Liryczne wtajemniczenie, czyli…czytać wiersze, mówić o wierszach

Transkrypt

Liryczne
wtajemniczenie,
czyli…czytać
wiersze, mówić
o wierszach
Teksty literackie
Twórczość literacką dzieli się głównie na trzy
rodzaje literackie: lirykę, epikę, dramat.
O zakwalifikowaniu danego utworu do jednego z
rodzajów decydują głównie trzy czynniki:
• postawa
podmiotu literackiego wobec świata
przedstawionego;
• sposób
ukształtowania wypowiedzi, ujawniania
się podmiotu literackiego w obrębie utworu;
• budowa świata przedstawionego (kompozycja);
LIRYKA
Najważniejsze cechy liryki:
 utwory zapisane są wierszem - podzielone na wersy i strofy;
osoba mówiąca w wierszu to podmiot liryczny, on tworzy
świat wiersza;
 podmiot liryczny wyraża swoje przeżycia, doznania, emocje,
myśli i przekonania, stan ducha, wrażenia; w poezji
najważniejsze jest odkrywanie i budzenie uczuć;
 afabularność (brak fabuły - powiązanego ze sobą ciągu
zdarzeń);
 świat wiersza jest zawsze światem wewnętrznym podmiotu
lirycznego, choćby był opisem zachodu słońca czy ośnieżonych
szczytów gór;
 ma niewielkie rozmiary;
 występują rymy (współbrzmienie zakończeń wyrazów);
 występuje rytm – regularne powtarzanie się liczby sylab lub
akcentów w wersach;
 występują liczne środki stylistyczne (poetyckie) np. epitety,
porównania, przenośnie, uosobienia, ożywienia;
UTWÓR LIRYCZNY
sytuacja
wypowiedź
podmiotu
Uwaga…
Autora utworu bardzo często utożsamia się z podmiotem lirycznym.
Należy jednak pamiętać, że nie zawsze jest to poprawne. Doskonale
ukazuje to wiersz Hanny Januszewskiej „Lwy”
Hanna Januszewska „Lwy”
Gdy jestem taki jak dziś – zły,
że pięści aż zaciskam,
to chciałbym, wiecie, spotkać lwy,
lwy drapieżnych pyskach.
Wyszedłbym z domu. Zatrzasnął drzwi,
nie mówiąc ani słowa.
Poszedłbym drogą, a obok lwy
szłyby zielskami w rowach.
Autorką wiersza jest Hanna Januszewska, ale wszystkie formy
gramatyczne użyte w wierszu mają formę męską! Wiersz jest
wypowiedzią zbuntowanego i rozzłoszczonego chłopca. Trudno więc
sądzić, aby poetka i chłopiec byli tą samą osobą!!!
Klasyfikacja
utworów
lirycznych
Odmiany liryki:
1)
Ze względu na sposób ujawniania się podmiotu lirycznego
a) Liryka bezpośrednia – podmiot liryczny wypowiada
się w pierwszej osobie („ja”). Przedstawia swoje
uczucia, przeżycia, myśli. Wówczas wypowiedź
podmiotu lirycznego staje się wyznaniem, np.
Różewicz Tadeusz
Jak dobrze
Jak dobrze Mogę zbierać
jagody w lesie
myślałem
nie ma lasu i jagód.
(…)
Jak dobrze Jestem z tobą
tak mi serce bije
myślałem człowiek
nie ma serca.
Rodzaje liryki bezpośredniej:
* liryka osobista – wypowiedź podmiotu lirycznego jest
odbierana jako wypowiedź autora utworu;
* liryka roli – podmiot liryczny wypowiada się jako postać
historyczna, mitologiczna, itp.
* liryka maski - podmiot liryczny wypowiada się jako
przedmiot, zwierzę, roślina, itp.
b) Liryka pośrednia - podmiot liryczny nie
ujawnia się wprost, lecz ukrywa się za opisem,
sytuacją, itp., wypowiada się w trzeciej osobie i
jest mniej lub bardziej ukryty, np.
Leopold Staff Deszcz jesienny
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny, (…)
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
I światła szarego blask sączy się senny...
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...
Rodzaje liryki pośredniej:
* liryka opisowa – podmiot liryczny wypowiada się poprzez
opis;
* liryka sytuacyjna - podmiot liryczny opowiada o jakimś
wydarzeniu, sytuacji, ale sam w niej nie uczestniczy;
c) Liryka zwrotu do adresata - podmiot liryczny wypowiada się w
pierwszej osobie, kierując swoją wypowiedź do konkretnego
adresata, tzw. „ty liryczne”. Wiersz może mieć wówczas
charakter wezwania lub apelu, np.
M. Pawlikowska-Jasnorzewska Żurawie
O żurawie na niebie krwawym!
O kluczu lekki i złoty,
który otwierasz tęsknotę
za nieskończonym odlotem!
2) Ze względu na temat, treść wyrażanych przeżyć i postaw
wobec świata:
* Liryka miłosna (erotyki) – tematem utworu jest refleksja nad
miłością, ukazuje konkretne przeżycia miłosne, zmysłowy wymiar
miłości; np. S. Grochowiak Pocałunek – krajobraz.
* Liryka refleksyjno-filozoficzna - wyraża poglądy na temat istoty
życia, człowieka, świata, wartości, sensu życia, światopoglądu; np.
W. Szymborska Cebula.
* Liryka religijna – tematem utworu jest: Bóg, obrzędowość
religijna, rozmowa z osoba boską lub świętą; np. J. Twardowski
Pan Jezus niewierzących.
* Liryka patriotyczna / obywatelska / polityczna – tematem utworu
może być dobro kraju, los narodu, problem społeczny, walka o
wolność; np. T. Różewicz ***(oblicze ojczyzny)
* Liryka autotematyczna – tematem utworu jest poeta, istota i
funkcje poezji, itp.; np. S. Grochowiak Rozmowa o poezji.
O niezwykłości liryki
Dzisiaj liryka jest „tym samym, co trzy, a może i cztery
tysiące lat temu – zapisem osobistych stanów ducha,
myśli, przeżyć, uczuć, wrażeń, przekonań. Zapisem
krótkim, dopracowanym w szczegółach, bez słów
zbędnych, niepotrzebnych. Zapisem dokonanym w
specjalnym języku, który w niewielu słowach pozwala
wyrazić wiele treści (dzięki środkom poetyckim). Grecy
dodaliby – zapisem pięknym, dającym przyjemność
czytelnikowi. Dlatego liryki nie można czytać w
pośpiechu. Trzeba to robić wolno, wielokrotnie, trzeba
przystawać, zamyślać się, stawiać pytania, zamykać oczy,
wyobrażać sobie, zastanawiać się nad słowami. I zdarza
się, że jeden wiersz pojmiemy w jednym blasku, a inny
pozostanie dla nas zagadką.
wiersz – sposób organizacji tekstu,
polegający na powtarzaniu się w nim
odcinków o takich samych właściwościach
strukturalnych (budowie); przeciwieństwo
prozy; utwór o swoistej kompozycji
(podzielony na strofy i wersy), w której
wers (jedna linijka wiersza wyodrębniona
intonacyjnie i graficznie) pełni funkcję
wierszotwórczą, wykorzystuje środki
stylistyczne w funkcji poetyckiej,
impresywnej lub ekspresywnej.
1. wers
2. wers
3. wers
4. wers
wyodrębnienie
graficzne
w wierszu
Szymborska Wisława
- autor
„Nic dwa razy”
- tytuł
Nic dwa razy się nie zdarza
I nie zdarzy. Z tej przyczyny
Zrodziliśmy się bez wprawy
I pomrzemy bez rutyny.
1. zwrotka/ strofa wiersza
Choćbyśmy uczniami byli
Najtępszymi w szkole świata,
Nie będziemy repetować
2. zwrotka/ strofa wiersza
Żadnej zimy ani lata.
Żaden dzień się nie powtórzy,
Nie ma dwóch podobnych nocy,
Dwóch tych samych pocałunków,
3. zwrotka/strofa wiersza
Dwóch jednakich spojrzeń w oczy.
Wczoraj, kiedy twoje imię
Ktoś wymówił przy mnie głośno,
Tak mi było, jakby róża
Przez otwarte wpadła okno.
Dziś, kiedy jesteśmy razem,
Odwróciłam twarz ku ścianie.
Róża? Jak wygląda róża?
Czy to kwiat? A może kamień?
Czemu ty się, zła godzino,
Z niepotrzebnym mieszasz lękiem?
Jesteś - a więc musisz minąć.
Miniesz - a więc to jest piękne.
Uśmiechnięci, wpółobjęci,
Spróbujemy szukać zgody,
Choć różnimy się od siebie,
Jak dwie krople czystej wody.
Rodzaje wierszy:
 stroficzny – zbudowany ze strof (zwrotek):
- dwuwersowe,
- trzywersowe – tercyny,
- czterowersowe,
stychiczny (ciągły) – zbudowany z wersów ciągłych, bez
podziału na strofy,
sylabiczny – ma jednakową liczbę sylab w każdym wersie,
stały akcent (na drugiej sylabie od końca) przed średniówką i
w wyrazach kończących wers, regularne rymy żeńskie,
występuje w nich średniówka w wersach dłuższych niż
ośmiozgłoskowe (więcej niż osiem sylab).
ŚREDNIÓWKA - punkt podziału, który dzieli wers na dwie części.
Zwykle występuje w wersach dłuższych niż ośmiosylabowe.
Miejsce średniówki w wersie zależne jest od granicy wyrazów i
zestrojów akcentowych. Dla poezji polskiej charakterystyczna jest
średniówka po piątej sylabie w jedenastozgłoskowcu (5+6) i po
siódmej sylabie w trzynastozgłoskowcu (7+6).
Np.:
"Litwo! Ojczyzno moja! + Ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić, + ten tylko się dowie,(…)”
(A. Mickiewicz Pan Tadeusz)
-------||------------||-----(13 zgłosek: 7 + 6)
"Czym dłonie, które + nie zaznały trudów
Przy piersiach, śpiewnych + westchnienia hałasem?"
(B. Leśmian Nieznana podróż Sindbada Żeglarza)
-----||----------||------
(11 zgłosek: 5 + 6)
Rodzaje wierszy – ciąg dalszy:
 nieregularny – utwór, który w pewnym stopniu odchodzi
od jasno określonych zasad, np. jest rytmicznie rozmaity;
w tego rodzaju wierszu najważniejszą cechą kompozycji
jest jej nieregularność, stosowana w celu zaskoczenia
odbiorcy, np.:
„I sny wiązane na senną nić
będą opadać ku skroniom prędkim –
iść – żal,
żal iść –
Senne są stopy giętkie jak pręty,
przebić nie mogą szeptu gałęzi –
źle iść,
żal.
Zamknij pejzaż jak okno ruchem uśpionej ręki,
do szeptu nachyl się czule – tak poznasz tę chwilę soczystą
i rozerwiesz korali sznurek i odnajdziesz się w własnym uśmiechu
podwojona przez sen jak przez lustro”.
(T. Gajcy, Korale)
(9 zgł.)
(10 zgł.)
(2 zgł.)
(2 zgł.)
(10 zgł.)
(10 zgł.)
(2 zgł.)
(1 zgł.)
(14 zgł.)
(17 zgł.)
(19 zgł.)
(10 zgł.)
 wolny – charakteryzuje go:
- różna liczba sylab w wersach,
- zróżnicowanie długości wersów,
- brak rytmu,
- mogą występować rymy,
- układ graficzny zależny od woli autora,
- zdarza się, że autor odrzuca interpunkcję,
wielką literą, podział na strofy,
Np.:
Zbigniew Herbert
„Siódmy anioł”
Siódmy anioł
jest zupełnie inny
nazywa się nawet inaczej
Szemkel
to nie co Gabriel
złocisty
podpora tronu
i baldachim
ani to co Rafael
stroiciel chórów
(…)
pisownię
 biały – to wiersz bez rymów. Wierszem białym może
być zarówno wiersz sylabiczny, wiersz nieregularny, jak
i wiersz wolny.
Np.:
Różewicz Tadeusz
„Ocalony”
Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.
To są nazwy puste i jednoznaczne:
człowiek i zwierzę
miłość i nienawiść
wróg i przyjaciel
ciemność i światło.
Człowieka tak się zabija jak zwierzę
widziałem:
furgony porąbanych ludzi
którzy nie zostaną zbawieni.
(…)
Powyższy wiersz jest wierszem wolnym – białym (nie ma w nim rymów).
Jak wynika z poprzednich slajdów ze
względu na występowanie rymów
wiersze
można
podzielić
na:
rymowane i bez rymów.
Rym to podobne lub takie same
brzmienia
zakończeń
wyrazów
występujących najczęściej na końcu
wersów, np.: cień – dzień.
Rodzaje rymów:
a) W zależności od akcentu:
- rymy żeńskie – rymy półtorazgłoskowe, w których rymowaniu podlega ostatnia
sylaba i część sylaby przedostatniej, np. mo-da,
wrza-wa
u-ro-da,
ka-wa
- rymy męskie – to rymy jednozgłoskowe, rymują się wyrazy jednosylabowe,
np. dłoń – skroń
łez - bez
Rymy męskie nadają wierszowi zdecydowany ton, dlatego chętnie są
wykorzystywane w liryce apelu, w wierszach o rytmie marsza.
b) W zależności od miejsca występowania w wersie:
- rymy końcowe
- występujące na końcu wersu.
- rymy wewnętrzne
- występujące w środku wersu.
- rymy inicjalne
- występujące na początku wersu (bardzo rzadkie).
Inne rodzaje rymów:
* bogate - charakteryzują się nagromadzeniem współbrzmień
spółgłoskowych, np. „piąstkom – cząstkom”,
* ubogie – takie, gdzie współbrzmi tylko samogłoska, np. „te – swe,
mi – śni”,
* dokładne – rymujące się zakończenia wyrazów mają takie samo
brzmienie, np.: wieniec – zieleniec,
* niedokładne (przybliżone) – rymowane głoski nie są identyczne, ale
przybliżone, brzmią podobnie, np.: światła – nieodgadła, łące - słońce
* gramatyczne – utworzone z wyrazów, których współbrzmienie wynika z
identyczności końcówek gramatycznych, np. „spotkałem – uściskałem”,
(ta sama część mowy),
* niegramatyczne – utworzone z wyrazów należących do różnych kategorii
gramatycznych, np. „świat cały – bez chwały”,
* oklepane (częstochowskie) – utworzone z wyrazów często zestawianych
ze sobą w pozycjach rymowych, tworzą ciąg wyeksploatowanych
skojarzeń, np. „dal – żal”, „ojczyzna – blizna", „kochać – szlochać”,
* rzadkie (wyszukane, trudne) – przeciwieństwo rymów oklepanych,
charakteryzują się niezwykłością doboru wyrazów,
np.: „Rio de Janeiro – oranżerią (w J. Tuwim „Kwiaty polskie”)
Układy rymów:
parzyste (sąsiadujące) – zakończenia dwóch kolejnych wersów rymują się ze sobą,
mają tzw. układ AABB, np.:
Julian Tuwim „Rwanie bzu”
Narwali bzu, naszarpali,
A
Nadarli go, natargali,
A
Nanieśli świeżego, mokrego,
B
Białego i tego bzowego.
B
krzyżowe (przeplatane) - rymuje się co drugi wers, np. w pierwszy i w trzeci,
drugi i czwarty, to tzw. układ ABAB, np.:
Leopold Staff, "Wysokie drzewa"
O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa,
A
W brązie zachodu kute wieczornym promieniem, B
Nad wodą, co się pawich barw blaskiem rozlewa, A
Pogłębiona odbitych konarów sklepieniem.
B
okalające – rymuje się wers pierwszy z czwartym i drugi z trzecim, tzw. układ
ABBA, np.:
Adam Mickiewicz „Stepy Akermańskie”
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu;
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi:
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu (…)
A
B
B
A
Uwaga!!!!!!
Podział rymów tworzy się na podstawie różnych kryteriów.
Określając rodzaj rymów w utworze, należy wziąć pod uwagę
każde z kryteriów, np. w bajce „Jagnię i wilcy” I. Krasickiego:
„Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię;
Już go mieli rozerwać, rzekło: "Jakim prawem?"
"Smacznyś, słaby i w lesie!" - Zjedli niezabawem”.
występują rymy: żeńskie, dokładne, gramatyczne i
niegramatyczne, parzyste (sąsiadujące), końcowe.
W utworze „Smutno mi Boże” J. Słowackiego
Smutno mi, Boże! - Dla mnie na zachodzie
Rozlałeś tęczę blasków promienistą;
Przede mną gasisz w lazurowej wodzie
Gwiazdę ognistą...(…).
występują rymy: żeńskie, dokładne, gramatyczne i
niegramatyczne, krzyżowe, końcowe.
Środki stylistyczne (poetyckie):
Środki stylistyczne mogą występować zarówno w
tekstach poetyckich, jak i w prozie. Nie są więc
typowe tylko dla wierszy. Stosuje się je głównie w
celu:
 wywołania u odbiorcy określonych emocji,
 pobudzenia jego wyobraźni,
 urozmaicenia tekstu,
 wzbogacenia treści,
Najczęściej stosowane środki poetyckie:
ANAFORA – powtórzenie wyrazu lub grupy wyrazów zaczynających się od tych samych
słów, na początku kolejnego wersu, strofy,
np.: „Jak moje oczy topią się – mdleją,
Jak myśli rzucają ze dna,
Jak iskry sypią, jak łzami leją,
Ty wiesz! – lecz tylko Ty jedna”.
Cel stosowania: zwrócenie uwagi na cechę, osobę, zjawisko, itp. o którym mówi anafora;
rytmizacja wiersza, czasem chęć zaskoczenia czytelnika.
 ALITERACJA (z łac. ad + litera) to identyczność głosek rozpoczynających sąsiadujące
ze sobą wyrazy,
np.: Czechowicz Józef
„elegia uśpienia”
godziny gorzkie bez godów
czarny druk na pożółkłych stronicach
jakby ze stromych schodów
spływała w mroku żywica
zwija się zaułek zawiły
zagubiony we własnych załomach
ANIMIZACJA (OŻYWIENIE) –nadanie przedmiotom nieożywionym lub pojęciom
abstrakcyjnym cech istot żywych, np. „morze ryczy”, „chmura goni chmurę”.
Cel stosowania: nadanie tekstowi dynamiki, wprowadzenie elementu ruchu.
ANTYTEZA – (przeciwstawienie) zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w
celu wywołania silnych emocji u odbiorcy, podkreślenie kontrastu, sprzeczności,
np.:
„Muzeum” W. Szymborska
Są talerze, ale nie ma apetytu.
Są obrączki, ale nie ma wzajemności
od co najmniej trzystu lat.
Jest wachlarz - gdzie rumieńce?
Są miecze - gdzie gniew?
I lutnia ani brzęknie o szarej godzinie.
 APOSTROFA - bezpośredni zwrot (w formie wołacza) do adresata (osoby, bóstwa, idei, wydarzenia,
pojęcia lub przedmiotu),
np.: „Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie…” (A. Mickiewicz „Pan Tadeusz”),
„Panie! to moja praca, a zdarzenie twoje;
Raczysz błogosławieństwo dać do końca swoje!...” (J. Kochanowski „Na dom w…”)
Cel stosowania: nadanie wypowiedzi podniosłości, wyznanie uczuć do podmiotu apostrofy
 ARCHAIZM - wyraz, konstrukcja składniowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia,
np.: drzewiej – dawniej,
„Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa...
Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa”. (B. Leśmian „Urszula Kochanowska”)
Cel stosowania: chęć nawiązania do wybranej epoki.
EPITET – określenie rzeczownika; zwykle nazywa cechę przedmiotu albo stosunek
wypowiadającego się do przedmiotu (mówi jakie coś jest); występuje najczęściej w
postaci przymiotników, natomiast rzadziej w postaci imiesłowów lub innych
rzeczowników,
np.: „szklana równina”, „różowy język”, „wilczy apetyt”, „wesoły kolor”, itp.
Cel stosowania: oddziaływanie na wyobraźnię czytelnika, tworzenie obrazu,
wyrażenie stanu emocjonalnego podmiotu lir. i jego stosunku do przedmiotu opisu.
EPIFORA – powtórzenie wyrazu lub grupy wyrazów na końcu kolejnego wersu, strofy,
np.: „Nie idzie, ale skrada się przez życie,
Czołga się przez życie,
sunie przez życie
Ślimaczym, śliskim śladem”. (A. Kamieńska, „Iść przez życie”)
 EUFEMIZM – zastąpienie wyrazu lub grupy wyrazów odczuwanych jako wyrazy zbyt
dosadne, zabarwione negatywnie, wyrazem o łagodniejszym brzmieniu,
np.: zamiast niechlujny – nieelegancki, zamiast głupi – niemądry,
zamiast gruby - puszysty, itp.
HIPERBOLA (wyolbrzymienie) – polega na powiększaniu zjawisk , ich
spotęgowaniu, pokazywaniu jakiegoś zjawiska, przedmiotu w sposób
przesadny,
np.: „potworna potęga”, „drobniutkie okruchy”, itp.
 METAFORA
(przenośnia) – połączenie wyrazów, które wspólnie tworzą nowe
znaczenie niż dosłowny sens wy razów, metafor nie należy czytać dosłownie,
np. „Lato w butelki rozlane”, „Wchodząc z różą w ręku, z księżycem pod
pachą”, „powódź kwiatów”, itp.
Cel stosowania: buduje niezwykły obraz, działa na wyobraźnie czytelnika;
wpływa na uczucia, emocje; zaskakuje, zachwyca, zmusza do wysiłku
intelektualnego.
NEOLOGIZM (nowe słowo) – nowy wyraz utworzony w danym języku, aby
nazwać nieznany wcześniej przedmiot czy sytuację lub osiągnąć efekt
artystyczny w utworze poetyckim,
np.: „Tam ukochał przestwornie mgłę-nierozeznawkę” (Bolesław Leśmian, „Śnigrobek”)
"Ogród pana Błyszczyńskiego zielenieje na wymroczu,/ (...) / Sam go wywiódł z nicości
błyszczydłami swych oczu/ I utrwalił na podśnionej drzewom trawie". (Bolesław Leśmian,
"Pan Błyszczyński").
Cel stosowania: tworzenie niezwykłego obrazu, zabawa językiem.
 OKSYMORON
– zestawienie pojęć wzajemnie się wykluczających, sprzecznych,
np.: ciepły lód, czarny śnieg, żywy trup, itp.
Cel stosowania: zaskoczenie, zadziwienie czytelnika, zachęta do refleksji.
ONOMATOPEJA
(dżwiękonaśladownictwo) – wyrazy naśladujące dźwięk,
np.: miau, chi chi, świst, itp.
Cel stosowania: wzbogacenie, urozmaicenie warstwy brzmieniowej utworu.
 PERSONIFIKACJA (uosobienie) – nadanie zwierzętom, roślinom, przedmiotom,
zjawiskom nieożywionym cech ludzkich, np.: drzewo wierzy, kamień pomyślał;
PORÓWNANIE
– zestawienie ze sobą dwóch zjawisk, przedmiotów, pojęć, z
których jedno służy określaniu drugiego poprzez uwydatnienie podobieństwa, cechy
wspólnej, poznajemy go głównie po łącznikach typu: jak, niby, jakby, niż, niczym,
jako,
na
kształt,
np.: „Idzie zmierzch jak tłumy cieni”, „serce pracuje niczym pszczoła”, itp.
Cel stosowania: działa na wyobraźnię; czasem zaskakuje, zadziwia zestawieniem
odległych zjawisk, np. „jestem jak szampan”.
 POWTÓRZENIE – powtórzenie tego samego wyrazu, zdania, fragmentu, by
nadać tekstowi rytm, podkreślenie ważności powtarzanego wypowiedzenia,
np. „westchnienia me, westchnienia me”;
PRZERZUTNIA -
przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego
wersu lub strofy w celu zaakcentowania wypowiedzi, zwiększenia
dynamiki i pobudzenia wyobraźni osoby czytającej, np.:
„…Rozdaję wokoło mój uśmiech, bukiety
rozdaję wokoło i jestem radosną
wichurą zachwytu i szczęścia poety
co zamiast człowiekiem powinien być wiosną!...”
Cel stosowania: urozmaicenie monotonnego rytmu wiersza, zaskoczenie
czytelnika,
 PYTANIE RETORYCZNE - pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi,
lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat,
podkreślenia wagi problemu; ewentualnie pytanie, którego odpowiedź
jest oczywista, np.:
„ Czy pamiętasz, jak z tobą tańczyłem walca,
Panno, madonno, legendo tych lat?
Czy pamiętasz, jak ruszył świat do tańca,
Świat, co w ramiona mi wpadł?” Julian Tuwim Kwiaty polskie
Cel stosowania: pytanie retoryczne służy wzmocnieniu uwagi odbiorcy,
urozmaica styl i nadaje zwięzłość wypowiedzi, wyrażenie wątpliwości;
WYKRZYKNIENIE
zdanie lub równoważnik zdania zakończony
wykrzyknikiem, np.: „Nie płaczę przecież, nie szlocham! (…)
Kocham go! Kocham! Kocham!!!”
Cel stosowania: wyrażenie emocji, podkreślenie emocjonalnego
zaangażowania nadawcy wypowiedzi, ożywienie stylu;
-
ZDROBNIENIE - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu
oznaczający rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem
podstawowym, np.: usta – usteczka, „…Haftowali Ci, syneczku…”
Cel stosowania: może podkreślać pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do
określanego obiektu; podkreśla emocje, uczucia; buduje nastrój wiersza;
 ZGRUBIENIE - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu
oznaczający rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym,
np.: baba - babsko.
Cel stosowania: może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu,
budowanie nastroju wiersza
 MAKARONIZM - pochodzący z języka obcego (głównie łacińskiego i włoskiego)
zwrot wplatany do języka ojczystego,
np.: „Twardowski ku drzwiom się kwapił
Na takie dictum acerbum,
Diabeł za kontusz ułapił:
„A gdzie jest nobile verbum?”(…)”
Adam Mickiewicz Pani Twardowska

Liryczne wtajemniczenie, czyli…czytać wiersze, mówić o wierszach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Strofika - Krzysztof Gajewski

Genologia — liryka - Krzysztof Gajewski

DAŁEM SŁOWO