docpróbny egzamin maturalny z biologii
download 
Reklamacja Transkrypt
próbny egzamin maturalny z biologii
ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĉCIA EGZAMINU! Miejsce na naklejkĊ MBI-R1_1P-091 PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII STYCZEē ROK 2009 POZIOM ROZSZERZONY Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdającego 1. SprawdĨ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 20 stron (zadania 1 – 39). Ewentualny brak zgáoĞ przewodniczącemu zespoáu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaĪdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. UĪywaj dáugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uĪywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl. 5. PamiĊtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Podczas egzaminu moĪesz korzystaü z linijki. Za rozwiązanie wszystkich zadaĔ moĪna otrzymaü áącznie 60 punktów ĩyczymy powodzenia! Wypeánia zdający przed rozpoczĊciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO KOD ZDAJĄCEGO Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 2 PoniĪszy rysunek wykorzystaj do rozwiązania zadaĔ: 1. i 2. Na rysunku przedstawiono schemat budowy báony komórki eukariotycznej na poziomie molekularnym (zgodny z modelem Singera i Nicolsona). przestrzeĔ zewnĊtrzna komórki wnĊtrze komórki Zadanie 1. (2 pkt) Na podstawie rysunku: a) podaj cechĊ budowy róĪniącą zewnĊtrzną powierzchniĊ báony komórkowej od powierzchni wewnĊtrznej tej báony, b) przedstaw jeden ze sposobów rozmieszczenia biaáek wzglĊdem podwójnej warstwy lipidów. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 2. (1 pkt) WĞród sformuáowaĔ od A do D zaznacz to, które nieprawidáowo okreĞla rolĊ áaĔcuchów oligosacharydowych obecnych w báonie komórkowej. A. B. C. D. Odgrywają istotną rolĊ podczas rozpoznawania komórek przez ukáad odpornoĞciowy. Chronią báonĊ komórkową przed urazami mechanicznymi. Stanowią materiaá zapasowy i energetyczny komórki. Chronią báonĊ komórkową przed uszkodzeniami chemicznymi. Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 3 Zadanie 3. (2 pkt) W báonach komórek wystĊpują wyspecjalizowane struktury biaákowe, zwane kanaáami jonowymi, umoĪliwiające transport jonów przez báonĊ. O selektywnoĞci kanaáu decyduje jego skáad biaákowy i charakter reszt aminokwasowych skierowanych do wnĊtrza kanaáu jonowego. JeĪeli przewaĪają reszty naáadowane dodatnio, kanaá przepuszcza aniony, jeĪeli naáadowane ujemnie – przepuszcza kationy. Wykresem zilustrowano (u jednego z gatunków roĞlin okrytonasiennych) zaleĪnoĞü przyrostu ĞwieĪej masy od stĊĪenia jonów potasu w poĪywkach, na których hodowano tkanki osobników dzikich i zmutowanych. Osobniki zmutowane nie posiadają w plazmolemie wyspecjalizowanych struktur biaákowych (biaáek kanaáowych) uáatwiających transport jonów potasu (K+) przez báonĊ. Na podstawie powyĪszych informacji: a) podaj wartoĞü stĊĪenia jonów potasu, przy której najwiĊksze znaczenie w transporcie tych jonów ma obecnoĞü biaáek kanaáowych: ..........................................., b) okreĞl, czy reszty aminokwasowe skierowane do wnĊtrza kanaáu jonowego dla jonów potasu są naáadowane dodatnio, czy ujemnie: ................................................................... Zadanie 4. (1 pkt) W báonach komórek oprócz biaáek kanaáowych wystĊpują biaáka zwane przenoĞnikami. Biaáka te transportują przez báonĊ róĪne substancje w sposób aktywny lub bierny. Podaj cechĊ róĪniącą transport aktywny od biernego. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 4 Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 5. (2 pkt) PoniĪej zamieszczono schematyczny rysunek komórek ulegających podziaáom wraz z uczniowskim opisem (zdania od 1 do 6). 1. Rysunki ilustrują róĪne fazy podziaáów komórek. 2. Moim zdaniem nie moĪna okreĞliü, czy są to podziaáy komórek roĞlinnych, czy zwierzĊcych. 3. Tylko pojedyncze komórki są w stadium metafazy i anafazy. 4. Wszystkie komórki mają ksztaát wielokątów. 5. Wydaje mi siĊ, Īe jest jednakowe tempo podziaáów komórek. 6. WielkoĞü komórek jest zróĪnicowana. SpoĞród zdaĔ od 1 do 6 wybierz i podaj numery tylko tych, które a) zawierają fakty dotyczące przebiegu podziaáów komórkowych: .................................... b) zawierają opinie ucznia o tych podziaáach: ........................................... Zadanie 6. (2 pkt) Liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórkach nie są przypadkowe. W komórkach nabáonka gruczoáowego mitochondria ukáadają siĊ na linii przemieszczania siĊ wydzieliny z komórki do jej otoczenia. We wáóknach miĊĞniowych mitochondria leĪą w bliskim sąsiedztwie wáókienek kurczliwych. W plemnikach mitochondria otaczają ĞciĞle podstawĊ wici, która jest organellum ruchu tej komórki. Na podstawie powyĪszych informacji sformuáuj prawidáowoĞü dotyczącą sposobu rozmieszczenia mitochondriów w komórce. WyjaĞnij związek rozmieszczenia mitochondriów z ich funkcją. PrawidáowoĞü: .............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... WyjaĞnienie: ................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 5 Zadanie 7. (2 pkt) W komórkach autotroficznych siáa asymilacyjna, powstająca w fazie fotosyntezy zaleĪnej od Ğwiatáa (jasnej), umoĪliwia zachodzenie fazy niezaleĪnej od Ğwiatáa (ciemnej, cyklu Calvina). Nie wszystkie poniĪsze sformuáowania w sposób poprawny opisują powstawanie ATP i NADPH oraz ich znaczenie dla przebiegu fotosyntezy. WĞród sformuáowaĔ od A do E zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. ATP jest produktem fazy fotosyntezy zaleĪnej od Ğwiatáa, a NADPH – fazy niezaleĪnej od Ğwiatáa. B. Jednym z warunków syntezy ATP jest transport elektronów przez áaĔcuch przenoĞników zlokalizowany w chloroplastach. C. Synteza NADPH, w zaleĪnoĞci od rodzaju fosforylacji, jest sprzĊĪona lub nie jest sprzĊĪona z fotolizą wody. D. NADPH i ATP są niezbĊdne do przeksztaácenia kwasu fosfoglicerynowego do aldehydu fosfoglicerynowego. E. Odtwarzanie pierwotnego akceptora dwutlenku wĊgla z aldehydu fosfoglicerynowego wymaga udziaáu NADPH. Zadanie 8. (1 pkt) Enzymy mają zdolnoĞü obniĪania energii aktywacji przez co uáatwiają zainicjowanie reakcji. SzybkoĞü reakcji enzymatycznej (przy staáym stĊĪeniu enzymu, pH i temperaturze) zaleĪy od stĊĪenia substratu. Staáa Michaelisa (KM) to takie stĊĪenie substratu, przy którym reakcja osiąga poáowĊ szybkoĞci maksymalnej – Vmax – w warunkach optymalnych. PoniĪszy wykres ilustruje zaleĪnoĞü miĊdzy szybkoĞcią reakcji a stĊĪeniem substratu. Na podstawie danych z wykresu podaj wartoĞü KM : ...................... Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 6 Zadanie 9. (1 pkt) Celem badaĔ byáo okreĞlenie takich warunków hodowli, które pozwoliáyby na wyizolowanie (do dalszych badaĔ) okreĞlonych gatunków bakterii z mieszaniny kilku gatunków. W tabeli przedstawiono tolerancjĊ tych bakterii na pH podáoĪa. WartoĞci pH podáoĪa Gatunek minimum optimum maksimum Dwoinka zapalenia páuc 6,5 7,8 8,3 Przecinkowiec cholery 5,6 6,2 – 8,0 9,6 Prątek gruĨlicy 4,5 7,3 – 7,9 8,6 Paáeczka okrĊĪnicy 4,4 6,0 – 7,0 9,0 Na podstawie analizy powyĪszych danych z tabeli, podaj przedziaá wartoĞci pH podáoĪa, na którym teoretycznie powinny rozwinąü siĊ wyáącznie przecinkowce cholery. WartoĞü pH podáoĪa: od powyĪej ............ do .............. Zadanie 10. (2 pkt) Na rysunku A przedstawiono budowĊ skórki korzenia, na rysunku B – skórki liĞcia. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli nazwy i role (w gospodarce wodnej roĞlin) struktur wskazanych strzaákami na rysunkach A i B. Rys. Skórka A. Korzenia B. LiĞcia Nazwa struktury Rola w gospodarce wodnej roĞlin Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 7 Zadanie 11. (2 pkt) Hormony odgrywają waĪną rolĊ w rozwoju roĞlin. ĩeby siĊ o tym przekonaü wykonano nastĊpujące doĞwiadczenie: kilka pĊdów (tej samej dáugoĞci) tego samego gatunku roĞliny umieszczono w pojemnikach z wodnym roztworem auksyn. W kaĪdym z pojemników po kilkunastu dniach trwania doĞwiadczenia uzyskano wyniki, takie jak przedstawiono na schematycznym rysunku B. Miejsce na rysunek początek doĞwiadczenia wynik doĞwiadczenia próba kontrolna a) Przedstaw (w formie rysunku albo opisu) propozycjĊ próby kontrolnej do tego doĞwiadczenia. ................................................................................................................................................. b) Podaj cel wprowadzania próby kontrolnej do zestawu doĞwiadczalnego. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg doĞwiadczenia, w którym pĊdy trzykrotki umieszczono w trzech róĪnych poáoĪeniach. początek doĞwiadczenia wynik doĞwiadczenia a) Sformuáuj problem badawczy do tego doĞwiadczenia. b) Zapisz wniosek wynikający z tego doĞwiadczenia. a) Problem badawczy: ................................................................................................................ ................................................................................................................................................. b) Wniosek: ................................................................................................................................ ................................................................................................................................................. Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 8 Zadanie 13. (2 pkt) Na rozwój roĞlin mają wpáyw róĪne czynniki Ğrodowiska zewnĊtrznego. Na rysunku przedstawiono efekt miejscowego oziĊbiania (kilka dni w temperaturze od 0q do 10qC) pączków lilaka (krzew ozdobny). Pod rysunkiem zamieszczono dwa stwierdzenia: dotyczące interpretacji wyników przeprowadzonego doĞwiadczenia i wnioskowania na podstawie wyników. I. Stwierdzenie: oziĊbienie kilku pączków na roĞlinie stymuluje przerwanie stanu uĞpienia wszystkich pozostaáych pączków. II. Stwierdzenie: lilak hodowany w warunkach naturalnych w klimacie tropikalnym nie wytworzy kwiatów. Na podstawie analizy tekstu i rysunku oceĔ sáusznoĞü powyĪszych stwierdzeĔ, wpisując sáowa prawda lub faász. KaĪdą ocenĊ uzasadnij jednym argumentem. I. stwierdzenie: ............................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... II. stwierdzenie: ............................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... Zadanie 14. (1 pkt) RóĪnorodnoĞü roĞlin nasiennych znajduje swoje odzwierciedlenie równieĪ w taksonomii. WĞród schematów od A do D zaznacz ten, który prawidáowo obrazuje relacje miĊdzy jednostkami systematycznymi roĞlin oznaczonymi od I do IV (wielkoĞci kóá nie odzwierciedlają liczebnoĞci gatunków w obrĊbie grupy). Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 9 PoniĪszy schemat wykorzystaj do rozwiązania zadaĔ: 15. i 16. Na schemacie przedstawiono regulacjĊ objĊtoĞci wydalanego moczu przy maáej iloĞci spoĪywanych páynów. ADH jest to hormon antydiuretyczny, który stymuluje resorpcjĊ wody w kanalikach zbiorczych nerki. Maáa iloĞü spoĪywanych páynów Zmniejszenie objĊtoĞci krwi i wzrost ciĞnienia osmotycznego Receptory w podwzgórzu Hamowanie uwalniania ADH Uwalnianie ADH Tylny páat przysadki mózgowej X ADH Wzrost przepuszczalnoĞci Ğcian kanalików zbiorczych ZwiĊkszone wcháanianie wody Mniejsza objĊtoĞü moczu Zadanie 15. (2 pkt) a) Podaj nazwĊ gruczoáu dokrewnego (wydzielania wewnĊtrznego) uczestniczącego bezpoĞrednio w regulacji objĊtoĞci wydalanego moczu. ................................................................................................................................................. b) Podaj nazwĊ przedstawionego mechanizmu regulacji wydzielania ADH. ................................................................................................................................... Zadanie 16. (1 pkt) Po przeanalizowaniu informacji ze schematu zaznacz wĞród sformuáowaĔ od A do D to, które poprawnie uzupeáni miejsce X w tym schemacie. A. B. C. D. ZwiĊkszenie objĊtoĞci krwi i wzrost ciĞnienia osmotycznego. Zmniejszenie objĊtoĞci krwi i wzrost ciĞnienia osmotycznego. ZwiĊkszenie objĊtoĞci krwi i spadek ciĞnienia osmotycznego. Zmniejszenie objĊtoĞci krwi i spadek ciĞnienia osmotycznego. Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 10 Zadanie 17. (2 pkt) W komórkach miĊĞniowych czáowieka, w pewnych stanach fizjologicznych odbywa siĊ oddychanie beztlenowe. a) Podaj nazwĊ koĔcowego produktu przeksztaácenia glukozy w komórkach miĊĞniowych w czasie oddychania beztlenowego. ............................................................. b) Przedstaw sytuacjĊ, w której dochodzi do niedotlenienia komórek miĊĞniowych przy prawidáowo funkcjonującym ukáadzie krwionoĞnym. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 18. (1 pkt) Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego peánią okreĞlone funkcje. PoniĪej kaĪdej nazwie odcinka przewodu pokarmowego przyporządkowano po jednej funkcji. WĞród zamieszczonych niĪej zestawów od A do D zaznacz ten, który zawiera poprawnie przyporządkowaną funkcjĊ do nazwy odcinka przewodu pokarmowego. A. B. C. D. Jama ustna – zapoczątkowanie trawienia cukrów záoĪonych. Przeáyk – wcháanianie prostych skáadników pokarmowych. ĩoáądek – wytwarzanie trypsyny. Dwunastnica – produkcja nieaktywnej postaci pepsyny. Zadanie 19. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono w uproszczeniu dziaáanie lipazy trzustkowej na triglicerydy (I) i powstawanie produktów reakcji trawienia tych táuszczów (II). I II Na podstawie schematu: a) opisz dziaáanie lipazy trzustkowej na triglicerydy, ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 11 b) podaj nazwy wszystkich przedstawionych produktów trawienia triglicerydów. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 20. (2 pkt) Organizm czáowieka w róĪny sposób walczy z antygenami. OdpornoĞü uzyskaną dziĊki wprowadzeniu do organizmu chorego gotowych przeciwciaá nazywa siĊ odpornoĞcią bierną, w odróĪnieniu od odpornoĞci czynnej, nabytej przez kontakt ukáadu odpornoĞciowego z antygenami. Niszczenie przez przeciwciaáa konkretnych antygenów, a nie jakichkolwiek ciaá obcych, nazywa siĊ odpornoĞcią swoistą. Na podstawie powyĪszych informacji wĞród zdaĔ od A do E zaznacz dwa, które są prawdziwe. A. Produkcja przez organizm przeciwciaá do walki z okreĞlonymi antygenami jest rodzajem odpornoĞci swoistej. B. OdpornoĞü swoistą organizmowi czáowieka zapewnia miĊdzy innymi skóra, która chroni organizm przed wnikaniem ciaá obcych. C. OdpornoĞü czynną uzyskuje organizm chorego czáowieka, któremu podano surowicĊ z przeciwciaáami. D. Przykáadem odpornoĞci biernej jest wytwarzanie przez organizm antygenów w odpowiedzi na okreĞlone przeciwciaáa. E. Stosowanie szczepionek, polegające na podaniu osáabionych antygenów, które nie są zdolne do wywoáania choroby, prowadzi do nabycia przez organizm odpornoĞci czynnej. Zadanie 21. (2 pkt) W tabeli przedstawiono dane ilustrujące zmiany przepáywu krwi w róĪnych strukturach organizmu czáowieka wywoáane wysiákiem fizycznym. Struktury organizmu czáowieka Serce Przewód pokarmowy MiĊĞnie szkieletowe Przepáyw krwi w dm3/min podczas w spoczynku wysiáku fizycznego 0,25 1,2 0,75 1,75 1,4 28 WskaĨnik wzrostu przepáywu krwi 7 1,16 37,3 Na podstawie analizy danych z tabeli sformuáuj dwa ogólne wnioski, dotyczące zmian przepáywu krwi we wszystkich wymienionych strukturach organizmu czáowieka podczas wysiáku fizycznego. 1. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 2. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 12 Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 22. (2 pkt) Mimo Īe czynniki Ğrodowiska wodnego zasadniczo róĪnią siĊ od czynników Ğrodowiska lądowego, to skutki ich oddziaáywania mogą byü podobne. Na przykáad odwodnienie organizmu moĪe groziü zarówno zwierzĊtom lądowym Īyjącym w Ğrodowisku suchym, jak i zwierzĊtom Īyjącym w morzu. Podaj czynnik Ğrodowiskowy, który sprawia, Īe ryby morskie (kostnoszkieletowe) w warunkach naturalnych są naraĪone na utratĊ wody z organizmu i wyjaĞnij dlaczego tak siĊ dzieje. Czynnik: ....................................................................................................................................... WyjaĞnienie: ................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 23. (1 pkt) W budowie zwierząt wystĊpują adaptacje do okreĞlonych czynników Ğrodowiska. Na przykáad podobną cechą adaptacyjną ryb i ptaków jest opáywowy ksztaát ciaáa. WyjaĞnij, z czego wynika podobieĔstwo ksztaátu ciaáa tych zwierząt. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 24. (1 pkt) MiĊdzy ukáadami wewnĊtrznymi w organizmie ssaków istnieją powiązania strukturalne i funkcjonalne. Na poniĪszym schemacie przedstawiono budowĊ nefronu. Na podstawie rysunku podaj nazwy ukáadów wewnĊtrznych, które w nefronie są powiązane strukturalnie i funkcjonalnie. ....................................................................................................................................................... Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 13 Zadanie 25. (2 pkt) Miejscem wymiany gazowej są róĪne struktury organizmu zwierząt. Na wykresie przedstawiono pobór tlenu przez páuca i skórĊ w czasie wymiany gazowej pewnego gatunku páaza. Na podstawie danych z wykresu: a) okreĞl podobieĔstwo dotyczące poboru tlenu przez páuca i skórĊ w czasie wymiany gazowej od stycznia do marca u tego gatunku páaza, b) okreĞl róĪnicĊ dotyczącą poboru tlenu przez páuca i skórĊ w czasie wymiany gazowej od czerwca do sierpnia u tego gatunku páaza. a) PodobieĔstwo: ........................................................................................................................ ................................................................................................................................................. b) RóĪnica: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 26. (2 pkt) Gáównym sposobem rozmnaĪania siĊ zwierząt jest rozmnaĪanie páciowe. U niektórych zwierząt, na przykáad rozgwiazd, wystĊpuje rozmnaĪanie bezpáciowe, któremu towarzyszy regeneracja. Rozgwiazdy, Īywiąc siĊ ostrygami pustoszą ich hodowle. Niektórzy hodowcy ostryg, Īeby pozbyü siĊ rozgwiazd tną je na kawaáki i wyrzucają do morza. a) WyjaĞnij, czy jest skuteczny przedstawiony sposób pozbycia siĊ rozgwiazd z hodowli ostryg. b) Podaj i uzasadnij, jaką informacjĊ genetyczną bĊdą posiadaáy organizmy potomne rozgwiazdy (powstaáe przez regeneracjĊ) w stosunku do informacji organizmu rodzicielskiego. a) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. 14 Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 27. (2 pkt) Na schemacie w uproszczeniu przedstawiono etapy ekspresji informacji genetycznej (u Eukaryota). Uzupeánij schemat, wpisując w odpowiednie miejsca oznaczone cyframi od 1 do 4 wáaĞciwe nazwy kwasów nukleinowych. Zadanie 28. (2 pkt) ZaáóĪmy, Īe cecha zdolnoĞci zwijania jĊzyka (w rurkĊ) jest warunkowana przez jedną parĊ alleli i dziedziczy siĊ zgodnie z prawami Mendla. MaáĪeĔstwo, w którym oboje rodzice mają tĊ umiejĊtnoĞü, ma dwoje dzieci. Jedno z nich potrafi zwijaü jĊzyk, a drugie nie. a) Zapisz genotypy rodziców. ...................................................................................... b) Zapisz moĪliwe genotypy dziecka, które ma zdolnoĞü zwijania jĊzyka. ....................................................................................................................................................... Zadanie 29. (2 pkt) U muszki owocowej samice posiadają dwa chromosomy X, a samce – chromosomy X i Y. Gen warunkujący kolor oczu jest zlokalizowany w chromosomie X. Dominujący allel A tego genu warunkuje oczy czerwone, a zmutowany allel recesywny a – kolor biaáy. SkrzyĪowano biaáooką samicĊ z czerwonookim samcem. a) Zapisz genotypy krzyĪowanych osobników, stosując oznaczenia wprowadzone w tekĞcie. b) Podaj kolor oczu potomstwa F1 (w powiązaniu z pácią), z tej krzyĪówki. a) biaáooka samica: ........................................., czerwonooki samiec: ....................................... b) samice F1: ......................................................, samce F1: ...................................................... Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 15 Zadanie 30. (1 pkt) PoliploidalnoĞü to zjawisko polegające na zwielokrotnieniu podstawowej (haploidalnej) liczby chromosomów (n) w komórkach (powyĪej liczby 2n – diploidalnej), co zapisuje siĊ jako: 3n – triploidy, 4n – tetraploidy, 5n – pentaploidy itd. Stosując róĪne metody otrzymywania organizmów poliploidalnych, uzyskano wiele gatunków roĞlin o zwielokrotnionym garniturze chromosomowym. WĞród niĪej wymienionych metod od A do D zaznacz tĊ, która najskuteczniej prowadzi do powstania triploidów. A. B. C. D. KrzyĪowanie haploidów z haploidami. Poáączenie gamety 3n z gametą 3n. KrzyĪowanie diploidów z tetraploidami. Poáączenie gamety 3n z gametą 1n. Zadanie 31. (1 pkt) Mutacje w komórkach zachodzą spontanicznie, ale mogą teĪ byü wywoáywane sztucznie, na przykáad przez promienie jonizujące. Efekty mutagenne (czĊsto letalne – Ğmiertelne) tych promieni zaleĪą miĊdzy innymi od skáadu atmosfery (normalny skáad powietrza: okoáo 78% azotu, 21% tlenu i 1% inne skáadniki), w której zostaáy napromieniowane badane komórki czy organizmy. ZaleĪnoĞü tĊ (na przykáadzie chromosomów X muszki owocowej) zbadano w warunkach laboratoryjnych i zilustrowano poniĪszym wykresem. Na podstawie powyĪszych informacji podaj, czy efekt mutagenny (o charakterze letalnym) promieniowania jonizującego u muszki owocowej bĊdzie sáabszy w powietrzu o normalnym skáadzie, czy w powietrzu z niĪszą (od normalnej) zawartoĞcią tlenu. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 16 Zadanie 32. (2 pkt) Wyhodowano transgeniczne: kapustĊ i tytoĔ, posiadające geny odpowiedzialne za syntezĊ biaáek wiąĪących i dezaktywujących toksyczny kadm (Cd). W tabeli przedstawiono wzglĊdną zawartoĞü kadmu w korzeniach i pĊdach wyhodowanych roĞlin. WzglĊdna zawartoĞü kadmu Rodzaj roĞliny (za 100 przyjĊto zawartoĞü Cd w roĞlinach kontrolnych) korzeĔ pĊd nadziemny TytoĔ kontrolny 100 100 TytoĔ transgeniczny 180 20 Kapusta kontrolna 100 100 Kapusta transgeniczna 160 40 a) Na podstawie analizy przedstawionych wyników eksperymentu podaj nazwĊ organu transgenicznych roĞlin, w którym jest wiĊcej biaáek wiąĪących kadm. ................................................................................................................................................. b) Podaj argument transgenicznej. przemawiający za wprowadzeniem do uprawy kapusty ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie 33. (1 pkt) Trzy blisko spokrewnione gatunki pewnego rodzaju ptaków chociaĪ mają niemal identyczny wygląd, a ich zasiĊgi geograficzne pokrywają siĊ, pozostają odrĊbnymi gatunkami, miĊdzy którymi nie ma przepáywu genów. Jeden z gatunków wystĊpuje w lasach iglastych, drugi – w liĞciastych, a trzeci wybiera zagajniki wierzbowo-olszowe. WĞród niĪej wymienionych rodzajów izolacji od A do D zaznacz ten, którego nastĊpstwem jest brak przepáywu genów miĊdzy opisanymi gatunkami ptaków. A. B. C. D. Izolacja siedliskowa. Izolacja geograficzna. Izolacja morfologiczna. Izolacja sezonowa. Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 17 Zadanie 34. (1 pkt) WyróĪnia siĊ trzy rodzaje doboru naturalnego: 1. stabilizujący, który faworyzuje cechy o wartoĞciach Ğrednich, fenotypy typowe dla danej populacji, a eliminuje wartoĞci skrajne, fenotypy odbiegające od typowego, 2. kierunkowy, faworyzujący jedno optimum, które odbiega w jednym albo drugim kierunku od Ğredniej wartoĞci cechy, fenotypu typowego w danej populacji, 3. róĪnicujący (rozdzielający, rozrywający), który faworyzuje jednoczeĞnie wiĊcej niĪ jedno optimum (odbiegające od Ğredniej wartoĞci cechy, fenotypu typowego w danej populacji), a eliminuje formy poĞrednie. Podaj nazwĊ rodzaju doboru naturalnego (spoĞród opisanych powyĪej), którego dziaáanie zilustrowano rysunkami. ....................................................................................................................................................... Zadanie 35. (1 pkt) Czáowiek zajmuje okreĞlone miejsce w strukturze troficznej ekosystemów. Podaj przykáad prawdopodobnego áaĔcucha pokarmowego, w którym czáowiek bĊdzie konsumentem trzeciego rzĊdu. ....................................................................................................................................................... Zadanie 36. (1 pkt) Skáad gatunkowy biocenoz ksztaátują róĪne czynniki. Z informacji uzyskanych z Zakáadu Badania Ssaków PAN w BiaáowieĪy wynika, Īe w Puszczy Biaáowieskiej obserwuje siĊ staáy wzrost liczby norników (rodzaj gryzoni). Przypuszcza siĊ, Īe ta wzrastająca liczebnoĞü norników moĪe spowodowaü pojawienie siĊ na tych obszarach syberyjskich ptaków, na przykáad sowy ĞnieĪnej, której inwazja do Europy nastĊpuje co kilkanaĞcie lat. Inwazja moĪe mieü skutki trwaáe lub chwilowe. Podaj przykáad nastĊpstwa dla populacji norników w Puszczy Biaáowieskiej, które moĪe wynikaü z obecnoĞci w niej sowy ĞnieĪnej. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 18 Zadanie 37. (1 pkt) PoniĪej przedstawiono graficznie skutki konkurencji (na poletkach eksperymentalnych) miĊdzy trawami z rodzajów: rajgras, stokáosa i wyczyniec. Schemat A obrazuje taki sam przyrost dla kaĪdej trawy wysianej osobno na poletkach o róĪnej wilgotnoĞci (dlatego umieszczono jeden wykres dla trzech rodzajów traw). Schemat B obrazuje przyrost traw wysianych razem na poletkach o róĪnej wilgotnoĞci. Interpretując informacje zilustrowane schematami, podaj, która z traw okazaáa siĊ najsilniejszym konkurentem na poletku o wilgotnoĞci gleby optymalnej dla wszystkich traw. OdpowiedĨ uzasadnij jednym argumentem. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 38. (1 pkt) Na mapie przedstawiono rozmieszczenie geograficzne trzmieli i tojadów (rodzaj roĞliny) powiązanych ze sobą zaleĪnoĞcią nieantagonistyczną. WĞród sformuáowaĔ od A do D zaznacz to, które wynika z porównania przedstawionego na mapie rozmieszczenia geograficznego trzmieli i tojadów. A. B. C. D. ZasiĊg wystĊpowania trzmieli jest ograniczany przez tojady. Rozmieszczenie tojadów ma związek z rozmieszczeniem trzmieli. Trzmiele i tojady mają takie same wymagania Īyciowe. Tojady i trzmiele charakteryzuje taki sam zakres tolerancji na czynniki Ğrodowiska. Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 19 Zadanie 39. (1 pkt) Uzyskiwanie roĞlin transgenicznych polega na wprowadzeniu do ich genomu genów miĊdzy innymi pochodzących z organizmów innych gatunków. W wyniku aktywnoĞci przeniesionego genu roĞlina nabiera nowych cech. Przykáadem roĞliny transgenicznej jest odmiana baweány zawierającej gen bakteryjny, który powoduje wytworzenie w jej komórkach biaákowej toksyny bakteryjnej trującej dla owadów Īerujących na baweánie. Zwolennicy roĞlin transgenicznych uwaĪają, Īe uprawianie transgenicznej baweány ma pozytywne znaczenie dla ochrony Ğrodowiska naturalnego. Na podstawie przeczytanego tekstu podaj jeden argument potwierdzający pozytywne znaczenie uprawy transgenicznej baweány ze wzglĊdu na ochronĊ Ğrodowiska. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 20 Próbny egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony BRUDNOPIS
