Albania Przewodnik globtrotera
Transkrypt
Albania Przewodnik globtrotera
Albania Przewodnik globtrotera Albania Przewodnik globtrotera Dawid Dudek Poznań 2013 Copyright © 2013 by Dawid Dudek Projekt typograficzny, skład i łamanie: Czarek Falkowski Korekta: Dawid Dudek Opracowanie graficzne okładki: Dawid Dudek Poznań 2013 ISBN: 978-83-938247-0-0 Wszystkie prawa zastrzeżone. Zabronione jest kopiowanie, tłumaczenie czy modyfikacja jakiejkolwiek części książki, w jakiejkolwiek formie i jakimikolwiek środkami (wraz z elektronicznymi, mechanicznymi i innymi podobnymi, jak fotokopia, nagranie czy jakikolwiek system przechowywania i wyszukiwania informacji) bez zezwolenia na piśmie od wydawcy. www.davidiacus.pl/ www.ksiegarniaglobtrotera.pl www.przewodnikiglobtrotera.pl Printed in Poland. Druk: P. H. U. Multikram, ul. Mławska 20 D, 87–500 Rypin SPIS TREŚCI Wstęp.............................................1 Dojazd......................................14 Podróżowanie po kraju.............17 Wiza, przepisy wjazdowe.........18 Historia Albanii........................21 Obwód Tirana...............................31 Tirana........................................31 Historia....................................31 Dojazd.....................................32 Zwiedzanie..............................33 okręg Kavaja.............................42 Historia....................................42 Zwiedzanie..............................43 Obwód Durrës..............................45 Durrës.......................................45 Historia....................................45 Dojazd.....................................46 Kruja.........................................50 Historia....................................51 Dojazd.....................................51 Zwiedzanie..............................51 Obwód Lezha...............................55 Lezha........................................55 Historia....................................55 Dojazd.....................................55 Zwiedzanie..............................56 Okręg Mirditë...........................57 Okręg Kurbin............................58 Obwód Szkodra............................61 Szkodra.....................................61 Historia....................................61 Dojazd.....................................64 Zwiedzanie..............................64 Okręg Malësi............................67 Okręg Puka...............................69 Obwód Kukës...............................71 Kukës........................................71 Dojazd.....................................71 Zwiedzanie..............................72 Okręg Tropoja...........................73 Okręg Has.................................75 Obwód Dibra................................76 Peshkopia..................................76 Historia....................................76 Dojazd.....................................77 Zwiedzanie..............................77 Okręg Bulqiza...........................78 Okręg Mat.................................79 Obwód Elbasan............................82 Historia....................................82 Dojazd.....................................84 Zwiedzanie..............................84 Gramsh.....................................85 Historia....................................85 Obwód Fier..................................88 Fier............................................88 Apollonia..................................90 Dojazd.....................................92 klasztor Ardenika......................92 Historia....................................93 Dojazd.....................................93 Zwiedzanie..............................94 Okręg Mallakastra....................95 Byllis........................................95 Historia....................................96 Zwiedzanie..............................97 Dojazd...................................100 Zwiedzanie............................138 Obwód Berat..............................101 Berat.......................................101 Butrint.....................................139 Historia..................................101 Dojazd...................................103 Zwiedzanie............................103 Obwód Korcza...........................108 Historia..................................108 Dojazd...................................110 Zwiedzanie.............................110 Moskopole..............................114 Historia..................................114 Dojazd...................................116 Pogradec.................................117 Zwiedzanie.............................117 Dojazd...................................118 Obwód Gjirokastra.....................120 Gjirokastra..............................120 Historia..................................121 Dojazd...................................121 Zwiedzanie............................121 okręg Përmet...........................124 Historia..................................124 Zwiedzanie............................124 Obwód Wlora.............................127 Wlora......................................127 Historia..................................127 Dojazd...................................128 Zwiedzanie............................128 Himara....................................132 Historia..................................132 Saranda...................................136 Historia..................................136 Dojazd...................................138 Historia..................................139 Dojazd...................................141 Indeks miejsc..............................145 Ruszamy do Albanii! Albania: Obwód Tirana 31 Historia OBWÓD TIRANA Obwód Tirana (alb. qarku i Tiranës) to okręg administracyjny o powierzchni 1652 kilometrów kwadratowych. Zamieszkuje go ponad 800 tysięcy ludzi, z czego większość mieszka w stolicy obwodu, która jest jednocześnie stolicą kraju – Tiranie. Obszar obwodu był zamieszkany już około 30 tysięcy lat temu. W skład obwodu wchodzą okręgi: Kavaja i Tirana. Każdy turysta przybywający do Albanii musi odwiedzić ten okręg z uwagi na fakt, że znajduje się w nim stolica kraju. TIRANA Tirana (alb. Tiranë lub Tirana) jest zamieszkana przez ponad 600 tysięcy ludzi, co czyni z niej największe miasto w kraju. Położona jest nad 3 rzekami: Lanë, Tiranë i Tërkuzë. Jest to największy ośrodek przemysłowy i centrum kulturalne kraju. Za datę założenia Tirany uważa się rok 1614. Wtedy to Sulejman Pasza Bargjini wybudował tutaj szereg budowli użyteczności publicznej. W XVII wieku miasto stało się ośrodkiem handlowym, ale tak naprawdę nigdy nie zyskało większego znaczenia gospodarczego. Tirana stała się stolicą Albanii 8 lutego 1920 roku na mocy decyzji rządu tymczasowego, ustanowionego na kongresie w Lushnjë. Miasto liczyło wtedy 17 000 mieszkańców. Od tego momentu rozpoczął się jego rozwój. 30 marca 1939 roku Tirana została, tak jak i reszta kraju, zajęta przez Zjednoczone Królestwo Włoch. 17 listopada 1944 po zaciekłej walce między wspieranymi przez komunistów mieszkańcami miasta a siłami nazistowskimi miasto zostało wyzwolone. Wkrótce potem w mieście powstał komunistyczny rząd, na którego czele stanął Enver Hodża. Za jego czasów w mieście powstało wiele monumentalnych budowli w stylu tzw. gigantyzmu hodżańskiego. W 1957 roku w mieście założono pierwszy w Albanii 34 Albania: Obwód Tirana Hadżi Ethema Beja. Był jedynym czynnym meczetem w kraju w czasach Envera Hodży, ale nie dla Albańczyków, mogli do niego wchodzić tylko obcokrajowcy. Jego wnętrze zdobią bogate freski i sztukaterie. Meczet został zniszczony w latach 60. XX wieku z inicjatywy komunistów. Był to okres walki ze wszystkimi przejawami religijności. Obok meczetu stoi wybudowana również przez Hadżi Ethem Beja Wieża Zegarowa / Kulla e Sahatit. Jej budowa rozpoczęła się w 1822 roku, a zakończyło około roku 1830. Wieża ma 35 metrów wysokości i co ciekawe aż do roku 1970 była najwyższym budynkiem w Tiranie! Zegar był wyposażony w dzwon sprowadzony z Wenecji, który bił o każdej równej godzinie. W roku 1928 zakupiono nowy zegar, który przybył tu z Niemiec, ale długo mieszkańcom nie posłużył, bo w czasie II Wojny Światowej uległ zniszczeniu. W 1946 zamontowano w jego miejsce zegar zabrany z kościoła w Szkodrze, który ostatecznie został wymieniony w 1970 roku na zegar made in China. Na szczyt wieży prowa- dzi 90 skręconych w spiralę schodów. Jeśli poświęcimy się i wdrapiemy się na szczyt podziwiać będziemy mogli piękną panoramę miasta. Wieża otwarta jest od 9.00 do 18.00 z przerwą od 13.00 do 16.00. Szlakiem zabytków Przy placu im. Skanderbega znajduje się także miejsce obowiązkowe dla każdego turysty przybywającego do Tirany – Albańskie Muzeum Narodowe. Otwarte jest od poniedziałku do soboty w godzinach od 9.00 do 17.00 i w niedzielę o godzinę krócej. Bilet kosztuje 300 leków. Nad wejściem do muzeum przybysza wita ogromna mozaika. Muzeum otwarte zostało w 1981 roku i chyba jak żaden inny budynek w mieście oddaje ducha epoki tak jeśli chodzi o monumentalizm w architekturze komunizmu jak i siermiężność wykończenia i wykonania. Sama mozaika prezentuje postacie ze wszystkich etapów rozwoju historycznego Albanii. Zobaczymy więc tutaj iliryjskiego wojownika obok żołnierza armii czerwonej. Mozaika jest jednym z ulubionych miejsc przez tury- Albania: Tirana stów, którzy robią sobie tutaj pamiątkowe zdjęcia. Po wejściu do muzeum warto zwiedzać od parteru. Im wyżej będziemy wchodzić tym nowsza historia kraju będzie się przed nami odsłaniać. Ekspozycję rozpoczynają prehistoryczne znaleziska z czasów epoki kamienia, brązu i żelaza. Obejrzeć można mapę starożytnej Albanii oraz znaleziska archeologiczne z tego okresu, wśród których znajdują się złote i srebrne skarby oraz broń. Dalej znajdują się rzeźby oraz inne przedmioty z czasów starożytnej Grecji oraz Rzymu. Po wejściu na pierwsze piętro odsłania się przed nami średniowieczna Albania. Wchodząc obejrzeć można mapę prezentującą tereny państwa w XII wieku. Ekspozycje średniowiecznej Albanii zdominowane są przez przedstawienie religii chrześcijańskiej oraz islamu. Wchodzimy na drugie piętro gdzie prezentowane są wydarzenia z okresu XVIII-XIX wieku, które były kluczowe w kształtowaniu się współczesnej Albanii. Zwieńczeniem wystawy w tej części jest prezentacja Albańskiej Deklaracji Niepodległości z 29 listopada 1912 roku. 35 Dalej obejrzeć można wystawę poświęconą II wojnie światowej. Szczególnie duży nacisk położono na okres rządów tzw. Rady Regencyjnej tj. czas między kapitulacją Włoch a Formalnym odzyskaniem niepodległości po II wojnie światowej. Całe górne piętro jest poświęcone pięćdziesięcioleciu albańskiego komunizmu oraz wydarzeniom, które zakończyły tę epokę. Ofiary komunizmu upamiętniono zdjęciami, wycinkami gazet z tamtych czasów, oraz przedmiotami osobistymi należącymi do niektórych z ofiar tych brutalnych i represyjnych czasów. Na sześciu dużych tablicach wymieniono nazwiska ofiar systemu – 5157 osób zostało zamordowanych a 952 osoby zmarły w więzieniu. Szczególnie duże wrażenie robią bardzo dokładnie oddane cele więzienne oraz urządzenia do przesłuchań oraz warunki życia więźniów. Kolejnym muzeum na naszej trasie powinno być z pewnością Muzeum Archeologiczne. Znajduje się ono przy placu Matki Teresy. Otwarte jest od poniedziałku do piątku w godzinach 50 Albania: Obwód Durrës ku i na jego miejscu zbudowali meczet Faticha (Xhamia e Fatihu). Kolejnym zabytkiem, który trzeba zobaczyć jest pałac króla Zogu I. Durrës po tym jak w roku 1914 stało się stolicą Albanii (do roku 1918, gdy funkcję tę przejęła Tirana) król albański potrzebował godnej siebie rezydencji. Zogu I (właściwie Ahmed ben Zogu, Ahmed bej Zogolli, Ahmed beg Zogu) tak jako premier jak i później jako król zasłynął z bezwzględności w walce politycznej. Gdy Zogu objął władzę w kraju, większość działaczy opozycyjnych zdecydowała się na emigrację lub ukrywała się w górach. Nie uchroniło to ich jednak przed represjami, np. w Bari (Włochy) zastrzelony został Luigj Gurakuqi a osaczony w ostępach górskich na północy Albanii zabity został (lub popełnił samobójstwo) Bajram Curri. W Durrës zbudował on dla siebie pałac. Właściwie to przypomina on raczej obszerną willę zbudowaną z różowych skał i cegieł. Rozciąga się z niej piękny widok na miasto i zatokę. W 1997 r. pałac zo- stał splądrowany przez uczestników zamieszek, którzy ukradli wszystko, co było możliwe do wyniesienia; obecnie budynek jest oddany do dyspozycji włoskich żołnierzy oraz pracowników urzędów celnych, i nie jest dostępny dla turystów. Można jednak podejść pod bramy by obejrzeć tak sam budynek jak i przepiękną okolicę. Miłośnicy militariów docenią możliwość zwiedzenia licznych bunkrów i schronów, jakie znajdują się w okolicy. Po zwiedzeniu stolicy pora ruszać na eksplorację innych części okręgu. Pierwszym miastem, do którego warto się wybrać jest Kruja. KRUJA Kruja (alb. Krujë/Kruja, wł. Croia, tur. Akçahisar, serb. Kroja) to miasto położone w środkowej Albanii w połowie drogi pomiędzy Tiraną a międzynarodowym lotniskiem. W mieście żyje ok. 40 tys. mieszkańców. Jest stolicą okręgu o tej samej nazwie. Albania: Kruja Historia Nazwa miasta pochodzi od słowa krua (co po polsku oznacza „źródło”). Kruja położona jest 30 km na północny wschód od Tirany, na wysokości 600 m n.p.m. u podnóża góry Sarisalltikut. Początki Krui sięgają III w. p.n.e. i powstania miasto Zgërdhesh (Albanopolis). Współczesna Kruja została założona wyżej na zboczu wzgórza, pierwsze wzmianki o niej pochodzą z IX wieku n.e. Od XII do XIII wieku Kruja była stolicą Królestwa Arbërii, w 1396 r. została podbita przez Imperium Osmańskie. W 1433 roku Skanderbeg odbił miasto z rąk Turków i uczynił je swoją siedzibą. Budynki i muzea otoczone murami zamkowymi wraz z atrakcyjnie odnowionym terenem bazarowym na zewnątrz tychże murów zapewniają wspaniałe wprowadzenie do albańskiej historii tradycji. Dojazd Kruja znajduje się godzinę jazdy z Tirany. Minibusy odjeżdżają przez cały ranek z Zogu i Zi; opłata wynosi 200 leków. Należy wsiąść do pojazdu, który je- 51 dzie na samą górę do Kruji; niektóre minibusy jadą tylko do miasteczka Fushë-Kruja. W Kruji minibusy zatrzymują się przy statule Skanderbega w centrum miejscowości. Podążają następnie w systemie jednokierunkowym w lewo i czekają przy górnej drodze na pasażerów jadących z powrotem do Tirany. Zwiedzanie Po dotarciu do miasta warto wybrać się do lokalnego Muzeum Historycznego powszechnie nazywanego Muzeum Skanderbega. Muzeum otwarte jest od wtorku do niedzieli od godziny 9.00 do 19.00 a bilet kosztuje 200 leków. Muzeum prezentuje historię albańskiego oporu przeciwko władzy osmańskiej postać samego Skanderbega. W muzeum można dostać mapkę okolicy oraz, co nie mniej istotne, uzyskać pomoc personelu, który mówi w języku angielskim. Można pytać o niemal każdą sprawę i na pewno będą starali się nam pomóc. Drugim muzeum, które odwiedzają chętnie turyści jest Muzeum Etnograficzne. Otwarte 58 Albania: Obwód Lezha (alb. Rrëshen, Rrësheni). Dojechać można było tutaj bardzo licznymi marszrutkami ze stolicy obwodu. Codziennie jedzie też autobus do Tirany. Turyści przybywają w te okolice, aby eksplorować dziki Park Narodowy Lura z jego pięknymi jeziorami. Park obejmuje swoim terenem wschodnie zbocza gór Lura i zajmuje powierzchnię prawie 1300 ha. Góry te zlokalizowane są w północno-wschodniej części Albanii, niedaleko miasta Peshkopii, a ich najwyższy szczyt (Kunora e Lurës) mierzy 2119 m n.p.m. Park Lura słynie z jezior. Na jego terenie znajduje się 14 jezior glacjalnych, największe z nich zajmuje powierzchnię 32 ha. Warto zobaczyć chociaż kilka z nich ze względu na piękne położenie i widoki roztaczające się na szczyty górskie. Jednym z ciekawszych jezior jest „Jezioro Kwiatowe”, gdzie wedle legendy, kiedy słońce wychodzi kwiaty zanurzają się pod wodą i wypływają ponownie po zachodzie. W górach rozwija się obecnie ekoturystyka. Odwiedzający pasmo na swoich ścieżkach trek- kingowych mogą spotkać różne zwierzęta, np. niedźwiedzia, a także kilka pozostałych wież głodowych. Niestety, zarówno góry, jak i park narodowy mocno ucierpiały w czasach rządów komunistycznych, ponieważ wiele lasów zostało nielegalnie wyciętych. Odcisnęło to piętno na tamtejszym ekosystemie, co wciąż jest widoczne. OKRĘG KURBIN Ostatnim okręgiem obwodu jest okręg Kurbin (alb. rrethi i Kurbinit). Zajmuje powierzchnię 273 kilometrów kwadratowych a mieszka tutaj 55 tysięcy ludzi. Jego stolicą jest Laç. Laç (alb. Laç, Laçi) to miasto w północnej Albanii, położone 35 km od Tirany i 10 km od wybrzeża Morza Adriatyckiego. Mieszka tutaj około 30 tysięcy ludzi. Z zabytków wymienić należy ruiny średniowiecznej twierdzy oraz słynny na całe Bałkany kościół pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy (alb. "Kisha e Laçit" lub "Kisha e Shna Ndout") jaki znajduje się w mieście. Kościół jest jednym z Albania: Szkodra klify. Także Thetai ma swój wodospad. Ponad Wodospadem znajduje się spora jaskinia Bira e Rrathëve z podziemnymi jeziorami i galeriami stalagmitów i stalaktytów. Niedaleko Teth jest też wiele mniejszych jaskini oraz jeszcze jedna większa z podziemnymi jeziorami wysoko na zboczu góry Arapit, niedaleko granicy z Czarnogórą. Nie należy podejmować dłuższych wypraw w parku narodowym w pojedynkę lub bez odpowiedniego obuwia. Im dalej od porozrzucanych osad, tym obszar staje się mniej zaludniony. Wytrwali wędrowcy i miłośnicy trekkingu mogą obrać Thetaj jako bazę wypadową na wyprawę, której celem będzie zdobycie przełęczy Qafa e Pejës, która leży ponad 1800 m n. p. m. Niegdyś łączyła ona Thetaj z czarnogórskimi miastami Gusinje (po albańsku Gucia) i Plav. Wędrując na przełęcz można zwiedzić ciekawe jaskinie i łąki alpejskie po albańskiej stronie granicy, w tym jaskinie Arapit. Pamiętać jednak trzeba, że granica jest dość płynna i kwitnie przemyt. 67 OKRĘG MALËSI Drugim okręgiem tworzącym obwód jest stosunkowo niewielki, mający zaledwie 540 kilometrów kwadratowych i zamieszkały przez niecałe 40 tysięcy ludzi okręg Malësi e Madhe (alb. rrethi i Malësisë e Madhe). Jego stolicą jest Koplik. Koplik (alb. Koplik, Kopliku) otrzymał prawa miejskie w roku 1984 a zatem stosunkowo niedawno. Obecnie mieszka tutaj około 4 000 ludzi. Do miasta dzięki rozbudowanej autostradzie można bez problemu dojechać marszrutkami ze Szkodry. W czasach osmańskich większość ludności miasta przeszła na islam, podczas gdy okoliczne wsie zachowały wiarę katolicką. W 1920 r. miejsce bitwy pomiędzy oddziałami albańskiej żandarmerii a armią Królestwa SHS. W mieście istnieje klub piłkarski KS Veleçiku Koplik grający w sezonie 2006-07 w III lidze albańskiej. Z Koplik prowadzi asfaltowa droga w głąb Gór Północnoalbańskich. W samym mieście znajduje się pomnik upamiętniający bitwę pod Koplik. Bitwa rozegrała się 6 68 Albania: Obwód Szkodra kwietnia 1911 roku. Bitwa ma niezwykle ważne symboliczne znaczenie dla Albańczyków. W czasie jej trwania wojska albańskie po raz pierwszy od 443 lat użyły bowiem sztandaru, który tworzyła narodowa (taka jak dzisiaj) flaga Albanii. Turyści, którzy tutaj przybywają często wybierają się na nieodległe Jezioro Szkoderskie ( albański : Liqeni i Shkodrës). Jest to największe jezioro na Półwyspie Bałkańskim, położone na granicy Albanii i Czarnogóry. 2/3 jeziora leżą w Czarnogórze, a 1/3 w Albanii. Jezioro ma charakter krasowy, a znajduje się w dolinie położonej 7 km od brzegu morza. Do jeziora uchodzi kilka większych rzek, z których największa jest Morača, a z jeziora wypływa rzeka Buna (Bojana), która poprzez bifurkację uchodzi do Adriatyku i rzeki Drin. Na jeziorze znajdują się wyspy, na których mieszczą się zabytkowe monastery (monaster Starčeva Gorica, monaster Moračnik). Jezioro jest także miejscem gniazdowania licznych kolonii ptaków. Jest to jedno z niewielu w Europie miejsc występowania pelikanów. Znaczną część czar- nogórskiego fragmentu jeziora obejmuje Park Narodowy Jeziora Szkoderskiego (serb. /czarnog. Nacionalni Park Skadarsko jezero) o powierzchni 40 tys. ha. Monaster Starčeva Gorica – męski prawosławny klasztor położony na wyspie Starčevo na Jeziorze Szkoderskim, w jego zachodniej części. Należy on do Czarnogóry, ale warto wspomnieć w kilku słowach o tym fascynującym miejscu. Jest to jeden z najstarszych monasterów w tym regionie Czarnogóry. Jego nazwa (w języku polskim „górka starca”) pochodzi od mnicha Makarego, który prowadził na wyspie życie pustelnicze, inicjując tym samym powstanie monasteru. Główna cerkiew w kompleksie klasztornym została wzniesiona w 1378 i pierwotnie nosiła wezwanie Zaśnięcia Matki Bożej. Obecnie (2010) patronką świątyni jest ikona Matki Bożej "Życiodajne Źródło“. Cerkiew ta zbudowana jest na planie trójkonchowym. Oprócz cerkwi w skład kompleksu klasztornego wchodzą budynki mieszkalne oraz cmentarz mnichów, na którym został pochowany również 72 Albania: Obwód Kukës miejscowościami w Albanii. Podróż z Tropoi zajmuje około 4 godzin. Pomiędzy Kukës i Krumą droga biegnie wzdłuż jeziora Fierza, co zapewnia niesamowite widoki. Ta krótsza opcja podróży zajmuje około godziny. Autobus do Tirany jedzie około 5 godzin. Zwiedzanie Miasto to idealna baza wypadowa do zwiedzania doliny rzeki Czarny Drin. Czarny Drin nie ma źródła – wypływa jako niewielka rzeka z północnego brzegu Jeziora Ochrydzkiego w mieście Struga, na wysokości 693 m n.p.m. Od 1962 odpływ jest regulowany i utrzymywany na poziomie 22 m³/s. Czarny Drin płynie na północny zachód między łańcuchami górskimi Jablanica na zachodzie i Stogovo na wschodzie. Na odcinku macedońskim zasila trzy sztuczne zbiorniki wodne: Głoboczica, Szpilje i Debar, przy czym ten ostatni tworzy wspólnie ze swym największym dopływem – Radiką. Następnie Czarny Drin mija od zachodu miasto Debar i przecina granicę macedońsko-albańską. Na terenie Albanii Czar- ny Drin również płynie przez góry, rozdzielając pasma Deszat, Korab i Szar Płanina na wschodzie od pasm Allaman, Zejë i Debë na zachodzie. Koło wsi Fushë Muhër rzeka skręca na północ. Na albańskim odcinku Czarnego Drinu istnieją trzy sztuczne zbiorniki wodne: Fierze, Koman i Zadeje. Koło miasta Kukës Czarny Drin łączy się z Białym Drinem, tworząc Drin – najdłuższą rzekę Albanii. Czarny Drin otrzymuje liczne i stałe dopływy ze śniegów topniejących w górach otaczających jego dolinę, dzięki czemu jest rzeką stałą, a nawet zasobną w wodę. Po powstaniu łańcucha tam i zbiorników przepływ rzeki, wcześniej mocno uzależniony od nieregularnych opadów, bardzo się ustabilizował. Zbiorniki jednak mają głównie funkcję energetyczną; z elektrowni na Drinie i dopływach Albania uzyskuje 90% swej energii elektrycznej. Do zlewni Czarnego Drinu należą również subzlewnie jeziora Ochrydzkiego i jeziora Prespa, mimo że nie ma między nimi połączenia na powierzchni. Wody jeziora Prespa przesiąkają jednak pod gruntem Albania: Kukës przez wapienne skały pasma górskiego Galiczica oddzielającego jeziora. Wzdłuż nurtu Czarnej Drini biegnie jedna z najpiękniejszych dróg w kraju. Górski krajobraz zapiera dech w piersiach. Z jednej strony rzeka, z drugiej małe wioski uczepione klifów. Widok w dół rzeki z mostu zawieszonego wysoko nad wąwozem jest niepowtarzalny. Natomiast ponad drogą drapieżne ptaki krążą wykorzystując ciepłe, wznoszące prądy powietrza. Niekiedy można zobaczyć nawet orły. Wiele domów jest wykończonych w tradycyjnym stylu, wykorzystującym zbocze wzgórza do osłony tyłu budynku, z małymi okienkami na wyższych piętrach i ich brakiem na poziomie ziemi. OKRĘG TROPOJA Kolejnym okręgiem, który warto odwiedzić jest okręg Tropoja (alb. rrethi i Tropojës). Mieszka tutaj około 18 tysięcy ludzi a okręg ma nieco ponad 1000 kilometrów kwadratowych. Jego stolicą jest Bajram Curri. Miasto powstało w 1952 roku na miejscu dawnej wsi o nazwie Kolge- 73 caj. Zostało tak nazwane na cześć albańskiego bohatera narodowego Bajrama Curriego. Postać Bajrama Curriego odegrała kluczową rolę w wyzwalaniu Albanii od rządów Otomanów. W rzeczywistości był on Kosowianinem, co doprowadziło do konfliktu między nim a Ahmetem Zogu (później król Zogu I), dla którego zjednoczenie z Kosowem nie było priorytetem. Po 20 latach przeplatanych posiadaniem i nieposiadaniem władzy nad Albanią, zmarł w jaskini nieopodal Dragobii w 1925 roku, prawdopodobnie zamordowany z rozkazu Zoga. W Bajram Curri urodził się dyplomata i pisarz Besnik Mustafaj. Z Bajram Curri odjeżdża codziennie rano 4 lub 5 mikrobusów do Dragobii, leżącej nad rzeką Valbona. Dwa razy dziennie mikrobus jedzie aż do wioski Fushe-Gjeza, kilka kilometrów za wsią Valbona. Droga nie jest wykonana z asfaltu, jednak jest w dobrym stanie, podróż do Valbony zajmuje trochę ponad godzinę. Mając miasto za bazę wypadową zwiedzić należy przepiękną, dzi- Albania: klasztor Ardenika nie wtórnie przedostała się na teren kultury bizantyjskiej – do Mołdawii, Wołoszczyzny, Bałkanów i Grecji. W środku rzędu umieszczone są carskie wrota, otwierane tylko podczas niektórych momentów nabożeństwa (wyjątkiem jest Tydzień Paschalny, wtedy carskie wrota są otwarte przez cały czas). Przechodzić przez nie może jedynie kapłan pełniący posługę. W czasie Boskiej Liturgii wynosi przez nie Ciało i Krew Jezusa Chrystusa. Na ich skrzydłach rzeźbione jest drzewo Jessego (artystyczne wyobrażenie drzewa genealogicznego Chrystusa)i malowane są postacie czterech ewangelistów a w górnej, (czasami w środkowej) części przedstawiana jest scena Zwiastowania. Po obu stronach carskich wrót, oddzielone od nich ikonami znajdują się wrota zwane diakońskimi, północne po lewej a po prawej wrota południowe. Wrota diakońskie mogą być ozdobione wizerunkami archaniołów Gabriela i Michała lub pierwszych męczenników – diakonów: Szczepana i Wawrzyńca. Mogą przechodzić przez nie osoby duchowne i pomagające w sprawowaniu nabożeństwa (prysłużniki). 95 OKRĘG MALLAKASTRA Ruszamy do drugiego okręgu tworzącego obwód. Okręg Mallakastra (alb. rrethi i Mallakastrës) zajmuje powierzchnię 393 kilometrów kwadratowych a mieszka tutaj około 35 tysięcy ludzi. Jego stolicą jest Ballsh (alb. Ballsh lub Ballshi). Prawa miejskie uzyskało w 1970. W okolicy znajdują się pola naftowe, eksploatowane w okresie władzy komunistycznej. Dziś wydobycie ropy prowadzi się tylko w kilku szybach; w mieście działa rafineria, produkująca obok paliwa także m.in. znaczące ilości smoły. W Ballsh kończy się linia kolejowa, biegnąca tutaj z Fier. Miasto jest doskonałą bazą wypadową, aby eksplorować okolicę. BYLLIS Miejscem, które ma bardzo długą historię i musi zostać odwiedzone przez turystę przemierzającego Albanię z plecakiem w poszukiwaniu śladów historii jest Byllis. Jest to starożytne 96 Albania: Obwód Fier miasto w Albanii. Najbliższe większe współczesne miasto to Ballsh. Historia Byllis było największym miastem południowej Ilirii. Starożytne miasto zajmowało ponad 30 ha a długość jego murów to 2250 metrów. Stefan z Bizancjum pisał, iż miasto zostało założone przez Neoptolemosa, syna Achillesa, gdy wracał on z wojny trojańskiej. Inna wersja mówi, że miasto założył król Epiru Pyrrus. Niezależnie od tego zapisu, powstanie miasta datuje się na lata 370-350 p.n.e. Obecnie ruiny są ogrodzone, wstęp wolny. W ich granicach znajdują się ruiny iliryjskich domów prywatnych, rzymskich domów użyteczności publicznej, m.in. imponujący teatr i bizantyjskie bazyliki z podłogami wyłożonymi wspaniałymi mozaikami. Byllis było stolicą iliryjskiego królestwa Byllines i największym miastem południowej Ilirii. Byllines posiadało wyszukany system rządu, wybijało monety z brązu i kontrolowało obszar 20 km². Królestwo to prosperowało znakomicie do roku 229 p.n.e., kiedy to Rzymianie okupowali Apollonię, a Byllis stało się polem bitwy między Rzymem a Macedonią, ze względu na swoje strategiczne położenie z widokiem na rzekę Wjosę i drogę prowadzącą z Apollonii do Epirus i Macedonii. Zalety tej lokalizacji skłonią Rzym w późniejszym okresie do uczynienia z Byllis jednej ze swoich kolonii. Dzięki rzymskim weteranom budującym luksusowe domy i sponsorującym prace publiczne, takie jak budowa mostów czy łaźni miejskich, okres kolonialny to okres ponownego rozkwitu miasta. Mury otaczające iliryjskie miasto tworzą trójkąt o obwodzie wynoszącym ponad 2 km. Na krańcu południowym muru znajduje się wyrwa. Jest tu strome urwisko, spadające w dół około 200 metrów. Bramy, z których do tej pory odnaleziono sześć, strzeżone były przez wieże. Budowano również dodatkowe wieże w narożnych częściach murów dla ich ochrony i wzmocnienia. Iliryjskie mury miały wysokość 8-9 metrów i były wykonane z dużych prostokątnych bloków z kamienia wapiennego. Układano je w dwóch Albania: Obwód Korcza tutaj ludzie tysiące lat temu. Wystawa zaczyna się od ukazania różnych typów narzędzi, używanych przez ludzi epoki neolitu, wraz z kośćmi i rogami kilku gatunków zwierząt, które byli w stanie upolować bądź też udomowić. Wystawa, przedstawiona w sposób chronologiczny dla widza, wzbogacona jest o modele w skali naturalnej, na przykład kurhan ze zbiorową mogiłą, prawdopodobnie z jakimś wodzem plemiennym. Przykłady różnorodnych kształtów mieszkań, znalezionych koło Maliqi, na północ od miejscowości Korcza oraz ufortyfikowane Akropolis, ukazujące różnorodność wałów, wzmacniających system obronny. Są również zdjęcia wykopalisk, które odkrywają fascynujące struktury i artefakty w miejscu ich znalezienia, będące częścią wystawy. Kuratorzy wystawy przygotowali również repliki grobów, wraz z przykładami wyposażenia, co jako widzów, cofa nas w czasie o 4000 lat wstecz. Odnaleziono tutaj broń z czasów mykeńskich i rzymskie wazy. Obok nich obejrzeć można grecką ceramikę oraz wyroby wytwarzane w 111 Azji. Dywany, które są wyłożone na podłogach muzeum zostały utkane na zamówienie w stylu Devoll (od miejscowości w południowo-wschodniej Albanii gdzie występuje nagromadzenie znalezisk tego typu), po raz pierwszy styl ten odkryto na posadzkach właśnie w Korczy. Doskonałym uzupełnieniem wizyty w Muzeum Archeologicznym jest wyprawa do Narodowego Muzeum Sztuki Średniowiecznej. Znajduje się ono przy Rr Sotir Peci. Otwarte jest codziennie od około 9.00 do 17.00. Bilet kosztuje 200 leków. Muzeum posiada największą kolekcję albańskiej sztuki średniowiecznej w kraju. Znajdują się tutaj setki ikon oraz tysiące mniejszych i większych wyrobów tak rękodzieła jak i np. rzeźby. Tutaj znajduje się największa kolekcja dzieł Onufriego i innych artystów często nieznanych z imienia. Niektóre z ikon w kolekcji, były później przemalowane i musiały być odrestaurowane zarówno przez zagranicznych ekspertów i przez pracowników muzeum. Korcza była niezwykle ważnym ośrod- 112 Albania: Obwód Korcza kiem pisania ikon. Tutaj powstał w XIII wieku oryginalnych styl i sposób ich tworzenia zwany Szkołą Korczańską. Szkoła charakteryzowała się większą swobodą oraz łamaniem sztywnych kanonów wypracowanych przez wieki w Bizancjum. Pierwszymi bardziej znanymi uczniami Szkoły Korczańskiej byli Konstantyn oraz Atanasz Zografi, którzy swoje nazwisko – z greckiego oznaczające „malarz” zawdzięczają wizycie w Grecji. Zajmowali się malowaniem fresków w kościołach góry Athos, gdzie sygnowali swoje dzieła nie tylko swoimi imionami, lecz także słowem Korçari, identyfikując się tym samym ze swym rodzinnym miastem. Ciekawostką jest fakt, że muzeum, które gromadzi w dużej mierze sztukę religijną zbudowano na miejscu zburzonej katedry. Katedra zniszczona została w latach 30. XX wieku w wyniku trzęsienia ziemi. Jak wspomniano w sekcji Historia, w mieście otwarto pierwszą w Albanii szkołę gdzie uczono w rodzimym języku. Trudno dziwić się zatem, że miasto posiada muzeum poświęcone Historii Edukacji. Znajduje się ono przy placu Shen Gjergji a otwarte jest od godziny 8.00 do 17.00 od poniedziałku do piątku. Otwarte jest także w skróconym czasie w weekendy. Szkoła była ważnym centrum utrzymywania tożsamości narodowej i była obiektem represji ze strony Imperium Osmańskiego. Mimo to system edukacji zaczął się dynamicznie rozwijać czego dowodem jest fakt, że w roku 1891 udało się w Korczy otworzyć pierwszą szkołę dla dziewcząt. Muzeum mieści się w oryginalnym budynku szkoły, gdzie odbywały się normalne zajęcia. Obejrzeć tutaj można wystawę fotografii pierwszych uczniów i nauczycieli oraz dowiedzieć się jak przebiegła edukacja pod koniec XIX wieku. Pomieszczenie na parterze przedstawia wygląd jednej z pierwszych klas wraz z tablicą oraz niewygodnymi wydawałoby się do siedzenia ławkami. Pierwsze piętro zarezerwowano na wystawy stricte muzealne. Nasza wędrówka po muzeach Korczy nie byłaby kompletna 124 Albania: Obwód Gjirokastra nii. Na ikonostasie jak i poza nim znajdziemy bogate freski. Ciekawe jest to, że niektóre malowidła mają konotację jeszcze przedchrześcijańską. Pokazuje to jak bardzo trwałe były pierwotne wierzenia na obszarze Albanii i jak trudno przebiegał proces chrystianizacji. W trakcie prac konserwatorskich w kościele, po usunięciu ikonostasu znaleziono pod nim warstwy zaprawy ze śladami fresków. Dalsze freski znaleziono na ścianie galerii, która wcześniej, w okresie komunistycznym została zamalowana na biało. Osiadanie gruntu pod kościołem doprowadziło przez wieki do tego, że kopuła pochyliła się i jeśli stoimy poza świątynią wyraźnie widać, że jest ona niesymetryczna. Budynek był wielokrotnie odrestaurowywany i wzmacniany w obawie, że nawet najlżejsze trzęsienie ziemi może doprowadzić do rozpadnięcia się, tego jednego z najważniejszych wczesnochrześcijańskich zabytków tej części świata. OKRĘG PËRMET Kolejnym okręgiem wchodzącym w skład obwodu jest okręg Përmet (alb. rrethi i Përmetit). Ma on powierzchnię 930 kilometrów kwadratowych a mieszka tutaj około 25 tysięcy ludzi. Stolicą okręgu jest Përmet (alb. Përmet, Përmeti) zamieszkały przez ponad 12 tysięcy ludzi. Historia Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z XV wieku. Znajdował się on wówczas pod władzą osmańską. Dla miasta wyniszczające były czasy II wojny światowej. Zostało ono wówczas doszczętnie spalone aż cztery razy. Dojechać tutaj można bardzo licznymi marszrutkami tak z Korczy jak i z Gjirokastry. Autobusy kosztują około 800 leków z Korczy a jedzie się 4 godziny. Miasto jest doskonale skomunikowane z okolicznymi osadami. Zwiedzanie Lokalizaja P°rmet jest przepiekna. Za miastem rozciąga się łańcuch g∞r Dh°mbel, z najwy»szym punktem wynoszącym Albania: okręg Përmet 2 050 metrów, oraz inne okazałe szczyty. Do miasta można się dostać drogą wzdłuż rzeki Vjosa, która płynie przez głęboki przełom. Większość budynków w P°rmet jest nowoczesnych, jako że były wybudowane po wyzwoleniu w 1944. Pozostał jeden atrakcyjny stary kościół pod wezwaniem św. Mikołaja, w dzielnicy Varosh naprzeciwko szkoły. Budynek jest długi i niski, z ładnym wapiennym narteksem (przedsionek otoczony kolumnami). Wnętrze zostało w większości zniszczone w wyniku ateizacji, którą wspierali komuniści po drugiej wojnie światowej. Ikonostas został wzięty z kościoła w pobliskiej wiosce, który był chroniony przez swój status Kulturowego Zabytku. Koniecznie trzeba odwiedzić kościół Najświętszej Marii Panny. Jest to doskonały przykład sztuki bizantyjskiej. Kościół leży w osadzie Leusa. Jest ona położona 4 km od Permet. Można tutaj albo przyjść pieszo, albo dojechać marszrutką. W kościele znajdują się piękne ikony oraz freski. Będąc w okolicach warto odwiedzić wioskę Frasheri skąd pochodzą sławni bra- 125 cia Abdyl, Naim i Sami, która znajduje sie około 40 km od Permeti wysoko w górach. Ostatnim okręgiem tworzącym obwód jest okręg Tepelena (alb. rrethi i Tepelenës). Powierzchnia okręgu to niecałe 820 kilometrów kwadratowych a zamieszkuje go około 30 tysięcy ludzi. Jest stolicą jest Tepelena. Tepelena to starożytna Anticonia (alb. Tepelenë, Tepelena, tur. Tepedelen). Mieszka tutaj około 12 tysięcy ludzi. Do miasta można dojechać w mniej niż godzinę z Gjirokastry. Marszrutki jeżdżą bardzo często i są bardzo tanie. Miasto leży nad rzeką Wjosa, nad którą w roku 196 rozegrała się decydująca bitwa między armią rzymską a siłami macedońskimi. Bitwa miała miejsce niedaleko dzisiejszego miasta. Wojska króla Filipa V zostały rozbite przez legiony rzymskie, którymi dowodził Tytus Kwinkcjusz Flamininus. Miasto, gdy dostało się pod władzę bizantyjską zostało wyposażone w potężną wieżę obronną, która służyła aż do XX wieku siłom tureckim. W roku 1920 trzęsie-nie ziemi w całości zburzyło miasto, Albania: Butrint mu. Roku 1386 miasto dostało się pod wpływy Republiki Weneckiej. Rok 1797 to ważna data w historii miasta. Stało się ono częścią państwa francuskiego, gdyż uznało, po traktacie w Campo Formio, władzę Napoleona. Nie trwało to jednak długo gdyż już w roku 1799 miasto stało się częścią Imperium Osmańskiego. Do czasów odzyskania przez Albanię niepodległości w roku 1912 miasto pozostawało pod władzą turecką. Dojazd Do miasta w ciągu pół godziny można dojechać z Sarandy. Do miasta jeżdżą marszrtuki z okolicznych osad a także spod greckiej granicy. Pierwszym celem, który warto odwiedzić jest grecki amfiteatr. Pochodzi on z IV wieku przed Chrystusem. Był on w ciągu kolejnych 300 lat wielokrotnie przebudowywany. Pierwotnie znajdowało się w nim 2 500 miejsc siedzących. Przy teatrze znajduje się niewielki bizantyjski kościół. Obecnie jest już on w ruinie, ale pewne elementy takie jak freski zachowały sie w 141 niezłym stanie. Po obejrzeniu teatru ruszamy do willi rzymskiej zbudowanej około I wieku po Chrystusie. Jest to przepiękny przykład architektury tego okresu z licznymi mozaikami. Całość nazywana jest Pałacem Triconcz. Zwiedzając dalej miasto przenosimy się w czasy wczesnego chrześcijaństwa. Z VI wieku pochodzi imponujące baptysterium – największe, jakie kiedykolwiek zbudowano nad wschodnim Adriatykiem. Jest to niezwykle klasyczny przykład tego typu budowli. O ile dobrze wiemy jak wyglądał chrzest od II wieku, o tyle wygląd miejsc, w których udzielano sakramentu pozostaje dla najwcześniejszego okresu hipotetyczny. Najstarsze znane baptysterium (III wiek) zachowało się w Dura Europos; było to jedno z pomieszczeń w domu chrześcijan, w którym przy jednej ścianie ustawiono basen chrzcielny, obudowany aediculą. W IV wieku funkcję baptysteriów pełniły niczym niewyróżniające się pomieszczenia, przylegające do kościoła. Struktura architektoniczna baptysteriów ukształtowała się dopiero w drugiej poło- Albania: Butrint chowały się dwie. Bram było potrzeba bardzo wiele, gdyż miasto miało jeden z najważniejszych portów w tej okolicy i wymiana towarowa kwitła. Obecnie największe wrażenie robi tzw. Brama Lwia. Turyści chętnie się tutaj fotografują gdyż miejsce jest niezwykle urokliwe. Pora ruszyć do serca antycznego miasta – na akropol. Na samym szczycie wzgórza w znajdował się kiedyś akropol miasta Butrint. Widok z tego miejsca pozwala na doskonałą obserwację terenu i okolic. Znacznie lepszą niż przy pomocy jakiejkolwiek mapy. W XIII wieku Wenecjanie wybudowali nowy zamek na zachodnim końcu akropolu, jako fragment umocnień na tym terenie. Zamek został zrekonstruowany w latach trzydziestych XX wieku przez Włoskie Towarzystwo Archeologiczne, które przeprowadziło pierwsze systematyczne współczesne badania w tym miejscu. Przechowywano w nim również wszelkie znaleziska archeologiczne. Od 2005 roku zamek stał się siedzibą nowego muzeum w Butrint. W ekspozycji znajdują się pousta- 143 wiane chronologicznie posągi i popiersia pochodzące z Butrint i jego bliźniaczego miasta – Phoinike (obecnie Finiqi, leżące pomiędzy Sarandą i Delviną); monety bite w mieście – niektóre z wizerunkiem akweduktu, inne z symbolem Butrint – bykiem; także tablice objaśniające historię miejsca, oraz obrazujące możliwe jego rekonstrukcje. Obecne są tam również liczne fotografie tamtejszych mozaik. Popiersie cesarzowej Livii było jednym z wielu eksponatów wielokrotnie plądrowanego w latach 90. XX wieku muzeum. Odzyskano je dopiero w 2000 roku. Z dziedzińca rozciąga się wspaniały widok na Jezioro Butrint w kierunku północno-zachodnim i południowym, ujście kanału Vivari, łączące je z cieśniną Korfu. Mała, prostokątna forteca przy ujściu kanału prawdopodobnie została zbudowana przez Ali Paszę z Tepeleny – władcę północno-zachodniej Grecji i południowej Albanii. Panował w tych krajach przez ponad 30 lat. 144 Albania: Obwód Wlora Ostatnim okręgiem tworzącym obwód jest okręg Delvina (alb. rrethi i Delvinës). Zajmuje on powierzchnię niecałych 350 kilometrów kwadratowych a mieszka tutaj zaledwie około 12 tysięcy ludzi. Stolica obwodu Delvina (alb. Delvinë, Delvina) to zaledwie czterotysięczne miasto. W starożytności miasto zostało zasiedlone przez Greków a w średniowieczu pozostawało pod kontrolą despoty Epiru. W XVI wieku miasto dostało się pod władzę osmańską i cieszyło się względną niezależnością. W XIX wieku miasto było ośrodkiem oporu przeciwko władzy osmańskiej. W roku 1912 stało się częścią niepodległej Albanii. Spis najważniejszych miejsc 145 atrium..........................................98 INDEKS MIEJSC katedra.........................................97 teatr.............................................99 Apollonia........................................90 wał Victorinusa............................99 Ballsh..............................................95 Çorovoda.......................................107 Berat..............................................101 Delvina..........................................144 cytadela i zamek........................103 Dhermi..........................................135 katedra w Berati........................104 jaskinia piratów.........................135 koscioł sw. Jerzego....................104 kościół Hypapante.....................135 kościół Dormition......................104 port Gramata..............................135 kościół Najświętszej Marii Panny ..................................................104 Divjaka............................................89 kosci∞ł Áwietego Michała..........105 kosci∞ł Áwietej Tr∞jcy...............104 meczet królewski.......................106 meczet Leaden...........................106 meczety Czerwony i Biały.........105 muzeum etnograficzne...............105 narodowe muzeum Onufri.........104 Bulqiza............................................78 Burrel..............................................80 Butrint...........................................139 akropol......................................143 baptysterium..............................141 bizantyjski kościół.....................141 brama lwia.................................143 chrześcijańska bazylika.............142 grecki amfiteatr.........................141 Byllis...............................................95 agora............................................99 Durrës.............................................45 meczet Faticha.............................50 mozaiki ścienne...........................48 mury miejskie..............................48 muzeum archeologiczne..............46 pałac króla Zogu I........................50 rzymski amfiteatr.........................47 rzymskie forum...........................49 rzymskie łaźnie............................49 Elbasan............................................82 klasztor........................................84 kościół Najświętszej Marii Panny84 muzeum etnograficzne.................85 zamek Elbasan.............................84 Erseka............................................118 Fier..................................................88 Gjirokastra....................................120 Syri i Kaltër...............................122 zamek........................................121 146 Spis najważniejszych miejsc Golemi Korab...................................6 Gramsh............................................85 kościół Najświętszej Marii Panny ..................................................123 Himara..........................................132 zamek obronny..........................123 Kawaja............................................42 Librazhd..........................................86 klasztor Ardenika............................92 Lushnja.........................................100 Koplik.............................................67 Moskopole.....................................114 Korcza...........................................108 klasztor św. Prodhomi................116 kościół Najświętszej Marii Panny ..................................................113 kościół św. Atanazego................116 meczet Mirahori.........................113 obwód Berat..................................101 muzeum archeologiczne............110 obwód Dibra...................................76 muzeum historii edukacji...........112 obwód Durrës..................................45 muzeum sztuki azjatyckiej.........113 przylądek Rodon.........................53 narodowego muzeum sztuki średniowiecznej.........................111 zamek w Ishëm............................53 obwód Elbasan................................82 osmański plac targowy..............113 obwód Fier......................................88 Kruja...............................................50 laguna Karavasta.........................89 kościół św. Mikołaja..................115 bazar turecki................................52 park narodowy Pisha e Divjakës..89 muzeum etnograficzne.................51 obwód Gjirokastra.........................120 muzeum historyczne....................51 obwód Korcza...............................108 zamek..........................................52 obwód Kukës..................................71 Ksamili..........................................139 dolina rzeki Czarny Drin.............72 Kuçova..........................................106 dolina rzeki Valbonë....................74 Kukës..............................................71 jezioro Komani............................74 Laç..................................................58 obwód Lezha...................................55 kościół św. Antoniego z Padwy. . .58 obwód Szkodra................................61 Lezha..............................................55 jaskinia Bira e Rrathëve...............67 mauzoleum Skanderbega.............56 jaskinie Arapit.............................67 plac Besëlidhja............................56 monaster Starčeva Gorica............68 Libohova.......................................122 park narodowy jeziora Spis najważniejszych miejsc 147 szkoderskiego..............................68 okręg Puka......................................69 przełęcz Qafa e Pejës...................67 okręg Saranda................................135 wodospady Gjecaj.......................66 okręg Skrapar................................107 obwód Tirana..................................31 okręg Tepelena..............................125 park narodowy Dajt.....................41 okręg Tropoja..................................73 zamek w Petreli...........................41 Peqin...............................................87 obwód Wlora.................................127 P°rmet...........................................124 okręg Bulqiza..................................78 kościół św. Mikołaja..................125 okręg Delvina................................144 Peshkopia........................................76 okręg Gramsh..................................85 muzeum miejskie.........................77 okręg Has........................................75 Pogradec........................................117 okręg Kavaja...................................42 klasztor św. Marina....................117 zamek Kalaja e Bashtovës...........43 zamek Pogradec.........................117 okręg Kolonja................................118 ramka.................................................. okręg Kuçova................................106 albańska rewolucja piramidowa.132 okręg Kurbin...................................58 Arboresze......................................2 okręg Librazhd................................86 ikonostas......................................94 okręg Lushnja................................100 jezioro ochrydzkie.....................118 okręg Malësi...................................67 język arumuński........................109 okręg Mallakastra............................95 Skanderbeg..................................27 okręg Mat........................................79 Via Egnatia..................................87 okręg Mirditë..................................57 Rrëshen...........................................57 park narodowy Lura....................58 Saranda.........................................136 okręg Peqin.....................................87 kościół świętego Mikołaja.........138 okręg Përmet.................................124 Szkodra...........................................61 kościół Najświętszej Marii Panny ..................................................125 katedra świętego Szczepana........64 wioska Frasheri.........................125 muzeum historyczne....................65 wioskę Frasheri.........................125 twierdza Rozafat..........................64 okręg Pogradec..............................117 Tepelena........................................125 muzeum fotografii.......................65 148 Spis najważniejszych miejsc Thethi..............................................66 Tirana..............................................31 albańskie muzeum narodowe.......34 brytyjski cmentarz wojenny.........40 dzwon pokoju..............................40 galeria sztuki narodowej..............37 grobowiec Kaplana Paszy............37 meczet Ethem Beja......................33 muzeum archeologiczne..............35 muzeum uniwersyteckie..............36 otomańskie mury obronne...........39 park miejski.................................39 piramida-mauzoleum...................39 plac Skanderbega.........................33 teatr narodowy.............................39 wieża zegarowa...........................34 Wlora............................................127 meczet Muradi...........................131 muzeum etnograficzne...............129 muzeum historyczne..................130 muzeum niepodległości.............128 plac flagi....................................131 pomnik niepodległości...............131