Europejskie dobre praktyki w zakresie

Izabela Jeleń, Bartosz Guszczak
Europejskie dobre praktyki
w zakresie infomobilności
a regionalne plany transportowe
Infomobilność odnosi się do procedur, systemów i urządzeń
opartych na inteligentnych systemach transportowych (Intelligent
Transportation Systems – ITS) oraz usługach, które zwiększają
mobilność osób i towarów poprzez gromadzenie, przetwarzanie
i dystrybucję informacji. Aplikacje infomobilne mogą być stosowane zarówno przez operatorów mobilnych, jak i przez każdego
użytkownika, dla wszystkich rodzajów transportu. Usługi infomobilne są przeznaczone do dynamicznego zarządzania publicznym
i prywatnym transportem, pojazdami oraz przykładowo informacjami dotyczącymi wypadków drogowych (informacje przesyłane
w czasie rzeczywistym). Poprzez zastosowanie ITS możliwe jest
zintegrowanie systemu transportowego, gdzie połączenie jego
elementów służy uzyskaniu większej efektywności, bezpieczeństwa i ochronie środowiska.
Przytoczona definicja infomobilności ma swoje uzasadnienie
w treści dyrektywy 2010/40/UE z 7 lipca 2010 r. w sprawie ram
wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze
transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu. Jednym z obszarów, których dotyczą zapisy wspomnianej
dyrektywy jest, „Ciągłość usług ITS związanych z zarządzaniem
ruchem i przewozami towarowymi”. Istotnymi elementami w tym
zakresie są:
„„
ułatwienie elektronicznej wymiany danych pomiędzy właściwymi organami publicznymi, zainteresowanymi stronami
i właściwymi dostawcami usług ITS, w skali transgranicznej,
„„
terminowe uaktualnianie przez właściwe organa publiczne
i zainteresowane strony dostępnych danych o drogach i ruchu
wykorzystywanych do celów informacji w czasie rzeczywistym
dotyczących ruchu,
„„
terminowe uaktualnianie przez dostawców usług ITS informacji w czasie rzeczywistym dotyczących ruchu.
dżerów floty oraz generują korzyści dla każdej z nich. Umożliwiają one:
„„
pasażerom – wybrać spośród różnych rodzajów transportu,
które mają informacje oparte na ITS, włączając rzeczywiste
dane (przesyłane w czasie rzeczywistym) oraz tryb określonych informacji, dostarczane na różnych nośnikach;
„„
gminom – zarządzać bardziej efektywnie i wydajnie transportem, po otrzymaniu informacji od właścicieli danych i rozesłaniu do mieszkańców;
„„
operatorom transportu – lepiej zarządzać flotą dzięki dostępności dużej liczby danych w czasie rzeczywistym;
„„
zarządzającym flotą – poznać dokładną pozycję i sytuację ich
pojazdów.
Usługi infomobilne mogą być dostarczane za pośrednictwem
różnych mediów, takich jak: radio, telewizja, call center, strony
internetowe, urządzenia telefoniczne, itp. Istnieje jednak duża potrzeba użytkownika końcowego, odnośnie powstania jednego
punktu odniesienia, gdzie informacje multimodalne będą gromadzone, a także w odpowiedni sposób przetwarzane.
W ostatnich latach systemy ITS stają się coraz bardziej popularne, zwłaszcza w Europie. Komisja Europejska przyjęła Białą
Księgę – Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru
transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu oraz Zieloną Księgę, dotyczącą
kultury mobilności w mieście, w których ITS postrzegane jest jako ulepszenie zarządzania transportem oraz systemów informatycznych, prowadzące do bardziej efektywnego korzystania
z transportu publicznego oraz infrastruktury, a także do wspierania
ekonomicznej jazdy.
Rynek usług infomobilnych w dzisiejszej Europie jest jednak
bardzo skomplikowany. W celu wprowadzenia platform z informacjami multimodalnymi, bazującymi na usługach infomobilnych,
należy uwzględnić wiele problemów, takich jak: potrzeby użytkowników, istniejące treści dostawców, efektywne gromadzenie
treści komunikatów, interfejs przyjazny dla użytkownika, aspekty
technologiczne, zaangażowanie zainteresowanych stron, itd. Ponadto występują co najmniej trzy kategorie trudności w zbieraniu
informacji: technologiczne, prawne i organizacyjne. Wynikają one
przede wszystkim z różnych dostawców treści. Dlatego projekt
POLITE (Policy Learning In Information Technologies For Public
Transport Enhancment) gromadzi partnerów, którzy w różny sposób wykorzystują ITS, oraz stymuluje wymianę dobrych praktyk
między regionami z większym doświadczeniem oraz tych, które
chętnie przyjmą wsparcie i chcą korzystać z usług infomobilnych.
Charakterystyka usług infomobilnych
Usługi infomobilne mogą mieć wpływ na różne grupy użytkowników, np. pasażerów, gminy, operatorów transportowych i mana-
Projekt POLITE
Kształtowanie polityki odnoszącej się do technologii informacyjnych w transporcie publicznym to temat projektu POLITE, współ-
W ostatnim czasie zauważyć można w Polsce zwiększone
zainteresowanie przedstawicieli administracji publicznej
zagadnieniami związanymi z usługami infomobilnymi, które wynika przede wszystkim z zapisów znajdujących się
w ustawie z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie
zbiorowym. Odpowiedzią na to zainteresowanie jest projekt POLITE, którego tematem jest kształtowanie polityki
odnoszącej się do technologii informacyjnych w transporcie publicznym. W artykule podjęto próbę scharakteryzowanie zarówno usług infomobilnych, jak również projektu
POLITE.
28
12/2013
finansowanego przez Komisję Europejską w ramach programu
INTERREG IVC. Projekt skoncentrowany jest na działaniach technologii informatycznych i komunikacyjnych w ramach transportu
publicznego. Jak już wspomniano usługi infomobilne dotyczą
gromadzenia informacji w zakresie transportu z wykorzystaniem
ITS (Inteligentne Systemy Transportowe), co ma prowadzić do
poprawy mobilności osób i towarów. POLITE stawia sobie cel
wykorzystania najlepszych praktyk z Europy oraz przyczynienie się
do zharmonizowania standardów i rozwiązań ITS w jej granicach,
łącząc partnerów z różnym doświadczeniem w dziedzinie infomobilności. Cele projektu to przede wszystkim:
„„
wspieranie lokalnych, regionalnych oraz krajowych działań dotyczących infomobilności, a tym samym zwiększanie wykorzystania oraz atrakcyjności transportu publicznego;
„„
promowanie interoperacyjności oraz rozpowszechnianie rozwiązań z zakresu Inteligentnych Systemów Transportowych
(ITS);
„„
promowanie działań, które sprzyjają komodalności poprzez
wykorzystanie narzędzi ICT;
„„
harmonizowanie standardów oraz rozwiązań ITS wprowadzonych przez różne miasta, obszary metropolitalne, regiony oraz
kraje w procesie rozwoju wspólnych standardów unijnych.
Partnerzy projektu POLITE dążą wspólnie do osiągania przedstawionych celów poprzez wymianę oraz transfer doświadczeń
(najlepszych praktyk) regionalnych oraz lokalnych. Dodatkowo
w ramach działań projektu POLITE została nawiązana współpraca
z innymi regionami spoza partnerstwa w celu podnoszenia świadomości o istniejących rozwiązaniach infomobilnych w Europie.
Partnerzy w projekcie, poruszają kwestię podróżnych systemów
informacyjnych w sposób holistyczny i innowacyjny. Ze względu
na funkcje, partnerzy projektu podzieleni zostali na „strony dobrych praktyk”, u których systemy infomobilne w transporcie publicznym są dobrze rozwinięte, oraz „strony transferowe”, do których najlepsze praktyki mają być transferowane. Stronę dobrych
praktyk reprezentują: włoska prowincja Ferrara oraz Reading Borough Council (RBC) z Wielkiej Brytani. Natomiast do stron
transferowych należą: włoska prowincja Kalabria (Calabria Regional Administration – CRA), Instytut Logistyki i Magazynowania
(ILiM) z Polski, czeskie Transportowe Centrum Badawcze (CDV)
oraz Łotewskie Centrum Rozwoju Transportu i Edukacji (LaTDEA).
Projekt POLITE realizowany jest w kilku etapach. Prace projektowe rozpoczęto od identyfikacji potrzeb zaangażowanych
Rys. 1. Kraje biorące udział w projekcie POLITE Źródło: www.polite-project.eu
miast i regionów w zakresie infomobilności. W tym celu zdefiniowano 10 obszarów tematycznych (obejmujących szczegółowo 54
podtematy).
1. Prawodawstwo i rozporządzenia (dyrektywy, ustawy, rozporządzenia, itp.).
2. Transport publiczny w systemie multimodalnym (np. dostęp
do rozkładów jazdy różnych rodzajów transportu – przykładowo: pociąg, tramwaj, autobus).
3. Współpraca pomiędzy administracjami na różnym szczeblu.
4. Techniczna standaryzacja systemów ITS.
5. Kwestie związane z infrastrukturą (np. połączenie parkingów
park and ride z transportem publicznym, węzły multimodalne,
itp.).
6. Innowacyjne narzędzia ICT dla transportu publicznego.
7. Narzędzia do modelowania.
8. Narzędzia do zarządzania ruchem oraz transportem publicznym.
9. Systemy informacyjne w transporcie publicznym.
10.Zaawansowane technologie w zakresie nabywania biletów
(np. bilety w telefonie komórkowym, na karcie elektronicznej,
itp.).
Tabela 1
Obszary z zakresu infomobilności, którymi zainteresowani są partnerzy projektu
Systemy z zakresu infomobilności, którymi zainteresowani są partnerzy projektu LP-CRA
P2-PoF
P3-POLIS
P4-RBC
P5-ILIM
P6-CDV
P7-LaTDEA
Ogółem
Prawodawstwo i rozporządzenia (dyrektywy, ustawy, rozporządzenia, itp.)
0
4
0
2
1
4
7
18
Transport publiczny w systemie multimodalnym (np. dostęp do rozkładów jazdy różnych rodzajów transportu – przykładowo: pociąg, tramwaj, autobus)
0
4
0
3
4
0
7
18
Współpraca pomiędzy administracjami na różnym szczeblu
0
0
0
1
1
1
5
8
Techniczna standaryzacja systemów ITS
1
0
0
3
0
4
4
12
Kwestie związane z infrastrukturą (np. połączenie parkingów park and ride z transportem publicznym, węzły multimodalne, itp.)
1
4
0
4
3
1
6
19
Innowacyjne narzędzia ICT dla transportu publicznego
0
1
0
5
1
1
5
13
Narzędzia do modelowania
4
1
0
5
1
0
5
16
Narzędzia do zarządzania ruchem oraz transportem publicznym
0
2
0
4
2
0
7
15
Systemy informacyjne w transporcie publicznym
4
2
0
4
2
1
5
18
Zaawansowane technologie w zakresie nabywania biletów (np. bilety w telefonie komórkowym, na karcie elektronicznej, itp.)
2
1
0
2
0
0
3
12/2013
8
29
W tabeli 1 przedstawiono obszary z zakresu systemów infomobilnych, którymi partnerzy projektu są najbardziej zainteresowani.
W drugim kroku projektu POLITE zidentyfikowano 30 dobrych
praktyk z zakresu systemów informacyjnych dla transportu publicznego, które będzie można transferować zarówno pomiędzy
partnerami projektu, jak i podmiotami nie zaangażowanymi bezpośrednio w projekt. Partnerzy projektu, przeprowadzili liczne
spotkania, wywiady oraz wizyty techniczne w celu wybrania tych
praktyk, które najlepiej pasują do potrzeb i zainteresowań partnerów projektu.
Po analizie tych informacji stworzono podręcznik Dobrych
Praktyk, który koncentruje się na ICT dla transportu publicznego.
Zidentyfikowano wiele dobrych praktyk, pochodzących z takich
krajów jak: Wielka Brytania, Włochy, Czechy, Hiszpania, Łotwa,
Polska, Belgia oraz Dania. Scharakteryzowane najlepsze praktyki
pochodzą również z krajów nienależących do Unii Europejskiej:
ze Szwajcarii, Chorwacji, a także Serbii.
Ostatnim etapem prac jest przygotowanie planów działania
dla poszczególnych regionów zaangażowanych w projekt POLITE,
które będą zawierały między innymi dobre praktyki analizowane
w ramach projektu. Taki plan działań powinien stać się w poszczególnych regioniach podstawą do implementacji działań poprawiających infomobilność w transporcie publicznym.
Dodatkowym, lecz równie istotnym celem projektu POLITE,
jest upowszechnianie jego rezultatów wśród osób pracujących
w instytucjach administracji publicznej, które są odpowiedzialne
za tworzenie planów transportowych w swoich regionach.
Jednym z wydarzeń, w którym brali udział nie tylko partnerzy
projektu POLITE, lecz także eksperci oraz przedstawiciele władz
publicznych, był „okrągły stół najlepszych praktyk”. Wydarzenie
to miało miejsce w dniach 14–16 maja 2013 r. w Reading, Wielka Brytania. Podczas tych obrad przeprowadzono dyskusję na temat zidentyfikowanych dobrych praktyk, a także możliwości ich
transferowania do innych miast. Ponadto dwóch partnerów projektu, Reading Borough Council – gospodarz spotkania oraz Province of Ferrara, przedstawili własne obszary zainteresowań oraz
wstępne plany związane z implementacją dobrych praktyk w swoich regionach.
Kolejnym wydarzeniem, otwartym dla publiczności, był dwudniowy warsztat poświęcony prezentacji dobrych praktyk zidentyfikowanych w ramach projektów POLITE, SUPERHUB oraz RITS-NET. Podczas warsztatów dobre praktyki były prezentowane nie
tylko przez partnerów projektów, lecz również przez przedsta­
wicieli władz lokalnych lub przedsiębiorstw zajmujących się
wdrażaniem prezentowanych rozwiązań. Z Polski oprócz partnera
projektu – IliM – uczestniczyli przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego województwa Wielkopolskiego.
Usługi infomobilne w telefonie komórkowym – Aalborg
Wykorzystanie smartphonów przez społeczeństwo z dnia na dzień
gwałtownie się zwiększa. Dzięki temu zwiększa się również liczba
ludności mająca bezpośredni i ciągły dostęp do Internetu. Natomiast łatwość obsługi różnych aplikacji mobilnych zainstalowanych w takich urządzeniach, jak smartfony powoduje, że chętniej
korzystamy z usług udostępnianych w tej formie. Dlatego też, autorzy zdecydowali, że jako jedną z dobrych praktyk, zidentyfikowaną w ramach projektu POLITE, która zostanie przedstawiona
w artykule, będą usługi infomobilne w telefonie komórkowym.
30
12/2013
Pomimo tego, że w Aalborgu kładzie się duży nacisk na zapewnienie wysokiej jakości transportu publicznego, opóźnienia
w komunikacji publicznej są nadal widoczne. Niejednokrotnie pasażerowie odnoszą uczucie niepewności czy autobus jest opóźniony lub jeśli sami przybyli za późno na przystanek, czy autobus
już odjechał. Niepewność co do planowanego, a rzeczywistego
czasu odjazdu oraz aktualnej lokalizacji autobusu to niektóre
z barier, które zniechęcają potencjalnych pasażerów do korzy­
stania z transportu publicznego. Dostępność do informacji o rzeczywistym czasie przyjazdu i lokalizacji autobusu ma obniżyć te
bariery i dać podróżnemu „spokój umysłu”. Jednocześnie opisywany system (rzeczywistego czasu przyjazdu) powinien się przyczynić do poprawy wizerunku transportu publicznego jako nowoczesnej formy transportu, a tym samym pomóc, aby transport
publiczny stał się atrakcyjną alternatywą dla użytkowników samochodów prywatnych.
W związku z tym opracowany został mobilny portal dla transportu publicznego, w tym „usługa lokalizacyjna”, przeznaczona
na telefony komórkowe (w oparciu o GPS na telefonach komórkowych). „Usługa lokalizacyjna” obejmuje:
„„
informacje o rzeczywistym czasie przyjazdu z 30 najbliższych
przystanków autobusowych – oparte na systemie GPS;
„„
usługa Take Me Home, która daje użytkownikowi możliwość
połączenia przemieszczania się pieszo i transportem publicznym – z obecnej pozycji GPS do swojego ustalonego wcześniej adresu docelowego; możliwe jest to poprzez zintegro­
wanie pozycji GPS oraz zapisanych danych użytkownika
z krajowym planerem podróży; jeśli użytkownik chce dotrzeć
do wcześniej zdefiniowanego adresu, powinien nacisnąć przycisk Take Me Home na telefonie komórkowym, wówczas aplikacja odnajdzie trzy pierwsze możliwości przejazdu środkami
transportu publicznego z obecnej lokalizacji do adresu wcześ­
niej zdefiniowanego.
System umożliwia użytkownikom uzyskać rzeczywisty czas
przyjazdu autobusu dla wszystkich przystanków w mieście na
własnym telefonie komórkowym. W Aalborgu funkcjonuje około
375 przystanków autobusowych obsługiwanych przez 15 miejskich linii autobusowych i 1500 przystanków obsługiwanych
przez 25 podmiejskich linii autobusowych.
Dzięki temu, że informacja do pasażerów dostarczana jest
w dogodny sposób, spodziewane jest zwiększenie zadowolenia
wśród obecnych użytkowników i potencjalne przyciągnięcie nowych użytkowników transportu publicznego, w tym również turystów, co przyczynić się może do rozszerzanie rynku transportu
publicznego.
Podsumowanie
Duże zainteresowanie przedstawicieli administracji publicznej
w Polsce zagadnieniami związanymi z infomobilnością wynika
przede wszystkim z zapisów znajdujących się w ustawie z 16
grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym. Ustawa ta
określa między innymi zasady organizacji i funkcjonowania regularnego przewozu osób w publicznym transporcie zbiorowym, realizowanym na różnych szczeblach administracyjnych – od przewozów krajowych, wojewódzkich, powiatowych, aż do tych,
realizowanych w obszarze gminy. We wspomnianej ustawie określono, że poszczególne organa administracji państwowej powinny zapewnić zrównoważony rozwój publicznego transportu zbio-
rowego poprzez stworzenie odpowiednich planów transportowych,
obowiązujących w wyznaczonych regionach administracyjnych.
Zgodnie z ustawą taki plan transportowy powinien się odnosić
do następujących zagadnień:
„„
sieć komunikacyjna, na której będą wykonywane przewozy,
„„
ocena i prognoza potrzeb przewozowych,
„„
finansowanie usług przewozowych,
„„
preferencje dotyczące wyboru rodzaju środków transportu,
„„
zasady organizacji rynku przewozów,
„„
pożądany standard usług przewozowych,
„„
przewidywany sposób organizowania systemu informacji pasażera.
Szeroko rozumiana infomobilność odnosi się do kilku punktów planu transportowego. Przede wszystkim do systemu informacji pasażera, zwłaszcza w czasie rzeczywistym, następnie do
standardu usług, ponieważ im lepsza oferta transportu publicznego tym więcej jego użytkowników. Informacje przekazywane pasażerom w czasie rzeczywistym, mobilny sposób zakupu biletów
na komunikację publiczną znacznie podnoszą standard realizowanych usług. ITS to również gromadzenie, przechowywanie i przetwarzanie danych o potokach pasażerów. Dzięki temu organizatorzy komunikacji publicznej mogą lepiej dopasować usługi do
potrzeb użytkowników, ponieważ mają możliwość analizowania
i przetwarzania danych o obecnych potokach pasażerskich.
Przedstawione w artykule cele realizowanego projektu POLITE
są zasadne. Natomiast transfer wiedzy i dobrych praktyk realizowany w ramach tego projektu stanowi duże wsparcie dla przedstawicieli administracji publicznej odpowiedzialnych za two­
rzenie, implementację i aktualizację wspomnianych planów
transportowych w zakresie infomobilności.
Literatura
[1]Guszczak B., Foltyński M.: Chosen examples of best practices transfer
in the area of city logistics. (w:) Logistics – selected concepts and
best practices (red. K. Grzybowska). Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2012.
[2]Activity 3.1.a, Definition of Infomobility Policy Themes for Exchange –
Polite project.
[3]Dyrektywa 2010/40/UE z 7 lipca 2010 r.
[4]www.polite-project.pl
mgr inż. Izabela Jeleń
Instytut Logistyki i Magazynowania
mgr inż. Bartosz Guszczak
Instytut Logistyki i Magazynowania
q
12/2013
31