Matrix przyczep

PRACE KAZUISTYCZNE
Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 139–144
ISSN 1644−387X
MARZENA DOMINIAK
Dwuletnia obserwacja pełzającego przyczepu
w nieleczonych recesjach dziąsła – opis przypadku
Two Year Observations of Creeping Attachment
in Untreated Gingival Recessions – Case Report
Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu
Streszczenie
Pełzający przyczep (creeping attachment – CA) jest to proces pooperacyjnej migracji brzegu dziąsła w kierunku
koronowym nad uprzednio obnażoną powierzchnią korzenia zęba. Spontaniczną, dokoronową migrację brzegu
dziąsła odnotowano również w przypadku nieleczonych recesji dziąsła w okresie rozwojowym. Celem pracy było
przedstawienie przypadku klinicznego wskazującego na możliwość pojawienia się creeping attachment w obrębie
nieleczonych recesji dziąsła u pacjenta dorosłego. W dwuletniej obserwacji CA pojawił się w przypadku nieleczo−
nych (po eliminacji modyfikowalnych czynników etiologicznych) recesji siekaczy i przedtrzonowców szczęki,
o średniej wartości 3,1 mm. Największy przyrost CA występował w ciągu pierwszych 12 miesięcy obserwacji
(2,2 mm), a po kolejnym roku wzrósł o kolejne 0,9 mm. Obserwacje własne wskazują, że za migrację brzegu dzią−
sła w kierunku koronowym w równym stopniu jest odpowiedzialna, obok zabiegów chirurgicznych powodujących
wzrost szerokości i grubości dziąsła zrogowaciałego, skuteczna eliminacja potencjalnych, modyfikowalnych czyn−
ników etiologicznych recesji dziąsła (Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 139–144).
Słowa kluczowe: pełzający przyczep, recesje dziąsła.
Abstract
Creeping attachment is a postoperative migration of the gingival marginal tissue in a coronal direction partially or
totally covering a previously denuded root. Spontaneous coronal migration of the gingival margin there was descri−
bed in untreated gingival recessions of young patients. The goal of the study was to present the clinical case revea−
ling the possibility of creeping attachment in untreated gingival recessions in an adult patient. In two year observa−
tion, CA occurred in untreated gingival recessions of maxilla incisors and premolars (after elimination of potential
etiological factors) at average value 3.1 mm. During the first 12 months−observation, there was the highest incre−
ase of CA (2.2 mm), and after the next year, the increase was 0.9 mm. Own observations show that besides surgi−
cal procedures which cause increased thickness and width of keratinized tissue, effective elimination of potential
etiological factors of gingival recessions is responsible for coronal migration of gingival margin (Dent. Med.
Probl. 2004, 41, 1, 139–144).
Key words: creeping attachment, gingival recessions.
Pełzający przyczep (creeping attachment –
CA) jest to zjawisko opisane po raz pierwszy
przez Goldmana [cyt. wg 1] w 1964 r. jako proces
pooperacyjnej migracji brzegu dziąsła w kierunku
koronowym nad uprzednio obnażoną powierzch−
nią korzenia zęba. Migracja przyczepu następuje
aż do chwili osiągnięcia stałego poziomu brzegu
dziąsła, powodującego częściowe lub całkowite
pokrycia korzenia zęba [1–7]. Pooperacyjna mi−
gracja brzegu dziąsła nie jest jednak procesem sta−
łym [2, 3, 8]. W opinii Matter i Cimasoni [2] czyn−
nikami warunkującymi pojawienie się tego proce−
su są pojedyncze, wąskie recesje (mniejsze niż
3 mm) w I lub II klasie Millera, brak stłoczenia zę−
bów, młody wiek pacjentów oraz wzorowa higie−
na jamy ustnej. Pooperacyjną migrację brzegu
dziąsła, przy uprzednio niecałkowitym pokryciu
powierzchni korzenia zęba, obserwowano zarów−
140
M. DOMINIAK
no po stosowaniu przeszczepów nabłonkowo−
−łącznotkankowych, podnabłonkowej tkanki łącz−
nej, jak i Allodermu® (bezkomórkowego alloprze−
szczepu skórnego) [1–12]. Migracja ta występo−
wała w okresie 1–60 miesięcy po zabiegu i wyno−
siła 0,43–2,5 mm [1–12]. Podobny proces dokoro−
nowego pełzania przyczepu łącznotkankowego,
a zarazem poszerzenia szerokości dziąsła zrogo−
waciałego, ale nie po zabiegu, odnotowali Andlin−
Sobocki et al. [13] w grupie 6–13−latków. Zaob−
serwowali zmniejszenie recesji (niekiedy całkowi−
te), nawet w przypadku bardzo wąskiej strefy dzią−
sła zrogowaciałego. Tłumaczyli to możliwością
samoistnego wyrównania recesji w wyniku doko−
ronowego pełzania przyczepu łącznotkankowego
w okresie rozwijającego się uzębienia. Stwierdze−
nie to stało się podstawą do odraczania decyzji
o chirurgicznym leczeniu recesji dziąsła u pacjen−
tów poniżej 14 roku życia. Również Salkin et al.
[14] w 4−letniej obserwacji u młodzieży studenc−
kiej odnotowali w obrębie 112 obserwowanych
nieleczonych recesji, po zniesieniu modyfikowal−
nych czynników etiologicznych u 33, nieznaczne
zwiększenie szerokości dziąsła zrogowaciałego.
Celem pracy było przedstawienie przypadku
klinicznego wskazującego na możliwość pojawie−
nia się creeping attachment w obrębie nieleczo−
nych recesji dziąsła u pacjenta dorosłego.
Opis przypadku
Pacjentka C. B., lat 30, zgłosiła się z powodu
mnogich, aktywnych recesji dziąsła zębów szczę−
ki powodujących znaczne zaburzenia estetyczne
uzębienia. W wywiadzie pacjentka nie zgłaszała
chorób ogólnoustrojowych, nie paliła również pa−
pierosów. Piętnaście lat temu była poddana lecze−
niu ortodontycznemu za pomocą aparatu ruchome−
go. Dominującym sposobem szczotkowania zę−
bów była metoda pozioma, przy stosowaniu
szczoteczek miękkich, częściej niż 2 razy dzien−
nie, każdorazowo przez minimum 3 minuty.
Do oceny stanu higieny jamy ustnej, przyzębia
oraz recesji dziąsła zastosowano wskaźnik płytki
nazębnej według Silnessa i Löe (plaque index –
PI1), wskaźnik krwawienia z brodawek dziąsło−
wych według Saxera i Mühlemanna (papilla bleed−
ing index – PBI) oraz oceniono głębokość kieszo−
nek dziąsłowych na czterech punktach pomiaro−
wych dla każdego zęba osobno (probing depth –
PD), klasę Millera, wysokość recesji (recession
depth – RD), szerokość recesji (recession width –
RW), szerokość dziąsła zrogowaciałego (height of
keratinized tissue – HKT).
Badaniem klinicznym stwierdzono 11 zębów
z recesjami dziąsła, w tym 9 o wymiarze więk−
szym lub równym 2 mm. Wszystkie recesje były
w I lub II klasie Millera. Uwagę zwracała mini−
malna szerokość dziąsła zrogowaciałego, zwła−
szcza przy zębach z recesjami w II klasie, tj. 14 –
0 mm, 13 – 1 mm (średnia przy wszystkich anali−
zowanych zębach wynosiła zaledwie 1,33 mm).
Stan kliniczny recesji dziąsła i przyzębia przedsta−
wiono w tabeli 1. Występujące recesje nie powo−
dowały zwiększonej wrażliwości zębów ani
w ocenie subiektywnej (ocena dokonana na pod−
stawie zmodyfikowanego kwestionariusza wska−
źników bólu według Laitinena) [cyt. wg 15], ani
w badaniu klinicznym testem Absi et al. [16]. Ba−
daniem klinicznym nie stwierdzono zaburzeń
zwarcia centrycznego i ekscentrycznego w ru−
chach laterotruzyjnych. Jedynie w ruchu protru−
zyjnym, ze względu na wychylenie siekacza cen−
tralnego prawego, stwierdzono brak prawidłowej
okluzji. Dodatkowo stwierdzono przedniotylną
wadę zgryzu, o typie tyłozgryzu częściowego
przedniego. Nie odnotowano występowania para−
funkcji zwarciowych i niezwarciowych, nieprawi−
dłowych przyczepów wędzidełek wargi górnej
i dolnej oraz mięśni policzkowych.
Ze względu na mnogie występowanie recesji,
będących przyczyną dyskomfortu estetycznego
(stan kliniczny recesji zębów 11–15 oraz 21–25
przedstawiono na rycinach 1 i 2), przy wysokiej li−
nii uśmiechu, zaplanowano zabiegi plastycznego
pokrycia recesji dziąsła. Przed zabiegami przepro−
wadzono dokładny instruktaż higieny jamy ustnej
ze zwróceniem szczególnej uwagi na metodę
szczotkowania zębów. Zalecono stosowanie meto−
dy wymiatającej przy znacznie zmniejszonej sile
nacisku miejscowego. Pacjentkę kontrolowano na−
stępnie po 4, 10, 20 i 30 dniach. Po tym czasie po
stronie prawej wykonano zabieg sterowanej rege−
neracji tkanek (guided tissue regeneration – GTR)
do pokrycia recesji zębów 13–14. Dokoronowe
przemieszczanie płata (coronally advanced flap –
CAF) w połączeniu z aplikacją błony kolagenowej
Bio−Gide Perio®, przeprowadzano techniką zapro−
ponowaną przez Pini Prato et al. [17] z uwzglę−
dnieniem zaleceń Shieh et al. [18]. Po stronie lewej
dla pokrycia recesji zębów 22–23 zaplanowano za−
bieg CAF w połączeniu z przeszczepem podna−
błonkowej tkanki łącznej z podniebienia (connec−
tive tissue graft – CTG) według modyfikacji metod
Bruno [19] i Langera i Langera [20]. Liczba oraz
wybór pokrytych jednorazowo recesji były związa−
ne z największą ich wysokością i szerokością, po−
głębieniem się oraz ograniczeniami zastosowanych
metod zabiegowych. W opiece pooperacyjnej za−
stosowano antybiotykoterapię w postaci amoksy−
cyliny 500 mg dwa razy dziennie przez 7 dni, sto−
matologiczną maść adhezyjną Solcoseryl, płukanie
jamy ustnej dwa razy dziennie 0,12% dwugluko−
141
Obserwacja pełzającego przyczepu w nieleczonych recesjach dziąsła
Tabela 1. Zestawienie wyników pomiarów klinicznych recesji i przyzębia w obserwacji zerowej (stan wyjściowy), rocznej i dwuletniej
Table 1. Comparison of clinical measure results of gingival recessions and periodontium preobservation and after one and two year
observation
0
12 miesięcy (12 months)
24 miesiące (24 months)
15 14 13 12 21 22 23 24 25 15 14 13 12 21 22 23 24 25
15 14 13 12 21 22 23 24 25
PI 1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
PBI
0
0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
RD
4
4
5
2
2
3
5
5
5
2
0
0
1
1
0
0
2
1
0
0
0
0,5 0,5 0
0
1
0,5
RW
4
4
5
2
2
3
4
4
4
2
0
0
1
1
0
0
2
2
0
0
0
0,5 1
0
1
1
HKT
1
0
1
3
2
1
2
1
1
2
2
4
4
3
4
4
2
3
3
3
4
4
3,5 7,5 7,5 5 5
PD
1,3 1,3 1,3 1
1
1
1 1,3 1,3
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1 1
Klasa
Millera
(Miller
class)
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
1
0
0
1
2
2
1
1
0
PI1 – wskaźnik płytki nazębnej według Silnessa i Löe (plaque index by Löe and Silnessa), PBI – wskaźnik krwawienia z brodawek
dziąsłowych według Saxera & Mühlemanna (papilla bleeding index by Saxer and Mühlemann), RD – wysokość recesji (recession
depth), RW – szerokość recesji (recession width), HKT – szerokość dziąsła zrogowaciałego (height keratinized tissue), PD – głębo−
kość kieszonek dziąsłowych (probing depth).
nianem chlorheksydyny. Polecono unikać urazu
pola zabiegowego przez 4 tygodnie. Przebieg poo−
peracyjny był bez powikłań. Szwy po CTG i GTR
zdjęto po 7 dniach od zabiegu.
Badania kontrolne przeprowadzano po 1, 6, 12
i 24 miesiącach. Już miesiąc po zabiegach stwier−
dzono całkowite pokrycie leczonych recesji ze
znacznym zwiększeniem grubości i szerokości
dziąsła zrogowaciałego. Stan ten utrzymywał się
stabilnie w obserwacji 12− i 24− miesięcznej.
Na szczególną uwagę zasługuje stan kliniczny
recesji i dziąsła zrogowaciałego w obszarze będą−
cym w bezpośrednim sąsiedztwie pól operacyjnych
zarówno po stronie GTR, jak i CTG. Po stronie
prawej (w obszarze leczenia GTR) w obserwacji
12−miesięcznej dla zęba 15 stwierdzono zmniejsze−
nie wysokości i szerokości recesji z 4 do 2 mm
i wzrost szerokości dziąsła zrogowaciałego o 1 mm.
Dla zęba 12 RD i RW zmniejszyły się z 2 do 1 mm,
a HKT wzrosło o 1 mm. Obraz kliniczny zębów
11–15 w obserwacji rocznej przedstawia rycina 3.
Po stronie lewej (w obszarze leczenia CTG) dla zę−
ba 21 stwierdzono zmniejszenie wysokości i szero−
kości recesji z 2 do 1 mm i odbudowę HKT o 1 mm.
Dla zęba 24 RD zmniejszyło się z 5 mm do 2 mm,
a HKT wzrosło 1–3 mm. Dla zęba 25 RD zmniej−
szyło się o 4 mm, a HKT wzrosło o 3 mm. Obraz
kliniczny zębów 21–25 w obserwacji rocznej
przedstawia rycina 4. Obserwacja dwuletnia wska−
zuje na dalszą odbudowę szerokości dziąsła zrogo−
waciałego i postępujący proces migracji brzegu
dziąsła w kierunku koronowym dla analizowanych
zębów. Po 24 miesiącach dla zęba 15 odnotowano
całkowite pokrycie recesji, przy wzroście szerokoś−
ci dziąsła zrogowaciałego 1–3 mm (wzrost o 2 mm).
Dla zęba 12 stwierdzono RD 0,5 mm, wysokość re−
cesji zmniejszyła się więc o 1,5 mm, a HKT wzro−
sło o 1 mm (z 3 do 4 mm) w porównaniu do stanu
wyjściowego. Obraz kliniczny zębów 11–15 w ob−
serwacji dwuletniej przedstawia rycina 5. Dla zęba
21 wysokość recesji zmniejszyła się z 2 do 0,5 mm,
a szerokość dziąsła zrogowaciałego wzrosła 2–3,5
mm (wzrost o 1,5 mm). Dla zęba 24 wysokość
i szerokość recesji zmniejszyła się o 4 mm, a HKT
wzrosło z 1 do do 5 mm (wzrost o 4 mm). Dla zę−
ba 25 RD zmniejszyło się o 4,5 mm (5–0,5 mm),
a HKT wzrosło o 4 mm (1–5 mm). Obraz klinicz−
ny zębów 21–25 w obserwacji dwuletniej przedsta−
wia rycina 6.
Omówienie
Przedstawione wyniki badań recesji nieobję−
tych bezpośrednio zabiegami ilustrują proces wę−
drowania brzegu dziąsła w kierunku koronowym,
czyli creeping attachment. W obserwacji rocznej
CA wyniósł średnio 2,2 mm, a w obserwacji dwu−
letniej zwiększył się o 0,9 mm, tj. wynosił 3,1 mm.
Po stronie recesji leczonych metodą GTR średni
CA zarówno w obserwacji rocznej, jak i dwulet−
niej (1,5 mm i 2,75 mm) był mniejszy w porówna−
niu do strony lewej, leczonej CTG (2,66 mm
i 3,3 mm). Średni wzrost szerokości dziąsła zrogo−
waciałego w obserwacji rocznej wynosił 1,2 mm,
a w obserwacji dwuletniej podwoił się, tj, wzrósł
o 1,3 mm i wynosił 2,5 mm w porównaniu do sta−
nu wyjściowego.
1
142
M. DOMINIAK
Ryc. 1. Obraz kliniczny recesji zębów 11–15. Stan
wyjściowy
Fig. 1. Clinical image of gingival recessions of teeth
11–15. Preobservation state
Ryc. 2. Obraz kliniczny recesji zębów 21–25. Stan
wyjściowy
Fig. 2. Clinical image of gingival recessions of teeth
21–25. Preobservation state
Ryc. 3. Stan kliniczny zębów 11–15 w obserwacji
12−miesięcznej
Fig. 3. Clinical image of 12 month observation of gin−
gival recessions of teeth 11–15
Ryc. 4. Stan kliniczny zębów 21–25 w obserwacji
12−miesięcznej
Fig. 4. Clinical image of 12 month observation of gin−
gival recessions of teeth 21–25
Ryc. 5. Stan kliniczny zębów 11–15 w obserwacji
24−miesięcznej
Fig. 5. Clinical image of 24 month observation of gin−
gival recessions of teeth 11–15
Ryc. 6. Stan kliniczny zębów 21–25 w obserwacji
24−miesięcznej
Fig. 6. Clinical image of 24 month observation of gin−
gival recessions of teeth 21–25
Wydaje się więc, że za migrację brzegu dzią−
sła w kierunku koronowym, czyli proces pełzają−
cego przyczepu, w równym stopniu jest odpowie−
dzialna, obok zabiegów chirurgicznych powodują−
cych wzrost szerokości i grubości dziąsła zrogo−
waciałego, skuteczna eliminacja potencjalnych,
Obserwacja pełzającego przyczepu w nieleczonych recesjach dziąsła
modyfikowalnych czynników etiologicznych re−
cesji dziąsła. Jak wskazują m.in. badania własne,
jednym z głównych czynników etiologicznych re−
cesji dziąsła jest nieprawidłowa technika szczot−
kowania zębów, a wśród nich zwłaszcza metoda
pozioma [21]. Dlatego też w opisywanym przy−
padku dokładny instruktaż higieny jamy ustnej, ze
zmianą sposobu szczotkowania zębów mógł być
zasadniczym czynnikiem powodującym pojawie−
nie się CA w obszarze nieleczonych recesji dzią−
sła. Potwierdzeniem tej sugestii może być również
wystąpienie tego procesu zarówno po stronie pra−
wej, jak i lewej, czyli niezależnie od zastosowanej
metody zabiegowej do leczenia wybranych recesji
dziąsła. Poza tym wielkość tego procesu oraz jego
dynamika wykazuje nieznaczną odmienność w po−
143
równaniu do obserwowanego po zabiegach chirur−
gicznych stosowanych w leczeniu recesji dziąsła.
Średnia wielkość CA w obserwacji dwuletniej by−
ła większa w porównaniu do ocen innych autorów
[1–12] i wynosiła 3,1 mm. Największy przyrost
CA występował w ciągu pierwszych 12 miesięcy
obserwacji (2,2 mm), a po następnym roku wzrósł
o 0,9 mm. Występował również odmiennie niż
w obserwacjach innych autorów [1–3, 7, 11] na zę−
bach siecznych i przedtrzonowych szczęki w po−
równywalnym stopniu, niezależnie od stosowanej
metody zabiegu pokrycia recesji. Dalsze obserwa−
cje umożliwią ocenę dynamiki, wielkości oraz
ewentualnych czynników mogących wpływać na
kontynuację lub zatrzymanie tego procesu.
Piśmiennictwo
[1] MATTER J.: Creeping attachment of free gingival grafts. A five−year follow−up study. J. Periodontol. 1980, 51,
681–685.
[2] MATTER J., CIMASONI G.: Creeping attachment after free gingival grafts. J. Periodontol. 1976, 47, 574–579.
[3] HARRIS R. J.: Creeping attachment associated with the connective tissue with partial−thickness double pedicle graft.
J. Periodontol. 1997, 68, 890–899.
[4] PAOLANTONIO M., DI MURRO C., CATTABRIGA A., CATTABRIGA M.: Subpedicle connective tissue graft versus free
gingival graft in the coverage of exposed root surfaces. A 5−year clinical study. J. Clin. Periodontol. 1997, 24,
51–56.
[5] NELSON S. W.: The subpedicle connective tissue graft. A bilaminar reconstructive procedure for the coverage of
denuded root surfaces. J. Periodontol. 1987, 58, 95–102.
[6] BORGHETTI A, LOUISE F.: Controlled clinical evaluation of the subpedicle connective tissue graft for the coverage
of gingival recession. J. Periodontol. 1994, 65, 1107–1112.
[7] MLINEK A., SMUKLER H., BUCHNER A.: The use of free gingival grafts for coverage of denuded roots. J. Periodon−
tol. 1973, 44, 248–254.
[8] BEDNARZ W., ZIĘTEK M.: Dwuletnie obserwacje kliniczne zabiegu pokrywania recesji dziąsłowych metodą doko−
ronowo przesuwanego płata mostkowego z jednoczasowym autogennym przeszczepem dziąsłowym z podniebie−
nia. Postępy w chirurgii śluzówkowo−dziąsłowej. Akademia Medyczna, Wrocław 2001, 43–59.
[9] HARI A., PARESELL D.: Creeping attachment: autogenous graft vs. derma matrix allograft. Compend. Contin. Educ.
Dent. 2000, 21, 725–729.
[10] JAŃCZUK Z., SPYCHALSKA M., BANACH J., WEYNA E.: Pełzanie przyczepu nabłonkowego po poszerzeniu dziąsła
przeszczepami błony śluzowej podniebienia twardego. Czas. Stomat. 1979, 32, 1005–1009.
[11] MULLER H. P., EGER T., SCHORB A.: Alteration of gingival dimensions in a complicated case of gingival recession.
Int. J. Periodontics Restorative Dent. 1998, 18, 345–353.
[12] LOST C.: Creeping attachment nach freienautologen Gingivatransplantaten. Dtsch. Zahnärztl. Z. 1980, 35,
540–547.
[13] ANDLIN−SOBOCKI A., MARCUSSON A., PERSSON M.: 4−year observations on gingival recession in mandibular inci−
siors in children. J. Clin. Periodontol. 1991, 18, 155–159.
[14] SALKIN L. M., FREEDMAN A. L., STEIN M. D., BASSIOUNY M. A.: A longitudinal study of untreated mucogingival
defects. J. Periodontol. 1987, 58, 164–166.
[15] PORADA H., BOERNER E., SZPILCZYŃSKA−MACIEJEWSKA M., PODBIELSKA H., RUTOWSKI R.: Oddziaływanie promie−
niowania laserowego na układy biologiczne i ocena efektu przeciwbólowego laseroterapii klinicznej. Medycyna
Lasery Komputery, Kriomedycyna 1997, 3, 100–108.
[16] GILLAM G. D., NEWMAN H. N.: Assessment of pain in cervical dentinal sensivity study. A review. J. Clin. Perio−
dontol. 1993, 20, 383–394.
[17] PINI PRATO G. P., TINTI C., VINCENZI G., MAGNANI C., CORTELLINI P., CLAUSER C.: Guided tissue regeneration ver−
sus mucogingival surgery in the treatment of human buccal gingival recession. J. Periodontol. 1992, 63, 919–928.
[18] SHIEH A.T., WANG H. L., O’NEAL R., GLICKMAN G. N., MACNEIL L.: Development and clinical evaluation of a root
coverage procedure using a collagen barrier membrane. J. Periodontol. 1997, 68, 770–778.
[19] BRUNO J. F.: Connective tissue graft technique assuring wide root coverage. Int. J. Periodontics Restorative Dent.
1994, 14, 126–137.
[20] LANGER B, LANGER L.: Subepithelial tissue graft technique root coverage. J. Periodontol. 1985, 56, 715–720.
[21] DOMINIAK M., KONOPKA T., SZAJOWSKI K.: Recesje dziąseł w odniesieniu do potencjalnych czynników etiopato−
logicznych. Stomat. Współczesna 2002, 9, 2, 22–28.
144
M. DOMINIAK
Adres do korespondencji:
Marzena Dominiak
Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu
ul. Krakowska 26
50−424 Wrocław
tel.: (+48 71) 784 0 254
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 5.07.2003 r.
Po recenzji: 28.08.2003 r.
Zaakceptowano do druku: 29.09.2003 r.
Received: 5.07.2003
Revised: 28.08.2003
Accepted: 29.09.2003