D - Sąd Apelacyjny w Poznaniu

Sygn. akt III AUa 1257/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2013 r.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Katarzyna Wołoszczak
Sędziowie:
SSA Iwona Niewiadowska-Patzer (spr.)
SSA Hanna Hańczewska-Pawłowska
Protokolant:
st.sekr.sądowy Agnieszka Perkowicz
po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2013 r. w Poznaniu
sprawy z odwołania (...) A. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.
przy udziale zainteresowanych: F. A., M. G., D. S.
o podstawę wymiaru składki
na skutek apelacji odwołującego (...) A. S. i pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.
od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu
z dnia 20 sierpnia 2012 r. sygn. akt VIII U 3846/11
1. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 2 i oddala odwołania;
2. oddala apelację odwołującego;
3. zmienia punkt 4 zaskarżonego wyroku i zasądza od odwołującej na rzecz pozwanego kwotę 120
zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego;
4. zasądza od odwołującej na rzecz pozwanego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w instancji odwoławczej
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 25 lipca 2011r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. stwierdził, że niżej wskazany
przychód osiągnięty przez F. A. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: (...) A. S. z
siedzibą w U. stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe,
która wynosi:
Okres (mm-rrrr)
Ubezpieczenie emerytalne
i rentowe
Ubezpieczenie chorobowe
Ubezpieczenie
wypadkowe
01/2009
2320,27zł
2320,27zł
2320,27zł
02/2009
3069,68zł
3069,68zł
3069,68zł
04/2009
3532,56zł
3532,56zł
3532,56zł
08/2009
2933,28zł
2933,28zł
2933,28zł
09/2009
3255,54zł
3255,54zł
3255,54zł
W uzasadnieniu decyzji organ rentowy podał, że na podstawie kontroli płatnika składek ustalono, że płatnik składek
w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie uwzględnił przychodów osiągniętych przez
F. A. z tytułu poniesionych przez płatnika składek kosztów zakwaterowania pracowników wykonujących pracę na
budowach całego kraju. Zdaniem organu rentowego, skoro w przedłożonej umowie o pracę jako miejsce wykonywania
pracy określono siedzibę zakładu, teren kraju, to oddelegowanie pracownika do pracy, gdzie pracodawca otrzymał
zlecenie i prowadzi roboty (swoją działalność gospodarczą) nie odbywa się w ramach podróży służbowej, lecz w
ramach zwykłych obowiązków pracowniczych, bowiem pracownik realizuje niewykraczające poza warunki umówione
przez strony zobowiązanie, jakie przyjął nawiązując stosunek pracy. Mając powyższe na uwadze ZUS stwierdził, że
poniesione przez płatnika koszty zakwaterowania F. A. stanowią przychód tej osoby z tytułu wykonywania pracy
w ramach stosunku pracy, a w konsekwencji stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne,
rentowe, chorobowe i wypadkowe.
Decyzją z dnia 25 lipca 2011r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. stwierdził, że niżej wskazany
przychód osiągnięty przez D. S. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: (...) A. S. z
siedzibą w U. stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe,
która wynosi:
Okres (mm-rrrr)
Ubezpieczenie emerytalne
i rentowe
Ubezpieczenie chorobowe
Ubezpieczenie
wypadkowe
08/2005-09/2005
2982,67zł m-nie
2982,67zł m-nie
2982,67zł m-nie
10/2005
2846,87zł
2846,87zł
2846,87zł
11/2005-09/2006
2982,67zł m-nie
2982,67zł m-nie
2982,67zł m-nie
10/2006
288,39zł
288,39zł
288,39zł
11/2006-12/2007
2982,67zł m-nie
2982,67zł m-nie
2982,67zł m-nie
01/2008-10/2010
3056,91zł m-nie
3056,91zł m-nie
3056,91 zł m-nie
W uzasadnieniu decyzji ZUS wskazał, że płatnik składek w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe nie uwzględnił przychodów osiągniętych przez D. S. z tytułu zwrotu kosztów przejazdu samochodem
prywatnym dla celów służbowych. Dokonane wypłaty, zdaniem organu rentowego, stanowią podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, gdyż są przychodem określonym w art. 4 pkt 9 ustawy z dnia
13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Decyzją z dnia 25 lipca 2011r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. stwierdził, że niżej wskazany
przychód osiągnięty przez M. G. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: (...) A. S. z
siedzibą w U. stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe,
która wynosi:
Okres (mrn-rrrr)
Ubezpieczenie emerytalne
i rentowe
Ubezpieczenie chorobowe
Ubezpieczenie
wypadkowe
12/2009
2503,56zł
2503,56zł
2503,56zł
07/2010
2493,79zł
2493,79zł
2493,79zł
W uzasadnieniu decyzji ZUS przytoczył argumenty analogiczne jak w uzasadnieniu decyzji dotyczącej F. A..
Powyższe decyzje zaskarżył płatnik składek -A. S., prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) domagając
się jej uchylenia.
Sprawy z odwołania od powyższych decyzji zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia pod
sygnaturą VIII U 3846/11.
Postanowieniem z dnia 6 sierpnia 2012r. Sąd Okręgowy wezwał do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanych:
F. A., D. S. i M. G.. Zainteresowani F. A. i M. G. poparli odwołanie.
Wyrokiem z dnia 20 sierpnia 2012r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżone decyzje nr (...) i nr (...) i stwierdził,
że do podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe nie wlicza się
kosztów zakwaterowania F. A. i M. G. zatrudnionych w (...) w O. (pkt 1 i 2) oraz oddalił odwołanie od decyzji z dnia 25
lipca 2011r. dotyczącej D. S. (pkt 3). Ponadto Sąd Okręgowy zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział
w P. na rzecz odwołującego kwotę 120 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w sprawie odwołania od decyzji nr
(...) i nr (...) (pkt 4), a także zasądził od odwołującego na rzecz ZUS kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w sprawie odwołania od decyzji nr (...) (pkt 5).
Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i
rozważania prawne:
A. S. prowadzi od 1985r. działalność gospodarczą (...) na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej
pod numerem (...). Siedziba firmy znajduje się w U.. Przedmiotem prowadzonej przez odwołującego działalności jest
wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych i klimatyzacyjnych. Usługi te wykonywane są w
miejscach zleconych przez klientów, czyli praktycznie na terenie całego kraju.
Odwołujący do wykonywania usług we wskazanym powyżej zakresie zatrudnia pracowników. Zatrudnieni przez
odwołującego pracownicy świadczą zatem pracę na terenie całego kraju.
W umowach o pracę, bądź aneksach do umów o pracę zawieranych przez odwołującego z pracownikami zajmującymi
się wykonywaniem robót instalacyjnych wskazywano, że miejscem wykonywania pracy jest siedziba zakładu i teren
kraju.
Z regulaminu wynagradzania obowiązującego w (...) wynika, że w razie odbywania podróży służbowej z polecenia
pracodawcy, na terenie kraju lub poza jego granicami pracownikowi przysługują świadczenia przewidziane w
obowiązujących odrębnych przepisach.
Odwołujący A. S. zawarł umowy o pracę, obejmujące sporne w niniejszej sprawie okresy m.in. z następującymi
osobami:
- F. A.: umowa o pracę z dnia 2.04.2007r. zawarta na czas nieokreślony, na mocy której F. A. został zatrudniony w
wymiarze 1/2 czasu pracy jako mechanik. Miejsce wykonywania pracy określono jako siedzibę zakładu i teren kraju,
- D. S.: umowa o pracę z dnia 2.09.2002r. zawarta na czas nieokreślony, na mocy której D. S. został zatrudniony w
pełnym wymiarze czasu pracy jako asystent kierownika robót. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano siedzibę
zakładu.
- M. G.: umowa o pracę z dnia 1.12.2009r. zawarta na czas nieokreślony, na mocy której M. G. został zatrudniony w
wymiarze 1/2 czasu pracy jako monter. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano: siedzibę zakładu, teren kraju.
Zainteresowani F. A. i M. G. wykonywali prace na budowach:
-F. A.: w styczniu 2009r. przez 1 dzień (w G.), w lutym 2009r. przez 14 dni (w T.), w kwietniu 2009r. przez 9 dni (w
T.) i 8 dni (w L.), w sierpniu 2009r. przez 9 dni (w J.), we wrześniu 2009r. przez 8 dni (w R.);
- M. G.: w styczniu 2009r. przez 14 dni (w K.) i w lipcu 2010r. przez 15 dni (w M.).
Zainteresowany F. A. pracował na budowach jako mechanik. M. G. był zaś operatorem.
Zainteresowani w momencie zawierania umów o prace nie byli informowani, że ich wynagrodzenie będzie
umniejszone o wysokość kosztów ich zakwaterowania podczas wyjazdów na budowę
Przed wyjazdem na budowę do zainteresowanych dzwonił kierownik budowy i wskazywał gdzie i kiedy mają jechać. Na
miejsce budowy pracownicy byli dowożeni samochodami firmowymi. Około 98% zadań pracownicy wykonują poza
siedzibą firmy, w różnych miejscowościach.
Zainteresowani F. A. i M. G. otrzymywali wynagrodzenie za pracę w następujących wysokościach (wskazane przez
płatnika składek):
1. F. A.:
-za styczeń 2009r. w kwocie 2.296,80zł brutto,
-za luty 2009r. w kwocie 2.331,60zł brutto,
-za kwiecień 2009r. w kwocie 2.562,37zł brutto,
-za sierpień 2009r. w kwocie 2.560,41 zł brutto,
-za wrzesień 2009r. w kwocie 2.839,46zł brutto,
2. M. G.:
-za grudzień 2009r. w kwocie 1.970,44zł brutto,
-za lipiec 2010r. w kwocie 2.172,64zł brutto,
W okresie od stycznia 2009r. do lipca 2010r. płatnik składek (...) w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia
społeczne zainteresowanych nie uwzględnił kosztów zakwaterowania pokrytych przez pracodawcę.
Rozliczenia kosztów zakwaterowania dokonał organ rentowy poprzez podzielenie wydatków odwołującego na noclegi
w danym miesiącu przez ilość dni, jaką pracownicy odwołującego wykonywali prace na danej budowie.
Koszty zakwaterowania w przeliczeniu na jednego pracownika wyniosły dla poszczególnych zainteresowanych:
- F. A.: w styczniu 2009r. 23,47zł, w lutym 2009r. 738,08zł, w kwietniu 2009r. 970,19zł, w sierpniu 2009r. 372,87zł,
we wrześniu 2009r. 416,08zł;
- M. G.: w grudniu 2009r. 533,12zł, w lipcu 2010r. 321,15zł.
Zaskarżonymi decyzjami organ rentowy określił wysokość podstawy wymiaru składek zainteresowanych F. A. i
M. G. na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe ustalając, że od kwot stanowiących koszty
zakwaterowania należało odprowadzić składki na te ubezpieczenia.
Zainteresowany D. S. część obowiązków wykonywał w siedzibie firmy odwołującego, a część na terenie całego kraju,
gdzie mieszczą się siedziby kontrahentów i siedziby budów.
Od dnia 1 sierpnia 2005r. odwołujący przyznał D. S. miesięczny limit kilometrowy na wyjazdy samochodem
prywatnym w sprawach służbowych związanych ze sprawami firmy (...) w wysokości 1500 km miesięcznie. Wartość
limitu obliczana była według obowiązujących stawek za 1 km przebiegu pojazdu. Limity miesięczne nie były w danym
miesiącu zmniejszane o liczbę dni, w których zainteresowany przebywał na urlopie, zwolnieniu lekarskim bądź nie
korzystał z samochodu dla celów służbowych. Miesięczne kwoty wypłat z tytułu użytkowania samochodu obliczane
były poprzez pomnożenie-miesięcznego limitu kilometrów przez obowiązującą stawkę za jeden kilometr.
Zainteresowany nie miał zawartej umowy pisemnej z pracodawcą o używanie swojego prywatnego pojazdu do celów
służbowych. Wypłaty z tytułu użytkowania samochodu prywatnego do celów służbowych odbywały się na podstawie
pisma przyznającego miesięczne limity kilometrów. Nie była prowadzona żadna formalna dokumentacja przejazdów
zainteresowanego w celu wypłaty zainteresowanemu kwot z tytułu użytkowania samochodu prywatnego do celów
służbowych.
D. S. z tytułu przyznanego limitu kilometrów na wyjazd samochodem prywatnym dla celów służbowych otrzymał
następujące kwoty :
- w okresie od sierpnia 2005r. do września 2005r. -1337,67 zł. miesięcznie,
- w październiku 2005r. - 949,3 7zł
- w okresie od listopada 2005r. do września 2006r. -1137,67 zł. miesięcznie,
- w październiku 2006r. - 109,84zł
- w okresie od listopada 2006r. do grudnia 2007r. - 1137,67 zł. miesięcznie,
- w okresie od stycznia 2008r. do października 2010r. -1211,91 zł. miesięcznie.
Płatnik składek - (...) A. S. nie naliczył zainteresowanemu D. S. od wyżej wymienionych kwot wypłaconych za używanie
samochodu prywatnego do celów służbowych składek na ubezpieczenia społeczne, tj. ubezpieczenie emerytalne,
ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe.
W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiot sporu sprowadzał się do oceny, czy
organ rentowy zasadnie ustalił wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zainteresowanych F.
A. i M. G., wliczając do podstawy wymiaru tych składek koszty zakwaterowania pracownika.
W celu ustalenia, czy organ rentowy prawidłowo wliczył do podstawy wymiaru składek wyżej wymienione składniki
konieczne jest stwierdzenie, czy zainteresowani wykonywali czynności w ramach podróży służbowej. Powyższe
rozróżnienie ma bowiem znaczenie dla ustalenia podstawy wymiaru składek.
W niniejszej sprawie w celu ustalenia, czy zainteresowani odbywali podróże służbowe, należy przeanalizować w
pierwszej kolejności postanowienia umowy o pracę zawartej z zainteresowanymi. W treści tych umów zapisano, że
miejsce wykonywania pracy znajduje się w siedzibie pracodawcy oraz na terenie kraju.
W ocenie Sądu Okręgowego przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że wykonywane
przez zainteresowanych F. A. i M. G. czynności na budowach odbywały się w ramach podróży służbowych. W trakcie
wyjazdów zainteresowani wykonywali prace poza miejscowością, w której znajdowała się siedziba pracodawcy. Ich
wyjazdy odbywały się na polecenie pracodawcy, w konkretne miejsca, w których w danym czasie prowadzona była
budowa. Zainteresowani do tych miejscowości udawali się w celu wykonania konkretnego zadania - wykonywania
pracy mechanika i montera w konkretnej budowie. Spełnione były zatem wszystkie przesłanki kształtujące podróż
służbową. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzje nr (...) i (...) i stwierdził, że do
podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe we wskazanych okresach
nie wlicza się kosztów zakwaterowania F. A. i M. G..
Przedmiotem sporu była również ocena, czy organ rentowy zasadnie ustalił podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne zainteresowanego D. S. w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji, tj. od sierpnia 2005r.
do października 2010r., wliczając do podstawy wymiaru tych składek limity z tytułu korzystania z samochodu
prywatnego do celów służbowych, wypłacanych mu przez odwołującego. Sąd Okręgowy powołując § 2 ust. 1 pkt
13 ww. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. stwierdził, że wypłacany
zainteresowanemu dodatek na korzystanie z samochodu prywatnego do celów służbowych powinien stanowić
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Mając powyższe na
uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 47714 § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w zakresie tego zainteresowanego.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.
Apelację od powyższego wyroku, w części, tj. w pkt 1, 2 i 4, złożył organ rentowy, zarzucając: naruszenie reguły
swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie w oparciu o zebrany materiał dowodowy,
że zainteresowani F. A. i M. G. odbywali podróże służbowe, a także naruszenie przepisów prawa materialnego § 2 ust. 1
pkt 15 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18.12.1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w zw. z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o
systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, że koszty zakwaterowania ww. zainteresowanych nie są wliczane
do podstawy wymiaru składek, ponieważ nie stanowią przychodu danego pracownika.
W oparciu o powyższe apelujący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie odwołań, ewentualnie
uchylenie zaskarżonego wyroku w części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Apelację od powyższego wyroku, w pkt 3, złożył także płatnik składek, zarzucając:
1) naruszenie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie,
iż podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowi przychód
osiągnięty przez D. S. z tytułu kosztów przejazdu samochodem do celów służbowych,
2) naruszenie art. 4 pkt. 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie,
że zwrot pracownikowi kosztów przejazdów samochodem prywatnym do celów służbowych stanowi przychód w
rozumieniu tego przepisu,
3) błąd w ustaleniach faktycznych poprzez uznanie, że kwoty z tytułu przyznanych limitów kilometrów na
wyjazdy samochodem prywatnym dla celów służbowych wypłacane zostały bez zachowania zasad określonych w
Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu
dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów
niebędących własnością pracodawcy (Dz. U. nr 27, poz. 271 ze zm.),
4) błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że dokonywanie przez pracownika odwołującego- księgową D.
K. po upływie roku sprawdzenia zgodności przejechanych kilometrów z wartością przyznanego limitu i wynik tego
sprawdzenia nie pozwala na przyjęcie, że zainteresowany przejechał samochodem prywatnym w celach służbowych
taką ilość kilometrów jaka wynikała z wypłaconego limitu,
5) błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że weryfikacja przejechanych kilometrów jedynie na podstawie
wiedzy o zaplanowanych przez zainteresowanego wyjazdach nie mogła być wiarygodna i stanowić podstawy do
zatwierdzenia wypłaty świadczenia,
6) naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego w sprawie i jego błędną
ocenę poprzez przyjęcie, że wypłacany zainteresowanemu dodatek w postaci limitu na korzystanie z samochodu
prywatnego do celów służbowych powinien stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne,
rentowe, chorobowe i wypadkowe,
7) nierozpoznanie przez Sąd wniosku dowodowego zgłoszonego przez odwołującego o dopuszczenie i przeprowadzenie
dowodu z opinii biegłego z dziedziny rachunkowości.
Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez uwzględnienie odwołania
w zakresie zainteresowanego D. S., ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt 3 i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji organu rentowego, jako dalej idącej, Sąd Apelacyjny uznał ją za
uzasadnioną.
Błędnie ustalił Sąd Okręgowy, że koszty zakwaterowania zainteresowanych F. A. i M. G. zatrudnionych u płatnika
składek (...) A. S. z siedzibą w U. nie podlegają zaliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
w okresach i w wysokościach wskazanych w zaskarżonych decyzjach.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych wymienionych w art. 6 ust. l pkt l (czyli pracowników)
stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 i 10, z zastrzeżeniem ust. la i 2, ust. 4 pkt 5 i ust. 12. Z kolei z treści
art. 4 pkt 9 cyt. ustawy wynika, iż przychodem są przychody w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych z tytułu m.in. zatrudnienia w ramach stosunku pracy.
W art. 12 ust. l ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r., nr 14, poz.
176) ustawodawca określił co należy rozumieć pod pojęciem przychodu ze stosunku pracy - za przychód uważa się
wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu
na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za
godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za nie wykorzystany urlop i wszelkie inne
kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za
pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Na podstawie art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zostało w dniu 18 grudnia 1998 r. wydane
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161 poz. 1106 ze zm.). W § l tego rozporządzenia powtórzono,
że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, stanowi przychód w rozumieniu przepisów
o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w
ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, czyli bez wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z
chorobą zakaźną oraz zasiłków. Z kolei w § 2 tego rozporządzenia wskazano, które przychody nie stanowią podstawy
wymiaru składek. W ten sposób zgodnie z § 2 pkt 15 podstawy wymiaru składek nie stanowią m.in.: diety i inne
należności z tytułu podróży służbowej pracownika - do wysokości określonej w przepisach w sprawie wysokości
oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju.
W myśl z art. 775 § l k.p. pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością,
w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów
związanych z podróżą służbową.
Zarówno w orzecznictwie jak i w doktrynie, podkreśla się, że podróż służbowa ma charakter incydentalny w zakresie
obowiązków pracowniczych. Kompleksowe omówienie tego problemu odnajdujemy w uchwale 7 sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 19.07.2008r. (II PZP 11/08), gdzie stwierdzono, że kierowca transportu międzynarodowego
odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce
świadczenia pracy, nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 775 §1 k.p. Z uzasadnienia powołanej uchwały
wynika, że pracownicy mobilni, których praca polega na stałym przemieszczaniu się nie są w podroży służbowej a
to z uwagi na jej incydentalny charakter. Podróż służbowa jest bowiem zjawiskiem wyjątkowym a więc nie może się
mieścić w zakresie normalnych obowiązków pracowniczych.
Dla oceny czy mamy do czynienia z podróżą służbową istotne jest ustalenie miejsca początkowego podróży, zwłaszcza
w sytuacji, gdy pracownik ma określone stałe miejsce wykonywania pracy poza siedzibą pracodawcy. W takim
przypadku tylko wtedy mamy do czynienia z podróżą służbową, gdy pracodawca zleci pracownikowi wykonywanie
pracy poza miejscem stałego wykonywania pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2001r., sygn. akt I
PKN 424/00).
Wskazać również należy, że nie jest podróżą służbową wykonywanie pracy w różnych miejscowościach, gdy
przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy w tych miejscowościach (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 4 lutego 2009r., II PK 230/08). Pracownicy mobilni są grupą osób pracujących w warunkach stałego
przemieszczania się (podróży). Podróż nie stanowi u nich zjawiska wyjątkowego, lecz jest normalnym wykonywaniem
obowiązków pracowniczych. Specyfika takiego zatrudnienia i konieczność odmiennego potraktowania widoczna jest
nawet w dyrektywie ustalającej wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (dyrektywa nr 2003/88/
WE z dnia 4 listopada 2003 dotycząca niektórych aspektów czasu pracy). Tym bardziej możliwe i zarazem konieczne
jest odmienne potraktowanie tej grupy pracujących z punktu widzenia art. 77 5 § 1 k.p. Z przepisu tego wynika
bowiem wprost, że podróż służbowa ma charakter incydentalny. Podróż służbowa jest swoistą konstrukcją prawa
pracy. Podstawę formalną podróży służbowej stanowi polecenie wyjazdu. Polecenie takie powinno określać zadanie
oraz termin i miejsce jego realizacji. Zadanie musi być skonkretyzowane; nie może mieć charakteru generalnego. Nie
jest zatem podróżą służbową wykonywanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania
pracownika jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach.
Odnosząc powołane rozważania do stanu faktycznego sprawy, stwierdzić należy, że zainteresowani F. A. i M. G.
nie odbywali podróży służbowych zgodnie powołaną wyżej definicją „podróży służbowej”. Istotne jest, że podróże
wchodziły w zakres stałych obowiązków pracowniczych zainteresowanych i w trakcie wyjazdów wykonywali oni
zwykłe obowiązki pracownicze, zgodne ze stanowiskiem wskazanym w umowie o pracę. Pracodawca nie wydawał
zainteresowanym pisemnych poleceń wyjazdu służbowego, które wprost wskazywałoby miejsce i rodzaj zadania, które
mieli wykonać. Jak wskazywano powyżej – nie jest podróżą służbową wykonywanie pracy w różnych miejscowościach,
gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest właśnie stałe wykonywanie pracy w różnych miejscowościach, a tym
samym taka praca nie ma odmiennego charakteru od tej, która wynika z normalnych obowiązków pracowniczych. W
konsekwencji sporne koszty zakwaterowania zainteresowanych F. A. i M. G. są przychodem stanowiącym podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, a tym samym zarzuty apelującego organu rentowego były uzasadnione.
Mając na względzie powyższe rozważania Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok
w pkt 1 i 2 i oddalił odwołania. Powyższa zmiana merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy skutkowała także zmianą
orzeczenia o kosztach, dlatego Sąd Apelacyjny zmienił pkt 4 wyroku i zasądził od odwołującego na rzecz organu
rentowego kwotę 120 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przed Sądem I instancji - na podstawie
art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i 99 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
Odnosząc się natomiast do apelacji odwołującego płatnika składek, Sąd Apelacyjny uznał ją za bezzasadną.
Przepis § 2 ust. 1 pkt 13 ww. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - w brzmieniu
obowiązującym od dnia 24.08.2004 r. - stanowi, że podstawy wymiaru składek nie stanowi zwrot kosztów używania
w jazdach lokalnych przez pracowników, dla potrzeb pracodawcy, pojazdów niebędących własnością pracodawcy - do
wysokości miesięcznego ryczałtu pieniężnego albo do wysokości nieprzekraczającej kwoty ustalonej przy zastosowaniu
stawek za 1 km przebiegu pojazdu - określonych w odrębnych przepisach wydanych przez właściwego ministra, jeżeli
przebieg pojazdu, z wyłączeniem wypłat ryczałtu pieniężnego, jest udokumentowany przez pracownika w ewidencji
przebiegu pojazdu, prowadzonej przez niego według zasad określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób
fizycznych.
Natomiast od 1 stycznia 2002r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25.03.2002r. w sprawie
warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów
osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy. Zgodnie z § 1 ust. 1 tego rozporządzenia
zwrot kosztów używania przez pracownika w celach służbowych do jazd lokalnych samochodów osobowych, motocykli
i motorowerów niebędących własnością pracodawcy, zwanych dalej „pojazdami do celów służbowych", następuje
na podstawie umowy cywilnoprawnej, zawartej między pracodawcą a pracownikiem, o używanie pojazdu do celów
służbowych, na warunkach określonych w rozporządzeniu. Na podstawie § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia miesięczny limit
kilometrów na jazdy lokalne, ustalony w zależności do liczby mieszkańców w danej gminie lub mieście, w których
pracownik jest zatrudniony, nie może przekroczyć 300 km w miastach i gminach do 100 tys. mieszkańców. Stosowanie
do § 4 ust. 1 rozporządzenia zwrot kosztów używania pojazdów do celów służbowych następuje w formie miesięcznego
ryczałtu obliczonego jako iloczyn stawki za 1 km przebiegu, o której mowa w § 2 i miesięcznego limitu przebiegu
kilometrów na jazdy lokalne, o którym mowa w § 3, po złożeniu przez pracownika pisemnego oświadczenia o używaniu
przez niego pojazdu do celów służbowych w danym miesiącu. Oświadczenie to powinno zawierać dane dotyczące
pojazdu (pojemność silnika, marka, numer rejestracyjny) oraz określać ilość dni nieobecności pracownika w miejscu
pracy w danym miesiącu z powodu choroby, urlopu, podróży służbowej lub innej nieobecności, a także ilość dni, w
których pracownik nie dysponował pojazdem do celów służbowych.
Trafnie wskazał Sąd I instancji, że przedmiot sporu w zakresie zainteresowanego D. S. sprowadzał się do oceny,
czy organ rentowy zasadnie ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zainteresowanego D. S.
w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji (sierpień 2005r. – październik 2010r), wliczając do podstawy wymiaru
tych składek limity z tytułu korzystania ze samochodu prywatnego do celów służbowych, wypłacanych mu przez
odwołującego.
Jak wynika z cytowanych powyżej przepisów prawa materialnego koszty używania przez pracownika pojazdu
prywatnego do celów służbowych nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pod
warunkiem comiesięcznego składania pisemnego oświadczenia pracownika o używaniu pojazdu do celów
służbowych zawierającego informacje identyfikujące pojazd, a także pod warunkiem zawarcia z pracodawcą umowy
cywilnoprawnej dotyczącej używania pojazdu do celów służbowych. Ponadto, wypłacane pracownikom miesięczne
ryczałty za używanie pojazdów winny uwzględniać pod względem ich wysokości: ilość mieszkańców gminy lub mieście
właściwym ze względu na miejsce zatrudnienia pracownika, ilość dni nieobecności w pracy pracownika z powodu
choroby, urlopu lub innej nieobecności, a także podróży służbowej.
Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego, odwołujący wykazać mógł jedynie spełnienie przesłanki zawarcia umowy
z zainteresowanym o używanie samochodu prywatnego do celów służbowych, bowiem przepisy nie wymagały
formy pisemnej takiej umowy. Brak jest jednak dowodów, że zainteresowany przedkładał jakiekolwiek miesięczne
oświadczenia w formie pisemnej, które właśnie w takiej formie były wymagane przez wskazane powyżej przepisy.
Pracodawca nie dysponował pisemnym oświadczeniem pracownika o rodzaju użytkowanego pojazdu. Brak jest
również podstaw do uwzględnienia zarzutów apelacji, że główna księgowa kontrolowała przebieg samochodu
zainteresowanego. Wynika to między innymi z zasad doświadczenia życiowego i logiki, bowiem trudno przyjąć, że
pracownik mający w zakresie obowiązków szereg czynności związanych z księgowością przedsiębiorstwa kontrolował
przebieg samochodów pracowników, które wykorzystywali oni do celów służbowych. Reasumując - Sąd Apelacyjny
w pełni zgadza się ze stanowiskiem Sądu I instancji, że wypłacany zainteresowanemu dodatek na korzystanie
z samochodu prywatnego do celów służbowych powinien stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.
W zakresie oddalenia wniosku odwołującego o powołanie biegłego z zakresu księgowości Sąd Apelacyjny wskazuje, że
wniosek ten nie mógł przyczynić się do innego rozstrzygnięcia kwestii spornej, a jedynie przedłużyłby trwanie procesu.
W niniejszej sprawie nie była sporna kwota wysokości składek, a jedynie podstawa wymiaru, co do wysokości której nie
było wątpliwości. Kwoty wypłacanych zainteresowanemu ekwiwalentów za używanie pojazdu nie były kwestionowane
przez odwołującego i wynikały z dokumentacji pracowniczej. Brak było zatem podstaw do dopuszczenia dowodu z
opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację odwołującego, o czym orzekł
w pkt 2 wyroku.
O kosztach zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
i art. 99 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez
radcę prawnego ustanowionego z urzędu.
/SSA Iwona Niewiadowska-Patzer/ /SSA Katarzyna Wołoszczak/ /SSA Hanna Hańczewska-Pawłowska/