Ćwiczenie nr2 - ZST - Politechnika Wrocławska
Transkrypt
Ćwiczenie nr2 - ZST - Politechnika Wrocławska
POLITECHNIKA WROCŁAWSKA INSTYTUT TELEKOMUNIKACJI, TELEINFORMATYKI I AKUSTYKI Katedra Radiokomunikacji i Teleinformatyki LABORATORIUM ANTEN Instrukcja do ćwiczenia nr 2 Temat: Pomiar parametrów obwodowych anten. 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z metodyką pomiaru i wyznaczania podstawowych parametrów obwodowych anten (tj. impedancji wejściowej, wejściowego współczynnika fali stojącej WFS, wejściowego współczynnika odbicia ρ oraz szerokości częstotliwościowego pasma pracy anteny). Ćwiczenie składa się z dwóch części: projektowej i pomiarowej. Część projektowa wykonywana jest przez grupę ćwiczeniową w formie zadania domowego, którego wyniki należy przedstawić prowadzącemu przed przystąpieniem do części pomiarowej ćwiczenia (jest to jedna z wymaganych form przygotowania do części pomiarowej ćwiczenia). Część pomiarowa ćwiczenia polega na wykonaniu pomiarów parametrów obwodowych anten (wskazanych przez prowadzącego) przy pomocy wektorowego analizatora parametrów obwodowych anten typu Site Master S331. Warunkiem przystąpienia do ćwiczenia jest dobra znajomość obsługi miernika, a w szczególności procedury kalibracyjnej. W tym celu grupa ćwiczeniowa jest zobowiązana do bardzo dokładnego zapoznania się z instrukcją obsługi przyrządu Site Master S331 oraz z opisem programu komputerowego smst32.exe umożliwiającego odczytywanie z przyrządu wyników przeprowadzonych pomiarów oraz ich dalsze przetwarzanie (patrz Dodatek I –„Instrukcja obsługi miernika i programu”). -1© dr Piotr SŁOBODZIAN Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2009 2. Część projektowa ćwiczenia Grupa ćwiczeniowa wykonuje w ramach pracy domowej jedno lub dwa zadania projektowe. Oto przykłady: 1. Określić minimalny zysk anteny Yagi zapewniający bardzo dobrą jakość odbioru programu TV (X) w miejscowości (Y) (np. programu TVP–1 nadawanego ze Ślęży we Wrocławiu) [8]. 2. Zaprojektować i obliczyć parametry polowe i obwodowe n-elementowej anteny Yagi pracującej w zakresie częstotliwości (Z) i spełniającej odpowiednie normy (np. 11-elementowa antena na IV pasmo). Po dokładne dane do projektu (tj. X, Y i Z) należy zgłosić się do prowadzącego na zajęciach poprzedzających wykonanie ćwiczenia (dwa tygodnie przed terminem zajęć). 3. Część pomiarowa ćwiczenia Grupa ćwiczeniowa wykonuje pomiar parametrów obwodowych wskazanych przez prowadzącego ćwiczenie elementów, tj. wielowrotnika mikrofalowego i anteny. Celem pomiarów jest określenie (wyznaczenie) następujących parametrów: − impedancji wejściowej, − wejściowego współczynnika fali stojącej WFS, − wejściowego współczynnika odbicia ρ , − szerokości częstotliwościowego pasma pracy. Wyniki pomiarów zapisuje się w pamięci miernika Site Master, a po ich zakończeniu kopiuje się do komputera. Po częściowej ich obróbce za pomocą programu smst32.exe zapisuje się je na dyskietce 3,5”. 4. Zawartość sprawozdania Sprawozdanie należy przygotować zgodnie z zaleceniami przekazanymi przez prowadzącego na zajęciach wprowadzających (patrz również strona internetowa). Sprawozdanie powinno zawierać (oprócz elementów formalnych): - dołączony do sprawozdania autoryzowany przez prowadzącego protokół relacjonujący przebieg ćwiczenia (kolejność pomiarów), - dla każdego z badanych elementów wykresy WFS w funkcji częstotliwości (nie kopiowane z programu smst32.exe); oznaczyć szerokość częstotliwościowego pasma pracy badanego elementu, - przykładowe przeliczenie WFS na ρ [dB] (koniecznie wzory!), - dla każdego z badanych elementów wykresy ρ [dB] w funkcji częstotliwości (nie kopiowane z programu smst32.exe), oznaczyć szerokość częstotliwościowego pasma pracy badanego elementu dla WFS<1.5, -2© dr Piotr SŁOBODZIAN Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2009 - przykładowe przeliczenie parametrów odbiciowych na Z we (koniecznie wzory!), - dla każdego z badanych elementów wykresy obliczonej impedancji wejściowej Z we (część rzeczywista i urojona na wspólnym wykresie), - dla każdego z badanych elementów przedstawić Z we na wykresie Smitha (nie kopiować z programu smst32.exe); na wykresie oznaczyć koła stałego WFS=1.5 oraz WFS=2 (lub określonego w normie dla danego typu anten), - jeżeli pomiary dotyczyły anteny o nominalnej impedancji wejściowej różnej od 50 Ω (taka jest impedancja odniesienia miernika), to należy dokonać przeliczenia zmierzonego WFS oraz ρ do impedancji odniesienia właściwej dla badanej anteny (np. dla anten TV Z o =75 Ω); w sprawozdaniu opisać kolejne kroki obliczeniowe i przykładowe obliczenia; obliczone (nowe) wartości WFS i ρ przedstawić na wykresach razem z wartościami zmierzonymi miernikiem (porównanie); przedstawić porównanie Z we na wspólnym wykresie Smitha przy założeniu Z o =50 Ω oraz 75 Ω (dwie krzywe). Uwaga: proszę nie zamieszczać w sprawozdaniu tabel ze wszystkimi wynikami pomiarów (skopiowanych za pomocą programu smst32.exe z miernika); zamieścić tylko wybrane punkty pomiarowe (10 – 15 pkt. z pokazanego wykresu). 5. Wymagane przygotowanie Każdy student w grupie ćwiczeniowej musi być przygotowany do zajęć i mieć opanowany zakres wiedzy teoretycznej związanej z realizowanym ćwiczeniem. W ćwiczeniu wymagana jest znajomość następujących zagadnień (patrz literatura w pkt.7): - definicje parametrów obwodowych ( Z we , WFS, ρ lub Γ ) [1,2], - związek pomiędzy poszczególnymi parametrami obwodowymi, - definicja szerokości częstotliwościowego pasma pracy anteny [1,2], - proste zależności do szacowania częstotliwości pracy anten (dipoli) [1,2], - dopasowanie impedancyjne anteny (po co i w jaki sposób), - reprezentacja Z we na wykresie Smitha (zwarcie, rozwarcie, dopasowanie, położenie obszaru dobrego dopasowania impedancyjnego). Uwaga: przynieść na zajęcia wykres Smitha (format A4) !!! 6. Pomoce do ćwiczenia Do realizacji części projektowej ćwiczenia można wykorzystać programy komputerowe wspomagające projektowanie: dla zadania 1 – MAPKI_TV.exe [14]; dla zadania 2 – YAGI.exe z pakietu PAKAN [13]. Program YAGI.exe jest dostępny pod hasłem POMOCE na stronie internetowej Laboratorium Anten. Na stronie internetowej można również znaleźć wykres Smitha (w formacie A4) oraz -3© dr Piotr SŁOBODZIAN Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2009 poradnik dotyczący zasad przygotowywania wykresów w sprawozdaniu (lektura obowiązkowa). 7. Literatura [1] D.J. Bem, Anteny i rozchodzenie się fal radiowych, WNT Warszawa 1973. [2] C. Balanis, Antenna theory: analysis and design, 2nd ed., John Wiley & Sons, Inc., New York, 1997. [3] R.S. Elliott, Antena theory and design, 2nd. ed., IEEE Press/Wiley-Interscience, John Wiley & Sons, Inc., New Jersey, 2003. [4] R.E. Collin, F.J. Zucker, Antenna theory, McGraw-Hill Book Co., Inc., New York, 1969. [5] H. Jasik, Antenna engineering handbook, McGraw-Hill Book Co., Inc., New York, 1961. [6] T. Milligan, Modern antenna design, IEEE Press/Wiley Interscience, John Wiley & Sons, Inc., 2005. [7] J. Szóstka, Fale i anteny, WKiŁ, wyd.2., Warszawa 2001. [8] D.J. Bem, Materiały pomocnicze do obliczeń propagacyjnych, PWr., Wrocław 1974. [9] J. Pieniak, Anteny telewizyjne i radiowe, Wyd.3., WKiŁ, Warszawa 1997. [10] J. Bator, Anteny i instalacje antenowe, WKiŁ, Warszawa 1981. [11] L.M. Kapczyński, Anteny telewizyjne (tłum. z ros.), WKiŁ, Warszawa 1985. [12] Lista nadajników RiTV na Dolnym Śląsku (u prowadzących zajęcia). [13] A. Karwowski, B. Karpnik, PAKAN – Pakiet programów do badań anten liniowych i ich układów, Instrukcja obsługi, Politechnika Śląska, Gliwice 1989. [14] A. Marszałek, Opis programu MAPKI_TV, Instytut Łączności we Wrocławiu, 1989. -4© dr Piotr SŁOBODZIAN Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2009 DODATEK I „Instrukcja obsługi miernika i programu” -5© dr Piotr SŁOBODZIAN Ostatnia aktualizacja: 14 marca 2009 Site Master S331 (25-3300 MHz) Instrukcja obsługi miernika i programu Krótki opis zasad korzystania z miernika i programu komputerowego Opracował mgr inż. Witold Papierniak Spis treści 1. 2. 3. Możliwości miernika ..........................................................................................................................7 Opis przycisków klawiatury ...............................................................................................................8 Menu główne i jego dalsze opcje........................................................................................................9 3.1. OPT - Option menu...................................................................................................................10 3.2. FREQ - wybór pasma częstotliwości........................................................................................10 3.3 Start Cal - procedura kalibracji .................................................................................................11 3.4 SCALE - określenie zakresu na osi rzędnych...........................................................................11 4. Przygotowanie miernika do pomiarów WFS oraz ich wykonywanie ...........................................12 5. Przesyłanie danych z miernika do komputera .....................................................................................14 5.1. Opis programu ..........................................................................................................................14 5.2 Pliki tekstowe............................................................................................................................18 Site Master S331 1. Możliwości miernika Przenośny miernik umożliwia szybkie wyznaczanie w funkcji częstotliwości: − współczynnika fali stojącej WFS (ang. SWR - Standing Wave Ratio), − współczynnika odbicia (ang. RL - Return Loss), − odległości do usterki (np. zwarcia) w linii zasilającej (ang. DTF - Distance To Fault). Miernik wyposażony jest we własny generator sygnałów i baterię wewnętrzną =12 V. Mierzone urządzenie podłącza się przez złącze wejściowe typu N 50 Ω. Otrzymane wyniki pomiarów - wykresy można skalować, tzn. dowolnie zmieniać zakresy osi rzędnych i odciętych (jednak w przypadku zmiany zakresu częstotliwości każdorazowo z nową kalibracją!) oraz zapisywać w pamięci. Po zapamiętaniu można je przeglądać na ekranie oraz wczytać do komputera poprzez złącze szeregowe. Site Master może zapamiętać do 40 wykresów. Wczytanie wyników do komputera za pomocą programu smst32.exe daje większe możliwości: A) zapamiętane wykresy można wstawiać do plików tekstowych jako obiekty graficzne w formacie WMF a więc wykorzystać do sprawozdania z ćwiczenia, B) zapamiętane wyniki pomiarów (wsp. odbicia w funkcji częstotliwości) można zapisać w pliku tekstowym TXT i obrabiać dalej, np. przeliczyć na impedancję, C) program sam umożliwia pokazanie wyników w formie wykresu Smitha. - 7 - Site Master S331 2. Opis przycisków klawiatury W rozdziale tym przedstawiony jest opis klawiszy klawiatury po prawej stronie ekranu. Mają one często po dwie funkcje, ale nie ma przycisku zmieniającego je. To, która funkcja może zostać wybrana (wprowadzenie liczby czy funkcja z poniższej tabelki), zależy od aktualnego trybu pracy. ON OFF RECALL DISPLAY RECALL SETUP ESCAPE CLEAR RUN HOLD SAVE DISPLAY włącza / wyłącza miernik; wywołuje wcześniej zapamiętane wykresy. Po naciśnięciu jest wyświetlany na ekranie napis Recall display. Aby obejrzeć jeden z zapamiętanych wykresów, trzeba podać jego numer z klawiatury (klawisze przestawiają się na numeryczne) lub przy użyciu podłużnego przycisku a potem wcisnąć ENTER. wywołuje wcześniej zapamiętane ustawienia (kalibracji i skali wykresu), których może być 10 (ale w tym tylko dwie różne kalibracje). Trzeba podać odpowiedni numer (klawisze przestawiają się na numeryczne), a potem wcisnąć ENTER. wyjście z dotychczasowego trybu pracy (opcji) i oczyszczenie ekranu z jego poprzedniej treści. używany między jednym a drugim pomiarem. Działa zamiennie jak przełącznik. RUN - uruchamia ciągły pomiar. Na ekranie można wówczas zauważyć mały, mrugający kursor, przesuwający się po osi częstotliwości. W tym trybie pracy wykres na ekranie może ulegać ciągłym zmianom, jeśli np. poruszamy mierzonym obiektem lub dotykamy go ręką. HOLD - zatrzymuje pomiar a wykres na ekranie staje się statyczny. Umożliwia zapis wykresu i związanych z nim danych (wsp. odbicia w funkcji częstotliwości) do pamięci. Należy jednak podać odpowiedni kolejny wolny numer od 1 do maksymalnie 40 a potem wcisnąć ENTER. Uwaga! Miernik wyświetla numer ostatniego wykresu zapamiętanego podczas aktualnej sesji pomiarowej. Wcześniej zapisany pod tym numerem wykres ulegnie skasowaniu. Także wykresy zapisane wcześniej (wczoraj, przedwczoraj ...) ulegną skasowaniu. Do wprowadzenia numeru można także użyć klawisza . Zapis 1 - 10 ustawień (kalibracja, rodzaj mierzonej wiekości + zakres osi wykresu) SAVE SETUP CAL START CAL do pamięci. Trzeba podać odpowiednią liczbę (można użyć ENTER. ) a potem wcisnąć Za jego pomocą można wybrać jedną z dwóch wcześniej zapamiętanych kalibracji A i B. Rozpoczyna procedurę nowej kalibracji. Można ją potem zapamiętać jako A lub B i wywoływać (po kolejnym włączeniu miernika) przyciskiem CAL. Nową kalibrację przeprowadzamy tylko pod kontrolą prowadzącego zajęcia! Wymaga ona użycia dwóch dodatkowych elementów będących na wyposażeniu miernika: OPEN/SHORT oraz LOAD. Szczegółowy jej opis znajduje się w punkcie 3.3 LIMIT wejście do opcji menu - skalowanie wykresu lub podanie ograniczenia dla mierzonej wielkości. MARKER wejście do menu - markery. Na wykresie można zaznaczyć do 2 punktów, dla których mierzona wielkość będzie wyświetlona na ekranie. - 8 - Site Master S331 AUTO SCALE PRINT automatycznie dobiera zakres osi rzędnych wykresu. O ile do złącza szeregowego byłaby podłączona drukarka, klawisz ten umożliwia bezpośredni wydruk wykresu z ekranu. Niestety liczba dostępnych drukarek jest tu ograniczona do dwóch ich rodzin. Nie będziemy z tego korzystać. Podłużny klawisz zwany po angielsku Up/Down Arrow Key. Zwiększa lub zmniejsza wartość wprowadzanej zmiennej, umożliwia przesuwanie markerów na wykresie, itp. 3. Menu główne i jego dalsze opcje Wszystkie opcje menu są dostępne przez użycie tzw. miękkich klawiszy - 5 nieopisanych przycisków u dołu, poniżej ekranu miernika. Po włączeniu, po ok. 5 s. uaktywnia się następujące menu główne: Można z niego przejść głębiej, według następującego schematu: Do pomiaru WFS opcja DIST (Distance Menu) nie będzie potrzebna. Trzy pozostałe opcje będą jednak używane i dlatego zostaną przedstawione w tym punkcie. Każde dalsze menu poniżej głównego zmienia funkcje klawiszy miękkich według schematu: Uwaga, nie wszystkie z dostępnych opcji miernika będą używane podczas pomiarów w ramach ćwiczeń. Najważniejsze opcje to: Main Menu, Frequency Menu i Scale Menu. - 9 - Site Master S331 3.1. OPT - Option menu Po wywołaniu na ekranie otrzymuje się następujący opis miękkich klawiszy: Po pierwszym włączeniu miernika (o ile po 5 sekundach w górnej części ekranu nie wyświetlił się napis Standing Wave Ratio ) najważniejszy dla nas jest klawisz B1 - umożliwia on bowiem określenie tego, co chcemy mierzyć. Naciśnięcie B1 otwiera możliwość wyboru rodzaju pomiaru: Return Loss (RL) Standing Wave Ratio (SWR) Cable Lost. Klawiszem należy zaznaczyć SWR a następnie wcisnąć ENTER. Pozostałych opcji (B2 - B8) raczej nie będziemy używać, ale krótko zostaną tu omówione: − B2 - włącza lub wyłącza sygnał dźwiękowy, którym miernik może informować o przekroczeniu zakresu na osi rzędnych wykresu. − B3 - ON włącza blokadę klawiatury. Wprowadzenie danych spoza pasma określonego wcześniej dla obu osi wykresu nie powiedzie się. Miernik będzie akceptował tylko RUN/HOLD, OPT, MAIN, MORE i B3 OFF. − B4 - ON powoduje, że po każdym pomiarze miernik przechodzi sam automatycznie w stan HOLD. Po lewej stronie wykresu wyświetlany jest wówczas znacznik . Każdy nowy pomiar trzeba wtedy rozpoczynać naciskając RUN/HOLD. To oszczędza baterię miernika podczas pomiarów poligonowych. MORE - przejście do dalszych opcji B5 - B7: − B5 - UNITS: można wprowadzić jednostki miar: metryczne lub angielskie. Ważne przy opcji DIST − B6 - miernik może wówczas generować falę ciągłą (ang. CW) i służyć jako generator, − B7 - umożliwia wybór drukarki. MAIN - powrót do menu głównego. 3.2. FREQ - wybór pasma częstotliwości Po określeniu mierzonej wielkości, trzeba sprecyzować, w jakim paśmie częstotliwości będzie przeprowadzany pomiar. Niezależnie od szerokości pasma miernik Site Master każdy pomiar wykonuje z rozdzielczością 130 punktów. Dlatego zwykle trzeba przeprowadzić jeden pomiar w szerokim paśmie i dodatkowo jeden lub więcej pomiarów wąskopasmowych, które pozwolą lepiej wychwycić punkty ekstremalne i pokazać ich otoczenia. Z menu głównego: należy wybrać FREQ. Na ekranie ukaże się wówczas następujący opis miękkich klawiszy: - 10 - Site Master S331 F1 - tu zadaje się częstotliwość dolną w MHz, F2 - tu zadaje się częstotliwość górną w MHz, MKRS - umożliwia wprowadzenie dwóch markerów - wyróżnionych punktów na wykresie, dla których wartość mierzonej wielkości będzie na ekranie wydrukowana. Po wybraniu tej możliwości na ekranie ukazuje się następujące podmenu: należy wybrać przyciski M1 i M2, a do wprowadzenia liczbowych wartości można także użyć klawisza ze strzałkami . Gdy jesteśmy pewni, że marker nie będzie już zmieniał lokalizacji - wcisnąć ENTER. MAIN - powrót do menu głównego. 3.3 Start Cal - procedura kalibracji Nową kalibrację przeprowadzamy tylko pod kontrolą prowadzącego zajęcia! Wymaga ona użycia dwóch dodatkowych elementów będących na wyposażeniu miernika: OPEN/SHORT oraz LOAD. OPEN/SHORT stanowi zależnie od kierunku podłączenia do kabla rozwarcie lub zwarcie, LOAD jest obciążeniem 50 Ω. Po wywołaniu tej opcji należy wykonywać polecenia wyświetlane na ekranie miernika a sam przebieg kalibracji jest następujący: 1) Naciskamy klawisz START CAL. Na ekranie pojawia się napis: Perform calibration: Cancel A B xxxxx MHz xxxxx MHz Litery A i B pokazują dwie kalibracje (w dwóch różnych pasmach częstotliwości), które zostały zapisane w pamięci przez poprzednich użytkowników miernika. Wybierając Cancel rezygnujemy z nowej kalibracji. Jeśli wybierzemy A lub B nasza nowa kalibracja zostanie zapamiętana pod jedną z tych liter. Do wyboru należy użyć klawisza , a potem ENTER. 1) Connect OPEN, press ENTER. Na zakończenie podłączonego do wejścia miernika kabla pomiarowego należy wkręcić obciążenie kalibrowane OPEN/SHORT stroną OPEN. Następnie wcisnąć ENTER i odczekać, aż na ekranie miernika pojawi się komunikat: 2) Connect SHORT, press ENTER. Zamienić obciążenie kalibrowane na stronę SHORT wcisnąć ENTER i odczekać j.w.: 3) Connect LOAD, press Enter. Obciążyć wyjście kabla pomiarowego obciążeniem kalibrowanym typu LOAD, wcisnąć ENTER i odczekać j.w. 4) Miernik wyświetla przez kilka sekund napis Calculating i dokonuje przeliczenia. Kiedy napis zniknie - rozpoczyna się pomiar. Należy wówczas zdjąć obciążenie kalibrowane LOAD i podłączyć obiekt przeznaczony do pomiarów. 3.4 SCALE - określenie zakresu na osi rzędnych Do tej opcji można wejść na dwa sposoby: wybierając w menu głównym SCALE albo naciskając na klawiaturze (po prawej stronie ekranu) LIMIT. Klawisze miękkie otrzymują wówczas opis następujący: - 11 - Site Master S331 TOP BOTTOM LIMIT - tu wprowadza się kres górny wyświetlanych na ekranie wartości, - tu wprowadza się kres dolny wyświetlanych na ekranie wartości, - można wprowadzić wartość, której przekroczenie w czasie pomiaru będzie sygnalizowane dźwiękiem, jeśli w p. 3.1 wybierzemy B2. Pozostałe opcje miernika nie będą do pomiarów WFS potrzebne. Ich pełny spis zawiera instrukcja w języku angielskim. 4. Przygotowanie miernika do pomiarów WFS oraz ich wykonywanie 1. 2. 3. Pod nadzorem prowadzącego zajęcia włączyć miernik. Początkowo na ekranie pokazuje się numer modelu miernika, a on sam wykonuje kilka testów, co trwa ok. 5 sekund. W górnej części ekranu wyświetlana jest wielkość uprzednio mierzona. Jeśli nie jest to WFS (ang. Standing Wave Ratio) - trzeba będzie ją wybrać - patrz p. 3.1. Jeśli uprzednio zapamiętana kalibracja miernika będzie nam odpowiadała, należy ją wybrać (klawisz CAL). Jeśli nie - trzeba przeprowadzić nową. Zależy to jednak także od użytego poprzednio kabla pomiarowego wraz z ewentualnymi złączami dodatkowymi. Uwaga: Każda zmiana pasma częstotliwości w czasie pomiarów wymaga przeprowadzenia nowej kalibracji! Nie można skalibrować miernika np. w paśmie 1-3 GHz, przeprowadzić pomiar, a potem zawęzić zakres częstotliwości np. do 1,8-2,0 GHz i kontynuować pomiary. Aby w nowym paśmie częstotliwości otrzymać poprawne wyniki, trzeba miernik ponownie skalibrować w tym paśmie. Nie można również zmienić ustawień częstotliwości i za chwilę powrócić do poprzednich. Aby pomiar był po takiej zmianie prawidłowy, trzeba ponownie skalibrować przyrząd lub wywołać odpowiednią kalibrację z jego pamięci. - 12 - Site Master S331 Podczas kalibracji na zakończenie kabla pomiarowego należy zgodnie z poleceniami wyświetlanymi na ekranie miernika wkręcać końcówkę OPEN/SHORT a potem LOAD. Opis kalibracji podany jest w p. 3.3. 4. Po tych czynnościach podłączamy na zakończenie kabla badane urządzenie. Jeśli jesteśmy w menu głównym, to pomiar rozpocznie się z chwilą jego podłączenia. Aby go zatrzymać, trzeba 1 raz użyć przycisku RUN/HOLD (chyba, że wcześniej wybrano opcję B4). Można zmieniać zakres osi rzędnych wykresu (wg. p. 3.4), wprowadzić lub zmienić markery. Można podłączyć inny obiekt do pomiaru. Nie można jednak zmieniać pasma częstotliwości (osi odciętych) - każda taka zmiana wymaga przeprowadzenia nowej kalibracji w każdym nowym paśmie. 5. Jeśli chcemy zapamiętać wykres i wyniki pomiaru - trzeba wcisnąć SAVE DISPLAY a potem określić odpowiedni numer i potwierdzić klawiszem ENTER. Uwaga! miernik proponuje numer poprzednio wykorzystany. Jeśli jest to np. 6 to oznacza, że 6 wykresów już jest zapisane w jego pamięci. Jeśli uprzedni wykres będzie nam jeszcze potrzebny, trzeba podać numer o 1 większy. Można użyć w tym celu klawisza 6. . Na koniec należy wcisnąć ENTER. Obejrzenie już zapamiętanych wykresów umożliwia klawisz RECALL DISPLAY. Tu również określa się numer wykresu. Można użyć w tym celu klawisza . Na koniec należy wcisnąć ENTER. Po lewej stronie osi rzędnych kolejnych wykresów wyświetlany jest wówczas napis Recall #X, gdzie X - jest wprowadzonym przez nas numerem. 7. Po zakończeniu pomiarów można miernik wyłączyć klawiszem ON/OFF. Uwaga! Wszystkie wczytane podczas pomiarów wykresy należy jeszcze w trakcie ćwiczenia skopiować do komputera w laboratorium, obrobić programem smst32.exe i zapisać na własnych dyskietkach. Po ćwiczeniu zarówno w komputerze jak i w mierniku dane zostaną skasowane. - 13 - Site Master S331 5. Przesyłanie danych z miernika do komputera 5.1. Opis programu Program komputerowy smst32.exe umożliwia wczytywanie wyników pomiarów z miernika Site Master do pamięci RAM oraz ich dalszą obróbkę. Minimalne wymagania sprzętowe to procesor 80386 33 MHz, 8 MB RAM i 3 MB wolnej przestrzeni na dysku twardym. Wczytywanie danych (wyników pomiarów) do pamięci RAM komputera odbywa się z portu COM2. Kolejność czynności: 1. połączyć kablem port COM2 i miernik Site Master, 2. włączyć miernik, 3. uruchomić w komputerze program klikając na pulpicie (ekranie) ikonkę Site Master (pomiar WFS), 4. Po uruchomieniu programu wybrać opcję: Capture ⇒ Plot to Screen. Program prosi o podanie numerów wykresów do wczytania (od 1 do 40). Podane numery oddziela się przecinkami (np.: 1, 3, 6, 7, 12) lub myślnikiem (1-5, 12-14). Na koniec potwierdza się to wciskając OK. Wczytywanie może trwać do kilkunastu sekund. Obrazki z miernika Site Master otrzymują nazwy kolejno: Capture1, ... , CaptureN. Poniżej wczytany został tylko jeden wykres o numerze 5. Gdy zostanie wczytane więcej wyników pomiarów, pojawi się odpowiednio więcej okien. Tylko jedno może być aktywne, to znaczy przeznaczone do edycji i zapisu do plików. Wyboru można wówczas dokonać wybierając opcję Window. Wczytane obiekty można trochę obrabiać, np. linię wykresu zmienić z cienkiej (domyślna) na grubą, zmienić skalę na osi rzędnych (na osi odciętych nie!), zmienić tytuł lub dodać drugi tytuł (własny) na wykresie, przesuwać lub dodać nowe markery, można usunąć z niego 3 ostatnie linijki tekstu, wyświetlone na tej stronie. Można też zamiast np. zmierzonego WFS otrzymać wykres współczynnika - 14 - Site Master S331 odbicia (milliRho lub RL). Robi się to poprzez opcje View ⇒ Plot Properties lub będąc kursorem myszy w obszarze wczytanego wykresu kliknąć prawym jej klawiszem. Po wybraniu View ⇒ Plot Properties dalsze możliwości są następujące: • • • • • - można dodać własny tytuł: 1 lub 2 linijki tekstu, który pojawi się jako jako nagłówek wykresu, Display Mode - można zmienić wielkość zmierzoną, która ukaże się na osi rzędnych. Do wyboru mamy VSWR, milliRho i Return Loss, Scale / Limit - pozwala wprowadzić zmiany co do zakresu osi rzędnych, Markers - możliwość wprowadzenia markerów, przesunięcia lub wyłączenia wcześniej wprowadzonych (w czasie pomiarów), Misc - różności. Tu istnieje możliwość usunięcia trzech dolnych linii obrazka, które ograniczają przestrzeń zajętą przez wykres. Po ich usunięciu będzie on trochę większy: Graph Titles A tak wygląda otwarte okno opcji Misc ⇒ Plot Properties. Aby okno z wykresem nie miało trzech dolnych linii tekstu, należy wszystkie cztery prostokąciki poniżej tekstu Plot Footer odhaczyć. Na ekranie pozostaje wówczas tylko napis Resolution 130, którego już nie da się usunąć. Można zapisać ustawienia programu tak, aby po wczytaniu nowych obrazków miały one już oczekiwany przez nas wygląd: Settings ⇒ Preferences ⇒ Default Plot Settings. Zapis tak wczytanych danych do plików: File ⇒ Export ⇒ ukazują się wówczas dwie dalsze opcje: to Windows Metafile - jako pliki - obiekty graficzne *.wmf (np. dla edytora Word); to text file for Spread Sheet - jako pliki tekstowe *.txt. Listing dwóch przykładowych plików tekstowych pokazany w punkcie 5.2. - 15 - Site Master S331 Tu ważna uwaga. Zwykle chcemy mieć zapisane wykresy z przebiegiem WFS, natomiast w plikach tekstowych - dane do obliczenia impedancji wejściowej, czyli zespolony współczynnik odbicia. Jeśli tak, to trzeba także użyć opcji Plot Properties ⇒ Display Mode. Do wyboru mamy wówczas trzy wielkości: - współczynik odbicia (ang. Return Loss) w mierze logarytmicznej (dB); - WFS (ang. VSWR); - współczynik odbicia x 1000 w mierze liniowej (ang. milliRho). Ta ostatnia opcja daje możliwość zapisu w pliku tekstowym modułu x 1000 i fazy współczynnika odbicia. Na podstawie takich danych można potem obliczyć impedancję wejściową. Można to również zrobić wybierając VSWR. Można zamienić wczytany we współrzędnych prostokątnych wykres na wykres Smitha wykonując: Tools ⇒ Convert to Smith Chart. Mając na ekranie aktywne okno z wykresem Smitha można również dokonać zapisu współczynnika odbicia do pliku tekstowego File ⇒ Export ⇒ to text file for Spread Sheet. Klikając jeden raz lewym klawiszem myszy na wykresie Smitha a potem ciągnąc ją, można określić obszar prostokątny, który zostanie powiększony (Zoom). Podczas przeciągania myszą kursor zmienia się na kółeczko, ale nie można dowolnie wybierać sobie fragmentu powiększanego obszaru. Przed tą operacją dobrze jest powiększyć wykres tak, aby zajął całe dostępne okno na ekranie. Oto przykład wykresu WFS, otrzymanego z niego wykresu Smitha oraz dwóch jego powiększeń: Antena prostopadloscienna - dluga 2,4 GHz M1: 1.38 @ 1578.80 MHz 3.00 Smith Chart M2: 1.60 @ 1595.60 MHz M1: x=1.19, r=-0.29 @ 1578.80 MHz M2: x=1.60, r=0.07 @ 1595.60 MHz 1 0.8 2.75 1.5 0.6 2 0.4 2.50 3 4 VSWR 2.25 0.2 5 10 2.00 20 50 M2 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.5 2 3 4 5 10 20 50 M1 1.75 -50 -20 -10 1.50 -0.2 -5 -4 1.25 -3 -0.4 M1 M2 -2 1.00 -0.6 1570 1575 1580 1585 1590 Frequency (MHz) 1595 -1.5 1600 Resolution: 130 -0.8 -1 Resolution: 130 Smith Chart M1: x=1.19, r=-0.29 @ 1578.80 MHz Smith Chart M2: x=1.60, r=0.07 @ 1595.60 MHz M1: x=1.19, r=-0.29 @ 1578.80 MHz M2: x=1.60, r=0.07 @ 1595.60 MHz M2 0.6 0.4 0.6 0.8 1 0.8 1 1.5 1.5 M1 M1 Resolution: 130 Date: Resolution: 130 - 16 - Time: 2 Site Master S331 Gdy z powiększenia jesteśmy niezadowoleni i chcemy je zmienić, należy kliknąć jeden raz prawym przyciskiem myszy i wybrać Undo Zoom. Program umożliwia jeszcze zapis danych w formacie DAT : File ⇒ Save As... Jeśli wczytujemy obiekty nie z miernika, ale z napędów A, B, C. ... komputera, korzystając z opcji: File ⇒ Open to możemy odczytać tylko pliki *.DAT. Nie można odczytać plików *.WMF ani *.TXT. Wczytany obiekt typu DAT (utworzony wcześniej tym programem) ukaże się jako nowe ono z wykresem i otrzyma w nagłówku ścieżkę dostępu, określającą położenie tego pliku: Jeśli będzie to wykres we współrzędnych prostokątnych, jego konwersja na wykres Smitha również będzie możliwa. - 17 - Site Master S331 5.2 Pliki tekstowe A oto przykładowe wyniki pomiarów z miernika Site Master ze strony 10, zapisane w postaci dwóch plików tekstowych. Lewa szpalta to zapis milli Rho, prawa szpalta to zapis VSWR: Uwaga: do policzenia impedancji zapis WFS (ang. VSWR) jest również wystarczający, należy jednak na podstawie WFS obliczyć najpierw moduł współczynnika odbicia ρ a potem wykorzystać jeszcze wartości fazy ρ (zapisane w stopniach). Można do tego użyć arkusza kalkulacyjnego MathCAD, ale aby otrzymane w wyniku pomiarów pliki można było do niego wczytać, trzeba usunąć z nich 3 pierwsze wiersze. Data Subset 1 : Measurement Mode : milliRho Frequency(MHz ) Magnitude Phase 1570.00 439.00 99.9 1570.20 441.00 101.7 1570.50 441.00 104.1 1570.70 440.00 105.6 1570.90 440.00 107.0 1571.20 440.00 108.8 1571.40 439.00 110.0 1571.60 440.00 111.3 1571.90 439.00 113.0 1572.10 439.00 114.1 1572.30 438.00 115.3 1572.60 438.00 117.1 1572.80 438.00 118.3 1573.00 437.00 119.5 1573.30 437.00 121.2 1573.50 435.00 122.3 1573.70 435.00 123.5 1574.00 434.00 125.4 1574.20 433.00 126.5 1574.40 431.00 127.8 1574.70 430.00 130.0 1574.90 429.00 131.4 1575.10 428.00 132.8 1575.30 427.00 134.2 1575.60 424.00 136.7 1575.80 422.00 138.5 1576.00 420.00 140.4 1576.30 416.00 143.4 1576.50 412.00 145.7 1576.70 408.00 148.4 1577.00 400.00 152.9 1577.20 394.00 156.6 1577.40 384.00 161.1 1577.70 365.00 170.0 1577.90 345.00 178.1 1578.40 247.00 -141.7 1578.60 188.00 -106.3 1578.80 158.00 -49.5 1579.10 248.00 28.6 1579.30 324.00 57.7 1579.50 376.00 76.9 1579.80 417.00 94.9 1580.00 430.00 102.7 1580.20 438.00 108.8 1580.50 443.00 115.9 1580.70 445.00 119.6 1580.90 446.00 122.8 1581.20 447.00 126.8 1581.40 447.00 129.3 1581.60 447.00 131.4 1581.90 446.00 134.4 1582.10 447.00 136.2 1582.30 445.00 138.0 1582.60 445.00 140.3 1582.80 444.00 141.9 1583.00 443.00 143.3 1583.30 442.00 145.4 Data Subset 1 : Measurement Mode : VSWR Frequency(MHz) Magnitude Phase 1570.00 2.565 99.9 1570.20 2.578 101.7 1570.50 2.578 104.1 1570.70 2.571 105.6 1570.90 2.571 107.0 1571.20 2.571 108.8 1571.40 2.565 110.0 1571.60 2.571 111.3 1571.90 2.565 113.0 1572.10 2.565 114.1 1572.30 2.559 115.3 1572.60 2.559 117.1 1572.80 2.559 118.3 1573.00 2.552 119.5 1573.30 2.552 121.2 1573.50 2.54 122.3 1573.70 2.54 123.5 1574.00 2.534 125.4 1574.20 2.527 126.5 1574.40 2.515 127.8 1574.70 2.509 130.0 1574.90 2.503 131.4 1575.10 2.497 132.8 1575.30 2.49 134.2 1575.60 2.472 136.7 1575.80 2.46 138.5 1576.00 2.448 140.4 1576.30 2.425 143.4 1576.50 2.401 145.7 1576.70 2.378 148.4 1577.00 2.333 152.9 1577.20 2.30 156.6 1577.40 2.247 161.1 1577.70 2.15 170.0 1577.90 2.053 178.1 1578.40 1.656 -141.7 1578.60 1.463 -106.3 1578.80 1.375 -49.5 1579.10 1.66 28.6 1579.30 1.959 57.7 1579.50 2.205 76.9 1579.80 2.431 94.9 1580.00 2.509 102.7 1580.20 2.559 108.8 1580.50 2.591 115.9 1580.70 2.604 119.6 1580.90 2.61 122.8 1581.20 2.617 126.8 1581.40 2.617 129.3 1581.60 2.617 131.4 1581.90 2.61 134.4 1582.10 2.617 136.2 1582.30 2.604 138.0 1582.60 2.604 140.3 1582.80 2.597 141.9 1583.00 2.591 143.3 1583.30 2.584 145.4 1583.50 2.584 146.8 - 18 - Site Master S331 1583.50 442.00 1583.70 441.00 1584.00 441.00 1584.20 440.00 1584.40 438.00 1584.70 437.00 1584.90 436.00 1585.10 436.00 1585.30 435.00 1585.60 435.00 1585.80 433.00 1586.00 433.00 1586.30 432.00 1586.50 432.00 1586.70 431.00 1587.00 429.00 1587.20 428.00 1587.40 428.00 1587.70 426.00 1587.90 425.00 1588.10 424.00 1588.40 423.00 1588.60 422.00 1588.80 421.00 1589.10 418.00 1589.30 416.00 1589.50 415.00 1589.80 413.00 1590.00 411.00 1590.20 410.00 1590.50 407.00 1590.70 405.00 1590.90 404.00 1591.20 400.00 1591.40 397.00 1591.60 394.00 1591.90 390.00 1592.10 387.00 1592.30 384.00 1592.60 377.00 1592.80 372.00 1593.00 368.00 1593.30 358.00 1593.50 351.00 1593.70 344.00 1594.00 330.00 1594.20 319.00 1594.40 308.00 1594.70 285.00 1594.90 268.00 1595.10 252.00 1595.30 238.00 1595.60 231.00 1595.80 239.00 1596.00 260.00 1596.30 303.00 1596.50 331.00 1596.70 358.00 1597.00 387.00 1597.20 401.00 1597.40 413.00 1597.70 424.00 1597.90 429.00 1598.10 433.00 1598.40 436.00 1598.60 438.00 1598.80 439.00 1599.10 439.00 1599.30 440.00 1599.50 439.00 1599.80 440.00 1600.00 425.00 146.8 148.1 150.2 151.5 152.7 154.7 155.9 157.1 158.3 160.3 161.7 162.9 164.8 166.0 167.4 169.3 170.7 172.3 174.2 175.4 176.8 178.9 -179.7 -178.3 -176.1 -174.6 -173.0 -170.5 -168.7 -167.1 -164.4 -162.5 -160.4 -157.4 -155.1 -152.8 -149.0 -146.4 -143.5 -138.8 -135.3 -131.6 -125.2 -120.4 -115.0 -105.6 -98.2 -90.0 -74.3 -61.3 -45.8 -27.2 5.4 28.9 50.7 78.5 93.2 105.7 121.2 129.7 137.1 146.7 152.1 157.0 163.5 167.4 170.9 175.9 178.9 -178.3 -174.1 -164.0 1583.70 2.578 148.1 1584.00 2.578 150.2 1584.20 2.571 151.5 1584.40 2.559 152.7 1584.70 2.552 154.7 1584.90 2.546 155.9 1585.10 2.546 157.1 1585.30 2.54 158.3 1585.60 2.54 160.3 1585.80 2.527 161.7 1586.00 2.527 162.9 1586.30 2.521 164.8 1586.50 2.521 166.0 1586.70 2.515 167.4 1587.00 2.503 169.3 1587.20 2.497 170.7 1587.40 2.497 172.3 1587.70 2.484 174.2 1587.90 2.478 175.4 1588.10 2.472 176.8 1588.40 2.466 178.9 1588.60 2.46 -179.7 1588.80 2.454 -178.3 1589.10 2.436 -176.1 1589.30 2.425 -174.6 1589.50 2.419 -173.0 1589.80 2.407 -170.5 1590.00 2.396 -168.7 1590.20 2.39 -167.1 1590.50 2.373 -164.4 1590.70 2.361 -162.5 1590.90 2.356 -160.4 1591.20 2.333 -157.4 1591.40 2.317 -155.1 1591.60 2.30 -152.8 1591.90 2.279 -149.0 1592.10 2.263 -146.4 1592.30 2.247 -143.5 1592.60 2.21 -138.8 1592.80 2.185 -135.3 1593.00 2.165 -131.6 1593.30 2.115 -125.2 1593.50 2.082 -120.4 1593.70 2.049 -115.0 1594.00 1.985 -105.6 1594.20 1.937 -98.2 1594.40 1.89 -90.0 1594.70 1.797 -74.3 1594.90 1.732 -61.3 1595.10 1.674 -45.8 1595.30 1.625 -27.2 1595.60 1.601 5.4 1595.80 1.628 28.9 1596.00 1.703 50.7 1596.30 1.869 78.5 1596.50 1.99 93.2 1596.70 2.115 105.7 1597.00 2.263 121.2 1597.20 2.339 129.7 1597.40 2.407 137.1 1597.70 2.472 146.7 1597.90 2.503 152.1 1598.10 2.527 157.0 1598.40 2.546 163.5 1598.60 2.559 167.4 1598.80 2.565 170.9 1599.10 2.565 175.9 1599.30 2.571 178.9 1599.50 2.565 -178.3 1599.80 2.571 -174.1 1600.00 - 19 - 2.478 -164.0 Site Master S331 Przygotowanie miernika Site Master do pomiarów WFS oraz ich wykonywanie (Skrócona instrukcja OBSŁUGI miernika) 1. Pod nadzorem prowadzącego zajęcia włączyć miernik. Początkowo na ekranie pokazuje się numer modelu miernika, a on sam wykonuje kilka testów, co trwa ok. 5 sekund. 2. W górnej części ekranu wyświetlana jest wielkość uprzednio mierzona. Jeśli nie jest to WFS (ang. SWR - Standing Wave Ratio), to trzeba ją wybrać. Z menu głównego należy wybrać OPT: W dolnej części ekranu wyświetli się wówczas następujący opis „miękkich” klawiszy: B1 otwiera możliwość wyboru rodzaju pomiaru: Return Loss (RL), Standing Wave Ratio (SWR) lub Cable Lost. Klawiszem należy zaznaczyć SWR, a następnie wcisnąć ENTER. Pozostałych opcji (B2-B8) raczej nie będziemy używać, są one omówione w instrukcji: 3. W kolejnym kroku należy podać pasmo częstotliwości, w którym będą przeprowadzone kalibracja i pomiar. Z menu głównego: należy wybrać FREQ. Na ekranie ukaże się wówczas następujący opis „miękkich” klawiszy: gdzie: F1 – oznacza częstotliwość dolną w MHz, F2 – oznacza częstotliwość górną w MHz, MKRS umożliwia wprowadzenie dwóch markerów - wyróżnionych punktów na wykresie, dla których wartość mierzonej wielkości będzie na ekranie wydrukowana - patrz p. 3.2 instrukcji, MAIN – oznacza powrót do menu głównego. 4. Kolejna (bardzo ważna) czynność to kalibracja miernika. Uwaga! Każda zmiana pasma częstotliwości w czasie pomiarów wymaga przeprowadzenia nowej kalibracji! Nie można skalibrować miernika np. w paśmie 1-3 GHz, przeprowadzić pomiar, a potem zawęzić zakres częstotliwości np. do 1,8-2,0 GHz i kontynuować pomiary. Aby w nowym paśmie częstotliwości otrzymać poprawne wyniki, trzeba miernik ponownie skalibrować w tym paśmie. Nie można również zmienić ustawień częstotliwości i za chwilę powrócić do poprzednich. Aby pomiar był po takiej zmianie prawidłowy, trzeba ponownie skalibrować przyrząd lub wywołać odpowiednią kalibrację z jego pamięci. Nową kalibrację przeprowadzamy tylko pod kontrolą prowadzącego zajęcia! Wymaga ona użycia dwóch dodatkowych obciążeń kalibrowanych będących na wyposażeniu miernika: OPEN/SHORT oraz LOAD. OPEN/SHORT stanowi zależnie od kierunku podłączenia do kabla rozwarcie lub zwarcie, LOAD jest obciążeniem o impedancji 50 Ω. Po wywołaniu tej opcji należy wykonywać polecenia wyświetlane na ekranie miernika a sam przebieg kalibracji jest następujący: 4.1. Naciskamy klawisz START CAL. Na ekranie pojawia się napis: Perform calibration: Cancel A xxxxxxx MHz B xxxxxxx MHz Litery A i B pokazują dwie kalibracje (w dwóch różnych pasmach częstotliwości), które zostały uprzednio zapisane w pamięci miernika. Wybierając Cancel rezygnujemy z nowej kalibracji. Jeśli - 20 - Site Master S331 wybierzemy A lub B, to nasza nowa kalibracja zostanie zapamiętana pod jedną z tych liter. Trzeba użyć klawisza , a następnie Enter. Miernik wyświetla dalej: 4.2. Connect OPEN, press ENTER. Na zakończenie podłączonego do wejścia miernika kabla pomiarowego należy wkręcić obciążenie kalibrowane OPEN/SHORT stroną OPEN. Następnie wcisnąć ENTER i odczekać, aż na ekranie miernika pojawi się komunikat: 4.3. Connect SHORT, press ENTER. Zamienić obciążenie kalibrowane na stronę SHORT wcisnąć ENTER i odczekać j.w.: 4.4. Connect LOAD, press Enter. Obciążyć wyjście kabla pomiarowego obciążeniem kalibrowanym typu LOAD, wcisnąć ENTER i odczekać j.w. 4.5. Miernik wyświetla przez kilka sekund napis Calculating i dokonuje przeliczenia. Kiedy napis zniknie - rozpoczyna się pomiar. Należy wówczas zdjąć obciążenie kalibrowane LOAD i podłączyć obiekt przeznaczony do pomiarów. 5. Po tych czynnościach podłączamy na zakończenie kabla badane urządzenie. Jeśli jesteśmy w menu głównym, to pomiar rozpocznie się z chwilą jego podłączenia. Aby go zatrzymać, trzeba 1 raz użyć przycisku RUN/HOLD (chyba, że wcześniej wybrano opcję B4 - p.3.1 instrkcji). Można zmieniać zakres osi rzędnych wykresu (p. 3.4 instrukcji), wprowadzić lub zmienić markery (p. 3.2 instrukcji). Można podłączyć inny obiekt do pomiaru. Nie można jednak zmieniać pasma częstotliwości (osi odciętych) - każda taka zmiana wymaga przeprowadzenia nowej kalibracji w każdym nowym paśmie. 6. Jeśli chcemy zapamiętać wykres i wyniki pomiaru - trzeba wcisnąć SAVE DISPLAY a potem określić odpowiedni numer i potwierdzić klawiszem ENTER. Uwaga! miernik proponuje numer poprzednio wykorzystany. Jeśli jest to np. 6 to oznacza, że 6 wykresów już jest zapisane w jego pamięci. Jeśli uprzedni wykres będzie nam jeszcze potrzebny, trzeba podać numer o 1 większy. Można użyć w tym celu klawisza . Na koniec należy wcisnąć ENTER. 7. Obejrzenie już zapamiętanych wykresów umożliwia klawisz RECALL DISPLAY. Tu również określa się numer wykresu. Można użyć w tym celu klawisza . Na koniec należy wcisnąć ENTER. Po lewej stronie osi rzędnych kolejnych wykresów wyświetlany jest wówczas napis Recall #X, gdzie X - jest wprowadzonym przez nas numerem. 8. Po zakończeniu pomiarów można miernik wyłączyć klawiszem ON/OFF. Uwaga: Wszystkie wczytane podczas pomiarów wykresy należy jeszcze w trakcie ćwiczenia skopiować do komputera, obrobić programem smst32.exe i zapisać na własnych dyskietkach. Po ćwiczeniu, zarówno w komputerze jak i w mierniku, dane zostaną skasowane. Opis programu smst32.exe podaje instrukcja. - 21 -