streszczenie

GRZYBY EKTOMIKORYZOWE I BIOSTABILIZACJA ZANIECZYSZCZEŃ
NA TERENACH TRUDNOODNAWIALNYCH
Dr hab. Piotr Krupa. Akademia Jana Długosza. Instytut Chemii i Ochrony Środowiska. Zakład Mikrobiologii i Biotechnologii. Częstochowa. Wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta uprzemysłowienie i co za tym idzie zmieniają się warunki środowiska naturalnego. Tego typu stwierdzenie było jeszcze do niedawna hasłem obrazującym postęp i prosperitę. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych zaczęto preferować prawa „zrównoważonego rozwoju”. Uświadomiono sobie, że wraz z produkcją wszelkiego rodzaju dóbr materialnych, obciążamy środowisko ksenobiotykami, które powodują szereg niekorzystnych zmian w ekosystemach. Metale ciężkie takie jak ołów, kadm, cynk wpływają negatywnie na procesy biologiczne zachodzące zarówno w glebie, jak i w organizmach żywych. Wśród czynników, które w znacznym stopniu mogą się przyczyniać do ograniczenia szkodliwości ksenobiotyków dostających się do gleby są: zawarte w podłożu związki organiczne, struktura gleby, pH. Jednak na szczególne podkreślenie zasługują czynniki biotyczne, takie jak bakterie i grzyby, które w znacznym stopniu hamują translokację na przykład cynku, kadmu czy ołowiu. W literaturze ostatnich lat coraz częściej zwraca się uwagę na mikoryzę – symbiotyczne połączenie grzybów z korzeniami roślin, jako czynnik mogący mieć duże znaczenie w ograniczaniu skutków skażenia gleb metalami ciężkimi. Mikoryzy filtrując roztwory wody i soli mineralnych, powodują zatrzymanie znacznej ilości metali ciężkich bądź na powierzchni grzybni, bądź w jej strukturach. W odtruwaniu środowiska szczególnie efektywne są barwniki oraz kwasy organiczne (np. kwas cytrynowy) wytwarzane przez grzyby na powierzchni strzępek. Również chityna budująca ściany komórkowe grzybni wiąże i unieruchamia metale ciężkie. W grzybokorzeniach, które były narażone na działanie wysokich stężeń metali ciężkich wykryto ponad to specyficzne białka, metalotioneiny, które wiążąc szkodliwe jony powodowały zwiększenie odporności zarówno grzybów, jak i roślin‐gospodarzy. Szkodliwe związki mogą być również metabolicznie usuwane przez grzyba na zewnątrz albo przekształcane w nietoksyczną formę wewnątrz strzępek. Obecnie prowadzi się badania nad selekcją szczepów grzybów mikoryzowych, zwłaszcza ich ekotypów, które najefektywniej przyczyniają się do odtruwania gleb i roślin. Zastosowanie wyodrębnionych tą drogą szczepów postaci sztucznego inoculum może mieć praktyczne znaczenie w rekultywacji terenów zdegradowanych przez przemysł.