Społeczeństwo Obywatelskie 3-4/2015

Spis treści
Od redaktor naczelnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
TEORIE/BADANIA
Gospodarka społeczna w Polsce przed zmianą ustrojową 1989 r.
Część II: spółdzielczość od I wojny światowej do 1989 r.
Adam Piechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Perspektywy kształtowania społeczeństwa i wspólnoty obywatelskiej
w Azji Centralnej w warunkach „neotrybalizmu”
Andrzej Wierzbicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
The prospects of shaping society and the civic community in Central Asia
in the context of “neotribalism”
Andrzej Wierzbicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
POLITYKA
Rola przedsiębiorstw społecznych i spółdzielni w systemie
społeczno-ekonomicznym Polski oraz kierunki polityki państwa.
Wywiad z Ewą Leś, Markiem Rymszą i Sławomirem Nałęczem . . . . . . . . . . . . . .
Rozmowa z Ewą Leś. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozmowa z Markiem Rymszą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozmowa ze Sławomirem Nałęczem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
69
81
91
MISCELLANEA
Sprawozdanie z dyskusji nt. społeczeństwa obywatelskiego na Kongresie
„Polska Wielki Projekt”
Arkadiusz Korycki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE • Rocznik 2 • Nr 3–4 2015
Contents
From the Editor-in-Chief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
THEORY/RESEARCH
Social Economy in Poland before the System Change in 1989.
Part II: Cooperative Movement from the World War 1 till 1989
Adam Piechowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
The prospects of shaping society and the civic community in Central Asia
in the context of “neotribalism”
Andrzej Wierzbicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
The prospects of shaping society and the civic community in Central Asia
in the context of “neotribalism”
Andrzej Wierzbicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
POLICY
The role of social enterprises and cooperatives in Poland’s socio-economic
system and future national policies in this area. An interview with Ewa Leś,
Marek Rymsza, Sławomir Nałęcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
An interview with Ewa Leś. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
An interview with Marek Rymsza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
An interview with Sławomir Nałęcz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
69
81
91
MISCELLANEA
Report of the discussions on civil society at the “Poland: A Great Project”
Congress
Arkadiusz Korycki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE • Rocznik 2 • Nr 3–4 2015
Od redaktor naczelnej
Zeszyty Naukowe Zakładu Społeczeństwa Obywatelskiego Instytutu Polityki
Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego to nowe międzynarodowe czasopismo
naukowe, którego celem jest publikacja recenzowanych artykułów na temat teorii, praktyki i polityki dotyczących organizacji i inicjatyw społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, w państwach postsocjalistycznych oraz krajach o utrwalonej
demokracji parlamentarnej. Czasopismo obejmuje szeroki zakres problematyki
z zakresu studiów nad społeczeństwem obywatelskim, jak zagadnienia definicyjne
i teoretyczne, wymiar historyczny, regulacje prawne, potencjał ekonomiczny, praca
niezarobkowa i wolontariat, a także relacje społeczeństwa obywatelskiego z państwem, biznesem, mediami oraz zagadnienia edukacji obywatelskiej.
Zeszyty Naukowe Zakładu Społeczeństwa Obywatelskiego przedstawiają studia
na temat zrzeszeń niezarobkowych, spółdzielczości, przedsiębiorstw społecznych
oraz niesformalizowanych inicjatyw oddolnych z perspektywy wielu dyscyplin
naukowych, w tym historii, nauki o polityce, socjologii, filozofii, etyki, ekonomii,
zarządzania, polityki społecznej, psychologii oraz mediów.
W bieżącym numerze kwartalnika 2015 „Społeczeństwo Obywatelskie. Badania.
Praktyka. Polityka” kontynuujemy rozpoczętą w poprzednik numerze czasopisma
analizę działalności polskiego ruchu spółdzielczego, który stanowi integralną część
dziejów polskiego społeczeństwa obywatelskiego. W artykule przypomniano szerzej nieznane fakty z najnowszej historii instytucji spółdzielczych oraz ich wkład
do rozwoju gospodarczego, społecznego i politycznego w trzech szczególnych
i odmiennych okresach naszych najnowszych dziejów – w dwudziestoleciu międzywojennym, podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej oraz w okresie
Polski Ludowej i początków transformacji ustrojowej.
W dziale Teorie i Badania zamieszczamy artykuł w wersji polskiej i angielskiej na temat kształtowania społeczeństwa obywatelskiego i jego perspektywom
w postsocjalistycznych państwach Europy i postsowieckich krajach Azji Centralnej.
Problematyka ta jest rzadko podejmowana zarówno w polskim jak i zagranicznym
piśmiennictwie naukowym. Tekst wskazuje, że w państwach regionu Azji Centralnej
w okresie przeobrażeń ustrojowych nastąpił powrót i wzmocnienie rdzennych form
samoorganizacji społecznej i pomocy wzajemnej opartych na solidarności rodzinnej
i tradycji ustroju rodowo-plemiennego/trybalnego. Znaczenie zachodnich form organizacji obywatelskich w dziedzinie reprezentowania interesów i praw obywateli oraz
w redystrybucji pomocy socjalnej jest niewielkie. Istnieje zatem potrzeba rozwijania
teorii i narzędzi diagnozowania zarówno pierwotnych form kapitału społecznego
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE • Rocznik 2 • Nr 3–4 2015
6
OD
REDAKTOR NACZELNEJ
w państwach powstałych po rozpadzie ZSRR, jak i badania zrzeszeń obywatelskich
powstających z inspiracji kultury obywatelskiej świata zachodniego.
W dziale Polityka Czytelnik znajdzie trzy kolejne wywiady z przedstawicielami
środowiska naukowego. Celem rozmów z ekspertami akademickimi było ukazanie
polskich instytucji gospodarki społecznej, zwłaszcza przedsiębiorstw społecznych
i spółdzielni jako nowych mechanizmów interwencji i kształtowania progresywnych rozwiązań w zakresie zatrudnienia i lokalnych usług społecznych dzięki
wykorzystaniu ich innowacyjnych zasobów i możliwości. Rozmówcy przedstawili
także rekomendacje dla polityki państwa wobec organizacji gospodarki społecznej
w Polsce. W pierwotnej wersji wywiady zostały przeprowadzone w 2013 r. dla
celów projektu pn. Partnerstwo na rzecz instytucjonalizacji gospodarki społecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki i były współfinansowane z UE w ramach Europejskiego Programu
Społecznego. Koncepcja rozmów została przygotowana podczas prac Grupy
Edukacyjnej pod Przewodnictwem prof. Ewy Leś działającej w ramach Zespołu
ds. Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej przy Premierze
Rządu RP (2009–2013). Przed publikacją ponownie zwróciliśmy się do naszych
rozmówców o aktualizację wywiadów. Składam serdeczne podziękowanie wszystkim ekspertom biorącym udziału w tym przedsięwzięciu badawczym. Dziękuję
także Panu Krzysztofowi Więckiewiczowi Dyrektorowi Departamentu Pożytku
Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej za wyrażenie zgody na
publikację rozmów. Realizacja wywiadów była możliwa dzięki ogromnej przychylności naszych rozmówców oraz dzięki panu Arkadiuszowi Koryckiemu, który
przeprowadził wywiady i przygotował je do druku1.
W dziale Miscellanea czytelnik znajdzie relację z ostatniego, piątego Kongresu
Obywatelskiego Polska Wielki Projekt, który odbył się w 2015 r. i był poświęcony
m.in. zagadnieniom kontroli społecznej procesów demokratycznych. Inicjatorem
i głównym organizatorem Kongresu Polska Wielki Projekt jest Instytut Sobieskiego.
Począwszy od 2013 r. problematyka społeczeństwa obywatelskiego była konsekwetnie obecna podczas kolejnych edycji Kongresu. W pierwszym roku w formule
Kongresu znalazły się dwa panele pt. „e-Państwo wolnych obywateli” oraz „Jak
obywatele mogą przejąć kontrolę nad polityką”. Rok później podczas Kongresu
zorganizowano forum organizacji obywatelskich, które zajmują się animacją życia
publicznego. Umożliwiło to ich przedstawicielom przedstawienie swojej działalności.
W forum uczestniczyły m.in.: Instytut Spraw Obywatelskich (INSPRO), Fundacja
„Kocham Podlasie”, Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris oraz Koalicja
Obywatelska dla Rodziny i Stowarzyszenie KoLiber.
Ewa Leś
Instytut Polityki Społecznej UW
1
Mgr Arkadiusz Mateusz Korycki – polityk społeczny, socjolog, pracownik socjalny. Absolwent
Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Akademii Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej. Autor i koordynator projektów aktywizujących osoby niepełnosprawne
i starsze. Trener pracy, nauczyciel akademicki, autor szeregu publikacji z zakresu polityki społecznej.
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE • Rocznik 2 • Nr 3–4 2015
From the Editor-in-Chief
The Journal of the Civil Society Department of the Institute of Social Policy
at the University of Warsaw is a new international scientific journal whose aim is
to publish peer-reviewed articles on the theory, practice and policies related to
the organizations and initiatives of civil society in Poland, former communist bloc
nations and countries with a well-established system of democratic governance.
The journal covers a wide range of issues in the field of civil society, such as
definitional and theoretical problems, historical dimensions, legal frameworks,
economic potential, non-profit and voluntary work, as well as civic education and
the relationship of civil society to the nation, business and media.
The Journal of Civil Society presents studies on non-profit associations, cooperatives, social enterprises and informal grassroots initiatives from the perspective
of many academic disciplines, including history, political science, sociology, philosophy, ethics, economics, management, public policy, psychology and media
studies.
The second issue of the 2015 volume of the quarterly “Civil Society. Theory.
Practice. Policy” continues the analysis begun in the journal’s first issue on the
Polish cooperative movement, which is an integral part of the history of civil
society in Poland. The article reminds us of generally unknown facts in the most
recent history of cooperative institutions and their contribution to the economic,
social and political development of the country during three specific and different
periods of our recent history – the interwar period, World War II and the German
occupation, as well as the era of the Polish People’s Republic to the beginning of
the transformation of the political system.
The Theory and Research section includes the first article on the development
of civil society and its prospects in the countries of post-socialist Europe and
post-Soviet Central Asia. This issue is rarely investigated either in the Polish or
foreign scientific literature. The article indicates that indigenous forms of social
self-organization and mutual assistance based on family solidarity and traditions of
the clan / tribal system have returned and strengthened in the countries of Central
Asia during the period of political transformation. The significance of western
forms of civic organizations representing the interests and rights of citizens and in
the redistribution of social assistance is low. There is a need, therefore, to develop
theories and methodologies to investigate the primary forms of social capital in
the states of the former Soviet Union, as well as to study the emerging citizenbased associations inspired by the civic culture of the Western world.
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE • Rocznik 2 • Nr 3–4 2015
8
FROM
THE
EDITOR-IN-CHIEF
In the Policy section readers will find interviews with representatives of the
Polish academic community. These discussions present social economy institutions, especially social enterprises and cooperatives, as new mechanisms of social
policy intervention as well as places where progressive solutions in employment
and local social services are being developed through the use of innovative resources and capabilities. The experts interviewed also presented recommendations
on state policies for social economy organizations in Poland. The interview was
originally conducted as part of a series in 2013 under the auspices of a project
entitled Partnership for the institutionalization of the social economy of the Ministry
of Labour and Social Policy, which was part of the Human Capital Operational
Programme co-financed by the EU’s European Social Fund. The concept of the
interviews was prepared in 2013 during the work of the Education Group, chaired by Prof. Ewa Leś, which was part of the Team on Systemic Solutions for the
Social Economy of the Prime Minister of the Republic of Poland (2009–2013).
Prior to publication in this journal, we requested the interviewee to update the
resulting text. My sincere gratitude is extended to all the experts taking part in this
research project. I also thank Mr. Krzysztof Więckiewicz, Director of the Public
Benefit Department at the Ministry of Labour and Social Policy for his consent
to publish the discussions here. The texts were made possible by the generosity of
our interlocutors and the competence of Mr. Arkadiusz Korycki, who conducted
the interviews and prepared them for printing.1
The Miscellanea section contains an account of the last, fifth edition of the
Poland: A Great Project Congress, which took place in 2015, and focused on,
among others, issues related to the social control of democratic processes. The
initiator and main organizer of the Congress is the Sobieski Institute. Starting in
2013, issues relating to civil society have been consistently present during successive editions of the Congress. Two panels were included in that first year: “The
e-State of free citizens” and “How citizens can take control of politics”. A year
later, the Congress organized a forum of civil society organizations. This enabled
their representatives to present the role of civil society in the animation of public
life. Among the participating organizations were: the Institute of Citizens’ Affairs
(INSPRO), the “I love Podlasie” Foundation, the Ordo Juris Institute for Legal
Culture, the Civic Coalition for the Family and the KoLiber Association.
Ewa Leś
Institute of Social Policy of the University of Warsaw
1
Arkadiusz Mateusz Korycki, M.A. – social policy, sociologist, social worker. Graduate of the
Institute of Social Policy of the University of Warsaw and the Maria Grzegorzewska Pedagogical University. Author and coordinator of projects activating disabled persons and older adults.
Job coach, academic teacher, author of a number of publications on social policy.
SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE • Rocznik 2 • Nr 3–4 2015