NATALIA KONOPINSKA Podobieństwo struktur gospodarczych jako
Transkrypt
NATALIA KONOPINSKA Podobieństwo struktur gospodarczych jako
UNIWERSYTET EKONOMICZNY WE WROCŁAWIU WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA, INFORMATYKI I FINANSÓW STUDIA PODYPLOMOWE MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO NATALIA KONOPINSKA Podobieństwo struktur gospodarczych jako wyznacznik konwergencji realnej Praca końcowa Promotor: dr hab. Wawrzyniec Michalczyk, prof. UE Wrocław 2016 r. 1 OŚWIADCZENIE Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałam samodzielnie. Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana. Oświadczam, że tekst pracy końcowej na nośniku elektronicznym jest identyczny z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku. ..............................., dnia............................ (miejscowość) ................................................. (podpis) OŚWIADCZENIE Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym mojej pracy dyplomowej. Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza kontroli tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu do bazy tego systemu. * niepotrzebne skreślić ..............................., dnia............................ (miejscowość) ................................................. (podpis) 2 Spis treści: Wstęp..................................................................................................................................... 4 Rozdział 1. Pojęcie konwergencji realnej i jej wyznaczniki………………………………. 9 Rozdział 2. Strukturalne zróżnicowanie zatrudnienia w Strefie Euro, Polsce, Czechach i Niemczech…………………………………………………………………………………. 13 Rozdział 3. Strukturalne zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto w Strefie Euro, Polsce, Czechach i Niemczech ……………………………………………………………………. 17 Rozdział 4. Strukturalne zróżnicowanie Nakładów Brutto na Środki Trwałe w Polsce, Czechach i Niemczech ……………………………………………………………………. 21 Zakończenie........................................................................................................................... 24 Bibliografia............................................................................................................................ 26 Spis wykresów....................................................................................................................... 27 Spis tabel................................................................................................................................ 28 3 In varietate concordia Wstęp Doświadczenia czasów kryzysu finansowo - gospodarczego w strefie euro spowodowały, że przewartościowaniu uległa wizja europejskiej integracji monetarnej. Początkowy okres funkcjonowania unii walutowej charakteryzował się optymistycznym i otwartym podejściem władz – tak na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym – do dalszego jej rozszerzania. To przychylne nastawienie wpływało na szybkie przyłączanie kolejnych państw do strefy euro, nawet wbrew przesłankom o charakterze ekonomicznym, w szczególności dotyczących konwergencji realnej gospodarek, finansów publicznych czy konkurencyjności. Dzisiaj, gdy Unia Europejska jest bogatsza o empiryczną wiedzę płynącą z obserwacji przebiegu globalnego kryzysu finansowo - gospodarczego i analizy jego przyczyn, nieporównywalnie większą wagę przywiązuje się do obiektywnej oceny gotowości kolejnych państw do przyjęcia wspólnego pieniądza. Dotyczy to nie tylko władz unijnych, które decydują o pełnym udziale kraju w Unii Gospodarczej i Walutowej, lecz przede wszystkim rządów państwowych, obecnie bardziej sceptycznie podchodzących do tej kwestii. Jedną z dziedzin, na której szczególnie skupiają się wnikliwe badania, mające obecnie o wiele większe praktyczne znaczenie, jest konwergencja realna. Chociaż teoria integracji monetarnej od wielu lat sygnalizuje, że obszar ten jest podstawowym wyznacznikiem celowości przystępowania kraju do strefy wspólnego pieniądza, dopiero w okresie pokryzysowym również polityczni decydenci zaczęli przywiązywać do konwergencji realnej należytą wagę. W dniu dzisiejszym już nie tylko w dyskusjach ekonomicznych, ale i politycznych czy medialnych, dotyczących rozszerzania strefy euro, wskazuje się na potrzebę osiągnięcia zbieżności gospodarek narodowych w takich dziedzinach, jak budżet państwa, konkurencyjność, poziom rozwoju, koszty produkcji itd. 1 1 W. Michalczyk: Mierniki konwergencji realnej wybranych krajów strefy euro. Wnioski dla Polski, Ekonomia XXI wieku (1) 2016, s. 80 – 99. 4 Aktualnie przyjmuje się, że najbardziej właściwymi kandydatami do unii walutowej są kraje charakteryzujące się wysokim poziomem wzajemnego podobieństwa gospodarek. Jednakże przed wybuchem kryzysu finansowo - gospodarczego toczyła się szeroka dyskusja na temat tego, czy znacząca zbieżność gospodarek narodowych jest wymagana jeszcze przed włączeniem danego państwa do obszaru walutowego, czy też istnieje możliwość, że dzięki pogłębieniu więzi handlowych i integracji ekonomicznej, odpowiedni poziom konwergencji gospodarczej zostanie osiągnięty ex post. Debata ta znalazła swoje odbicie w sformułowaniu tzw. hipotezy endogeniczności kryteriów integracji walutowej, a jej praktycznym aspektem było mało rygorystyczne podejście do oceny zbieżności gospodarczej państw włączanych do strefy euro. Dopiero kryzys w gospodarce europejskiej zweryfikował tę hipotezę. Za jedną z najbardziej istotnych jego przesłanek, oczywiście oprócz czynników o charakterze globalnym, uznano brak konwergencji gospodarczej pomiędzy krajami tzw. trzonu strefy euro (Niemcy, Francja itd.) a państwami peryferyjnymi (jak Hiszpania, Portugalia, Grecja). W przypadku np. Grecji niedostateczna zbieżność dotyczyła podejścia do finansów publicznych, a Hiszpanii i Portugalii – stopy procentowej, której obniżenie po włączeniu do obszaru wspólnego pieniądza wywołało boom kredytowy, inflację i obniżenie konkurencyjności.2 Ważkie znaczenie konwergencji realnej posłużyło impulsem do podjęcia badań nad podobieństwem gospodarek Polski, Czech, Niemiec wobec strefy euro. Obliczenia Względnego Wskaźnika Podobieństwa Struktur wykazały, że w 2014 r. między gospodarkami Polski, Czech, Niemiec i strefy euro istniało duże zróżnicowanie (zob. Wykres 1). Wykres 1. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury zatrudnienia (wg. NACE R2) w Czechach, Polsce i Niemczech względem strefy euro w 2014 r. 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 0,920 0,717 Czechy 0,705 Niemcy Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database. 2 W. Michalczyk: Konwergencja gospodarek krajów Unii Europejskiej o walutach narodowych względem strefy euro w okresie postkryzysowym, Studia i Prace WNEiZ 2015 nr 41, s. 171-184. 5 Struktura Wartości Dodanej Brutto również świadczy o zróżnicowaniu gospodarek badanych krajów (zob. Wykres 2). Wykres 2. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury Wartości Dodanej Brutto (WDB) w Czechach, Polsce i Niemczech względem strefy euro w 2014 r. 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 0,859 0,740 0,715 Czechy Niemcy Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie udziału Nakładów Brutto na Środki Trwałe w poszczególnych sektorach wskazuje na brak podobieństwa gospodarek Polski i Czech względem Niemiec (zob. Wykres 3). Wykres 3. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury Nakładów Brutto na Środki Trwałe w Czechach i Polsce względem Niemiec w 2014 r. 0,700 0,662 0,600 0,535 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 Czechy Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. 6 Tabela 1 zamieszczona niżej przedstawia odchylenie Względnego Wskaźnika Podobieństwa Struktur obliczonego na podstawie struktury zatrudnienia, Wartości Dodanej Brutto i Nakładów Brutto na Środki Trwałe od jedynki. Tabela 1. Odchylenie Względnego Wskaźnika Podobieństwa Struktur od jedynki w 2014 r. WWPS sektorowej struktury zatrudnienia WWPS sektorowej struktury Wartości Dodanej Brutto WWPS sektorowej struktury Nakładów Brutto na Środki Trwałe* Czechy 0,283 0,260 0,338 Niemcy 0,080 0,141 - Polska 0,295 0,285 0,465 Legenda: Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur dla Nakładów Brutto na Środki Trwałe został obliczony dla Czech i Polski względem Niemiec. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Z tabeli 1 wynika, ze w 2014 r. gospodarka Niemiec była najbardziej zbliżona do gospodarki strefy euro. Najmniejszym podobieństwem charakteryzowała się gospodarka Polski. Stwierdzona rozbieżność między gospodarkami badanych krajów w stosunku do strefy euro posłużyła przyczółkiem do podjęcia dalszych badań. Ich celem jest analiza podobieństwa struktur gospodarczych Polski, Czech i Niemiec względem gospodarki strefy euro w latach 2004 - 2014. Szczególny nacisk położono na Polskę, z uwagi na chęć wzbogacenia dyskusji prowadzonej w naszym kraju na temat wyboru najbardziej odpowiedniego terminu zastąpienia złotówki przez wspólną walutę europejską. W niniejszej pracy podjęto próbę udowodnienia tezy, w myśl której w okresie 2004 – 2014 w Polsce, Czechach i Niemczech doszło do zróżnicowania struktur gospodarczych względem strefy euro, co świadczy o braku konwergencji realnej. Brak podobieństwa strukturalnego wskazuje na niegotowość Polski do wejścia do strefy euro. Rozważania dotyczące tego problemu podzielono na cztery rozdziały. W pierwszym z nich omówiono pojęcie konwergencji realnej. W tym samym rozdziale poruszono szerzej problematykę wpływu podobieństwa struktur gospodarczych na ograniczenie szoków asymetrycznych (podażowych i popytowych). Drugi rozdział traktuje o zróżnicowaniu struktury zatrudnienia w Polsce, Czechach i Niemczech w latach 2004 - 2014. Za pomocą indeksu Stattev – Ralevy przeanalizowano podobieństwo struktur poszczególnych gospodarek wobec benchmarku, jakim jest strefa euro. 7 Trzeci rozdział przedstawia strukturalne zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto w Polsce, Czechach i Niemczech w latach 2004 - 2014 r. W rozdziale czwartym do zobrazowania odmienności strukturalnej Polski i Czech względem gospodarki Niemiec, wykorzystano Nakłady Brutto na Środki Trwałe. W zakończeniu sformułowano wnioski, z jednej strony, odnoszące się do Polski i wspomagające podjęcie decyzję o celowości przystąpienia naszego kraju do strefy euro, a z drugiej – umożliwiające sprawdzenie, czy w okresie 2004 – 2014 między badanymi krajami wystąpiły tendencje wskazujące na zwiększanie się stopnia podobieństwa gospodarek. W pracy zostały wykorzystane podstawowe metody badawcze, charakterystyczne dla nauk ekonomicznych. Punktem wyjścia była analiza dotychczasowego dorobku naukowego w zakresie konwergencji realnej i podobieństwa struktur gospodarczych. Autorka oparła się tu na publikacjach, wydanych przez polskich i zagranicznych znawców tematu takich jak: W. Michalczyk, S. Stattev i S. Raleva, K. Beck i M. Grodzicki. Duże znaczenie dla procesu badawczego miały opracowania Narodowego Banku Polskiego, Ministerstwa Finansów i Głównego Urzędu Statystycznego. Oprócz tego, istotny wkład do rozważań wniosły badania empiryczne, prowadzone przy użyciu analizy danych statystycznych gromadzonych przez Eurostat. Ważną metodą badawczą była synteza, pozwalająca na dokonanie zestawień i wyciągnięcie wniosków. Przyjęte w procesie badawczym rozumowanie indukcyjne pozwoliło sformułować ostateczne konkluzje. Okres badawczy – przyjęty jako lata 2004-2014 – wyznaczony został, z jednej strony, przez dostępność danych, a z drugiej, przez moment największego rozszerzenia Unii Europejskiej, które stanowiło znaczącą zmianę jakościową w funkcjonowaniu gospodarek jej wszystkich krajów członkowskich. *** W przygotowaniu niniejszej pracy bardzo pomocne były uwagi i wsparcie merytoryczne mojego promotora dr hab. Wawrzyńca Michalczyka, prof. UE, któremu składam serdeczne podziękowania. Natalia Konopinska 8 Rozdział 1. Pojęcie konwergencji realnej i jej wyznaczniki Konwergencja gospodarcza (convergence: „zbieżność”, „podobieństwo”) definiowana jest w literaturze jako upodabnianie się struktur ekonomicznych w różnych regionach czy państwach.3 W badaniach empirycznych nad konwergencją realną stosowane są różne modele, określające zbieżność gospodarczą jako proces, a nie jako stan – np. tzw. σ-konwergencja. Przyjmuje się, że σ-konwergencja zachodzi, gdy zróżnicowanie poziomu rozwoju w badanej populacji zmniejsza się w czasie. Dlatego badania empiryczne nad σ-konwergencją są zazwyczaj częścią obszaru badawczego dotyczącego natury wzrostu i rozwoju gospodarczego. Drugie podstawowe podejście do konwergencji realnej jest utożsamiane z pojęciem doganiania (catch-up effect) i oznacza zmniejszenie dystansu rozwojowego przez kraje zacofane, o niskim poziomie rozwoju. Podejście to zwraca uwagę na odmienność przebiegu procesów gospodarczych w krajach nadrabiających opóźnienia rozwojowe od tych procesów w krajach wysoko rozwiniętych. Podejściem badawczym powszechnie stosowanym w praktyce naukowej do opisu efektu doganiania jest tzw. β-konwergencja. Hipoteza β-konwergencji bezwarunkowej zakłada, że stopa wzrostu gospodarczego jest ujemnie zależna od początkowego poziomu rozwoju, dzięki czemu kraje zacofane mogą redukować lukę rozwojową względem krajów wysoko rozwiniętych. Hipoteza β-konwergencji absolutnej zakłada, że tempo wzrostu gospodarki krajów ubogich zmniejsza się w miarę zbliżania się jej stanu ustalonego 4 W Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE) określone zostały kryteria konwergencji legislacyjnej oraz konwergencji nominalnej5, które musza zostać osiągnięte 3 W. Michalczyk: Konwergencja…, wyd. cyt., s. 171-184. K. Beck, M. Grodzicki: Konwergencja realna i synchronizacja cykli koniunkturalnych w Unii Europejskiej: wymiar strukturalny. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar, 2014, s. 9-10. 5 Stabilność cen: W odniesieniu do osiągnięcia wysokiego poziomu trwałej zbieżności traktat głosi, że jednym z warunków jest: „Osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen"— Artykuł 140 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Jest to jedno z trzech kryteriów o charakterze monetarnym. Konkretne wskaźniki brane pod uwagę zawarte są w art. 1 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji. Zgodnie z jego treścią poziom inflacji danego państwa w ciągu roku poprzedzającego badanie nie może przekraczać o więcej niż 1,5 proc. inflacji trzech państw Unii Europejskiej o najbardziej stabilnym poziomie cen. Sytuacja fiskalna: Zgodnie z treścią traktatu kolejne kryterium dotyczy sytuacji finansów publicznych danego państwa członkowskiego. W myśl art. 2 Protokołu państwo członkowskie nie może być: „ objęte decyzją Rady 4 9 przed podjęciem decyzji włączeniu danego państwa członkowskiego do strefy euro, natomiast pominięta została kwestia określenia kryteriów konwergencji realnej. Przy ocenie gotowości wejścia danego państwa członkowskiego do strefy euro bierze się tylko częściowo pod uwagę niektóre kwestie konwergencji realnej. Zgodnie z art. 121 TWE Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny (a wcześniej Europejski Instytut Walutowy) w swoich sprawozdaniach z oceny realizacji kryteriów konwergencji biorą „również pod uwagę stan rozwoju ECU (a od 1999 r. – euro), wyniki integracji rynków, sytuację i rozwój równowagi płatności bieżących rozwoju jednostkowych kosztów pracy i innych wskaźników cen”.6 Spełnienie nominalnych wymogów konwergencji, których kształt określają zapisy Traktatu z Maastricht, niewątpliwie sprzyjają osiągnięciu i utrwaleniu odpowiedniego poziomu stabilności makroekonomicznej. Tego typu dostosowania nie wyczerpują jednak kwestii optymalizacji uczestnictwa pojedynczych gospodarek krajowych w obszarze wspólnego pieniądza. Konstrukcja kryteriów konwergencji nominalnej tylko częściowo wychodzi naprzeciw rzeczywistym wyzwaniom związanym z pojawieniem się kosztów utraty instrumentów niezależnej polityki pieniężnej. Tymczasem najważniejszy staje się problem, aby przyjęcie wspólnej waluty i towarzyszące temu wyzbycie się autonomii w dziedzinie polityki stop procentowych nie było sprzeczne z szybkim i zrównoważonym wzrostem gospodarczym, lecz raczej otwierało dostęp do dodatkowych jego źródeł. To, czy dany kraj czerpać będzie faktyczne korzyści z udziału w unii walutowej, warunkować będzie właściwe przygotowanie gospodarki, co, wyrażając się precyzyjnie oznacza konieczność wyksztalcenia zgodnie z artykułem 126 ustęp 6 wspomnianego Traktatu, stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu"— Artykuł 2 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji. Państwo członkowskie nie może być zatem objęte procedurą nadmiernego deficytu (EDP), która związana jest z przekroczeniem wskaźników odnoszących się do sektora instytucji rządowych i samorządowych (ang. general government). Wskaźniki te wynoszą 3% PKB w odniesieniu do deficytu oraz 60% PKB w odniesieniu do zadłużenia, jednak w praktyce przy ocenie uwzględnia się raczej tendencję, nie zaś poziom wartości referencyjnych w jednym określonym momencie. Ponadto uwzględnia się m.in. wyzwania stojące aktualnie przed budżetem danego państwa, jak np. podejmowanie określonych reform. Kurs walutowy: Zgodnie z art. 3 Protokołu państwa członkowskie zobowiązane są do uczestnictwa w europejskim mechanizmie kursowym przez minimum dwa lata, bez poważnych napięć. Ocena pomyślności pozostawania w mechanizmie wydawana jest przez Europejski Bank Centralny. W okresie przebywania w ERM II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty krajowej względem euro. Obecnie maksymalne dopuszczalne pasmo wahań kursowych wynosi ±15% odchylenia względem wyznaczonego kursu centralnego. Stopy procentowe: Ostatnim kryterium związanym z polityką monetarną jest kryterium stóp procentowych, ściśle określone w art. 4 Protokołu. Przy ocenie jego wypełnienia brane są te same trzy państwa, co przy kryterium inflacyjnym. Kryterium głosi, że w ciągu roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać stopy procentowej wspomnianych państw o więcej niż 2 pkt. procentowe. Przy ocenie brane są pod uwagę obligacje skarbowe. https://www.nbportal.pl/slownik/pozycjeslownika/kryteria-konwergencji 6 H. Bąk: Interpretacja kryteriów konwergencji. W: Polska w strefie euro. Szanse i zagrożenia. Red. J. Ostaszewski. Warszawa: wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2008., s.15–16. 10 w niej odpowiednich mechanizmów makroekonomicznych i cech strukturalnych optymalizujących zdolność do funkcjonowania w ramach jednolitego bloku monetarnego. Istnieją podstawy, by twierdzić, że konwergencja nominalna sama w sobie nie zagwarantuje gospodarce stuprocentowej akumulacji korzyści płynących z integracji walutowej i nie zniweluje do końca negatywnego efektu ograniczenia suwerenności monetarnej. Niezbędne wsparcie dla wymaganych Traktatem procesów dostosowawczych (o charakterze nominalnym) stanowić musi w tym przypadku konwergencja realna.7 G. Tchorek podaje trzy wzajemnie uzupełniające się uniwersalne wyznaczniki konwergencji realnej. Pierwszy z nich odnosi się do synchronizacji cykli koniunkturalnych. Drugi wymiar konwergencji dotyczy zapewnienia podobnego poziomu wydajności pracy, poziomu dochodu per capita, poziomu cen dóbr będących przedmiotem wymiany międzynarodowej, etc. Trzeci miernik do oceny konwergencji realnej gospodarek stanowi podobieństwo ich struktur (popytowych, podażowych czy sektorowych).8 Wielokrotnie podkreślane w literaturze naukowej znaczenie podobieństwa struktur gospodarczych jako warunku konwergencji realnej wynika z klasycznej teorii optymalnych obszarów walutowych, zgodnie z którą zbieżność strukturalna i dywersyfikacja produkcji skutkują ograniczeniem szoków asymetrycznych (podażowych i popytowych) na terenie Unii Walutowej.9 Jeżeli w kraju należącym do omawianej unii występuje wyraźnie większy sektor wytwarzania (pod względem produkcji i zatrudnienia), niż w pozostałych krajach, wówczas spadek popytu na wyroby tego sektora powoduje obniżenie produkcji i zatrudnienia. Podobieństwo struktur wytwarzania w państwach członkowskich daje możliwość zastosowania jednolitej unijnej polityki pieniężnej w celu złagodzenia szoku popytowego, którego skutki są symetryczne dla wszystkich gospodarek UW. Szoki podażowe prowadzą, z jednej strony, do spadku produkcji, a z drugiej – do wzrostu presji inflacyjnej. Podobieństwo struktur produkcji w obliczu szoków podażowych zapobiega nadmiernemu zróżnicowaniu parametrów ekonomicznych w poszczególnych gospodarkach unii. Jednocześnie, przeciwdziała wystąpieniu efektów wtórnych tych szoków, m. in. dotyczących niskiej efektywności polityki pieniężnej, ponieważ w sytuacji, kiedy następuje dużo większy spadek produkcji niż wzrost inflacji, lub napięcia inflacyjne znacznie 7 M. Pronobis: Polska w strefie euro. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 2008, s. 57-59. G. Tchorek: Konwergencja realna krajów peryferyjnych strefy euro. W: Polska w strefie euro. Szanse i zagrożenia. Red. J. Ostaszewski. Warszawa: wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2008, s. 29-40. 9 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Warszawa: NBP, 2009, s. 54–60. 8 11 przewyższają efekty recesyjne, występuje możliwość do zastosowania jednolitej polityki pieniężnej pod warunkiem, że poszczególne gospodarki charakteryzują się podobieństwem struktur gospodarczych. Należy dodać, że podobna struktura produkcji nie tylko zmniejsza ryzyko pojawienia się szoków asymetrycznych, ale również przyczynia się za pośrednictwem mechanizmów transmisji pieniężnej, do zwiększenia stopnia synchronizacji cykli koniunkturalnych.10 Podatność gospodarki na szoki asymetryczne zmniejsza również zdywersyfikowana struktura produkcji. Zakładając, że szoki w poszczególnych sektorach gospodarki są wywołane zmianami popytu lub technologii, można uznać, że gospodarki produkujące szeroki asortyment dóbr (co przekłada się również na zróżnicowanie struktury eksportu) będą dotykane przez pozytywne i negatywne szoki popytowe. Ponieważ jednak ilość dóbr produkowanych i konsumowanych w gospodarce jest róznorodna, pozytywne i negatywne szoki będą znosić się nawzajem, utrzymując wielkość zagregowanego popytu na stabilnym poziomie. Wynika stąd, że gospodarki charakteryzujące się silnie zdywersyfikowaną strukturą produkcji będą wyróżniać się większą stabilnością łącznego popytu, albo, inaczej, rozkład szoków ekonomicznych symetryczny. w zdywersyfikowanych gospodarkach będzie bardziej 11 Ponadto, według teorii ekonomicznych rozwój strukturalny wpływa na wzrost gospodarczy kraju. W ujęciu współczesnej ekonomii ewolucyjnej u podstaw wzrostu gospodarczego leży akumulacja wiedzy przez przedsiębiorstwa. Rozwijanie nowych rodzajów aktywności gospodarczej, zmieniające się możliwości technologiczne oraz uwarunkowania popytowe wpływają na zróżnicowane tempo rozwoju sektorów oraz na strukturę produkcji i wykorzystania zasobów. W dłuższym horyzoncie czasu do wzrostu dochodzi dzięki ciągłej transformacji strukturalnej i przesunięciom aktywności ekonomicznej z tradycyjnych do nowoczesnych sektorów. Do zrozumienia roli zmiany strukturalnej we wzroście ekonomicznym przyczyniły się prace takich autorów, jak C. Clark czy W. Rostow. Clark wyróżnił trzy sektory – rolnictwo, przemysł i usługi jako trzy jakościowo różne strefy działalności gospodarczej. Wraz z rozwojem i bogaceniem się społeczeństwa, udziały tych trzech sektorów w wykorzystaniu zasobów i w łącznej produkcji zmieniają się. Autor tłumaczył to zjawisko przede wszystkim wzrostem dochodów i poziomem życia społeczeństwa, co z kolei wywoływało zmiany w strukturze popytu. Powszechny wzorzec w historii gospodarczej polegał na przesuwaniu 10 11 S. Zwierzchlewski: Stabilność Unii Walutowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2015, s. 95-108. K. Beck, M. Grodzicki: wyd. cyt., s. 134. 12 zasobów gospodarczych z rolnictwa do przemysłu (faza industrializacji), a następnie do usług (deindustrializacja lub tertiaryzacja). Rostow uzupełnił wnioski C. Clarka o opis zjawisk po stronie podażowej gospodarki i sformułował teorię stadiów rozwoju gospodarczego.12 Przedstawione wyżej rozważania teoretyczne stanowią fundament do dokonanej w rozdziale drugim oceny podobieństwa gospodarek Polski, Czech i Niemiec względem Strefy Euro na podstawie struktury zatrudnienia. Rozdział 2. Strukturalne zróżnicowanie zatrudnienia w Strefie Euro, Polsce, Czechach i Niemczech Według teorii trójsektorowej struktury gospodarki, zwykle kwalifikuje się obszary terytorialne jako rolnicze, przemysłowe bądź usługowe. Gdyby dokonano tak uproszczonej kwalifikacji posługując się udziałem liczby osób zatrudnionych w poszczególnych działach gospodarki, to Polskę, Czechy i Niemczy należałoby określić jako obszary przemysłowe, ponieważ w każdym z nich przemysł jest tym działem gospodarki narodowej, który daje utrzymanie największej liczbie pracujących. Odróżnia to badane kraje od strefy euro, gdzie przeważa sektor usług (zob. Wykres 4). Wykres 4. Struktura zatrudnienia (wg. NACE R2**) w Strefie Euro*, Czechach, Polsce i Niemczech w 2014 r. 100% 80% 17,6 24,1 20,6 23,9 60% 22,5 24,1 40% 20% 23 24,8 30,2 36,8 21,2 24,6 0% Strefa Euro A B-E+F Czechy G-I J Niemcy K L M-N Polska O-Q R-U Legenda: *Strefa Euro (EA11-2000, EA12-2006, EA13-2007, EA15-2008, EA16-2010, EA17-2013, EA182014, EA19) 12 K. Beck, M. Grodzicki: wyd. cyt., s. 16 – 19. 13 **A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; B-E. Przemysł; F. Budownictwo; G-I. Handel hurtowy i detaliczny, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J. Informacja i komunikacja; K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M-N. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz w zakresie usług administrowania; O-Q. Administracja publiczna, edukacja i opieka zdrowotna; R-U. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database Oczywiste jest jednak, że poziom uprzemysłowienia badanych krajów charakteryzuje się głębokimi różnicami. W Czechach prawie 37%, a w Polsce 30% osób było zatrudniono w sektorach B-E (Przemysł) i sektorze F (Budownictwo). Chociaż w Niemczech nieznacznie dominował przemysł (ok. 25%), to niewiele mniej (24%) stanowił udział zatrudnienia w sektorach O - Q (Administracja publiczna, edukacja i opieka zdrowotna) i sektorach G – I (Handel hurtowy i detaliczny, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi). Struktura zatrudnienia w Niemczech wykazywała znaczne podobieństwo do strefy euro, gdzie w handlu i transporcie pracowało ok. 25% ogółu zatrudnionych, a 24% w administracji publicznej i edukacji. Proces zróżnicowania struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro miał miejsce nie tylko w 2014 r., ale zachodził na przestrzeni całego okresu badawczego, co przedstawia wykres 5. Wykres 5. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia w poszczególnych sektorach (wg. NACE R2). 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0 -10,0 y = -0,3624x - 10,132 R² = 0,7801 -20,0 Niemcy -30,0 -27,5 -40,0 Polska y = 2,6438x - 54,639 R² = 0,8943 -50,0 -60,0 Czechy -55,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database. Z wykresu zamieszczonego wyżej wynika, że największe podobieństwo do strefy euro wykazywała strukturą gospodarcza Niemiec, a najmniejsze – Polski. Jednak w okresie badawczym doszło do zbliżenia struktur gospodarczych Polski i strefy euro (w 2004 r. indeks 14 Stattev – Ralevy wynosił ok. -56, a w 2014 już -28). Struktura gospodarcza Czech charakteryzowała się dywergencją w stosunku do gospodarki strefy euro. W odniesieniu do każdego z poszczególnych sektorów (Rolnictwo, Przemysł, Usługi) rozbieżności między badanymi krajami w latach 2004 – 2014 były również znaczne. Chociaż dynamika składowej sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach i Niemczech w latach 2004 – 2014 była niemal identyczna, to polskie rolnictwo cechowała dywergencja w stosunku do strefy euro (zob. Wykres 6). Wykres 6. Zróżnicowanie sektora A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo w Polsce, Czechach i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004 - 2014 mierzone udziałem zatrudnienia. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,000 -10,000 -19,6 Czechy -20,000 Niemcy -30,000 y = 2,8568x - 49,035 R² = 0,9013 -40,000 Polska -50,000 -60,000 -50,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Pomimo, że liczba osób zatrudnionych w polskim rolnictwie zmalała z 18% (2469,3 tys. os.) w 2004 r. do 12% (1804,3 tys. os.) w 2014 r., co miało wpływ na zmniejszenie luki strukturalnej, to i tak w Polsce było prawie w trzy razy więcej rolników niż w Niemczech, gdzie udział rolnictwa w 2014 r. wynosił tylko 1,5% (651 tys. os.). Należy stwierdzić, że w porównaniu z pozostałymi sektorami gospodarki właśnie poziom rolnictwa w przeszłości decydował i nadał decyduje o głębokości zróżnicowania strukturalnego między Polską a strefą euro. Udział składowej sektora przemysłowego w Polsce i Czechach charakteryzował się narastającą strukturalną dywergencją w stosunku do Niemiec i strefy euro (zob. Wykres 7). 15 Wykres 7. Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,00 -2,00 -3,9 -0,8 -4,00 y = -0,3002x - 0,7089 R² = 0,9493 -6,00 -8,00 Czechy Niemcy Polska -10,00 -12,00 y = -0,3267x - 7,4715 R² = 0,8335 -14,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Zróżnicowanie sektora B – E i F w Polsce względem strefy euro w latach 2004 – 2014 wynika ze zwiększenia zatrudnienia w przemyśle. W 2004 r. polski przemysł zatrudniał 4003 tys. os, a w 2014 – 4755 tys. os. W strefie euro tendencja była odwrotna: liczba osób pracujących w przemyśle zmniejszyła się z 34319 tys. os. w 2004 r. do 31426 tys. os. w 2014 r. Podobnie jak przemysł, składowa polskiego sektora usług w latach 2004 - 2014 charakteryzowała się brakiem podobieństwa do strefy euro. Wykres 8. Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,000 -1,000 y = -0,036x - 2,6491 R² = 0,3513 -2,000 Niemcy -3,000 -3,9 -4,000 -5,000 Czechy Polska y = 0,0871x - 4,8952 R² = 0,8255 -4,8 -6,000 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. W polskim sektorze usług w 2014 r. zatrudnienie znalazło 58% ogółu pracujących (9172 tys. os.), jednak w strefie euro udział zatrudnionych w sektorach G – U wynosił 75,5%. 16 Analizując strukturalne zróżnicowanie zatrudnienia w Polsce, Czechach i Niemczech względem strefy euro w latach 2004 – 2014 można zauważyć, że chociaż w tym okresie doszło do pozytywnych przemian strukturalnych i zbliżenia się struktur gospodarczych między gospodarką Polski i strefą euro, to i tak dzieli je duży dystans. Polska ma szansę osiągnąć pełna konwergencję gospodarczą ze strefą euro tylko w 2024 r (zob. Wykres 5). Bark podobieństwa struktur był spowodowany dużym zróżnicowaniem składowych odnoszących się do sektora A (Rolnictwo) (zob. Wykres 6) oraz Sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) (zob. Wykres 7). W następnym rozdziale w celu analizy konwergencji strukturalnej w Polsce, Czechach i Niemczech względem benchmarku za który przyjęto strefę euro, zostanie zbadane sektorowe zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto. Rozdział 3. Strukturalne zróżnicowanie Wartości Dodanej Brutto w strefie euro, Polsce, Czechach i Niemczech Jak wynika z wykresu 9 struktura Wartości Dodanej Brutto w Strefie Euro, Polsce, Czechach i Niemczech wykazuje pewne podobieństwo. W 2014 r. dominującym sektorem gospodarki na obszarze badawczym był przemysł, udział którego w ogólnej wartości wytworzonych wyrobów i usług strefie euro wynosił 24 %, w Polsce - 32,4%, w Niemczech 30%, a najwięcej w Czechach - 38%. Wykres 9. Struktura Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE R2**) w Strefie Euro*, Czechach, Niemczech i Polsce w 2014 r. 100% 14,8 19,7 80% 14,9 18,2 60% 18 40% 26 15,5 18,8 20% 38,0 24,4 30,3 32,4 Niemcy Polska 0% Strefa Euro A B-E+F Czechy G-I J K 17 L M_N O-Q R-U Legenda: *Strefa Euro (EA11-2000, EA12-2006, EA13-2007, EA15-2008, EA16-2010, EA17-2013, EA182014, EA19) **A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; B-E. Przemysł; F. Budownictwo; G-I. Handel hurtowy i detaliczny, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J. Informacja i komunikacja; K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M-N. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz w zakresie usług administrowania; O-Q. Administracja publiczna, edukacja i opieka zdrowotna; R-U. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Mimo dominującej roli przemysłu, na obszarze badawczym w okresie 2004 - 2014 doszło do pogłębiania zróżnicowania strukturalnego (zob. Wykres 10). Wykres 10. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Niemczech i Polsce względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto w poszczególnych sektorach (wg. NACE R2). 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,00 -2,00 -4,00 -4,9 -3,4 Niemcy -6,00 y = -0,2559x - 2,9386 R² = 0,6341 -8,00 -10,00 Czechy Polska y = -0,3691x - 5,7346 R² = 0,8079 -12,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Odchylenie Indeksu Stattev – Ralevy dla polskiej gospodarki względem Strefy Euro zwiększyło się z 3,4 w 2004 r. do 4,9 w 2014. Ponadto, w gospodarce polskiej występował trend wskazujący na dalsza dywergencją strukturalną kraju i strefy euro. Największe zróżnicowanie wobec strefy euro wykazywał komponent polskiego sektora A w latach 2004 – 2014 (zob. Wykres 11). 18 Wykres 11. Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004 - 2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0 -0,2 -0,4 Czechy -0,6 -0,8 Niemcy -1,0 -1,0 Polska -1,2 -1,4 y = 0,0262x - 1,3993 R² = 0,1707 -1,6 -1,8 -1,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Znaczące odchylenie polskiego sektora A od benchmarku wynika ze stosunkowo wysokiej wartości towarów i usług wytworzonych w rolnictwie. W 2004 r. udział Wartości Dodanej Brutto w polskim rolnictwie wynosił 2,94%, a w 2014 r. wtedy jak w Niemczech – 0,68%. W latach 2004 – 2014 na obszarze badawczym doszło do osłabienia stopnia podobieństwa strukturalnego przemysłu. Udział Wartości Dodanej Brutto w sektorach B – E i F Polski cechowała narastająca dywergencja w stosunku do strefy euro i Niemiec (zob. Wykres 12). Wykres 12. Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,00 -1,00 -2,00 -1,2 Czechy -3,00 -4,00 -5,00 y = -0,2016x - 0,9564 R² = 0,6793 -2,7 -6,00 -7,00 -8,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. 19 Niemcy Polska Komponent sektora usług wykazywał narastające zróżnicowanie na całym obszarze badawczym (zob. Wykres 13). Wykres 13. Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,00 -0,77 -0,50 -1,19 -1,00 Czechy -1,50 y = -0,0688x - 0,6543 R² = 0,6326 -2,00 Niemcy Polska -2,50 -3,00 -3,50 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Z analizy struktury Wytworzonej Wartości Dodanej Brutto w Polsce, Czechach i Niemczech w latach 2004 – 2014 można wnioskować, że gospodarki badanych krajów charakteryzowały się barakiem podobieństwa i narastającą dywergencją strukturalna w stosunku do strefy euro. W rozdziale 4 na podstawie sektorowego udziału Nakładów Brutto na Środki Trwałe w latach 2004 – 2014zostało zbadane podobieństwo gospodarek Polski i Czech do gospodarki Niemiec. 20 Rozdział 4. Strukturalne zróżnicowanie Nakładów Brutto na Środki Trwałe w Polsce, Czechach i Niemczech Porównanie udziału Nakładów Brutto na Środki Trwałe w poszczególnych sektorach gospodarki w 2014 r. w Polsce, Czechach i Niemczech wskazuje na brak podobieństwa struktur gospodarczych w badanych krajach (zob. Wykres 14). Wykres 14. Struktura Nakładów Brutto na Środki Trwałe (wg. NACE R2**) w Czechach, Polsce i Niemczech w 2014 (%). 100% 80% 14,1 18,7 60% 31,6 25,0 14,4 40% 9,5 35,8 20% 34,3 24,7 0% Czechy A B-E+F Niemcy G-I J K L Polska M-N O-Q R-U Legenda: ** A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; B-E. Przemysł; F. Budownictwo; G-I. Handel hurtowy i detaliczny, transport, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J. Informacja i komunikacja; K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M-N. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz w zakresie usług administrowania; O-Q. Administracja publiczna, edukacja i opieka zdrowotna; R-U. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. W Polsce i Czechach największym udziałem nakładów inwestycyjnych charakteryzował się sektor B – E (Przemysł), a w Niemczech - sektor L (Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości). Wykres 15 przedstawia zróżnicowanie gospodarek Polski i Czech względem Niemiec w latach 2004 – 2014. W latach 2004 – 2009 struktura gospodarki Czech była bardziej 21 zbliżona do gospodarki Niemiec, jednak od 2009 r. w Czechach rozpoczął się proces dywergencji strukturalnej (zob. Wykres 15). Wykres 15. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0 -5,0 -9,6 Czechy -10,0 Polska -15,0 y = 0,3377x - 17,144 R² = 0,1018 -20,0 -25,0 -21,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Z wykresu zamieszczonego wyżej wynika, że w latach 2004 – 2008 między gospodarkami Polski i Niemiec doszło do zmniejszenia łuki strukturalnej, ale po 2008 r. nastąpiło zwiększenie zróżnicowania gospodarczego. Komponent czeskiego rolnictwa charakteryzował się dużym podobieństwem do niemieckiego, jednak polski sektor A cechował się brakiem podobieństwa (zob. Wykres 16). Wykres 16. Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0 -2,0 -4,9 -4,0 -6,0 y = 0,1621x - 10,436 R² = 0,0356 -8,0 -10,0 -12,0 -14,0 -16,0 -15,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. 22 Czechy Polska Bark podobieństwa strukturalnego polskiego rolnictwa wynikał z dużego udziału Nakładów Brutto na Środki Trwałe, wynoszącego w 2014 r. ok. 6%, wtedy jak w Niemczech – 1, 6%, a w Czechach – 3,5%. Składowa sektora przemysłowego w Polsce i Czechach znacznie różniły się od benchmarku (zob. Wykres 17). Wykres 17. Zróżnicowanie sektorów B-F i E (Przemysł i Budownictwo) w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0 -1,0 -1,9 -2,0 Czechy -3,0 Polska y = 0,1148x - 3,828 R² = 0,2118 -4,0 -5,0 -4,5 -6,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. Porównanie komponentów sektora usług w Polsce i Czechach względem Niemiec sygnalizuje brak podobieństwa strukturalnego w latach 2004 – 2014. Wykres 18. Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0 -0,5 -1,0 Czechy -1,5 -2,0 -2,0 -2,5 y = 0,0609x - 2,8797 R² = 0,1792 -3,0 -3,5 -3,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Databace, Eurostat…, op. cit. 23 Polska A zatem, analiza sektorowej struktury Nakładów Brutto na Środki Trwałe Polsce i Czechach względem Niemiec w latach 2004 – 2014 wykazuje barak podobieństwa tak gospodarek badanych krajów, jak i poszczególnych sektorów. Zakończenie Analiza podobieństwa struktur gospodarczych Polski, Czech i Niemiec względem strefy euro w latach 2004 – 2014 pozwala na sformułowanie kilku wniosków o charakterze ogólnym. Po pierwsze, stopień zbieżności gospodarek badanych krajów różni się w większości przypadków. Stopień zróżnicowania jest uzależniony od tego, której sfery (Zatrudnienie, Wartość Dodana Brutto, Nakłady Brutto na Środki Trwałe) dotyczą poszczególne badania. Przykładowo, o ile podobieństwo struktur gospodarczych w zakresie zmian Wartości Dodanej Brutto jest zasadniczo umiarkowane, o tyle gdy weźmie się pod uwagę miernik w postaci zatrudnienia, można zaobserwować już jej daleko idące zróżnicowanie (zob. Tabele 2). Tabela 2. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w 2014 r. mierzony udziałem zatrudnienia, wytworzoną Wartością Dodaną Brutto i Nakładami Brutto na Środki Trwałe w gospodarce ogółem oraz w poszczególnych sektorach (wg. NACE R2). Ogółem A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) B – E i F (Przemysł i Budownictwo) G-U (Usługi) Ogółem A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) B – E i F (Przemysł i Budownictwo) G-U (Usługi) Ogółem Czechy Zatrudnienie -14,7 -0,002 -11,5 -3,2 Wartość Dodana Brutto -11,2 -0,8 -7,5 -2,9 Nakłady Brutto na Środki Trwałe* -9,8 24 Niemcy Polska -1,6 -0,1 -0,6 -0,034 -27,5 -19,7 -3,7 -3,9 -2,3 -0,5 -1,4 -0,3 -4,9 -1,1 -2,7 -1,2 - -16,9 A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) -2,1 -10,3 B-F i E (Przemysł i Budownictwo) -5,0 -3,7 G-U (Usługi) -2,6 -2,9 Legenda: *Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w 2014 r. mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe. Źródło: opracowanie własne. Po drugie, skala podobieństwa gospodarek Polski, Czech i Niemiec w stosunku do strefy euro jest również zróżnicowana. Najlepiej pod tym względem wygląda sytuacja Niemiec, w wielu przypadkach struktura gospodarcza była prawie identyczna ze strefą euro. Umiarkowaną konwergencją charakteryzowały się Czechy, a największe różnice należy odnotować w odniesieniu do Polski (zob. Tabele 3). Tabela 3. Ocena stopnia podobieństwa struktur gospodarczych Polski i Czech do strefy euro. Czechy Zatrudnienie Ogółem A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) B – E i F (Przemysł i Budownictwo) G-U (Usługi) ++ + Polska -+ + Wartość Dodana Brutto Ogółem A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) B – E i F (Przemysł i Budownictwo) G-U (Usługi) ++ + ++ Nakłady Brutto na Środki Trwałe* Ogółem + A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) ++ B-F i E (Przemysł i Budownictwo) + G-U (Usługi) ++ Legenda: Indeks Statteva – Ralevy w przedziale: od 0 do -3 ++ od -3 do -10 + od -10 do -20 od -20 do -30 - Ogółem: różnica pomiędzy sumą plusów (+) i sumą minusów (−) + ++ ++ ++ + ++ Źródło: opracowanie własne. W przypadku Polski i Czech trudno zauważyć tendencję do pogłębiania się skali konwergencji realnej w okresie 2004 - 2014, a w wielu sytuacjach można zaobserwować nawet powiększanie się rozbieżności. Dotyczy to w szczególności Wartości Dodanej Brutto, a także Nakładów Brutto na Środki Trwałe. 25 Po trzecie, co warte podkreślenia, w przypadku Polski należy mówić raczej nie o podobieństwie, a o daleko idących dywergencjach struktury gospodarczej w stosunku do strefy euro. W tym kontekście i w odniesieniu do doświadczeń kryzysowych krajów, które przyjęły wspólną walutę bez osiągnięcia odpowiedniego poziomu zbieżności gospodarczej, takich jak Hiszpania, Portugalia czy Grecja, można sformułować wniosek, że Polska – przynajmniej pod względem konwergencji realnej – nie jest jeszcze gotowa na wejście do unii walutowej. Bibliografia: Wydawnictwa zwarte: 1. Beck K., Grodzicki M., 2014, Konwergencja realna i synchronizacja cykli koniunkturalnych w Unii Europejskiej: wymiar strukturalny, wyd. Scholar, Warszawa. 2. NBP, 2009, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa. 3. Pronobis M., 2008, Polska w strefie euro, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa. 4. Zwierzchlewski S., 2015, Stabilność Unii Walutowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń. Czasopisma: 1. Bąk H.: Interpretacja kryteriów konwergencji. Polska w strefie euro. Szanse i zagrożenia 2008, s.15–16. 2. Michalczyk W.: Konwergencja gospodarek krajów Unii Europejskiej o walutach narodowych względem strefy euro w okresie postkryzysowym. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania (nr 41) 2015, s. 171-184. 3. Michalczyk W.: Mierniki konwergencji realnej wybranych krajów strefy euro. Wnioski dla Polski. Ekonomia XXI wieku (1) 2016, s. 80 – 99. 26 4. Tchorek G.: Konwergencja realna krajów peryferyjnych strefy euro. Polska w strefie euro. Szanse i zagrożenia 2008, s. 29-40. Źródła elektroniczne: 1. http://ec.europa.eu/eurostat/data/database 2. http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefaeuro/analizy-i-materialy-informacyjne/monitor-konwergencji-realnej Spis wykresów: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury zatrudnienia (wg. NACE R2) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro w 2014 r…………………………………. Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE R2) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro w 2014 r………………………… Względny Wskaźnik Podobieństwa Struktur obliczony na podstawie sektorowej struktury Nakładów Brutto na Środki Trwałe (wg. NACE R2) w Czechach i Polsce względem Niemiec w 2014 r……………………………… Struktura zatrudnienia (wg. NACE R2) w Strefie Euro, Czechach, Polsce i Niemczech w 2014 r…………………………………………………………… Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia w poszczególnych sektorach (wg. NACE R2). Zróżnicowanie sektora A. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo w Polsce, Czechach i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004 2014 mierzone udziałem zatrudnienia………………………………………. Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia………………………………….. Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem zatrudnienia……………………………………………… Struktura Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE R2) w Strefie Euro, 27 5 6 6 13 14 15 16 16 17 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Czechach, Niemczech i Polsce w 2014 r……………………………………………………………………………….. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Niemczech i Polsce względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto (wg. NACE R2)…………………………………………………………………………….. Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004 - 2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto……………………………………………….…………………………. Zróżnicowanie sektorów B – E i F (Przemysł i Budownictwo) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej Wartości Dodanej Brutto……………………………………………..…………………………... Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem wytworzonej WDB………………………………………. Struktura Nakładów Brutto na Środki (wg. NACE R2) Trwałe w Czechach, Polsce i Niemczech w 2014 (%)………………………………………………………………….................. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe…………………………………………… Zróżnicowanie sektora A (Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo) w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe……………………… Zróżnicowanie sektorów B-F i E (Przemysł i Budownictwo) w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe……………………… Zróżnicowanie sektorów G-U (Usługi) w Czechach i Polsce względem Niemiec (indeks Stattev – Ralevy) w latach 2004-2014 mierzone udziałem Nakładów Brutto na Środki Trwałe…………………………………………... 18 19 19 20 21 22 22 23 23 Spis tabeli: 1. Odchylenie Względnego Wskaźnika Podobieństwa Struktur od jedynki w 2014 r.……………………………………………………………………………….. 2. Zróżnicowanie struktur gospodarczych w Czechach, Polsce i Niemczech względem Strefy Euro (indeks Stattev – Ralevy) w 2014 r. mierzony udziałem zatrudnienia, wytworzoną Wartością Dodaną Brutto i Nakładami Brutto na Środki Trwałe w gospodarce ogółem oraz w poszczególnych sektorach (wg. NACE R2)…………………………………………………………………..... 28 5 24 3. Ocena stopnia podobieństwa struktur gospodarczych Polski i Czech do strefy euro……………………………………………………………………………. 29 25