.pontyjska (A. pontica) oraz niekiedy b.nadmorska (A. maritima). Najliczniej wystêpuj¹cym gatunkiem jest bylica pospolita. Morfologia rolin i biologia kwitnienia Licie bylic u³o¿one na ³odydze skrêtolegle, ró¿ni¹ siê znacznie u poszczególnych gatunków. £odyga prosto wzniesiona, wysoka, rozga³êziona. Kwiaty zebrane s¹ w drobne, niepozorne koszyczki, zwisaj¹ce lub wzniesione, a te z kolei tworz¹ kwiatostany z³o¿one wiechy lub k³osy. Nale¿¹ one do rolin wiatropylnych, co u bylicy jest zjawiskiem wtórnym, charakterystycznym dla rolin rozleg³ych, odkrytych terenów [2,3]. Wystêpuj¹ce w koszyczkach kwiaty, na ogó³ bardzo ma³e, zwykle ró¿ni¹ siê budow¹. Kwiaty obwodowe s¹ ¿eñskie, typu jêzyczkowatego, o wyd³u¿onej koronie i czêsto zredukowane, zawieraj¹ tylko s³upki. W rodkowej czêci koszyczka wyrastaj¹ kwiaty rurkowate, które s¹ obup³ciowe lub mêskie, gdy wytwarzaj¹ tylko prêciki [4]. Kwiat rurkowaty, obup³ciowy sk³ada siê z piêciu zros³ych p³atków korony, piêciu prêcików zrastaj¹cych siê g³ówkami i jednego dolnego s³upka, utworzonego z dwóch owocolistków. Budowa ziarn py³ku bylicy Kwiaty bylicy wytwarzaj¹ bardzo obficie ziarna py³ku. Ziarna py³ku przedstawicieli rodzaju Artemisia s¹ ma³e i rednie, sp³aszczono-kuliste o rednicy 17,5-28,5 µm [3,4] trójbruzdowo-porowe. Bruzdy s¹ d³ugie, zwê¿aj¹ce siê ku biegunom, z centralnie 140 Alergia Astma Immunologia, 1999, 4(3), 139-142 po³o¿onym, eliptycznym porem. Egzyna jest gruba, szczególnie w rodkowej czêci mesocolpium. Jej wewnêtrzna czêæ sk³ada siê z wyranych kolumienek [4]. W preparatach mikroskopowych barwionych fuksyn¹ zasadow¹ cytoplazma ziarna py³ku wybarwia siê na kolor intensywnie ró¿owy. Alergeny py³ku bylicy Dotychczas dok³adnie zbadano dwa g³ówne alergeny py³ku bylicy: - Art v I o ciê¿arze cz¹steczkowym 60 kD i punkcie izoelektrycznym 4,4 oraz - Art v II o ciê¿arze cz¹steczkowym 20 kD i punkcie izoelektrycznym od 4,1 do 4,8. Oba alergeny wywo³uj¹ reakcje krzy¿owe. Zarówno ziarna py³ku jak i licie roliny zawieraj¹ prócz alergenów bia³kowych równie¿ pó³toraterpeny (seskwiterpeny). Powoduj¹ one powietrznopochodny wyprysk kontaktowy [5,6]. Terminy pylenia Kwitnienie bylicy rozpoczyna siê zwykle w po³owie lipca w po³udniowo-wschodniej i po³udniowozachodniej czêci kraju. W suwalskim i na Mazurach pylenie rozpoczyna siê (w zale¿noci od warunków pogodowych) oko³o 5-7 dni póniej. Szczyt pylenia przypada na 3 dekadê lipca oraz 1 i 2 dekadê sierpnia. W wiêkszoci punktów pomiarowych zlokalizowanych w du¿ych miastach notowane jest od 15 do 25 dni ze stê¿eniem bardzo wysokim (ponad 100 ziaren w 1 m3 powietrza). Wartoci ponad 400 z/m3 nie nale¿¹ do rzadkoci [7]. Na terenach podmiejskich rednie dobowe stê¿enia py³ku bylicy s¹ zwykle 2-3 krotnie wy¿sze. W pobli¿u kwitn¹cych rolin wielokrotnie notowalimy maksymalne godzinowe stê¿enie py³ku bylicy przekraczaj¹ce 1500 ziaren w 1 m3 powietrza. Najwy¿sze wartoci notowane s¹ na terenach podmiejskich w godzinach 10-15 a w centrum miasta w godzinach 14-19. Dla przypomnienia objawy chorobowe wystêpuj¹ u 80% pacjentów przy rednim dobowym stê¿eniu 40-60 ziaren w 1 m3 powietrza. Obfitemu pyleniu i rozprzestrzenianiu siê py³ku bylicy sprzyja upalna i sucha pogoda. Pozaatmosferyczne ród³a py³ku bylicy Kwiaty bylicy oblatywane s¹ czêsto przez pszczo³y [8]. Stwierdzono, ¿e w Polsce owady te zbieraj¹ masowo py³ek Artemisia (60-80% ziarn py³ku w badanych próbkach), formuj¹c obnó¿a grudki py³ku znoszone w koszyczkach na tylnej parze odnó¿y pszczo³y o charakterystycznej, jasno¿ó³tej barwie [9]. Do miodów py³ek Artemisia dostaje siê z obnó¿y lub z nawiania przez wiatr. W literaturze wielokrotnie opisywane by³y przypadki wyst¹pienia objawów uczuleniowych po spo¿yciu miodów wielokwiatowych zawieraj¹cych ziarna py³ku bylicy. Z naszych obserwacji wynika, ¿e nawet u 80% pacjentów z siln¹ nad- wra¿liwoci¹ na py³ek bylicy obserwowane s¹ objawy chorobowe po spo¿yciu miodów (g³ównie wielokwiatowych i spadziowych). Obserwowano g³ównie bóle brzucha, biegunkê, wi¹d skóry i rzadziej objawy ze strony dróg oddechowych. Objawy s¹ silniejsze w okresie pylenia bylicy. W naszych badaniach w 10 g miodu wielokwiatowego oznaczalimy do 43000 ziaren py³ku rolin, w tym ok. 1000 ziaren pyku traw i ok. 450 ziaren py³ku bylicy. W badaniach miodów wielokwiatowych liczba ziaren py³ku bylicy przekracza³a nawet 2000 ziaren/10 g miodu. Osoby uczulone na py³ek bylicy powinny unikaæ spo¿ywania miodów wielokwiatowych, pochodz¹cych z sierpniowego oblotu pszczó³ i spadziowych. Dostaj¹cy siê do mieszkañ py³ek rolin (w tym bylicy) jest deponowany w kurzu domowym. W warunkach domowych mo¿e on przez kilka tygodni zachowywaæ w³aciwoci uczulaj¹ce. Najwy¿sze stê¿enie ziaren py³ku bylicy notowalimy w kurzu domowym po ok. 18 dniach od wyst¹pienia szczytowych stê¿eñ w powietrzu zewn¹trzdomowym. Mo¿e to mieæ wp³yw na wyst¹pienie objawów uczuleniowych po zakoñczeniu pylenia bylicy u pacjentów z bardzo siln¹ nadwra¿liwoci¹ na alergeny py³ku tej roliny. Bylica pospolita (Artemisia vulgaris) W Europie rodkowej gatunkiem najliczniej wystêpuj¹cym jest bylica pospolita. Jest to bylina osi¹gaj¹ca 60-120 cm wysokoci. Ca³a rolina odznacza siê balsamicznym zapachem. £odyga jest rozga³êziona, czerwonawo zabarwiona, w górnej czêci we³nisto ow³osiona. Licie s¹ pierzastosieczne, na brzegach pi³kowane. Górna powierzchnia blaszki jest ciemnozielona, za dolna gêsto, bia³awo ow³osiona. Koszyczki kwiatowe ok. 5 mm d³ugoci maj¹ barwê ¿ó³t¹ lub czerwon¹. Kwiaty brze¿ne s¹ ¿eñskie, wewnêtrzne obup³ciowe. Owocem jest nie³upka. Bylica wytwarza bardzo du¿¹ liczbê owoców, uczestnicz¹cych w rozsiewaniu rolin. Jedna rolina produkuje ok. 143000 nie³upek [10]. Jest rolin¹ wieloletni¹. Ronie na glebach obfituj¹cych w zwi¹zki azotowe. W Polsce wystêpuje na ni¿u oraz w górach, siêgaj¹c po regiel dolny. Jest g³ównym sk³adnikiem ruderalnego zespo³u Tanaceto-Artemisietum. Wystêpuje wysypowo na polach, w zbo¿ach ozimych (w ¿ycie), w sadach i w ogrodach oraz nad brzegami rzek, przy p³otach, rowach i na mietniskach. Rozmna¿a siê z nasion (jedna rolina mo¿e w sprzyjaj¹cych warunkach wydaæ do kilkudziesiêciu tysiêcy nie³upek). Korzeñ zawiera azulenowy olejek eteryczny (0,1 - 0,5%), gorycz, luz, ¿ywicê, garbniki. Ziele (Herbe Artemisiae) zawiera zwi¹zki ¿ywicowe, luz, inulinê, sole mineralne. W wiêkszych dawkach zwi¹zki te mog¹ byæ toksyczne. Bylica pio³un (Artemisia absinthium) Bylica pio³un jest w Polsce rolin¹ ruderaln¹, za w wielu krajach Europy i St. Zjednoczonych znajduje siê w uprawie. Jest to bylina lub pó³krzew o charaktery- Rapiejko P., Weryszko-Chmielewska E. Py³ek bylicy stycznym gorzkawym zapachu. £odygi i licie s¹ srebrzystoszarej barwy, dziêki obecnoci jedwabistych w³osków. Roliny osi¹gaj¹ wysokoæ 40-120 cm. Kwiaty s¹ jasno¿ó³te, koszyczki zwis³e. Dolne licie ogonkowe, pierzasto sieczne, górne siedz¹ce. Rozmna¿a siê z nasion oraz wegetatywnie z czêci podziemnych. Ró¿ne czêci roliny zawieraj¹ od 0,3 do 1,3% olejku eterycznego. Ma on w³aciwoci toksyczne, zawiera azulen, truj¹cy zwi¹zek tujon, gorycz absyntynê. Ziele zawiera witaminê C. Zwierzêta omijaj¹ bylicê pio³un, nadaje ona mleku gorzki, nieprzyjemny smak. Bylica pio³un znalaz³a zastosowanie jako rolina lecznicza, aromatyczna i przyprawowa. Ziele (Herba Absinthii), stosowane jest do produkcji absyntu i wermutu, tak¿e jako rolina barwierska. Wiêksze dawki s¹ truj¹ce. Bylica estragon (A. Dracunculus) Bylica estragon o wysokoci do 120 cm, zwana bylic¹ g³upich, jest bylin¹ uprawian¹ w Polsce i Europie, nierzadko dziczej¹c¹. Licie s¹ pojedyncze, ca³obrzegie, lancetowate lub równow¹skie. Koszyczki kwiatowe s¹ ¿ó³tawe, kuliste o rednicy ok. 3 mm, zwisaj¹ce. Wystêpuj¹c licznie tworz¹ lune wiechy. Rolina stosowana jest do wyrobu octu, musztardy oraz likierów. Znaczenie kliniczne py³ku bylicy Py³ek bylicy by³ podejrzewany o wywo³ywanie objawów letniej gor¹czki siennej ju¿ od dawna. Jako przyczyna alergicznych schorzeñ dróg oddechowych jest wymieniany ju¿ przez Braya w wydanej w jêzyku polskim ksi¹¿ce pt.: Allergia i choroby allergiczne (1938 rok) [11]. Objawy alergicznego zapalenia b³ony luzowej nosa i spojówek nie odbiegaj¹ od obserwowanych u pacjentów uczulonych na inne alergeny py³kowe. Objawy wystêpuj¹ sezonowo z zaostrzeniem w okresach s³onecznej i wietrznej pogody. Najsilniejsze objawy obserwowane s¹ w czasie pobytu na terenach podmiejskich lub w poblizu nieu¿ytków. Wyrana jest korelacja objawów klinicznych z wartoci¹ pomiaru stê¿enia py³ku bylicy w atmosferze. Objawy wystêpuj¹ u wiêkszoci pacjentów przy stê¿eniu 40-60 ziaren w 1 m3 powietrza. Sta³e nara¿enie na wysokie stê¿enie py³ku bylicy sprawia, ¿e silne objawy utrzymuj¹ siê zwykle przez ca³y okres pylenia bylicy (szczyt w centralnej Polsce od 20 lipca do 25 sierpnia). W naszych badaniach przeprowadzonych w grupie 1245 chorych z objawami sezonowego alergicznego nie¿ytu nosa i spojówek dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami py³ku bylicy stwierdzilimy u 554 osób (44,5%). Przewa¿aj¹ca wiêkszoæ objawów alergicznego nie¿ytu nosa wystêpuj¹cego w drugiej po³owie lipca i w sierpniu wywo³ana jest w³anie przez alergeny py³ku bylicy. W grupie 612 chorych cierpi¹cych na objawy alergicznego nie¿ytu nosa i spojówek g³ównie w miesi¹cu sierpniu u 574 (93,8%) uzyskano dodatnie wyniki testów skórnych z alergenem bylicy pospolitej, przy czym u 549 141 (89,7%) wyniki by³y silnie dodatnie a py³ek bylicy zosta³ uznany za g³ówn¹ przyczynê objawów chorobowych. wiadczy to o dominuj¹cej roli alergenów py³ku bylicy w wywo³ywaniu objawów alergicznego zapalenia b³ony luzowej nosa i spojówek w okresie pónoletnim. Wyniki uzyskane w naszych badaniach s¹ zbie¿ne z wynikami innych autorów. Lipiec uzyska³a dodatnie wyniki testów skórnych u 346 (42,5%) sporód 814 chorych z alergicznym nie¿ytem nosa i spojówek. Odsetek ten by³ jeszcze wy¿szy gdy autorka podda³a analizie wyniki badañ wykonanych w grupie 501 chorych z jedynie sezonowymi objawami. Dodatnie testy skórne z alergenami py³ku bylicy uzyskano u 237 (52,7%) z posród tych chorych [12]. Na uwagê zas³uguje coraz wiêksza liczba chorych z uczuleniem na py³ek bylicy w wieku (40-60 lat), u których objawy wyst¹pi³y po raz pierwszy przed kilkoma laty. Mo¿e to mieæ zwi¹zek z procentowym wzrostem udzia³u py³ku rolin z³o¿onych w tym g³ównie py³ku bylicy w aeroplanktonie. W badaniach Zawiszy przeprowadzonych w Warszawie w latach 1979-72 ziarna py³ku bylicy stanowily 2,89% wszystkich ziaren py³ku zawartych w aeroplanktonie (w skali roku) [13]. W naszych badaniach z lat 1992-98 py³ek bylicy stanowi 4,2% ca³ego aeroplanktonu w atmosferze Warszawy. Szerokie wprowadzenie odczynników diagnostycznych z alergenami poszczególnych gatunków rolin (wykazuj¹ wiêksz¹ aktywnoæ biologiczn¹) w miejsce alergenów grupowych (chwasty) mo¿e mieæ pozytywny wp³yw na skutecznoæ diagnostyki. Py³ek bylicy mo¿e byæ nie tylko przyczyn¹ nie¿ytu nosa, zapalenia spojówek czy astmy py³kowej. Pó³toraterpeny (seskwiterpeny) zawarte w du¿ej iloci w ziarnach py³ku bylicy, s¹ odpowiedzialne za wyst¹pienie powietrznopochodnego wyprysku kontaktowego. Powstaje on wówczas gdy skóra - szczególnie r¹k i twarzy - styka siê z py³kiem bylicy [6]. Te same zwi¹zki (seskwiterpeny) obecne s¹ py³ku innych rolin (g³ównie chwastów). Zmiany chorobowe zwi¹zane s¹ z IV mechanizmem Gella i Coombsa. Reakcje krzy¿owe Alergeny py³ku bylicy (Art v I i Art v II) wywo³uj¹ odczyny krzy¿owe z wieloma innymi alergenami rolinnymi. W latach osiemdziesi¹tych przypuszczano nawet, ¿e badaj¹c nadwra¿liwoæ na chwasty, wystarczy wykonaæ próby wy³¹cznie z alergenami bylicy, gdy¿ wykryj¹ one (dziêki odczynom krzy¿owym) uczulenie równie¿ na pozosta³e roliny z Compositae [6]. Pogl¹d ten nie okaza³ siê s³uszny. Liczne odczyny krzy¿owe alergenów py³ku bylicy z innymi rolinami przejawiaj¹ siê tylko dodatnimi wynikami testów skórnych lub dodatnim badaniem sIgE i nie zawsze wywo³uja objawy kliniczne. 142 Alergia Astma Immunologia, 1999, 4(3), 139-142 U kilku procent pacjentów uczulonych na alergeny py³ku bylicy obserwowane s¹ objawy zespo³u AmlotaLessofa oral allergy syndrom po spo¿yciu niektórych owoców i warzyw. Najczêciej opisywana jest nietolerancja selera, jab³ka, marchwi, oraz zió³ (szczególnie rumianku) i przypraw. U przewa¿aj¹cej grupy pacjentów z zespo³em OAS dominuj¹cym objawem jest obrzêk warg i b³ony luzowej jamy ustnej (84%), nudnoci i wymioty (10%), wi¹d i wyciek z nosa (18%)[14]. Objawy te s¹ wyranie czêstsze w okresie pylenia bylicy. Diagnostyka Wobec bardzo charakterystycznego wywiadu, cis³ego zwi¹zku nasilenia objawów chorobowych z wynikami pomiarów palinologicznych rozpoznanie uczulenia na py³ek bylicy nie powinni stwarzaæ trudnoci. W celu potwierdzenia diagnozy wystarczaj¹ce wydaje siê byæ wykonanie testu skórnego z alergenem py³ku bylicy pospolitej. Obecne na polskim rynku firmy produkuj¹ce odczynniki dysponuj¹ preparatami alergenów bylicy: - Firma Allergopharma - Nexter (Niemcy) oferuje preparat nr 106 Bylica pospolita (Artemisia vulgaris) w formie odczynnika do testów skórnych. Ten sam preparat dostêpny jest równie¿ w formie odczynnika Pimiennictwo 1. Hofman T., Michalik J.: Alergia py³kowa. CentrumAlergologii, Poznañ 1998. 2. Tachtadjan A.L.: izn rastienij. Wyd. Prosvieèenie, Moskva 1981; 5. 3. Wodehouse R.P.: Hayfever Plants. Hafner Publishing Company, New York 1971. 4. Hyde H.A., Adams K.F.: An atlas of airborne pollen grains. Macmillan and Co LTD, London 1958. 5. Silny W., Czarnecka-Opacz M.: Wyprysk powietrznopochodny. Terapia, 1999; 4: 21-3. 6. Rudzki E.: Co ludzi uczula i jak tego unikaæ. Medycyna Praktyczna, Kraków 1998. 7. Rapiejko P.: Py³ek rolin z³o¿onych (chwasty). Alergia i Ty, 1999; 2: 18-20. 8. Minkov S.G.: Miodonosnyje rastienija Kazachstana. Wyd. Kajnar, Alma-Ata 1974. do testów ródskórnych, prób prowokacji donosowej, dooskrzelowej. Ten sam alergen wchodzi w sk³ad standardowych preparatów do immunoterapii swoistej (Allergovit, Novo-Helisen Oral i Novo-Helisen Depot). Alergeny pylicy pospolitej wchodz¹ równie¿ w sk³ad odczynnika grupowego do testów skórnych (chwasty nr 014). Dostêpne s¹ równie¿ kr¹¿ki alergenowe do badania sIgE nr w06 - Bylica pospolita i nr w05 Bylica pio³un. Alergen bylicy pospolitej obecny jest równie¿ w kr¹¿ku zbiorczym wraz z 3 innymi chwastami (kr¹¿ek oznaczony nr wx03). - Firma SmithKline Beecham Pharmaceuticals (Wielka Brytania) oferuje preparat do testów skórnych nr 4601 Bylica pospolita (Artemisia vulgaris), oraz nr 4972 Pio³un (Artemisia absinthium). Ww. alergeny wchodz¹ w sk³ad preparatów do immunoterapii swoistej (SDV i Alavac S). - Firma Pharmacia&Upjohn oferuje odczynniki do diagnostyki sIgE: odczynnik nr w6 Bylica pospolita i w5 Bylica pio³un. Alergeny Bylicy pospolitej (w6) wchodz¹ w sk³ad 4 ró¿nych zestawów grupowych (w po³¹czeniu z ró¿nymi innymi chwastami) tj.: wx1, wx2, wx3, wx5. 9. Warakomska Z., Muszyñska J.: Rolinnoæ ruderalna i ogrodowa w obrazie py³kowym obnó¿y pszczelich zebranych na terenie Pu³aw. Materia³y XXXIV Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy 12-13.III.1997: 81. 10. Schwarz Z., Szober J.: Roliny towarzysz¹ce cz³owiekowi. Pañstw. Zak³. Wyd. Szkolnych,Warszawa 1965. 11. Bray B.: Alergia i choroby alergiczne. Wydawnictwo Naukowe Wiedza, Warszawa 1938. 12. Lipiec A.: Nadwra¿liwoæ na grzyby pleniowe u chorych na alergiczne zapalenie b³ony luzowej nosa. Rozprawa doktorska WAM, Warszawa 1999. 13. Zawisza E.: Epidemiologia py³kowic w Warszawie. Rozprawa doktorska AM, Warszawa 1973. 14. Zielnik-Jurkiewicz B.: Zespó³ anafilaksji miejscowej jamy ustnej. Terapia, 1999; 4: 24-6. Mugwort pollens PIOTR RAPIEJKO, EL¯BIETA WERYSZKO-C HMIELEWSKA Summary The autors present current data concerning mugwort distribution, the pollinating season and epidemiology of mugwort pollen allergy. Mugwort (Artemisia) is a widespread weed in Poland. Following grass and birch allergens, mugwort pollen allergen is one of the most common cause of allergic rhinitis and conjunctivitis as well as pollen asthma in our climate. The peak of mugwort pollinating season falls in late July and August. Airborne pollen concentrations reach very high values, often exceeding 400 grains per 1 cubic meter of air. Among 1245 patients with seasonal allergic rhinitis 44,9 per cent displayed mugwort pollen allergen hypersensitivity.