Poznawcze znaczenie dźwięku

Poznawcze znaczenie dźwięku
Justyna Maculewicz
Uniwersytet im. A. Mickiewicza,
kognitywistyka (IV rok)
akustyka (II rok)
e-mail: [email protected]
Klasyczne ujęcie słyszenia jako percepcji zdarzeń dźwiękowych oparte jest na
poglądzie, iż otoczenie, w jakim żyjemy, prezentuje się nam przede wszystkim we
własnościach wzrokowych. Je też skłonni jesteśmy traktować jako podstawowe
kryteria percepcyjnego wyróżniania przedmiotów. Wyrażenie ‘percypowany przedmiot’
jest więc zazwyczaj utożsamiane ze zwrotem ‘widziany przedmiot’. Natomiast to,
co uchwytujemy w innych modalnościach percepcyjnych traktujemy jako cechy,
aspekty lub zdarzenia (zjawiska) towarzyszące widzianym przedmiotom. (Klawiter
2006)
Istnieje pogląd, iż percepcja wzrokowa dominuje w multi-modalnej percepcji świata.
(Shams et al. 2000)
Słuch dostarcza istotnych informacji o cechach i zachowaniach obiektów w
otoczeniu. (Klawiter 2006a)
Informacja słuchowa może wpłynąć na percepcję wieloznacznego bodźca
wzrokowego. (Shams et al. 2000)
Podejście klasyczne
„Wyobraźmy sobie osobę stojącą na chodniku i słyszącą dźwięk
pochodzący od nadjeżdżającego samochodu. Podejście klasyczne
nakazywałoby przyjąć, że osoba taka rozpoznaje świadomie zmiany w
głośności i wysokości słyszanego dźwięku i w oparciu o nie wnioskuje o
tym, że nadjeżdża samochód. Rozpoznanie, że nadjeżdża samochód jest
zatem złożeniem dwóch procesów: percepcji słuchowej, polegającej na
słyszeniu dźwięków oraz pozasłuchowego procesu wnioskowania o
nadjeżdżającym samochodzie. Jasne, że psychoakustyka zajmuje się
badaniem tylko tego pierwszego procesu. Ten drugi, to proces
wnioskowania, nie mający wiele wspólnego ze słyszeniem.” (Preis 2004)
Podejście ekologiczne
Ekologiczne podejście do słyszenia nie pozwala
wyjaśnić, jak informacja o przedmiocie zakodowana jest
w sygnale akustycznym. Zgodnie z ogólnymi założeniami
psychologii ekologicznej słuchowy system percepcyjny
nie musi przetwarzać informacji tak, aby z cech
sygnału akustycznego wydobyte zostały cechy
przedmiotu, który ów sygnał wytworzył. Ta informacja
czeka już w otoczeniu na to, aby zostać zeń pobrana.
(Klawiter 2006b)
Podejście kognitywistyczne
Zasady działania słuchowego systemu percepcyjnego
• Zasada funkcjonowania jak słuchowiec
• Zasada tworzenia słuchowego wizerunku przedmiotu
• Zasada hierarchicznej organizacji informacji słuchowej
Słyszenie to
(1) Proces uzyskiwania informacji o cechach obiektów
znajdujących się w otoczeniu
(2) Informacja o obiekcie wydobywana jest ze struktury
akustycznej w oparciu o reguły organizacji perceptu słuchowego
(3) Percepcja słuchowa to zhierarchizowana struktura procesów
słuchowych (Klawiter 2006b)
Badania I (podstawowe):
Konsekwencją ujęcia kognitywistycznego jest odejście od metod klasycznych badań
psychoakustycznych. Zamiast badać ledwo dostrzegalne różnice częstotliwości czy
też poziomu dźwięku, w przypadku prezentowanych eksperymentów, badano ledwo
dostrzegalne różnice prędkości lub przyspieszenia.
Kontur słuchowy
Badano dwie grupy bodźców. W grupie A analizowano trzy bodźce składające
się odpowiednio z 3, 4 lub 8 składowych tonalnych o różnych częstotliwościach, ale
o tym samym poziomie ciśnienia akustycznego. W grupie B analizowano również
trzy bodźce charakteryzujące się odpowiednio 3, 5 lub 7 zmianami w poziomie ciśnienia akustycznego. W grupie B każdy bodziec miał tę samą częstotliwość. W
obu grupach bodźców badano trzy typy skomplikowania konturu słuchowego.
Najprostszy z analizowanych konturów zawierał 3 zmiany częstotliwości bądź poziomu ciśnienia akustycznego, w konturze bardziej skomplikowanym występowało
3 lub 5 zmian, a najbardziej skomplikowany kontur akustyczny miał bodziec o 8
zmianach częstotliwości i 7 zmianach poziomu ciśnienia akustycznego.
Badany miał za zadanie ocenić długość trwania bodźca przez porównanie go z
bodźcem referencyjnym
Wyniki eksperymentu wskazują na zależność pomiędzy oceną czasu trwania
bodźca a liczbą zmian zarówno częstotliwości, jak i poziomu ciśnienia
akustycznego. Im większa była liczba zmian w danym bodźcu, tym dłuższy, w
ocenie badanych, był czas jego trwania. Zależność czasu trwania od złożoności
konturu słuchowego jest podobna dla bodźców z obydwu grup.
Różnicowe progi masy
Wyniki analiz akustycznych pokazały, że za percepcję masy źródła dźwięku
odpowiedzialny jest przede wszystkim poziom ciśnienia akustycznego
dźwięku.
Różnicowe progi prędkości
Rezultaty tego eksperymentu pokazują, że progi różnicowe prędkości są stałe,
niezależnie od prędkości obiektu poruszającego się po linii prostej. Dla
prędkości, odpowiednio, 10, 20, 30 i 40 m/s uzyskano różnicowe progi
prędkości, w zależności od słuchaczy, w zakresie od 1,5 do 4,6 m/s.
Badania II
Niejednoznaczność bodźca wzrokowego
Jeżeli rozważamy proces słyszenia jako słyszenie przedmiotów, a dźwięk
nie jako dodatek do widzenia przedmiotu a element na podstawie,
którego, przedmiot ten dostępny jest w procesie percepcji,
to warto wspomnieć o eksperymencie Shimojo et al.(2001), w którym
wystąpienie bodźca słuchowego przesądzało o tym, jak zostanie
spostrzeżony bodziec wzrokowy.
za Shimojo et al. (2001)
Iluzja wzrokowa wywołana percepcją sygnałów dźwiękowych
Shimojo et al. (2001) dowodzą, iż percepcja bodźca wzrokowego, błysku
(ang. flash) może zostać zmieniona przez równoczesne występowanie
bodźca dźwiękowego, tonu (ang. beeps). Podczas, gdy fizycznie
występuje jeden „błysk” wraz z towarzyszącymi mu dwoma sygnałami
dźwiękowymi, badany raportuje, iż spostrzegł dwa „błyski”
Bibliografia
- A.Klawiter, A.Preis Percepcja słuchowa przedmiotów szkic teorii i jej testowanie,
Kolokwia Psychologiczna nr 14: Neuronauka, Instytut Psychologii PAN, W-wa (2006)
- A. Klawiter Podstawowe problemy kognitywistyki: Percepcja (notatki do wykładów w
ramach studiów z kognitywistyki) (2006)
- A. Preis Słuchowa identyfikacja cech przedmiotu na podstawie cech fali dźwiekowej,
LI OTWARTE SEMINARIUM Z AKUSTYKI (2004)
- L. Shams et al. What you see is what you hear, Nature vol. 408 (2000)
- S. Shimojo et al.Beyond perceptual modality: Auditory effects on visual perception,
Acoust. Sci. & Tech. 22,2 (2001),