pobierz pdf

Raport ewaluacyjny
do
Programu rozwoju
obrotu bezgotówkowego
w Polsce
na lata 2010-2013
grudzień 2010
1
SPIS TREŚCI
1 Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2010-2013...... 3
2 Identyfikacja wyzwań oraz potrzeb w zakresie rozwoju obrotu
bezgotówkowego w Polsce ................................................................................... 4
2.1
Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości elektronicznej i
zakupów przez Internet .......................................................................................................... 4
2.2
Zmniejszenie kosztów obrotu gotówkowego dla całego systemu i zwiększenie
konkurencyjności gospodarki................................................................................................. 4
2.3
Rozwój obrotu bezgotówkowego jako czynnik zmniejszający koszty przyjęcia
wspólnej waluty euro.............................................................................................................. 5
2.4
Wyzwania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu bezgotówkowego............... 5
2.5
Dążenie do zrównania poziomu obrotu bezgotówkowego w Polsce do średniej
unijnej 6
3 Korzyści
ekonomiczno-społeczne
płynące
z
rozwoju
obrotu
bezgotówkowego w Polsce ................................................................................... 7
4 Ocena spójności Programu z innymi dokumentami powiązanymi ................ 8
5 Cele Programu oraz wskaźniki ich realizacji ............................................... 11
5.1
Cel Główny –Upowszechnienie Obrotu Bezgotówkowego w Polsce ..................... 11
5.2
Cele szczegółowe ..................................................................................................... 13
5.2.1
Zmniejszenie kosztów związanych z obsługą kasową i obiegiem gotówki..... 13
5.2.2
Ograniczenie wykluczenia finansowego .......................................................... 14
5.2.3
Zwiększenie wykorzystania rachunków bankowych i bezgotówkowych
instrumentów płatniczych oraz zmniejszenia kosztów bezgotówkowych usług
płatniczych ....................................................................................................................... 15
5.2.4
Rozbudowa infrastruktury związanej z obrotem bezgotówkowym ................. 16
5.2.5
Pogłębienie wiedzy o obrocie bezgotówkowym oraz zwiększenie zaufania do
usług bankowych.............................................................................................................. 17
5.2.6
Wsparcie realizacji krajowych i międzynarodowych programów i projektów 18
6
7
Plan Finansowy Programu............................................................................ 19
6.1
Źródła finansowania realizacji Programu ................................................................ 19
6.2
Struktura finansowania Programu ............................................................................ 20
Monitorowanie oraz ocena osiągania celów Programu ............................... 27
2
1
Idea
Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2010-2013
przygotowania
kompleksowego
wieloletniego
programu
rozwoju
obrotu
bezgotówkowego w Polsce powstała w 2007 r., jako wynik dyskusji w ramach utworzonej
wówczas,
z
inicjatywy
Związku
Banków
Polskich,
Koalicji
na
Rzecz
Obrotu
Bezgotówkowego i Mikropłatności, oraz jako podstawowy wniosek z przeprowadzonych
przez NBP, w formie „burzy mózgów”, warsztatów na temat stanu obrotu bezgotówkowego
w Polsce i Unii Europejskiej. Ponadto, stworzenie takiego programu wynikało z treści
dokumentu rządowego, jakim jest „Program działań na rzecz wspierania elektronicznego
handlu i usług na lata 2009-2011”, gdzie jednym z celów określonych w ramach jego
realizacji jest zwiększenie zaufania do transakcji dokonywanych drogą elektroniczną. Uznano
wówczas, że projekt takiego programu powinien być przygotowany przez szeroko rozumiany
sektor bankowy, tj. przez NBP, ZBP i banki, oraz Koalicję na Rzecz Obrotu
Bezgotówkowego i Mikropłatności.
Finalnie jednak, w celu uzyskania skuteczności w
realizacji działań programu, kierowanych w części również do rządu oraz administracji
państwowej i samorządowej, program ten powinien mieć charakter programu rządowego.
Projekt niniejszego Programu został przygotowany przy współpracy licznego grona
ekspertów z Narodowego Banku Polskiego, Związku Banków Polskich oraz przedstawicieli
podmiotów uczestniczących w Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności,
a w szczególności członków Grupy Roboczej ds. Programu Obrotu Bezgotówkowego przy
Koalicji. Program jest określony na cztery lata, tj. na lata 2010-2013. W realizację Programu
zaangażowane są podmioty z sektora prywatnego, administracji publicznej oraz Narodowy
Bank Polski.
Niniejszy raport przedstawia syntetyczne informacje o przyczynach przygotowania Programu
oraz celach, które mają zostać osiągnięte poprzez jego realizację, w tym harmonogram oraz
mierniki ich realizacji. Szczegółowe informacje na temat potrzeby przyjęcia Programu Obrotu
Bezgotówkowego w Polsce na lata 2010-2013, oraz szczegółowy harmonogram realizacji
poszczególnych celów i działań przedstawione są w samym Programie (Rozdział 6 „Wizja
obrotu bezgotówkowego w 2013 r.”; Rozdział 7 „Cele strategiczne do zrealizowania do 2013
r.; Rozdział 8 „Mapa Programu” oraz Rozdział 9 „Program realizacji celów strategicznych –
zakres proponowanych działań, podmioty odpowiedzialne i harmonogram realizacji działań”).
3
2
Identyfikacja wyzwań oraz potrzeb w zakresie rozwoju obrotu
bezgotówkowego w Polsce
2.1
Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości elektronicznej i
zakupów przez Internet
Rozwój gospodarki elektronicznej, immanentnie złączony z obrotem bezgotówkowym, jest
jednym z priorytetów w planach rozwoju kraju na najbliższe lata. Wynika również wprost z
potrzeby budowania w Polsce społeczeństwa informacyjnego, które w sposób powszechny i
efektywny będzie wykorzystywało wiedzę i informacje do harmonijnego rozwoju w
wymiarze społecznym, ekonomicznym i osobistym. Polskie społeczeństwo jest jednak w
znaczny sposób zdystansowane do innowacji technologicznych i w znacznej mierze nie
wykorzystuje dostępnych na rynku produktów i usług, przede wszystkim z uwagi na brak
świadomości i właściwej edukacji nt. ich zastosowania, zasad funkcjonowania oraz korzyści.
Zaufanie stanowi kluczowy czynnik rozwoju, ponieważ przekłada się bezpośrednio na liczbę
osób wykorzystujących bezgotówkowe instrumenty płatnicze.
Podstawą rozwoju gospodarki i bankowości elektronicznej jest Internet, z którego korzysta w
Polsce ok. 34% społeczeństwa1. Tylko 13% Polaków jest aktywnymi klientami bankowości
elektronicznej. Na dzień dzisiejszy najmniejszym zaufaniem jak i wiedzą na temat Internetu
odznacza się pokolenie ludzi najstarszych. W transakcjach elektronicznych, w sytuacji gdy
kontrahenci nie mają fizycznego kontaktu ze sobą, zaufanie ma znaczenie podstawowe.
Konieczne jest wypracowanie instrumentów zapewniających bezpieczeństwo, elektroniczną
identyfikację i weryfikację danych oraz budowanie świadomości odnośnie wykorzystania
możliwości oferowanych przez nowoczesne technologie.
2.2
Zmniejszenie kosztów obrotu gotówkowego dla całego systemu i zwiększenie
konkurencyjności gospodarki
Wysokie koszty zarządzania gotówką przynoszą straty całej gospodarce. Europejska Rada ds.
Płatności (European Payments Council, EPC) ocenia koszty gotówki w UE na nie mniej niż
50 miliardów euro rocznie, tj. 0,4%-0,6% PKB2. Sektor bankowy ponosi 65% kosztów
1
2
M. Polasik, K. Maciejewski – Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, czerwiec 2008 r.
Europejska Rada ds. Płatności, Single Euro Cash Area (SECA) Framework, 8 March 2006, s. 7.
4
ogółem, tj. ponad 32 miliardy euro rocznie. Dane te są zgodne z wnioskami Holenderskiego
Forum Krajowego ds. Systemów Płatniczych, które szacuje, że całkowite koszty społeczne
wiążące się z realizacją płatności gotówkowych sięgają 0,47% PKB3. W przypadku Polski
koszty gotówki szacowane są na około 1% PKB4, z czego duża ich część ponoszona jest przez
bank centralny oraz banki komercyjne, ponieważ to one znajdują się na obu końcach cyklu
obiegu gotówki. Zmniejszenie kosztów emisji i obsługi pieniądza gotówkowego przyniesie
wymierne korzyści całej gospodarce, obniżając koszty funkcjonowania przedsiębiorstw oraz
administracji publicznej, a także poprzez zwiększenie akcji kredytowej banków.
2.3
Rozwój obrotu bezgotówkowego jako czynnik zmniejszający koszty przyjęcia
wspólnej waluty euro
W ciągu kilku najbliższych lat Polska najprawdopodobniej stanie się członkiem strefy euro.
Ponieważ w Polsce większość transakcji detalicznych dokonywana jest przy użyciu gotówki,
w związku z przystąpieniem do strefy euro będą musiały być poniesione znaczne koszty m.in.
związane z wymianą znaków pieniężnych. Pokazuje to przykład krajów, w których euro
pojawiło się w 2002 r., a w których popularność transakcji bezgotówkowych była znacznie
większa niż w Polsce.
W 12 państwach, które wprowadziły euro jako pierwsze, koszty z tym związane były
znaczne. Oznacza to, że wejście Polski do strefy euro może być jeszcze bardziej kosztowne,
niż w przypadku ww. krajów. Wiąże się to m.in. z koniecznością produkcji znacznie większej
niż dla średniego kraju strefy euro liczby nowych znaków pieniężnych, wystarczającej na
pokrycie zapotrzebowania na dotychczasowe banknoty i monety w obiegu.
Wejściu do strefy euro powinny zatem towarzyszyć szeroko zakrojone działania, związane z
jak najlepszym przygotowaniem naszego kraju do tej transformacji, m.in. poprzez podjęcie
próby minimalizacji kosztów dzięki ograniczeniu obrotu gotówkowego.
2.4
Wyzwania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu bezgotówkowego
Promowanie korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych przez odpowiednie
władze publiczne w Polsce było jednym z
zaleceń Europejskiego Banku Centralnego.
3
G. Lepecq, Przyszłość gotówki, Raport prezentowany na Konferencji Cash Processing w Paryżu, czerwiec
2006 r., s. 16.
4
The Impact of Electronic Payments on Economic Growth, Instytut Global Insight oraz Visa (za Koalicja na
Rzecz Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego – vide www.zbp.pl).
5
Zalecenie to zostało zamieszczone w 2002 r. w raporcie dokonującym oceny infrastruktury
rozliczeniowej i rozrachunkowej w Polsce.
Liczne analizy problematyki obrotu bezgotówkowego prowadzone między innymi przez
Narodowy Bank Polski, wskazują, że pomimo stałego rozwoju tego typu form płatności w
Polsce, w wielu kategoriach wskaźników (m.in. w zakresie liczby rachunków, liczby kart
płatniczych, liczby poleceń zapłaty czy liczby płatności kartami) Polska znajduje się na końcu
rankingów wśród krajów Unii Europejskiej. Przyczyny tej sytuacji tkwią m.in. w
niedostatecznej znajomości zalet bezgotówkowych produktów płatniczych. Dlatego też
działania edukacyjne i promocyjne są ważnym elementem Programu.
2.5
Dążenie do zrównania poziomu obrotu bezgotówkowego w Polsce do średniej
unijnej
Społeczeństwa większości krajów Unii Europejskiej dużo intensywniej niż Polacy
wykorzystują bezgotówkowe instrumenty płatnicze. Wiele badań dotyczących instrumentów
płatności bezgotówkowych plasuje Polskę stosunkowo nisko w porównaniu do innych krajów
Unii Europejskiej. Podstawowe wielkości obrazujące popularność obrotu bezgotówkowego w
Polsce odbiegają znacząco od średniej unijnej, np. udział pieniądza gotówkowego w całym
agregacie M1 (1+2) w Polsce w grudniu 2008 r. wyniósł 25,9%5, podczas gdy w całej Unii
Europejskiej 16,32%6.
Raport firmy McKinsey „Payments, Charting a Course to Profits” z grudnia 2005 r., gdzie w
wybranych 9 krajach UE (m.in. w Polsce) oraz w Stanach Zjednoczonych zbadano sposób
dokonywania płatności detalicznych przez gospodarstwa domowe ujawnił, iż w przypadku
Polski aż 98% płatności związanych z ich funkcjonowaniem (m.in. opłaty, codzienne zakupy
itp.) było dokonywanych w gotówce. Jest to zdecydowanie najgorszy wskaźnik z grupy
badanych krajów. Przed Polską znajdują się Hiszpania i Włochy (93%), najniższy – czyli w
przypadku obrotu bezgotówkowego najbardziej pożądany - wskaźnik mają w tej statystyce
Wielka Brytania (72%) i Francja (70%). Przedmiotowy raport potwierdza tezę o dominującej
roli gotówki w płatnościach detalicznych we wszystkich badanych krajach, przy czym w
przypadku Polski ta dominacja jest zdecydowanie najwyższa. W sferze płatności detalicznych
5
Narodowy Bank Polski, Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji, http://www.nbp.pl/statystyka/
/Pieniezna_i_bankowa/DWN/podaz_bilansowa.xls, 2008-04-26
6
European Central Bank – Monetary Statistics: http://www.ecb.eu/stats/money/aggregates/aggr/html/
/index.en.html,
6
Polska pozostaje krajem o wysokim udziale obrotu gotówkowego. Świadczy o tym m.in. taki
miernik, jak udział gotówki w agregacie podaży pieniądza M1 (czyli banknotów i monet w
obiegu).
Podstawowym warunkiem korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych jest
posiadanie rachunku bankowego. Komisja Europejska w dokumencie „White Paper
Financial Services Policy 2005-2010”7 stwierdza, iż dostęp do rachunku bankowego jest
punktem kluczowym dla konsumentów w kontekście dostępu do usług i rynków finansowych,
zwłaszcza w świetle korzystania z elektronicznych instrumentów płatniczych. Bariery
związane ze wszystkimi rodzajami rachunków bankowych (w tym bieżących i
oszczędnościowych) powinny zostać zlikwidowane, a konkurencja między dostawcami usług
zwiększona, co wpłynie na zwiększenie jakości dostępnych usług oraz obniży ich ceny.
Dostosowywanie obrotu bezgotówkowego do poziomu średniego w Unii Europejskiej ma
również obejmować zmniejszenie stawek opłaty interchange w Polsce.
3
Korzyści
ekonomiczno-społeczne
płynące
z
rozwoju
obrotu
bezgotówkowego w Polsce
Diagnoza stanu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce, obrazuje słabość i bariery
związane z Programem, na tle rozwiązań w innych krajach Unii Europejskiej, które
charakteryzują się dużo wyższym stopniem upowszechnienia obrotu bezgotówkowego.
Rozwój płatności dokonywanych bez użycia gotówki może przynieść szereg korzyści i szans
rozwojowych dla całej gospodarki i państwa, podmiotów gospodarczych oraz społeczeństwa.
Do najważniejszych korzyści ekonomiczno–społecznych jakie Program niesie ze sobą należy
zaliczyć: ulepszenie poziomu krajowej infrastruktury płatniczej oraz rozwoju nowoczesnych
produktów bankowych o charakterze rozliczeniowym, polepszenie oferty usług bankowych
zapewniających bezpieczny i łatwy dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na
rachunkach
bankowych,
upowszechnienie
bankowości
internetowej
jako
kanału
umożliwiającego zdalny kontakt klienta z bankiem, zwiększenie poziomu informatyzacji
administracji publicznej, zwiększenie dynamiki wzrostu sieci bankomatów i terminali POS
umożliwiających dostęp do zgromadzonych środków pieniężnych na rachunku bankowym,
potencjał dla rozwoju rynku instrumentów płatniczych, ograniczenie strat związanych z
przestępstwami gotówkowymi.
7
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2005:0629:FIN:PL:PDF
7
Realizacja Programu zmniejszyć może obieg gotówkowy w 2013 roku o 26,8 mld zł, w 2012
roku o15,1 mld zł, zaś w 2011 roku o 5,9 mld zł, a tym samym zwiększy się o te kwoty
pozostały komponent M1, tj. depozyty na rachunkach bankowych. Będzie to oznaczać wzrost
bazy depozytowej, koniecznej dla zwiększonej akcji kredytowej niezbędnej dla wzrostu
gospodarki, o blisko 48 mld zł w okresie 2011-2013.
W ramach realizacji Programu koszt obiegu gotówki może zmniejszyć się o ok. 1 mld zł w
2011 r., 2,6 mld zł w 2012 r. i 4,5 mld zł w 2013 roku (łącznie w latach 2011-2013 o około
8,1 mld zł). Oznacza to bardzo dużą oszczędność dla polskiej gospodarki i mniejsze koszty
obsługi gotówki w całej gospodarce w stosunku do sytuacji, gdyby Program nie został
zrealizowany.
Przykładowo, efektem realizacji Programu może być zmniejszenie kosztów ponoszonych
przez ZUS i KRUS z tytułu wypłat świadczeń osobom uprawnionym. Przy założeniu, że
udział procentowy liczby wypłat emerytalno-rentowych na rachunki bankowe wzrośnie w
przypadku ZUS z 47% (2007 r.) do 70% w roku 2013, będzie to oszczędność rzędu ok.130
mln zł. W przypadku KRUS, przy założeniu, że udział procentowy liczby wypłat emerytalnorentowych na rachunki bankowe wzrośnie z 25% (2007 r.) do 70% w 2013 r. oszczędność
wyniesie ok. 47 mln zł.
4
Ocena spójności Programu z innymi dokumentami powiązanymi
Program rozwoju obrotu bezgotówkowego jest spójny z krajowymi dokumentami
strategicznymi, którymi są: Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, Strategiczny Plan
Rządzenia, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Program Operacyjny
Innowacyjna
Gospodarka
na
lata
2007-2013,
Strategia
rozwoju
społeczeństwa
informacyjnego w Polsce do roku 2013, Plan Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010,
Programu działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług na lata 2009 - 2011
oraz Krajowy Plan Implementacji i Migracji SEPA.
Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 - W ramach Priorytetu 1 Wzrost konkurencyjności i
innowacyjności gospodarki, zakłada się podejmowanie działań związanych m.in. z rozwojem
przedsiębiorczości i rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Działania te mają stworzyć
warunki do rozwoju elektronicznego biznesu, upowszechnienia usług elektronicznych, w tym
upowszechnienia obrotu bezgotówkowego, a także do rozwoju umiejętności i podniesienia
8
wiedzy społeczeństwa w zakresie ich wykorzystania. W ramach Priorytetu 5 Rozwój
obszarów
wiejskich
przewidziano
działania
mające
na
celu
zmniejszenie
różnic
cywilizacyjnych między miastem a wsią. Poprzez rozwój infrastruktury technicznej,
zwłaszcza dostęp do Internetu, oraz edukację mieszkańców możliwe będzie poszerzenie
infrastruktury usług bankowych i rozliczeniowych oraz zwiększenie wykorzystania obrotu
bezgotówkowego przez mieszkańców wsi i małych miast.
Strategiczny Plan Rządzenia określa cele rządu na najbliższe 300, 1500 i 3000 dni,
związane z realizacją działań wytyczonych w Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015. Istotne, z
punkty rozwoju obrotu bezgotówkowego są cele określone przez rząd w części Budowa
dobrobytu, związane z rozwojem infrastruktury i modernizacją administracji w ramach
budowy sprawnego państwa.
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności NSS) to dokument określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania
funduszy unijnych w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007–2013. Cel strategiczny NSS,
którym jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na
wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu
spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej realizowany będzie poprzez realizację
celów horyzontalnych, którymi są m.in.: poprawa jakości funkcjonowania instytucji
publicznych, podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost
konkurencyjności polskich regionów oraz wyrównywanie szans rozwojowych na obszarach
wiejskich.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013 to dokument, którego
głównym celem jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa.
Projekty programu realizowane będą w oparciu o osie priorytetowe, m.in. oś priorytetową 7.
Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji, której celem jest poprawa
warunków prowadzenia działalności gospodarczej poprzez zwiększenie dostępności zasobów
informacyjnych administracji publicznej oraz usług publicznych w formie cyfrowej dla
obywateli i przedsiębiorców oraz oś priorytetową 8. Społeczeństwo informacyjne –
zwiększenie innowacyjności gospodarki, której celem jest stymulowanie rozwoju gospodarki
elektronicznej poprzez wspieranie tworzenia nowych, innowacyjnych e-usług, innowacyjnych
rozwiązań elektronicznego biznesu oraz zmniejszanie technologicznych, ekonomicznych i
mentalnych barier wykorzystywania e-usług w społeczeństwie.
9
Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, realizując
założenia Strategii Lizbońskiej w dziedzinie społeczeństwa informacyjnego oraz inicjatywy
2010 - Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia, określa wizję
rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, wyznacza kierunki strategiczne i cele,
których realizacja umożliwi osiągnięcie pożądanego stanu rozwoju społeczeństwa
informacyjnego. W każdym ze zdefiniowanych w Strategii obszarów: Człowiek, Gospodarka
i Państwo określono cele i wyznaczono kluczowe zadania i inicjatywy istotne z punktu
upowszechnienia obrotu bezgotówkowego. Do głównych celów mających związek z obrotem
bezgotówkowym w obszarze Człowiek należą Cel 1 (Podniesienie poziomu motywacji,
wiedzy
świadomości,
oraz
umiejętności
w
zakresie
wykorzystywania
technologii
informacyjnych i komunikacyjnych) oraz Cel 6 (Zapewnienie efektywnej ekonomicznie,
bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków infrastruktury technologii
informacyjnych i komunikacyjnych, niezbędnej do rozwoju polskiego społeczeństwa
informacyjnego). W obszarze Gospodarka w Celu 2 (Stworzenie warunków sprzyjających
rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz e-usług w Polsce) w
kluczowe zadania i inicjatywy wpisano realizację Jednolitego Obszaru Płatności w Euro
(SEPA), a w Celu 3 (Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich
przedsiębiorstw poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania technologii
informacyjnych i komunikacyjnych) wprowadzenie obowiązku dokonywania rozliczeń
w formie elektronicznej pomiędzy podmiotami gospodarczymi i administracją. W obszarze
Państwo, istotne z punktu upowszechnienia obrotu bezgotówkowego są działania określone
w Celu 1 (Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych
drogą elektroniczną) i Celu 2 (Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki
szerokiemu
wykorzystaniu
zestandaryzowanych
i
interoperacyjnych
rozwiązań
informatycznych).
Plan Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010 (PIP) określa priorytety rozwoju
systemów teleinformatycznych używanych do realizacji zadań publicznych, zestawienie i
charakterystykę tych projektów, cele i działania w zakresie rozwoju społeczeństwa
informacyjnego, m.in. zapewnienie sprzyjającego otoczenia dla rozwoju społeczeństwa
informacyjnego, w tym przygotowanie propozycji zmierzających do zapewnienia wzrostu
podaży
usług
społeczeństwa
informacyjnego,
ułatwień
do
usług
społeczeństwa
informacyjnego i rozwoju gospodarki elektronicznej. Szczególnie istotne dla rozwoju obrotu
bezgotówkowego są działania określone przez PIP w zakresie informatyzacji administracji
10
publicznej i upowszechnienia usług administracji udostępnianych drogą elektroniczną oraz
zapobiegania wykluczeniu cyfrowemu podejmowane w ramach rozwoju społeczeństwa
informacyjnego.
Program działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług na lata 2009-2011
określa cele i działania, które zapewnią rozwój e-usług, e-handlu i e-biznesu oraz wzrost
zastosowań rozwiązań gospodarki elektronicznej w działalności gospodarczej. Do
najważniejszych, z punktu rozwoju obrotu bezgotówkowego, należą działania planowane do
realizacji w ramach Celu szczegółowego 2 Zwiększenie zaufania do transakcji dokonywanych
drogą elektroniczną. Przedsięwzięcia przewidziane do podjęcia w Działaniu 4 Poprawa
wiarygodności i bezpieczeństwa transakcji elektronicznych polegać będą na podjęciu prac nad
uregulowaniami legislacyjnymi związanymi z eliminacją praktyk niezgodnych z prawem,
edukacją na temat zagrożeń bezpieczeństwa obrotu bezgotówkowego oraz sposobów ich
zapobiegania. Natomiast Działanie 5 Rozwój elektronicznych instrumentów płatniczych i
nowoczesnych systemów płatności elektronicznych związane będzie z promowaniem
wdrażania wielofunkcyjnych systemów płatności elektronicznych.
Wzrost wykorzystania instrumentów bezgotówkowych wiązać się może również z
rozpoczętym procesem dostosowania krajowych usług płatniczych do standardów Jednolitego
Obszaru Płatności w Euro (SEPA). SEPA jest inicjatywą europejskiego sektora finansowego,
wspieraną przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny, realizującą założenia
Strategii Lizbońskiej. Dokumentem określającym harmonogram prac związanych z procesem
wprowadzania zasad i standardów SEPA w Polsce oraz zadania podmiotów zaangażowanych
w te działania jest Krajowy Plan Implementacji i Migracji SEPA.
5
5.1
Cele Programu oraz wskaźniki ich realizacji
Cel Główny –Upowszechnienie Obrotu Bezgotówkowego w Polsce
Program rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2010 – 2013 jest podstawowym
dokumentem, mającym służyć w głównej mierze rozwojowi i upowszechnieniu obrotu
bezgotówkowego w Polsce. Cel ten jest spójny z Rekomendacją EBC z 2002 r. skierowaną do
NBP i innych publicznych instytucji, zachęcającą do tworzenia publicznej polityki w zakresie
rozwoju i promocji obrotu bezgotówkowego. Wszystkie działania wyodrębnione w Programie
11
mają przyczynić się do usunięcia barier ograniczających rozwój obrotu bezgotówkowego, a
tym samym do zwiększenia efektów ekonomicznych w obszarze systemu finansowego,
gospodarki oraz społeczeństwa. Jak pokazują przykłady krajów wysoko rozwiniętych,
ograniczenie gotówki w obiegu pozwala na obniżenie kosztów związanych z jej emisją i
obsługą, które szacowane są w Polsce na ok. 1% PKB8.
Wskaźniki służące do oceny celu głównego:
L.p.
Wskaźnik
1.
Udział % obiegu
pieniądza gotówkowego
w agregacie podaży
pieniądza M1
Udział % płatności
bezgotówkowych w
ogólnej liczbie płatności
detalicznych osób
fizycznych
Liczba osób powyżej 15
roku życia posiadających
rachunki bankowe w
porównaniu do ogólnej
liczby takich osób
Indeks korzystania z
obrotu
bezgotówkowego12
2.
3.
4
Wartość
bazowa
wskaźnika
Zakładana
wartość
wskaźnika w roku
docelowym
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
ok. 25,9%9
średnia w UE w
2012 r.
raz w roku
NBP
ok. 9%10
51%
raz na 2-3 lata
NBP
48%11
70%
raz na 2-3 lata
NBP
28
(na 100stopniowej
skali)
do oszacowania
raz na 2-3 lata
NBP
Źródło
danych
8
The Impact…, op. cit.
Dane NBP za XII 2008 r.
10
Research International Pentor, Karty i ich użytkownicy, Warszawa, 26 czerwca 2008 r.
11
T. Koźliński, DSP NBP „Wybrane wyniki badania nt. korzystania Polaków z kont osobistych i kart
płatniczych oraz realizowania płatności masowych w Polsce poprzez transakcje gotówkowe i bezgotówkowe” badanie reprezentatywne przeprowadzone w kwietniu 2006 r. na zlecenie NBP.
12
Dr hab. D. Maison, Postawy Polaków wobec obrotu bezgotówkowego, raport przygotowany na zlecenie NBP,
Warszawa, styczeń 2010 r.
9
12
5.2
5.2.1
Cele szczegółowe
Zmniejszenie kosztów związanych z obsługą kasową i obiegiem gotówki
Według szacunków z raportu Instytutu Global Insight, roczne koszty emisji i obsługi
pieniądza gotówkowego są szacowane na ok. 1% PKB, co oznacza w przypadku Polski ponad
10 mld złotych.
Przyjęcie rozliczeń bezgotówkowych, jako standardu w większości transakcji związanych z
obrotem gospodarczym oraz rozliczeniami osób fizycznych z instytucjami publicznymi,
może spowodować istotną redukcję kosztów działalności sektora publicznego zarówno od
strony dystrybucji różnego rodzaju świadczeń (emerytury, renty i różne zasiłki socjalne), jak i
otrzymywania należności - głównie poprzez likwidację, bądź tez dostosowanie kas do obrotu
bezgotówkowego, w różnego rodzaju instytucjach, w tym urzędach skarbowych, a więc
wymierne korzyści dla budżetu państwa i jednostek samorządowych. Z obniżenia kosztów
obrotu powinny skorzystać także podmioty gospodarcze.
Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu:
l.p.
Wskaźnik
1.
Udział procentowy
liczby wypłat
wynagrodzeń na
rachunki w całości
wypłat wynagrodzeń
Udział procentowy
liczby wypłat przez
ZUS świadczeń
emerytalnorentowych na
rachunki bankowe
lub w SKOK
Udział procentowy
liczby wypłat przez
KRUS świadczeń w
formie
bezgotówkowej
2.
3.
Wartość
bazowa
wskaźnika
70%13
Zakładana
wartość
wskaźnika w
roku
docelowym
90%
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
raz na 2-3 lata
NBP
47%
70%
raz w roku
ZUS
25%
70%
raz w roku
KRUS
Źródło danych
13
T. Koźliński, Badanie nt. ubankowienia Polaków, form otrzymywania dochodów i zasiłków oraz sposobów
płatności za podatki i opłaty w 2009 roku, Departament Systemu Płatniczego, Narodowy Bank Polski, Warszawa
2009. Materiał przygotowany na Radę Systemu Płatniczego. Wskaźnik obejmuje osoby mające stałą i dorywczą
pracę. W skład próby weszły także osobno sklasyfikowane osoby prowadzące działalność gospodarczą lub
rolniczą (9,8%)
13
l.p.
Wskaźnik
4.
Udział procentowy
wypłat świadczeń
rodzinnych w formie
bezgotówkowej
5.2.2
Wartość
bazowa
wskaźnika
68%14
Zakładana
wartość
wskaźnika w
roku
docelowym
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
90%
raz na 2-3 lata
Źródło danych
NBP
Ograniczenie wykluczenia finansowego
Diagnoza stopnia ubankowienia Polaków wykazała, iż rachunku bankowego nie posiadają w
szczególności studenci, osoby bezrobotne, osoby niepełnosprawne oraz emeryci, a ponadto
osoby o niskich dochodach. Realizacja działań przewidzianych w Programie spowoduje
poszerzenie grona osób posiadających rachunek bankowy i możliwość korzystania przez te
osoby z bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Dokonywanie wypłaty świadczeń w
formie bezgotówkowej spowoduje także obniżenie kosztów działalności administracji
państwowej i przyczyni się w ten sposób do realizacji idei „taniego państwa”, o której mówi
Strategiczny Plan Rządzenia Rządu RP.
Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu:
1.
Udział procentowy liczby
osób powyżej 60 roku
życia posiadających
rachunki bankowe
38%
Zakładana
wartość
wskaźnika w
roku
docelowym
50%
2.
Udział procentowy liczby
studentów posiadających
rachunki bankowe
19%
50%
L.p.
Wskaźnik
Wartość
bazowa
wskaźnika15
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
raz na 2-3 lata
raz na 2-3 lata
Źródło
danych
NBP
NBP
14
T. Koźliński, Badanie nt. ubankowienia Polaków, formach otrzymywania dochodów i zasiłków oraz
sposobów płatności za podatki i opłaty w 2009 roku. Wskaźnik dotyczy zasiłków rodzinnych, opiekuńczych i
pielęgnacyjnych.
15
T. Koźliński, Wybrane wyniki badania…, op. cit., s. 4
14
L.p.
Wskaźnik
Wartość
bazowa
wskaźnika15
3.
Udział procentowy
gospodarstw domowych
o niskich dochodach
posiadających rachunki
bankowe
33%
4.
Udział procentowy liczby
osób niepełnosprawnych
posiadających rachunki
bankowe
brak danych
(dane do
oszacowania
w 2010r.)
5.2.3
Zwiększenie
wykorzystania
Zakładana
wartość
wskaźnika w
roku
docelowym
45%
50%
rachunków
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
Źródło
danych
raz na 2-3 lata
NBP
na początku i
końcu realizacji
Programu
Biuro
pełnomo
cnika
rządu ds.
osób
niepełnos
prawnyc
h
bankowych
i
bezgotówkowych
instrumentów płatniczych oraz zmniejszenia kosztów bezgotówkowych usług
płatniczych
Przeprowadzona diagnoza stanu wykorzystywania w Polsce rachunków bankowych i
bezgotówkowych instrumentów płatniczych, bazująca na porównaniu liczby płatności na
jednego mieszkańca ze średnią europejską dla poszczególnych rodzajów instrumentów
płatniczych z uwzględnieniem infrastruktury umożliwiającej dokonywanie płatności w sposób
bezgotówkowy, wskazuje na znaczny potencjał rozwoju tego rynku. Zarówno pod względem
rozwoju mediów umożliwiających płatności bezgotówkowe, jak i liczby dokonywanych za
ich pomocą transakcji Polska pozostaje daleko w tyle za przeciętną w Unii Europejskiej. W
związku z tym potrzebne jest nie tylko zwiększenie dostępności usług płatniczych, ale także
dotarcie z nimi do potencjalnych klientów poprzez zapewnienie właściwej informacji m.in. o
możliwościach
dokonywania
płatności
i
odpowiednią
promocję
poszczególnych
instrumentów. Działania przewidziane w Programie będą przede wszystkim zmierzały do
zmiany postawy klientów w zakresie wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów
płatniczych w celu popularyzacji usług bankowych, zwiększenia zaufania do instytucji
finansowych oraz wzrostu aktywności posiadaczy rachunków banków.
15
Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu:
L.p.
Wskaźnik
1.
Średnia miesięczna
liczba transakcji
bezgotówkowych
(polecenie przelewu i
polecenie zapłaty) na
pojedynczym
rachunku bankowym
Średnia miesięczna
liczba transakcji
bezgotówkowych na
jedną kartę płatniczą
2.
3.
5.2.4
Wypracowanie
rekomendacji
funkcjonowania
kart miejskich
Wartość
bazowa
wskaźnika
Zakładana
wartość
wskaźnika w
roku
docelowym
3,2816
7
1,4517
3
0
1
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
Źródło danych
raz w roku
NBP
raz w roku
NBP
2010 r.
Grupa robocza ds.
Standaryzacji przy
Koalicji ds. Obrotu
Bezgotówkowego i
Mikropłatności
Rozbudowa infrastruktury związanej z obrotem bezgotówkowym
Przeprowadzona analiza stanu rozwoju infrastruktury związanej z rozwojem bezgotówkowym
wraz z analizą jej wykorzystywania wskazały na wysoki poziom barier świadomościowych,
elementy braku wiedzy na temat możliwości wykorzystywania posiadanych elementów tej
infrastruktury oraz na bariery prawne i ekonomiczne ograniczające jej dalszy rozwój.
Uczestnicy
systemu
płatniczego
koncentrują
się
na
najprostszych
elementach
wykorzystywania infrastruktury (bankomaty) i na najprostszych formach jego realizacji
(wypłaty środków finansowych), niejednokrotnie nie dostrzegając innych możliwości użycia
kart płatniczych. Terminale POS oraz karty płatnicze wykorzystywane są w niewspółmiernie
małym stopniu do realizacji obrotu bezgotówkowego, a ich dostępność w obszarach małych
miast i wsi praktycznie nie występuje. Wyniki szczegółowych analiz w zakresie dostępności i
wykorzystywania bieżącej infrastruktury plasują Polskę na końcowych miejscach w
odniesieniu do analogicznych wskaźników w innych krajach UE.
16
17
Dane NBP za XII 2007 r.
Ibidem.
16
Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu:
L.p.
Wskaźnik
Wartość
bazowa
wskaźnika
18
1.
Liczba punktów
akceptujących karty
płatnicze
220 tys.
2.
Liczba bankomatów
15,58 tys.
5.2.5
Zakładana
wartość
wskaźnika
w roku
docelowym
80% liczby
wszystkich
punktów
handlowousługowych
30 tys.
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
Źródło danych
raz w roku
NBP
raz w roku
NBP
Pogłębienie wiedzy o obrocie bezgotówkowym oraz zwiększenie zaufania do usług
bankowych
Działania przewidziane w Programie mają na celu wsparcie programów i projektów
podnoszących wiedzę i zaufanie konsumentów do pieniądza bezgotówkowego, kampanii
szkoleniowych i informacyjnych. Środowisko bankowe, dostawcy usług płatniczych oraz
instytucje publiczne powinny prowadzić skoordynowaną i przejrzystą politykę informacyjną.
Wysiłki powinny być skierowane na sprawną wymianę informacji, materiałów szkoleniowych
i najlepszych praktyk. W obecnej chwili wymiana informacji o istniejących materiałach
szkoleniowych wciąż jest bardzo skromna. Przedstawiciele środowisk bankowych powinni
korzystać z ulepszonych materiałów edukacyjnych. Należy dążyć do stosowania najlepszych
wzorców dotyczących możliwych sposobów wykorzystywania bezgotówkowych form
płatności. Należy przy tym podkreślić, że w dziedzinie charakteryzującej się tak dużą
dynamiką zmian jak oparte na nowoczesnych technologiach bezgotówkowe usługi płatnicze
przyszłe działania należy konsultować z zainteresowanymi stronami. Wymaga to wzmożonej
współpracy władz państwowych (w szczególności władz ustawodawczych, tworzących ramy
instytucjonalno - prawne) z sektorem bankowym.
Wskaźniki monitorowania skuteczności realizacji celu:
L.p.
Wskaźnik
1.
18
19
Indeks zaufania do obrotu
bezgotówkowego19
Zakładana
Wartość
wartość
bazowa
wskaźnika
wskaźnika
w roku
docelowym
do
57
oszacowania
Częstotliwość
pomiaru
wskaźnika
Źródło
danych
co 2-3 lata
NBP
Dane NBP na koniec 2008 r.
Dr hab. D. Maison, Postawy Polaków…
17
5.2.6
Wsparcie realizacji krajowych i międzynarodowych programów i projektów
Od 1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej, a tym samym
pełnoprawnym uczestnikiem rynku wewnętrznego UE. Akcesja przyczyniła się do większej
mobilności obywateli i krajowych firm, jak również zintensyfikowała napływ obcego
kapitału, w tym również funduszy unijnych. W celu pełnego wykorzystania możliwości, jakie
niosą za sobą te wydarzenia konieczne jest stworzenie nowoczesnej infrastruktury płatniczej,
ułatwiającej tanie, szybkie i bezpieczne transfery pieniędzy, jak również aktywna promocja
konkurencyjnych usług płatniczych, w pełni dostosowanych do potrzeb społeczeństwa
informatycznego. Polska dysponuje ogromnym potencjałem intelektualnym i materialnym,
umożliwiającym stworzenie nowoczesnego systemu płatniczego służącego obrotowi
bezgotówkowemu. Działanie to wymaga jednak zgodnego współdziałania różnych
podmiotów i środowisk. Rząd i administracja publiczna powinny angażować się w udzielanie
wsparcia legislacyjnego i regulacyjnego służącego rozwojowi obrotu bezgotówkowego.
Utworzenie Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (SEPA) również będzie istotną
determinantą rozwoju gospodarczego kraju. Projekt SEPA uznawany jest za jeden z
priorytetów w zakresie budowy jednolitego rynku usług finansowych. Docelowo SEPA
spowoduje zmianę struktury rynkowej polegającą na utworzeniu efektywnej infrastruktury
wymiany zleceń płatniczych w skali Europy. W krótszym okresie należy spodziewać się
wymiernych korzyści dla korporacji międzynarodowych, operujących na różnych krajowych
rynkach, polegających m.in. na większym zautomatyzowaniu procesów biznesowych,
redukcji kosztów operacyjnych i poprawieniu płynności finansowej.
18
6
6.1
Plan Finansowy Programu
Źródła finansowania realizacji Programu
W realizację Programu rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2010–2013
zaangażowane będą podmioty z sektora prywatnego, administracji publicznej i Narodowy
Bank Polski.
Osiągnięcie założonych celów Programu w znacznej mierze będzie zależeć od stopnia
współpracy oraz nakładów przeznaczonych na wdrażanie działań i czynności przewidzianych
w Programie.
W związku z wielopoziomową strukturą Programu do realizacji jednego działania
przypisanych jest zazwyczaj wiele podmiotów. Oznacza to zarazem, iż nakłady finansowe na
realizację danego działania będą ponoszone przez różne podmioty. Specyfika Programu
utrudnia podanie dokładnych kosztów finansowania Programu, jednak na podstawie
przyjętych działań i danych finansowych przekazanych przez podmioty odpowiedzialne za
ich realizację można opracować dane szacunkowe.
Podmioty z sektora usług płatniczych tj. banki, agenci i pośrednicy rozliczeniowi, akceptanci
kart płatniczych (placówki handlowe i usługowe) oraz Narodowy Bank Polski będą ponosić
znaczną część kosztów wdrażania Programu. Większość działań i czynności wymienionych w
Programie będzie realizowana i finansowana przez te podmioty. Jednocześnie podmioty te
będą również beneficjentami korzyści, płynących z rozwoju obrotu bezgotówkowego w
Polsce. Trzeba także wskazać, iż podmioty z sektora usług płatniczych były jednym z
inicjatorów przygotowania Programu, deklarują swój aktywny udział w jego realizacji, w tym
zaangażowanie finansowe związane z realizacją poszczególnych celów, które pozostają w ich
właściwości.
Należy podkreślić, iż szczegółowe dane odnośnie kosztów związanych z rozwojem i
wdrażaniem działań i czynności wynikających z Programu trudno jednoznacznie wskazać w
przypadku wszystkich podmiotów. Ze względu na poufność informacji i tajemnicę handlową
podmioty prywatne nie mogą ujawniać bowiem wszystkich koniecznych danych.
Realizacja części zadań przewidzianych w „Programie” będzie również
spoczywała na
sektorze publicznym, głównie w zakresie wsparcia legislacyjnego dla realizacji Programu
oraz wdrażania działań i czynności, w których agendy i podmioty sektora administracji
publicznej będą brały czynny udział. Zgodnie z ogólnymi szacunkami budżet Państwa będzie
obciążony kwotą około 15 mln PLN. Koszty te będą głównie związane z dostosowaniem kas
w urzędach publicznych do akceptowania płatności w formie bezgotówkowej.
19
Poniżej znajduje się tabela, która przedstawia szacunkowe koszty Programu, podmioty
zaangażowane w realizację Programu wraz z działaniami do nich przypisanymi jak i
przybliżony okres czasu w jakich będą realizowane.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA
PRZEWIDYWANY
OKRES CZASU W
KTÓRYM BĘDĄ
RAZLIZOWANE
OKREŚLONE
DZIAŁANIA
2010
2010
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010
2010-2012
2010-2011
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2013
2010-2011
2010-2013
BANKI
ZBP
BUDŻET
PAŃSTWA
Dz 1
Dz 2
Dz 2
Dz 2
Dz 2
Dz 3
Dz 3
Dz 3
Dz 3
Dz 4
Dz 4
Dz 4
Dz 4
Dz 6
Dz 6
Dz 6
Dz 7
Dz 7
Dz 5
Dz 5
Dz 6
Dz 6
Dz 5
Dz 6
Dz 6
Dz 7
Dz 8
Dz 8
Dz 10
Dz 10
Dz 10
Dz 11
Dz 11
Dz 9
Dz 12
Dz 11
Dz 11
Dz 12
Dz 11
Dz 12
Dz 13
Dz 14
Dz 14
Dz 14
Dz 15
Dz 15
Dz 15
Dz 15
Dz 16
Dz 16
Dz 16
Dz 17
Dz 18
Dz 19
Dz 20
KOSZTY
90 mln
REALIZACJI
Euro+30
PROGRAMU
PRZEZ
mln
PODMIOTY
PLN
ZAANGAŻOWANE
6.2
AGENCI I
AKCEPTANCI
WYDAWCY
POSIADACZE
NBP
POŚREDNICY
KART
KART
BANKOMATÓW
ROZLICZENIOWI PŁATNICZYCH PŁATNICZYCH
Dz 20
Trudne do
oszacowania
Dz 20
Dz 20
Dz 20
Dz 20
Dz 20
Dz 20
Koszy
Od 140 do
13,7
Trudne do
związane z 15 mln
390 mln
2,4 mld PLN mln
oszacowania
bieżącym
PLN
PLN
PLN
wsparciem
Struktura finansowania Programu
Realizacja Programu podzielona jest na 6 celów głównych oraz 20 działań, poprzez które
mają one zostać zrealizowane.
20
Wśród najistotniejszych zadań, które pozostają w zakresie działań administracji rządowej
należy wskazać wsparcie legislacyjne dla realizacji Programu, tj. głównie w zakresie
Działania nr 1 „Usunięcie barier regulacyjnych i wprowadzenie niezbędnych zmian w
obowiązujących przepisach prawnych”.
Działania legislacyjne będą prowadzone w ramach działalności właściwych ministerstw,
rządu i Parlamentu, stąd też nie będą generować dodatkowych kosztów. Ewentualne skutki
budżetowe przyjętych rozwiązań będą szacowane podczas opracowywania poszczególnych
rozwiązań legislacyjnych.
W realizację Działania nr 2 ,,Działania na rzecz zastępowania obsługi oraz dokonywania i
akceptowania płatności gotówkowych w instytucjach sektora publicznego oraz w podmiotach
gospodarczych w szczególności u masowych wierzycieli przez płatności bezgotówkowe”
będą zaangażowane następujące podmioty – banki, agenci i pośrednicy rozliczeniowi,
akceptanci kart płatniczych oraz rząd. W przypadku administracji publicznej przystosowanie
kas do obrotu bezgotówkowego oraz częściowa ich likwidacja może kosztować około 15
mln zł20. Duża część kosztów przypadnie na nowych akceptantów kart płatniczych, którzy
będą nabywać terminale, aby zwiększyć dostępność płatności bezgotówkowych. Roczna
opłata abonamentowa waha się od 360 zł do 1200 zł, plus 2-3% od sumy operacji
dokonywanych za pomocą karty. Liczba terminali POS w Polsce na koniec 2009 roku
wyniosła, około 215 000, co daję liczbę 551221 w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców.
Zgodnie z założeniami Programu wskaźnik ten ma wzrosnąć do średniej unijnej, która
wyniosła 15 357 terminali na 1 mln mieszkańców na koniec 2008 roku, a więc zakłada wzrost
o około 180 %, co szacunkowo może stanowić koszt od 140 mln do 390 mln zł22. Koszty te
będą ponosić nowi akceptanci kart płatniczych.
Do realizacji Działań nr 3 i 4 odpowiednio ,,Działania mające na celu ułatwienie warunków
funkcjonowania instrumentów dokonywania płatności o niskiej wartości, w tym
kwalifikowanych jako pieniądz elektroniczny” oraz ,,Podjęcie działań mających na celu
otwieranie i prowadzenie bezpłatnych lub tanich rachunków bankowych i rozpoczęcie
korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych wśród osób o niskich dochodach,
należących do kategorii osób starszych (powyżej 65 roku życia), mieszkańców mniejszych
miast i wsi, osób niepełnosprawnych i osób bezrobotnych a także wśród młodzieży powyżej
20
Przy założeniu, iż jednostkowy koszt dostosowania kasy w urzędzie będzie wynosić 2352 zł oraz liczbie 6300
urzędów objętych przystosowaniem
21
http:// sdw.ecb.europa.eu/(Blue Book)
22
Przy założeniu, iż liczba terminali POS wzrośnie z 215 000 w 2010 do 602 000 w 2013 roku
21
13 roku życia i studentów nieposiadających dotąd rachunku bankowego” przypisane są przede
wszystkim banki, a także, w zakresie działalności edukacyjnej i promocyjnej Narodowy Bank
Polski oraz administracja rządowa, która będzie odpowiedzialna za zapewnienie
odpowiednich ram prawnych. Sektor bankowy oraz Narodowy Bank Polski planują
przeznaczyć odpowiednio kwoty około 30 mln zł oraz 13,7 mln zł na czynności związane z
realizacją tych działań. Administracja rządowa będzie zaangażowana poprzez wsparcie
legislacyjne oraz wsparcie w promocji idei obrotu bezgotówkowego.
W kosztach tych należy również uwzględnić zadania wynikające z następujących działań:
Działanie Nr 5 „Zwiększenie funkcjonalności, bezpieczeństwa i zakresu wykorzystywania
rachunków bankowych, kart płatniczych oraz innych bezgotówkowych instrumentów
płatniczych”, Działanie Nr 6 „Standaryzowanie i promowanie bankowości elektronicznej,
dokonywania płatności za zakupy w Internecie oraz innowacyjnych instrumentów
płatniczych”, Działanie Nr 7 ,,Zintensyfikowanie działań mających na celu upowszechnienie
polecenia zapłaty jako efektywnej metody regulowania płatności masowych”, oraz
najważniejsze Działanie Nr 14 ,,Działania edukacyjne i promocyjne w zakresie obrotu
bezgotówkowego skierowane do: dzieci, młodzieży i studentów, nauczycieli, społeczeństwa,
osób starszych, osób niepełnosprawnych, osób o niskich dochodach lub bezrobotnych,
przedstawicieli samorządów lokalnych i regionalnych, izb obrachunkowych, pracowników
banków, świadczeniodawców (pracodawców), sprzedawców/akceptantów bezgotówkowych
instrumentów płatniczych oraz poszerzenie wiedzy wśród klientów banków na temat praw w
zakresie bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz bankowych usług płatniczych”
Samorządy lokalne, a także agenci i pośrednicy rozliczeniowi, będą zaangażowane w
Działanie Nr 8 - ,,Wypracowanie wspólnych standardów funkcjonowania kart miejskich na
rzecz rozwoju bezgotówkowego dokonywania mikropłatności”. Koszty związane z
późniejszym wdrażaniem standardu w głównej mierze poniosą samorządy lokalne
aglomeracji miejskich, które zdecydują się na przystąpienie do systemu. Działanie to jest
zbieżne ze Strategią rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 i może
zostać sfinansowane w ramach środków przeznaczonych na: Priorytet 2 ,,Infrastruktura
społeczeństwa informacyjnego” Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (ponad
0,2 mld euro), Priorytet 8 - ,,Społeczeństwo informacyjne – zwiększenie innowacyjności
gospodarki” (ponad 1,4 mld euro) oraz Priorytet 7 ,,Społeczeństwo informacyjne – budowa
elektronicznej administracji” (ponad 0,7 mld euro)
Programu Operacyjnego Innowacyjna
Gospodarka.
22
W realizację Działania Nr 9 ,,Dostosowanie polityki cenowej banków za usługi związane z
obrotem bezgotówkowym do zwiększonej liczby osób i podmiotów korzystających z tych
usług” zaangażowany będzie sektor bankowy. Z uwagi na charakter tego działania, jako
inicjatywy oddolnej podmiotów sektora prywatnego, Ministerstwo Finansów nie jest w stanie
oszacować kosztów banków związanych z wywiązaniem się przez nie z realizacji tego
działania.
Sektor bankowy, akceptanci i pośrednicy rozliczeniowi oraz wydawcy kart płatniczych będą
również podmiotami zaangażowanymi w realizację Działania Nr 10 ,,Zmiana struktury opłat
interchange dla szczególnych rodzajów akceptantów i płatności oraz dostosowania tych opłat
docelowo do poziomu średniego w Unii Europejskiej”. Koszty sfinansowania są również
trudne do obliczenia w przypadku tych działań. Ich faktyczna wysokość będzie zależała od
ustaleń między bankami, agentami rozliczeniowymi oraz przedstawicielami akceptantów.
Ministerstwo Finansów nie posiada danych, które mogłyby posłużyć do wskazania
szacunków.
Do realizacji Działań Nr 11, 12, 13, w ramach Programu, odpowiednio ,,Rozwój
infrastruktury bankowej i płatniczej (m.in. bankomatów, terminali POS, Internetu),
umożliwiającej powszechne dokonywanie płatności bezgotówkowych, w szczególności w
instytucjach publicznych oraz placówkach handlowo-usługowych z dominującą rolą
mikropłatności oraz mniejszych miejscowościach”, „Zwiększenie bezpieczeństwa i zakresu
funkcjonalności bankomatów oraz umożliwienie bezpłatnego z nich korzystania przez
klientów każdego z banków”, „Rozwój terminali samoobsługowych pozwalających na
dokonanie płatności w lokalach banków z dostępem przez 24 h (na wzór bankomatów)” są
przypisane następujące podmioty: banki, agenci i pośrednicy rozliczeniowi, wydawcy kart
płatniczych , posiadacze bankomatów oraz samorządy lokalne.
Celem przybliżenia ewentualnych kosztów związanych z realizacją tych działań, należy
oszacować, jaki koszt będzie stanowiło zwiększenie liczby bankomatów o 140%, co przybliży
Polskę do średniej unijnej w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców. Według danych
oszacowanych przez jeden z dużych banków, średni koszt zakupu i instalacji jednego
bankomatu wynosi około 116 tys. zł. Zakładając, iż liczba bankomatów w Polsce zgodnie z
Programem w 2013 roku ma wzrosnąć do poziomu średniej unijnej, czyli musi wzrosnąć o
około 140%, całkowity koszt zainstalowania około 20 tys. bankomatów
wyniesie w
przybliżeniu 2,4 mld złotych23. Zwiększy to w przybliżeniu wskaźnik liczby bankomatów
23
Przy założeniu, gdy liczba bankomatów wzrośnie z około 15 tyś. na koniec 2010 do 36 tyś. w 2013 roku
23
przypadających na 1 mln mieszkańców z 384,6 do 855,23, co będzie równe średniej unijnej z
końca 2008 roku, lecz i tak będzie poniżej średniej ze Strefy Euro, dla której wskaźnik ten
wyniósł 917,8 bankomatów na 1 milion mieszkańców na koniec 2008 roku24. Koszty
obrazujące zwiększenie liczby terminali POS w Polsce do średniej unijnej zostały
przedstawione przy omawianiu źródeł finansowania Działania nr 2. Dodatkowo z informacji
przesłanej przez Związek Banków Polskich sektor bankowy oszacował roczne koszty
związane z rozszerzaniem sieci akceptacji kart płatniczych na 4 mln zł.
Działania te, zwłaszcza Działanie Nr 11, są również zbieżne ze Strategią rozwoju
społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013 i mogą również częściowo zostać
sfinansowane w ramach środków przeznaczonych na: Priorytet 2 ,,Infrastruktura
społeczeństwa informacyjnego” Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (ponad
0,2 mld euro), Priorytet 8 - ,,Społeczeństwo informacyjne – zwiększenie innowacyjności
gospodarki” (ponad 1,4 mld euro) oraz Priorytet 7 ,,Społeczeństwo informacyjne – budowa
elektronicznej administracji” (ponad 0,7 mld euro)
Programu Operacyjnego Innowacyjna
Gospodarka.
Działanie Nr 15 „Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości
elektronicznej i zakupów przez Internet oraz poszerzenie grona osób wykorzystujących
Internet dla dokonywania płatności” będzie realizowane przez podmioty z sektora usług
płatniczych, w tym przez sektor bankowy, a także administrację rządową oraz Narodowy
Bank Polski. Część finansowana przez banki oraz NBP będzie zawierała się w kwotach
wymienionych wcześniej tj. odpowiednio: 30 mln zł, oraz 13,7 mln zł, wskazanych przy
omawianiu finansowania Działań Nr 3 i 4 powyżej. Administracja rządowa poprzez
Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego,
w ramach
Strategii
rozwoju
społeczeństwa
informacyjnego w Polsce do roku 2013, będzie uruchamiała środki na rozwój dostępu do
internetu szerokopasmowego, w szczególności w środowisku wiejskim. Zakończony również
zostanie projekt pl.ID prowadzony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji i
finansowany z budżetu państwa, co umożliwi zwiększenie zastosowania bezpiecznego,
kwalifikowanego podpisu elektronicznego lub opracowanie innych metod identyfikacji.
Działania te są więc spójne z innymi inicjatywami rządowymi, i nie powinny generować
dodatkowych kosztów, poza tymi które już są ujęte w planowaniu finansowym.
Również w realizacji tego działania możliwe jest wykorzystanie środków z funduszy
strukturalnych, wskazanych powyżej.
24
http:// sdw.ecb.europa.eu/(Blue Book)
24
Wdrażanie Działania Nr 16 „Działania banków mające na celu upraszczanie procedur
bankowych oraz bardziej przyjazne podejście bankowców do klienta, budowanie stałej relacji
z klientem, pozyskiwanie zaufania i jego pogłębienie” będzie spoczywać na sektorze
bankowym. Koszty związane z realizacją tego działania poniosą banki, w ramach
podnoszenia atrakcyjności swojej oferty i walki o klienta. Przybliżone oszacowanie kosztów
jest trudne, z uwagi na fakt iż Działanie to pozostaje w wyłącznej kompetencji banków.
Działanie Nr 17 „Przeprowadzenie pogłębionych badań w zakresie obrotu bezgotówkowego i
upublicznienie ich wyników” będzie wykonywane i finansowane przez Narodowy Bank
Polski w ramach jego działalności operacyjnej.
Działanie Nr 18 „Uwzględnienie działań mających na celu zwiększenie obrotu
bezgotówkowego w krajowym planie przygotowania do przystąpienia Polski do strefy euro”
realizowane będzie w ramach działalności Narodowego Komitetu Koordynacyjnego ds. euro i
nie będzie stanowić dodatkowego obciążenia dla budżetu państwa.
W pracę odnośnie realizacji Działania Nr 19 „Wypracowanie efektywnych i bezpiecznych
instrumentów bezgotówkowych oraz przygotowanie odpowiedniej infrastruktury płatniczej
dla dokonywania wszelkiego rodzaju płatności przez kibiców uczestniczących w EURO
2012” zaangażowane będzie Ministerstwo Sportu i Turystyki poprzez spółkę PL2012 Sp. z
o.o. w ramach jednego z jej obszarów działania - telekomunikacja i informatyka.
Działanie Nr 20 „Kontynuowanie prac mających na celu wprowadzenie standardów SEPA w
sektorze bankowym” jest długoterminowym projektem, w który zaangażowane są podmioty
związane z obsługą płatności, w szczególności banki. Idea SEPA realizowana jest metodą
samoregulacji sektora bankowego, a głównymi realizatorami wizji SEPA są banki. To banki
muszą przekształcić i dostosować swoje instrumenty do nowych, wspólnych standardów
technicznych oraz uruchomić nowe instrumenty płatnicze SEPA. Sektor administracji
rządowej jest zaangażowany w tworzenie podłoża legislacyjnego sprzyjającego realizacji
SEPA (np. implementacja dyrektywy o usługach płatniczych tzw. PSD25), czy też pomoc w
osiągnięciu tzw. „masy krytycznej” podmiotów korzystających z instrumentów płatniczych w
standardzie SEPA (popularyzacja tych instrumentów w ramach administracji publicznej).
Działania te są realizowane w ustawowych zadań Ministerstwa Finansów. Jednym ze
wskaźników realizacji tego zadania, pozostającym w zakresie działania sektora bankowego,
jest migracja na karty płatnicze w standardzie EMV oraz dostosowanie terminali POS do ich
25
Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu i Rady z 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach
rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca
Dyrektywę 97/5/WE
25
obsługi. W przypadku sektora bankowego, koszty przystosowania kart płatniczych do
systemu EMV, zgodnie z kosztorysem przedstawionym przez Związek Banków Polskich
można oszacować jedynie w przybliżeniu. Dla całego sektora koszt wymiany i dostosowania
26 mln kart płatniczych (75% z ogólnej liczby kart płatniczych na koniec 2009 roku wymaga
wymiany) do systemu EMV będzie szacunkowo kosztował sektor bankowy około 90 mln
euro26.
Reasumując należy wskazać, iż za działania mające na celu wdrożenie Programu
odpowiedzialne będą zarówno instytucje publiczne, jak i prywatne.
Znaczna część zadań związanych z wdrożeniem Programu spoczywa na podmiotach sektora
usług płatniczych (tj. przede wszystkim bankach, a także agentach rozliczeniowych,
pośrednikach rozliczeniowych, akceptantach kart płatniczych – placówkach handlowych i
usługowych) oraz Narodowym Banku Polskim.
Program przewiduje również zadania, które będą realizowane przez instytucje publiczne –
poszczególne resorty, samorząd terytorialny.
Administracja rządowa będzie wspierać rozwój obrotu bezgotówkowego poprzez stworzenie
sprzyjającego podłoża legislacyjnego, jak również realizację działań mających na celu
popularyzację idei obrotu bezgotówkowego, w tym poprzez działania edukacyjne oraz
infrastrukturalne.
Specyfika Programu oraz jego złożoność uniemożliwiają podanie dokładnych kosztów
finansowania realizacji Programu. Z uwagi na fakt, iż część korzyści płynących z rozwoju
obrotu bezgotówkowego przypadnie na sektor prywatny, w szczególności sektor usług
płatniczych, w Programie przewidziano szeroki udział, w tym finansowy, tego sektora we
wdrażanie Programu. Z uwagi na oczekiwane korzyści podmioty sektor usług płatniczych
powinny wykazywać silną inicjatywę do zwiększania nakładów na rozwój i promocję obrotu
bezgotówkowego w Polsce w latach 2010-2013. Dotychczasowe zaangażowanie, zarówno
Związku Banków Polskich, jak i Koalicji na Rzecz Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego i
Mikropłatności, w działania mające na celu przygotowanie Programu, pozwala sądzić, iż
podmioty zrzeszone w ramach tych organizacji czynnie włączą się w realizację Programu.
26
Przy założeniu, iż koszt w migracji na EMV dla banku posiadającego portfel 2 mln kart to około 7 mln euro
(ZBP)
26
7
Monitorowanie oraz ocena osiągania celów Programu
Za zarządzanie, koordynację oraz monitoring Programu odpowiedzialny jest Minister
Finansów.
Zadania te Minister Finansów wykonuje przy wsparciu Departamentu Rozwoju Rynku
Finansowego Ministerstwa Finansów.
W szczególności Minister Finansów odpowiedzialny jest za koordynację współpracy z innymi
instytucjami
administracji
państwowej,
jak
również
pozostałymi
instytucjami
zaangażowanymi w proces przygotowania i wdrożenia Programu, w tym z Narodowym
Bankiem Polskim, Związkiem Banków Polskich oraz Koalicją na rzecz Obrotu
Bezgotówkowego i Mikropłatności.
27