Rozwój i inwestycje społeczne - Fundacja im. Friedricha Eberta

www.feswar.org.pl
„Przyszłość państwa opiekuńczego - perspektywy z regionu Morza Bałtyckiego“
___________________________________________________________________________
Rozwój i inwestycje społeczne
W dniach 27-28 października Fundacja Friedricha Eberta we współpracy z Międzynarodowym Centrum Badań i Analiz (ICRA) zorganizowała w Warszawie trzecie już seminarium z
cyklu „Przyszłość państwa opiekuńczego – perspektywy z regionu Morza Bałtyckiego“.
Tematem przewodnim spotkania były inwestycje społeczne i rozwój. Tak jak w przypadku
poprzednich edycji, na seminarium zjechali się praktycy, naukowcy oraz związkowcy i
związkowczynie z regionu Morza Bałtyckiego.
Po otwarciu seminarium przez Rolanda Feichta, dyrektora biura FES w Warszawie, i Dorotę Szelewę, prezeskę ICRA, rozpoczęła się podzielona na trzy bloki dyskusja na temat
różnych aspektów inwestycji społecznych.
Pierwsza sesja poświęcona była zdefiniowaniu i omówieniu koncepcji inwestycji społecznych, a także przedyskutowaniu, na ile idea ta jest innowacyjna. W dyskursie społecznopolitycznym, zarówno w środowisku akademickim, jak i politycznym, inwestycje społeczne uchodzą za nowatorski, rodzący się na naszych oczach paradygmat. Korzenie tej ukierunkowanej na prewencję i produktywność koncepcji sięgają lat trzydziestych, kiedy to
stała się ona w Szwecji trzonem nowoczesnego socjaldemokratycznego państwa opiekuńczego.
Koncepcję inwestycji społecznych – w kontraście do „dawnej pomocy społecznej“ – często postrzega się jako nową możliwość rozwiązywania problemów natury socjalnej. Podczas gdy „dawna pomoc społeczna“ polega na dokonywaniu „korekty“ – czyli ingeruje
dopiero wtedy, gdy ryzyko socjalne już wystąpi – idea inwestycji społecznych opiera się
na zasadzie „prewencji“, a więc ma za zadanie zadziałać jeszcze zanim powstaną problemy socjalne i – w idealnym przypadku – im zapobiec. Poprawa wydajności kapitału ludzkiego – stanowiąca istotne założenie inwestycji społecznych – w długiej perspektywie
przekłada się korzystnie na rozwój gospodarczy. Z punktu widzenia gospodarki kluczowe
jest, by inwestować w infrastrukturę w zakresie opieki w większym stopniu niż w finansowe transfery socjalne, gdyż w przypadku świadczeń socjalnych efekt multiplikacji jest
znacznie bardziej widoczny. Warunkiem koniecznym jest tu jednak wysoka jakość usług
1
www.feswar.org.pl
„Przyszłość państwa opiekuńczego - perspektywy z regionu Morza Bałtyckiego“
___________________________________________________________________________
społecznych. Uczestnicy i uczestniczki zgodzili się jednocześnie co do tego, że – właśnie
w dziedzinie polityki rodzinnej – konieczne jest połączenie świadczeń pieniężnych i rzeczowych.
Dyskusja stopniowo wydobywała na światło
dzienne zasadniczy konflikt – rolę inwestycji
społecznych w kontekście ekonomizacji społecznej i językowej. Kontrowersyjna okazała
się kwestia, czy w dyskursie publicznym należy celowo posługiwać się słownictwem
ekonomicznym, legitymizując w ten sposób
inwestycje społeczne, czy też raczej trzeba
wyraźnie podkreślać, że inwestycje społeczne reprezentują odrębną wartość, której nie
da się ubrać w skomercjalizowaną argumentację. Powracającym przykładem jest w tym
zakresie dyskurs publiczny o uchodźcach i
migrantach, który często ma charakter rachunku zysków i strat. Uczestnicy i uczestniczki doszli do wniosku, że nowy model należy oceniać całkowicie ambiwalentnie. Zorientowana na przyszłość polityka społeczna
jest generalnie pozytywnym trendem. Z drugiej strony konsekwencją podkreślania korzyści gospodarczych, jakie płyną z działań polityki socjalnej, jest to, że pojęcia takie jak
zysk, rynek czy konsument nabierają znaczenia kosztem koncepcji takich jak solidarność,
państwo i obywatelstwo. Biorący udział w dyskusji ostrzegali przed oceną państwa opiekuńczego z czysto finansowej perspektywy, gdyż taki punkt widzenia podkopuje społeczną myśl przewodnią, jaka mu przyświeca.
Podczas kolejnej sesji bardziej szczegółowo omawiano
sposoby na przekonanie krytyków inwestycji społecznych
do tej idei, a także poruszono
temat konsekwencji inwestycji społecznych dla równouprawnienia. Feminiści i feministki skrytykowali sposób
działania inwestycji społecznych. Przemilczenie problemu pracy nieodpłatnej nie
zwalczy bowiem nierówności
płci per se. Uczestnicy i
uczestniczki podkreślili, że osiągnięcie równouprawnienia jest konieczne, szczególnie na
rynku pracy, nie będzie jednak możliwe bez rozszerzonych mechanizmów regulacyjnych.
Ponadto pojawiło się pytanie, do jakiego stopnia inwestycje społeczne mogą zastąpić
świadczenia pieniężne. Uczestnicy i uczestniczki doszli w tym zakresie do dwojakiego
wniosku. Po pierwsze, nierówności dochodowe sprawiają, że mechanizm redystrybucji
poprzez świadczenia finansowe staje się niezbędny. Po drugie, te „tradycyjne” działania
polityki społecznej cieszą się potężnym poparciem politycznym. Za przykład mogą tu
posłużyć Niemcy, gdzie transfery pieniężne są szeroko popierane nawet przez stały
elektorat socjaldemokratyczny. Zastąpienie ich świadczeniami socjalnymi mogłoby
doprowadzić do odpływu wyborców.
2
www.feswar.org.pl
„Przyszłość państwa opiekuńczego - perspektywy z regionu Morza Bałtyckiego“
___________________________________________________________________________
Podczas trzeciej sesji podjęto temat strategiczno-politycznego wymiaru inwestycji
społecznych. Biorący udział w dyskusji
zgodzili się wprawdzie co do tego, że państwa socjalne regionu – w różnym zakresie
– interesują się koncepcją inwestycji społecznych, a w krajach północnych polityka
jako taka jest w pełni postępowa. Jednocześnie potencjał inwestycji społecznych
nie jest w pełni wykorzystywany. Ich rozwój paraliżują cięcia finansowe, które w
dalszym ciągu pozostają polityczną codziennością. Następnie dyskutanci i dyskutantki skoncentrowali się na zagadnieniu stabilności finansowej inwestycji społecznych
oraz – ogólniej – współczesnego państwa opiekuńczego oraz podali różne propozycje
usprawnień w tym zakresie. W obliczu polityki oszczędności i nowych obciążeń, z jakimi
zmagają się państwa opiekuńcze, rządy mogłyby forsować progresywny system podatkowy, zmniejszając jednocześnie zakres ulg podatkowych. Ponadto należałoby zreformować politykę monetarną oraz regulacje systemu finansowego.
Zauważono również, że inwestycje społeczne stanowią prawdopodobnie niezwykle istotny
czynnik mobilizacyjny. Podczas gdy partie socjaldemokratyczne mobilizują raczej „przeciętnych“ pracowników, należy zadać sobie pytanie, jak pozyskać wsparcie polityczne
najuboższych warstw społecznych. Ta część społeczeństwa do tej pory oddawała raczej
głosy na populistyczne partie prawicowe.
Na zakończenie warsztatów uczestnicy i uczestniczki jeszcze raz podsumowali wnioski
płynące z dyskusji. Może mieć wrażenie, że inwestycje społeczne stanowią pod wieloma
względami panaceum. Należy jednak poświęcić czas na dyskusje na ich temat i wdrażać
je z rozwagą. Nie mogą one bynajmniej zastąpić znanego nam państwa socjalnego – a
jedynie stanowić jego uzupełnienie. Podsumowując, wyrównujące działanie inwestycji
społecznych uzależnione jest zawsze również od innych czynników państwa socjalnego,
takich jak rynek pracy, regulacje przeciwdziałające dyskryminacji czy polityka redystrybucji.
3