1 Tłumaczenie nieoficjalne Komisja Europejska - Eko

Tłumaczenie nieoficjalne
Komisja Europejska
ZALECENIA KOMISJI z dnia 10 lipca 2003 r. w sprawie wytycznych wdrażania Rozporządzenia Rady i
Parlamentu Unii Europejskiej Nr 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r. w sprawie umożliwienia
dobrowolnego uczestnictwa organizacji w Systemie Eko-Zarządzania i Audytowania Wspólnoty (EMAS)
w zakresie doboru i stosowania wskaźników efektywności działań środowiskowych (2003/532/EC)
KOMISJA EUROPEJSKA
mając na względzie Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, a w szczególności drugi akapit
Artykułu 21, tegoż Traktatu,
zważywszy, że:
(1) Rozporządzenie Rady i Parlamentu Unii Europejskiej nr 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r.
w sprawie umożliwienia dobrowolnego uczestnictwa organizacji w systemie Eko-Zarządzania
i Audytowania Wspólnoty (EMAS) określa zasadnicze wymagania dla uczestnictwa organizacji
w systemie EMAS;
(2) Rozporządzenie nr 761/2001 zobowiązuje Komisję do promowania jednorodnego stosowania
wymagań EMAS;
(3) Jednorodność ta może być wzmocniona przez przedstawienie zarówno organizacjom jak
i weryfikatorom środowiskowym wytycznych w sprawie opracowania deklaracji środowiskowej
zgodnie z Artykułem 3(2)(c) Rozporządzenia nr 761/2001;
(4) Zgodnie z Załącznikiem III p. 3.3 do Rozporządzenia nr 761/2001 organizacje wdrażające EMAS
mogą stosować wskaźniki efektywności działań środowiskowych, aby zwiększyć przejrzystość
i porównywalność informacji przedstawianych przez organizację
(5) Dobór i stosowanie wskaźników efektywności działań środowiskowych może także pomóc
organizacjom w lepszym zrozumieniu i doskonaleniu ich własnego systemu zarządzania
środowiskowego a także poprawie wyników działań środowiskowych;
1. (6)Wytyczne w sprawie deklaracji środowiskowej zgodnej z wymaganiami EMAS zawarte
w Załączniku I.3 to Zalecenia Nr 2001/680/EC (2) zawierają informację, że Komisja opracuje
wytyczne w sprawie doboru i stosowania wskaźników efektywności środowiskowej.
(6) Dobór i stosowanie wskaźników efektywności środowiskowej powinien być efektywny
ekonomicznie i dostosowany do wielkości i rodzaju organizacji, jej potrzeb i priorytetów.
(7) Wytyczne zawarte w niniejszym Zaleceniu są zgodne z opinią Komitetu powołanego w myśl
Artykułu 14 Rozporządzenia nr 761/2001,
NINIEJSZYM ZALECA:
1. W celu przygotowania deklaracji środowiskowej zgodnej z wymaganiami EMAS organizacje mogą
stosować wskaźniki efektywności działań środowiskowych opisane w Załączniku I.
2. Niniejsze Zalecenie jest kierowane do Państw członkowskich Unii Europejskiej
Bruksela, 10 lipca 2003 r.
Za Komisję
Margot WALLSTRÖM
Członek Komisji
1
ZAŁĄCZNIK 1
WYTYCZNE DOBORU I STOSOWANIA WSKAŹNIKÓW
ŚRODOWISKOWYCH ZGODNIE Z ROZPORZĄDZENIEM EMAS
EFEKTYWNOŚCI
DZIAŁAŃ
1. Wprowadzenie
W Aneksie III 3.3. do Rozporządzenia EMAS uczestniczące organizacje są zachęcane do stosowania,
tam gdzie to właściwe, wskaźników efektywności działań środowiskowych.
Zastosowanie takich wskaźników ułatwia przedstawianie w deklaracji środowiskowej działań
środowiskowych poprzez przetworzenie danych źródłowych w informacje, które mogą zostać łatwo
zrozumiane przez odbiorców. Wskaźniki efektywności działań środowiskowych pozwalają sprowadzić
rozbudowane dane środowiskowe do ograniczonej ilości informacji kluczowych. Stosowanie
wskaźników pomaga organizacjom w kwantyfikowaniu i raportowaniu wyników działań na rzecz
środowiska. Inną ważną funkcją wskaźników środowiskowych jest wspomaganie organizacji w
zarządzaniu ich aspektami środowiskowymi i oddziaływaniami na środowisko. Ponadto organizacje
takie jak agencje rankingowe i firmy doradztwa finansowego są w coraz większym stopniu
zainteresowane wynikami działań w zakresie ochrony środowiska.
Generowanie informacji środowiskowej może być kosztowne i czasochłonne. Dlatego też stosowane
wskaźniki efektywności działań środowiskowych powinny być uzasadnione ekonomicznie i odpowiadać
wielkości i rodzajowi organizacji, a także wychodzić naprzeciw jej potrzebom i priorytetom. Powinny
odnosić się przede wszystkim do tych oddziaływań na środowisko, które są najbardziej znaczące i na
które organizacja może wpłynąć poprzez swoje działania, zarządzanie, produkty i usługi. Powinny one
także charakteryzować się taką wrażliwością, aby odzwierciedlać znaczące zmiany w oddziaływaniu na
środowisko. Ponadto organizacje powinny optymalizować wykorzystanie zbieranych informacji.
Wskaźniki powinny spełniać dwa cele: pomoc kierownictwu organizacji oraz dostarczenie informacji
zainteresowanym stronom. W zależności od możliwości i dostępnych środków, zakres stosowania
wskaźników efektywności działań środowiskowych może początkowo być ograniczony do aspektów
uznawanych za najbardziej istotne a następnie poszerzany. W dalszej części niniejszych wytycznych
znajdują się przykłady wskaźników i stosowanych jednostek miary.
W załączniku II wymieniono kilkanaście publikacji i standardów, które mogą pomóc organizacjom
w stosowaniu wskaźników efektywności działań środowiskowych.
Podstawowe założenia systemu wskaźników środowiskowych są następujące:
- porównywalność: wskaźniki powinny pozwalać na porównanie i wykazywać zmiany
w wynikach działań środowiskowych,
- zachowanie równowagi pomiędzy informacjami pozytywnymi i negatywnymi
- ciągłość: wskaźniki powinny opierać się na jednakowych kryteriach i powinny być określane
w porównywalnych okresach czasu lub jednostkach,
- aktualność: wskaźniki powinny być aktualizowane na tyle często, aby umożliwić podjęcie
odpowiednich działań,
- czytelność: wskaźniki powinny być czytelne i zrozumiałe.
2. Rodzaje wskaźników efektywności działań środowiskowych
Zwykle definiuje się trzy rodzaje wskaźników środowiskowych dla oceny i raportowania wyników
działań środowiskowych organizacji1:
1
Trzy podstawowe rodzaje wskaźników oraz większość podrodzajów bezpośrednio odpowiadają rodzajom
wymienionym w normie EN/ISO 14001:1999 . Podrodzaje „produkty wspomagające działania organizacji”,
„transport”, „zaangażowanie pracowników”, „administracja i planowanie”, „zakupy i inwestycje” oraz „zdrowie i
bezpieczeństwo” są specyficzne dla EMAS
2
Wskaźniki osiągnięć operacyjnych (WOO)
Wskaźniki
danych na
wejściu
Wskaźniki
dotyczące
budynków i
wyposażenia
Materiały
Technologia
wykonania
Energia
Instalacje
Usługi
wspomagające
działania
organizacji
Produkty
wspomagające
działania
organizacji
Procesy i
operacje
Konserwacja i
utrzymanie
Wskaźniki
danych na
wyjściu
Produkty
dostarczane
przez
organizację
Usługi
świadczone
przez
organizację
Wskaźniki osiągnięć
zarządczych (WOZ)
Wskaźniki
Wskaźniki
dotyczące
systemowe
obszarów
funkcjonalnych
Wskaźniki warunków
środowiskowych (WWS)
Wskaźniki
mediów
środowiskowych
Wskaźniki
bio- i
antroposfery
Wdrażanie
polityki i
programów
Administracja i
planowanie
Powietrze
Flora
Zgodność z
wymaganiami
Zakupy i
inwestycje
Woda
Fauna
Odpady
Wyniki
finansowe
Zdrowie i
bezpieczeństwo
Teren
Ludzie
Emisje
Zaangażowanie
pracowników
Relacje ze
społeczeństwem
Aspekty
estetyczne i
histotrycznokulturowe
Wykorzystanie
terenu
Transport
Wskaźniki osiągnięć operacyjnych (WOO): koncentrują się na aspektach związanych
z funkcjonowaniem organizacji, włączając działania, produkty lub usługi, i mogą odzwierciedlać takie
zagadnienia jak emisja zanieczyszczeń, recykling produktów i surowców, zużycie paliw przez pojazdy
lub zużycie energii.
Wskaźniki osiągnięć operacyjnych mogą być podzielone na wskaźniki danych na wejściu, wskaźniki
dotyczące budynków i wyposażenia oraz wskaźniki danych na wyjściu. Koncentrują się one na
planowaniu, nadzorze i monitorowaniu oddziaływań organizacji na środowisko. Wskaźniki osiągnięć
operacyjnych są także narzędziem do komunikowania danych środowiskowych poprzez raporty
i deklaracje środowiskowe zgodne z Rozporządzeniem EMAS. Poprzez uwzględnienie aspektów
kosztowych stanowią również podstawę zarządzania kosztami środowiskowymi.
Wskaźniki osiągnięć zarządczych (WOZ): koncentrują się na wysiłkach kierownictwa dotyczących
zapewnienia infrastruktury dla skutecznego zarządzania środowiskowego i mogą obejmować m.in.
programy środowiskowe, cele i zadania, szkolenia, systemy motywacyjne, częstość auditów, inspekcje
w zakładzie, relacje z administracją i lokalną społecznością.
Wskaźniki te służą przede wszystkim jako narzędzie wewnętrznej kontroli i źródło informacji, ale
samodzielnie nie odzwierciedlają w pełni działań środowiskowych organizacji.
Wskaźniki Warunków Środowiskowych (WWS) : informują o jakości środowiska otaczającego
organizację lub o stanie środowiska w znaczeniu lokalnym, regionalnym lub globalnym.
Przykładowo: jakość wody w jeziorze sąsiadującym z terenem, na którym organizacja prowadzi
działalność, jakość powietrza w regionie, stężenie gazów cieplarnianych lub stężenie pewnych
zanieczyszczeń w gruncie. Ponieważ dane dotyczące stanu środowiska mogą być dość obszerne,
wskaźniki powinny umożliwić skoncentrowanie się na aspektach środowiskowych związanych ze
znaczącymi oddziaływaniami na środowisko.
Stan komponentów środowiska (powietrza, wody, ziemi) i problemy środowiskowe pojawiające się
w związku z nimi zależą od wielu czynników. Przykładem mogą być emisje zanieczyszczeń z zakładów
przemysłowych, gospodarstw domowych lub transportu. Dane o stanie komponentów środowiska są
zazwyczaj mierzone i rejestrowane przez organy administracji. Te dane są używane do tworzenia
specjalnych systemów wskaźników dotyczących głównych problemów środowiskowych. W powiązaniu
3
z celami polityki środowiskowej, mogą one być używane przez organizacje jako punkt odniesienia przy
ustalaniu własnych priorytetów, wskaźników i celów. Szczególnie jest to przydatne w przypadku, kiedy
działalność organizacji jest jednym z głównych źródeł problemów w środowisku, przykładem mogą
być: wpływ hałasu z lotniska na jego otoczenie lub wpływ ścieków odprowadzanych do gruntu lub do
wód na jakość wody w okolicy. W takich przypadkach wskaźniki WWS umożliwiają pomiar
oddziaływania organizacji na środowisko.
Podział na wymienione trzy kategorie wskaźników środowiskowych jest ogólnie akceptowany
i organizacje powinny wziąć pod uwagę zastosowanie ich kombinacji, aby móc wykazać, że:
-
rozumieją wpływ na środowisko związany z ich działalnością, produktami i usługami (WWS)
podejmują stosowne działania, aby wdrożyć odpowiedni sposób zarządzania aspektami
środowiskowymi uwzględniając wpływ, jaki wywierają na środowisko (WOZ), oraz
rezultaty właściwego zarządzania aspektami środowiskowymi poprawiły wyniki ich działań na
rzecz środowiska (WOO).
Uznaje się jednak, że dla organizacji charakteryzujących się mniej znaczącym wpływem na środowisko
i mniej złożonym systemem zarządzania środowiskowego, największe zastosowanie mają wskaźniki
wyników operacyjnych.
3. Wytyczne
Przy wyborze wskaźników efektywności działań środowiskowych dla poszczególnych aspektów
środowiskowych organizacja powinna postawić sobie następujące pytania:
- jakie są główne aspekty i oddziaływania na środowisko organizacji?
- w którym miejscu można dokonać najistotniejszej poprawy?
- w którym miejscu poprawa działań środowiskowych będzie prowadzić także do obniżenia
kosztów?
Wybrane wskaźniki środowiskowe powinny współgrać z priorytetami polityki środowiskowej:
- jaki jest wpływ organizacji na realizację przyjętych lokalnie lub w regionie polityk w zakresie
ochrony środowiska?
- jakie problemy środowiskowe dominują w bieżących dyskusjach politycznych?
- jakie zewnętrzne wymogi, na przykład ze strony zainteresowanych stron, wpływają na
funkcjonowanie organizacji?
Czy aspekt
środowiskowy jest
znaczący?
NIE
Raportowanie
zbędne
TAK
Jaki/e wskaźnik/i są potrzebne
dla efektywnego zarządzania
tym aspektem?
Weryfikacja systemu
zarządzania danymi
NIE
Czy ten/te aspekty mogą
być przedstawione w
raporcie w zrozumiały i
niedwuznaczny sposób?
NIE
Czy można wybrać inny
wskaźnik?
Schemat procesu decyzyjnego
przy wyborze wskaźników
działań środowiskowych
TAK
Można zawrzeć dane w
raporcie środowiskowym
TAK
4
Organizacje powinny wybrać wskaźniki, które poprawią efektywność ich zarządzania. Wskaźniki, które
nie wnoszą niczego nowego do zarządzania organizacją, nie będą przecież wykorzystywane do
codziennego zarządzania i skutkiem tego nie wpłyną znacząco na poprawę działań. Krótko mówiąc,
tylko te wskaźniki, które pozwolą pracownikom i kierownictwu wykonywać lepiej ich zadania, są
najwłaściwsze dla organizacji.
W podpunktach (a)-(e) rozpatrywane jest każde z kryteriów opisanych w Aneksie III 3.3 do
Rozporządzenia EMAS, co powinno pomóc organizacjom w doborze odpowiednich wskaźników.
a) Wskaźniki powinny przekazywać precyzyjną ocenę realizacji zadań organizacji
Istotne jest, aby organizacja prawidłowo oceniała realizację swoich działań na rzecz środowiska.
Wskaźniki powinny przedstawiać realizację tych działań tak dokładnie jak to możliwe, dostarczając
wiarygodnego obrazu jej aspektów środowiskowych i wpływów na środowisko.
Dla przykładu, jeśli organizacja zmniejsza emisję zanieczyszczeń do powietrza i wody, ale w wyniku
tego wytwarza więcej odpadów przeznaczonych do składowania, powinna wziąć to pod uwagę
i przygotować raport na temat wszystkich związanych z tym zysków i strat dla środowiska. Będzie
miało to także skutki finansowe, jako że koszt zagospodarowania odpadów będzie uwzględniony w
oszacowaniu kosztów takiego przedsięwzięcia przez kierownictwo organizacji.
W przedstawionych niżej przykładach podane są wskaźniki i jednostki miary do zastosowania
w deklaracjach środowiskowych EMAS. Odnoszą się one do różnych kategorii i podkategorii
wskaźników.
Oprócz bezwzględnych wartości opisujących oddziaływanie na środowisko, zastosowane wskaźniki
mogą także przedstawiać wpływ na środowisko względem jednostki produktu lub usługi, a także
względem obrotu, sprzedaży brutto lub wartości dodanej brutto (tzw. wskaźnik eko-wydajności) lub
wpływ na środowisko na jednego zatrudnionego pracownika1.
WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ OPERACYJNYCH: WSKAŹNIKI DANYCH NA WEJŚCIU
Kategoria
Przykłady wskaźników
Przykłady jednostek miary
wskaźnika
Materiały
Surowce, materiały
tony na rok
eksploatacyjne i
tony na tony produktu na rok
pomocnicze, wody
tony niebezpiecznych/szkodliwych substancji na rok
gruntowe, wody
tony niebezpiecznych/szkodliwych substancji na tony
powierzchniowe, paliwa
produktu na rok
kopalniane, drewno itp.
metry sześcienne na rok
metry sześcienne na tony produktu
Energia
Energia elektryczna, gaz,
megawatogodziny na rok
olej, surowce odnawialne kilowatogodziny na tony produktu
itp.
Produkty (należy
Półprodukty, produkty
tony na rok
skoordynować z
pomocnicze i biurowe itp.. kilogramy niebezpiecznych/szkodliwych materiałów
obszarem
na tony produktów
,,zaopatrzenie i
ilość/udział procentowy produktów oznaczonych ekoinwestycje”)
etykietą (na rok)
Usługi (należy
skoordynować z
obszarem
,,zaopatrzenie i
inwestycje”)
1
Sprzątanie, odbiór
odpadów, ogrodnictwo,
gastronomia, komunikacja,
usługi biurowe, transport,
podróże, edukacja,
tony na rok
kilogramy niebezpiecznych/szkodliwych materiałów
na jednostkową usługę (i rok)
ilość/udział procentowy usług oznaczonych ekoetykietą (na rok)
Użycie wskaźników dotyczących zatrudnienia powinno być traktowane z ostrożnością, jako że wartość takich
wskaźników zależy nieraz w dużym stopniu od rodzaju prowadzonej działalności .
5
planowanie
administracyjne, usługi
finansowe itp.
WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ OPERACYJNYCH: WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE BUDYNKÓW I
WYPOSAŻENIA
Kategoria
Przykłady wskaźników
Przykłady jednostek miary
wskaźnika
Technologia
Budynki, urządzenia,
straty ciepła budynków w watach na metry
wykonania
wyposażenie, etc.
kwadratowe (w/m³) i stopień Kelvina
udział procentowy wyposażenia z częściami
możliwymi do odzysku (na rok)
Instalacja
Budynki, urządzenia,
udział procentowy części maszyn możliwych do
wyposażenie, etc.
odzysku (na rok)
udział procentowy lub liczba urządzeń oznaczonych
eko-etykietą lub deklaracją środowiskową (na rok)
Procesy i operacje Budynki, urządzenia,
godziny pracy poszczególnych urządzeń lub
wyposażenie, etc.
wyposażenia na rok
tony substancji, materiałów lub produktów zużytych
w czasie pracy na rok
Utrzymanie i
Budynki, urządzenia,
godziny poświęcone koniecznej konserwacji
konserwacja
wyposażenie, transport
poszczególnych urządzeń lub wyposażenia na rok
samochodowy itp.
tony substancji, materiałów lub produktów zużytych
do utrzymania i konserwacji.
Użytkowanie
naturalne siedliska,
kilometry kwadratowe (km²) na rok
terenu
obszary zielone, obszary
zurbanizowane itp.
Transport
Zużycie paliwa, emisja
zużycie paliwa przez środki transportu w tonach na
spalin samochodowych,
rok
podróże służbowe ze wzgl. emisja gazów cieplarnianych przez środki transportu
na środki transportu
w tonach na rok
(samolot, samochód,
osobokilometry na rok
autobus, pociąg) itp.
WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ OPERACYJNYCH : WSKAŹNIKI DANYCH NA WYJŚCIU
Kategoria
Przykłady wskaźników
Przykłady jednostek miary
wskaźnika
Emisje
Emisje gazów takich jak:
tony na rok
gazy cieplarniane, lotne
kilogramy na tony produktu
związki organiczne, pyły
metry sześcienne na rok
itp.
metry sześcienne na tony produktu
Ścieki zawierające
kilogramy substancji na metry sześcienne ścieków
substancje niebezpieczne, udział procentowy produktów do odzysku na rok
ścieki technologiczne,
megadżule na rok
wody chłodnicze itp.
megadżule na tony produktu
Odpady: odpady
decybele (w określonym miejscu)
niebezpieczne2, odpady
inne niż niebezpieczne,
osady,
Ciepło odpadowe, hałas
itp, etc.
Produkty
Substancje w produktach, tony niebezpiecznych/szkodliwych materiałów na rok
(projektowanie,
materiały przeznaczone na (i jednostkę produktu)
rozwój, pakowanie, opakowania, zużycie
masowy procent części produktów do ponownego
2
Dane dotyczące różnych rodzajów odpadów powinny być przedstawiane osobno, szczególnie w przypadku
odpadów niebezpiecznych. Dane powinny być opatrzone odpowiednim opisem i kodem z katalogu odpadów.
6
użytkowanie,
odzyskiwanie,
usuwanie)
Usługi
(projektowanie,
rozwój,
wykonawstwo)
energii przez urządzenia
itp.
wykorzystania na rok
ilość/udział procentowy produktów oznaczonych ekoetykietą3 (na rok)
tony materiałów na opakowania na rok
Sprzątanie,
tony lub kilogramy niebezpiecznych/szkodliwych
zagospodarowanie
substancji zużytych na jednostkową usługę i rok
odpadów, ogrodnictwo,
zużycie paliwa w litrach na jednostkową usługę i rok
gastronomia, komunikacja, ilość i udział procentowy usług oznaczonych ekousługi biurowe, transport, etykietą (na rok)
podróże, szkolenia,
planowanie
administracyjne, usługi
finansowe, etc.
WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ ZARZĄDCZYCH: WSKAŹNIKI SYSTEMOWE
Kategoria
Przykłady wskaźników
Przykłady jednostek miary
wskaźnika
Wdrażanie polityki i Cele i zadania
udział procentowy osiągniętych celów i zadań na rok
programów
środowiskowe, warunki w udział procentowy komórek /miejsc pracy, dla
miejscu pracy, zarządzanie których określono wymagania środowiskowe (na rok)
udział procentowy komórek/miejsc pracy, dla których
danymi itp..
prowadzi się pomiary środowiskowe i zapisy (na rok)
Zgodność z
Audity zgodność z
udział procentowy auditowanych komórek/miejsc
wymaganiami
dobrowolnymi
pracy na rok
zobowiązaniami
liczba osiągniętych celów zgodnych z dobrowolnymi
środowiskowymi itp.
zobowiązaniami środowiskowymi (na rok)
Wynik finansowy
Zaoszczędzone środki
euro na rok
pieniężne itp.
Zaangażowanie
pracowników
Szkolenia środowiskowe,
konsultacje pracownicze,
propozycje ulepszeń
przedstawiane przez
pracowników itp.
liczba dni szkoleń na pracownika na rok
udział szkoleń środowiskowych we wszystkich
szkoleniach
liczba spotkań z pracownikiem/przedstawicielami
pracowników na rok
liczba wysuwanych propozycji na pracownika na rok
liczba/udział procentowy wdrożonych propozycji na
rok
3
W niniejszym dokumencie i w odniesieniu do Rozporządzenia EMAS, zaleca się stosowanie eko-etykiety Unii
Europejskiej lub eko-etykiet stosowanych w poszczególnych Państwach członkowskich. Więcej szczegółów na
stronie internetowej: http://www.europa.eu.int/comm/environment/ecolabel.
7
OSIĄGNIĘCIA ZARZĄDCZE: WSKAŹNIKI OBSZARU DZIAŁANIA
Kategoria
wskaźnika
Administracja i
planowanie
Zakupy i inwestycje
(w koordynacji ze
wskaźnikami na
wejściu w
odniesieniu do
produktów i usług)
Bezpieczeństwo i
higiena pracy
Relacje ze
społeczeństwem
Przykłady wskaźników
Przykłady jednostek miary
Pośrednie i bezpośrednie
aspekty środowiskowe
oraz wpływ decyzji,
polityk, planów
zagospodarowania terenu,
zaangażowanie w rynki
ekologiczne itp.
ilość/udział przedsięwzięć, dla których wykonano
ocenę oddziaływania na środowisko (na rok)
udział procentowy obszarów, wobec których planuje
się pozostawienie ich w stanie niezmienionym lub
utworzenie na ich obszarze naturalnych siedlisk lub
terenów zielonych (na rok)
całkowita wartość w euro lub udział procentowy
produktów sprzedanych na rynkach ekologicznych
ilość/udział procentowy dostawców i
podwykonawców mających politykę środowiskową
lub systemy zarządzania
całkowita wartość w euro lub udział procentowy
inwestycji kapitałowych w projekty środowiskowe na
rok
ilość wypadków pracowników na rok
ilość dni zwolnień lekarskich na pracownika na rok
stężenia szkodliwych substancji w miligramach na litr
lub częściach na milion
poziom hałasu na stanowisku pracy w decybelach
ilość dyskusji w osobodniach na rok
ilość zapytań z zewnątrz na rok
ilość odsłon strony internetowej rocznie
Osiągnięcia środowiskowe
dostawców i
podwykonawców itp.
Inwestycje w projekty
środowiskowe itp.
Wypadki, zachorowania,
jakość powietrza i wody w
miejscu pracy, hałas itp.
Rozmowy z
zainteresowanymi
stronami (spotkania,
aktywne uczestnictwo w
wydarzeniach) itp.
Prośby z zewnątrz o
raporty środowiskowe itp.
WSKAŹNIKI WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCHWSKAŹNIKI MEDIÓW SRODOWISKOWYCH
Kategoria
Przykłady wskaźników
Przykłady jednostek miary
wskaźnika
Powietrze
Substancje
miligramy na litr
zanieczyszczające w
części na milion (ppm)
powietrzu takie jak siarka i
tlenki azotu, ozon, lotne
związki organiczne, pyły
itp.
Woda
Substancje
miligramy na litr
zanieczyszczające w
rzekach, jeziorach,
wodach gruntowych takie
jak substancje
biogeniczne, oznaczonych
eko-etykietą metale
ciężkie, związki organiczne
itp.
Ziemia
Naturalne siedliska ,
udział procentowy powierzchni (na rok)
obszary chronione
zmiany w km² na rok
Zanieczyszczenia gruntu
m²/m³ zanieczyszczonej gleby na m³ (na rok)
przez metale ciężkie,
pestycydy, nawozy itp.
8
WSKAŹNIKI WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCH: WSKAŹNIKI BIO I ANTROPOSFERYCZNE
Kategoria
Przykłady wskaźników
Przykłady jednostek miary
wskaźnika
Flora
Gatunki, które wyginęły
ilość/udział procentowy w porównaniu z warunkami
lub którym grozi
naturalnymi
wyginięcie
Fauna
Gatunki, które wyginęły i
ilość/udział procentowy w porównaniu z warunkami
którym grozi wyginięcie
naturalnymi
Ludzie
Średnia długość życia
średnia długość życia w latach
mieszkańców, choroby
udział procentowy mieszkańców z specyficznymi
mieszkańców wynikające z (chronicznymi)chorobami
zanieczyszczenia
miligramy zanieczyszczeń na litr
środowiska, stężenie
zanieczyszczeń we krwi
mieszkańców (ołów itp.)
Estetyka,
Pomniki przyrody
km²
dziedzictwo
historyczne i
kultura
UWAGA: Częstokroć elementy środowiska lokalnego i lokalne ekosystemy są najbardziej właściwe przy
określaniu wskaźników stanu środowiska (WWS). Jednakże, w pewnych przypadkach – takich jak
emisja gazów cieplarnianych właściwe może być rozpatrywanie stanu środowiska w skali globalnej.
Jeśli WWS nie odzwierciedlają w pierwszym rzędzie wpływu na środowisko zarejestrowanej
organizacji, a raczej wpływ innych organizacji bądź nieznanych źródeł, powinno być to jasno
zaznaczone w informacji dla zainteresowanych stron.
Poniżej przedstawionych jest kilka przykładów wskaźników osiągnięć środowiskowych w postaci
diagramów. W wielu przypadkach korzystne jest przedstawienie informacji nie tylko z minionego roku,
ale także z kilku ostatnich lat.
12
1000 ton
10
8
żużle z produkcji
pierwotnej i wtórnej
6
zgary z produkcji
pierwotnej i wtórnej
4
pyły z gazów
odlotowych
2
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
lata
Rysunek 1. Wytwarzanie trzech różnych typów odpadów niebezpiecznych w tysiącach ton na rok
w latach 1996-2002: żużle z produkcji pierwotnej i wtórnej (10 04 01), zgary z produkcji
pierwotnej i wtórnej (10 04 02), pyły z gazów odlotowych (10 04 04) (1)4
4
Kody w nawiasach odpowiadają oznaczeniom w katalogu odpadów.
9
Jeśli organizacja opracowuje raport na temat wskaźników zarządczych (np. dotyczących szkoleń),
korzystne jest wiedzieć jaka część wszystkich szkoleń poświęcona jest zagadnieniom ochrony
środowiska lub udział auditów środowiskowych we wszystkich prowadzonych auditach. Pozwoli to
organizacji lepiej oszacować koszty ponoszone na zarządzanie środowiskowe.
Jakość
Higiena pracy
Bezpieczeństwo
Rysunek 2. Proporcje godzin szkolenia nt. bezpieczeństwa, środowiska i jakości przypadających na
pracownika w 2002 r.
W przypadku, gdy organizacja chce przedstawić w raporcie swoje działania w odniesieniu do
warunków środowiskowych, korzystna będzie znajomość rzeczywistego wpływu organizacji na
środowisko. Tak więc, jeśli organizacja przygotowuje informacje na temat stanu zanieczyszczenia
lokalnej rzeki, korzystne będzie oszacowanie jej wpływu na ten stan. Pozwoli to na właściwe
nakierowanie swoich działań.
(b) Wskaźniki powinny być zrozumiałe i jednoznaczne
Ze względu na wiarygodność jak i właściwy nadzór ważne jest, aby wskaźniki nie tworzyły fałszywego
wyobrażenia lub nie wprowadzały w błąd zainteresowanych stron. Wskaźniki powinny być spójne
i skoncentrowane na zasadniczych danych.
Dla celów sprawozdawczych dane są często agregowane lub normalizowane. Pozwala to na zwięzłą
prezentację, ale ważne jest też, aby końcowy wynik był zrozumiały. Na przykład np. przedstawienie
informacji dotyczącego recyklingu odpadów w formie specyficznego wskaźnika może nie być
zrozumiałe, jeśli metoda zastosowana do generowania tego wskaźnika nie jest wyjaśniona.
Normalizowanie danych w odniesieniu do roku bazowego może pozwolić na porównanie
poszczególnych lat, ale może nie odzwierciedlić wszystkich aspektów działań środowiskowych.
Na przykład ważne jest, aby skutki nabycia lub odsprzedaży nieruchomości były wyjaśnione, tak aby
zainteresowane strony były w stanie zrozumieć bezwzględną wielkość opisywanego aspektu.
(c) Wskaźniki powinny umożliwić coroczne dokonanie porównań
Ten aspekt służy łatwemu śledzeniu wyników działań środowiskowych w organizacji. Kluczową sprawą
może być prawidłowy wybór wskaźników na wstępie procesu przygotowania raportu umożliwiający
coroczne porównanie wyników. Jeśli dokonuje się zmian mierzonych parametrów dla danego aspektu
środowiskowego, trudno przedstawić zaistniałą poprawę.
Na przykład, jeśli energia jest raportowana w jednym roku jako całkowite zużycie a w kolejnym jako
zużycie energii na tonę produktu, porównanie obu lat nie będzie możliwe. Dlatego też organizacje
powinny dobrać takie wskaźniki, aby można było je porównywać przez wiele lat. Aby uniknąć
nieporozumień prezentowanym wskaźnikom powinny towarzyszyć wartości bezwzględne. Przykład
przedstawiono w tabeli poniżej.
10
Przykład tabeli pozwalającej na coroczne dokonanie porównań5 (1)
Wskaźnik
Pracownicy
Obrót
Produkcja
Zużycie energii
Zużycie
energii/ilość
przetworzonej
bawełny
Zużycie wody
Zużycie wody/
ilość
przetworzonej
bawełny
Udział wyrobów
przetestowanych
na zgodność z
wymaganiami
MST/Okotex6 100
Farbowanie bez
metali ciężkich
Odpady
Jednostka
Osoba
Milion
Tony
MWh
KWh/kg
1993
1994
1995
548
87,6
4 075
89 285
21,9
520
78,5
3 639
82 422
22,2
409
74,2
2 933
73 865
23,7
249 670
-
241 450
62,9
219 010
64,7
%
90
90
99
%
35,2
35,3
40
kg
158 014
102 598
81 658
M³
L/kg
Organizacje powinny także być świadome, że aby oddać ścisły roczny zmian w wynikach, powinny
przedstawić bezwzględne roczne średnie i jeśli to konieczne, także ich rozbieżności. Jeśli nie jest to
właściwe, należy przyjąć jako punkt odniesienia średni rok lub średnią długoterminową. Rekordowe
lata nie są odpowiednim punktem odniesienia.
Czasami konieczna jest zmiana sposobu, w jaki przedstawiany jest aspekt środowiskowy. W takim
przypadku organizacja powinna dążyć do stworzenia możliwości dokonania porównań z poprzednimi
latami, na przykład poprzez rekalkulację danych z lat poprzednich zgodnie z nową metodą.
(d) Wskaźniki powinny pozwalać na porównania ze wskaźnikami z sektora, kraju lub
regionu
Jednym z głównych wymogów dla porównania wskaźników jest zasada generowania ich zawsze w taki
sam sposób, aby uniknąć porównywania „jabłek i gruszek”. Na przykład w przypadku zużycia energii
należy rozważyć czy przedstawiać w raporcie zużycie energii pierwotnej czy wtórnej. Organizacja
powinna zadbać o zastosowanie „wspólnych standardów” przy tworzeniu swoich wskaźników. Te
„wspólne standardy” są ustalane w pewnych przypadkach przez instytuty badawcze, stowarzyszenia
branżowe, organizacje pozarządowe, a także władze lokalne, krajowe bądź regionalne. Organizacje
powinny upewnić się, że są świadome tych standardów i dla określonych aspektów przyjmować
standardowe wskaźniki pozwalające na porównanie z innymi. Aby uniknąć przedstawiania w raportach
zbyt dużej liczby wskaźników, do raportu należy wybrać najbardziej istotne dla swego sektora.
5
Rauberger (1998)
M.S.T. – skrót od „Markenzeichen schadsoffgeprufter Textillien (etykieta dla materiałów sprawdzonych pod
kątem zawartości substancji szkodliwych) wydawana przez „Verein fur verbraucher- und umweltfreundliche
Textilien - VvuT (Stowarzyszenie konsumentów na rzecz tekstyliów przyjaznych środowisku)“. „Okotext” jest
odpowiednikiem „Oko-Tex Standard 100” (zob. strona internetowa http://www.oeko-tex.com).
6
11
Przykład tabeli, która pozwala na porównanie z innymi organizacjami7 (1)
Wskaźnik
(jednostka)
Energia elektryczna
(MWh) na jednego
zatrudnionego
Ogrzewanie (GJ) na
jednego zatrudnionego
Zużycie wody (l) na
jednego zatrudnionego
na dobę
Zużycie papieru(kg) na
jednego zatrudnionego
Zużycie papieru do
kserokopiarek(liczba
arkuszy) na jednego
zatrudnionego
Podróże (km) na
jednego zatrudnionego
Minimum
Średnia
Maksimum
Bank Koloński
4,3
5
6,8
6,8
18,2
24,6
29,8
26,3
40
83
171
117
116
138
209
209
9
18
23
19
410
880
1100
600
(e) Wskaźniki powinny pozwolić na porównanie zgodności z wymaganiami prawa
Zarówno dla właściwego zarządzania jak i zewnętrznej wiarygodności, organizacje powinny być w
stanie zademonstrować, na ile działają w zgodzie z wymaganiami prawa. Jeśli istnieją wymagania
prawne dla aspektu, który ma być przedstawiony w raporcie, organizacje ująć te wymagania do tej
samej tabeli lub na właściwym wykresie.
60
mg/l
50
40
30
20
10
0
2000
2001
2002
2003
lata
Stężenie (mg/l)
wartość dopuszczalna (
Rysunek 3. Przykład wykresu pozwalającego na porównanie z istniejącymi wymaganiami prawnymi
7
Rauberger (1998)
12
4. Podsumowanie
Przed podjęciem decyzji o rodzaju wskaźnika, który ma być użyty dla prześledzenia aspektów
środowiskowych, organizacja powinna zadać sobie następujące pytania:
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
Czy
Czy
Czy
Czy
Czy
Czy
Czy
zebrane dane przedstawiają oddziaływanie organizacji na środowisko ?
wskaźniki umożliwiają określenie ilościowe celów środowiskowych?
dane wspomagają proces zarządzania organizacją?
dane są zrozumiałe bez skomplikowanych wyjaśnień?
dane w takiej formie będą możliwe do uzyskania corocznie?
istnieją jakiekolwiek limity prawne dla tego aspektu?
dane mogą być porównane ze standardowymi wskaźnikami dla danego aspektu?
Jeśli odpowiedź na którekolwiek z powyższych pytań brzmi NIE, organizacja powinna rozważyć
przydatność danego wskaźnika środowiskowego. Wskaźniki powinny być regularnie weryfikowane, aby
zapewnić, że są właściwe i uwzględniają nowe informacje lub zmiany.
13
ZAŁĄCZNIK II
Wybór publikacji dotyczących wskaźników środowiskowych
1. ANPA —National Agency for the Protection of the Environment (1998):‘Manuale per
l'attuazione del Sistema Comunitario di Ecogestione ed Audit (Manual for the Implementation
of the European Eco-Management and Audit Scheme) (EMAS)’,CD-ROM Sezione Banca Dati
Indicatori (Section —Database of Environmental Indicators), Roma, Internet:
www.anpa.it/emas.
2. Association for Environmental Management in Banks;Savings Banks and Insurance Companies
(VfU) and German Federal Environment Ministry (1997): ‘Time to act — environmental
management in financial institutions — A survey of recent developments including principles
and guidelines for in-house eco-balances of financial service providers’, Bonn, Internet:
www.vfu.de.
3. Business in the Community (2000): ‘Winning With Integrity’, London, Internet:
www.bitc.org.uk.
4. Business in the Community (2001): ‘A Measure of Progress’,
London, Internet:
www.bitc.org.uk.
5. FORGE Group (2000): ‘Guidelines on Environmental Management and Reporting for the
Financial Services Sector’, Internet: www.bba.org.uk.
6. German Federal Environment Ministry and Federal Environmental Agency (ed.)(1997): ‘A
Guide
to
Corporate
Environmental
Indicators’,
Bonn/Berlin,
Internet:
www.umweltbundesamt.de.
7. German Federal Environmental Agency (1999): ‘Leitfaden betriebliche Umweltauswirkungen —
Ihre Erfassung und Bewertung im Rahmen des Umweltmanagements. (Guideline of
Operational Environmental Impacts — Collection and Evaluation in the Framework of
Environmental Management)’ ,Berlin, Internet: www.umweltbundesamt.de.
8. Global reporting initiative (2002):‘Sustainability reporting guidelines’, Boston, USA, Internet:
www.globalreporting.org.
9. EN/ISO 14031:1999 ‘Environmental management — Environmental performance evaluation —
Guidelines’, Geneva, Internet: www.iso.ch.
10. ISO/TR 14032:1999 ‘Environmental management — Examples of environmental performance
evaluation (EPE)’ ,Geneva, Internet: www.iso.ch.
11. Jasch,C. and Rauberger,R.(1998): ‘Leitfaden Kennzahlen zur Messung der betrieblichen
Umweltleistung (Guideline Indicators for the Measurement of Operational Environmental
Performance)’edited by the Austrian Federal Ministry for the Environment, Youth and Family
Affairs, Vienna, IÖW Wien Publications No 25/1998, Internet: www.ioew.at/ioew/index.html.
12. Rauberger,R.(1998): ‘Erweitertes betriebliches Umweltcontrolling (Extended Operational
Environmental Controlling)’, in ‘Praxishandbuch Umweltschutz — Management’ ,edited by
Hans-Peter Wruk and Horst Ellringmann, Cologne, Deutscher Wirtschaftsdienst, Internet:
www.dvd-verlag.com.
13. UK Association of Certified and Chartered Accountants and Certified Accountants Educational
Trust (2001): ‘An Introduction to Environmental Reporting’, London, Internet:
www.accaglobal.com.
14. UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2000): ‘Environmental Reporting
— Guidelines for Company Reporting on Waste’, London, DEFRA Publications, Internet:
www.defra.gov.uk/environment/envrp/index.htm.
15. UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2000): ‘Environmental Reporting
Guidelines for Company Reporting on Water’, London, DEFRA Publications, Internet:
www.defra.gov.uk/environment/envrp/index.htm.
16. UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2001):‘Environmental Reporting
—
General
Guidelines’
,
London,
DEFRA
Publications,
Internet:
www.defra.gov.uk/environment/envrp/index.htm.
17. UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2001): ‘Guidelines for Company
Reporting on Greenhouse Gas Emissions’, London, DEFRA Publications, Internet:
www.defra.gov.uk/environment/envrp/index.htm.
14
18. United Nations Division for Sustainable Development (2001): ‘Environmental Management
Accounting, Procedures and Principles’, United Nations publication, Economic and Social
Affairs Series, Internet: www.un.org/esa/sustdev/estema1.htm.
19. VDI Verein Deutscher Ingenieure (ed.)(2001): ‘Betriebliche Kennzahlen für das
Umweltmanagement — Leitfaden zu Aufbau, Einführung und Nutzung (Operational Indicators
for Environmental Management — Guideline for Setup, Introduction and Use)’, VDI Richtline
Nr.4050, Duesseldorf, Internet: www.vdi.de.
20. World Business Council for Sustainable Development (2000): ‘Measuring eco-efficiency — a
guide
to
reporting
company
performance’,
Geneva,
Internet:
www.wbcsd.org/newscenter/reports/2000/MeasuringEE.pdf.
15