Podstawowe priorytety i zadania

Podstawowe priorytety i zadania
ks. dr Marek Dziewiecki
Rok: 2004
Czasopismo: Świat Probemów
Numer: 7-8
W ostatnim dziesięcioleciu drastycznie wzrosło wśród dzieci i młodzieży występowanie
zachowań problemowych i niebezpiecznych, zwłaszcza sięganie coraz częściej i w coraz
młodszym wieku po alkohol, nikotynę, narkotyki, leki psychotropowe. Jednocześnie coraz
częstsze stają się przestępczość, przemoc, niepowodzenia szkolne, przedwczesna inicjacja
seksualna, autoagresja, stany samobójcze. Rośnie też obojętność nieletnich na własny los, a to
ułatwia podejmowanie destrukcyjnych zachowań. Jednocześnie coraz bardziej widoczny staje
się kryzys rodziny, szkoły i parafii, coraz bardziej też szkodliwe wychowawczo jest
oddziaływanie telewizji, radia i prasy, mody i dominującej mentalności. W tej sytuacji konieczna
jest wyraźna intensyfikacja i integracja działań, mających zapobiegać zachowaniom
problemowym i niebezpiecznym wśród dzieci i młodzieży. Konieczne jest także objęcie coraz
większej liczby nastolatków specjalistyczną pomocą resocjalizacyjną i terapeutyczną.
Na szczeblu centralnym
1.1 Podstawowym priorytetem na szczeblu centralnym powinno być intensywne uwrażliwianie
opinii publicznej na różnorodne zagrożenia wśród dzieci i młodzieży, a także promowanie w
społeczeństwie świadomości przyczyn i konsekwencji sięgania po substancje psychotropowe w
wieku rozwojowym. Znacznie większą niż dotąd rolę powinny tu odegrać środki społecznego
przekazu, zwłaszcza telewizyjne programy dla dzieci, młodzieży i wychowawców. Warto, aby
PARPA na szeroką skalę przeprowadziła szkolenia dziennikarzy. Dopóki znaczna część
rodziców czy nauczycieli będzie twierdzić, że piwo to nie alkohol, że istnieją
"miękkie" narkotyki, a tolerancja jest ważniejsza od wychowania i zdrowego
rozsądku itp., dopóty trudno będzie o dokonanie jakościowego skoku w dziedzinie profilaktyki i
wczesnej resocjalizacji.
1.2 Drugim priorytetem powinno być promowanie pozytywnych zmian w ustawodawstwie
państwowym. Trzeba zmobilizować wszelkie grupy nacisku, aby skutecznie przeciwstawić się
przygotowywanym obecnie planom liberalizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Ponadto
trzeba promować takie zmiany w prawie, które umożliwią skuteczniejszą niż dotąd ochronę
nieletnich przed reklamą napojów alkoholowych oraz przed ich nielegalną sprzedażą. Powinny
pojawić się znacznie wyższe kary finansowe za naruszanie prawa oraz prostsze procedury przy
odbieraniu koncesji za sprzedaż alkoholu nieletnim lub nietrzeźwym.
Na szczeblu centralnym potrzebny jest także nacisk na rząd, aby skuteczniej niż dotąd blokował
przemyt oraz sprzedaż alkoholu nielegalnego pochodzenia. Takie działania, jak niedawna
znaczna obniżka akcyzy i ceny napojów alkoholowych, sprzyjają wzrostowi spożycia alkoholu.
1/4
Podstawowe priorytety i zadania
1.3 Sytuacja wymaga działań instytucji centralnych na rzecz znacznie skuteczniejszego niż
dotąd egzekwowania kodeksu karnego, kodeksu rodzinnego, kodeksu pracy i kodeksu
drogowego. Odpowiednie metody dla osiągnięcia tego celu to m.in. szkolenie policjantów,
sędziów, prokuratorów, kuratorów rodzinnych, pedagogów i psychologów szkolnych, a także
rodziców i nauczycieli. Warto przeprowadzić w mediach ogólnopolskich akcję uświadamiającą
rodziców i innych dorosłych, że mogą podawać do sądu z powództwa cywilnego tych, którzy
sprzedają alkohol nieletnim, żądając od nich wysokich odszkodowań finansowych za
spowodowane tym szkody fizyczne i psychiczne.
1.4 Zadaniem instytucji centralnych jest tworzenie podstaw prawnych, finansowych,
organizacyjnych i merytorycznych dla współpracy oraz integracji środowisk, które mają istotne
znaczenie dla profilaktyki i resocjalizacji. Chodzi tu zwłaszcza o promowanie współpracy
rodziny, szkoły, parafii, świetlic socjoterapeutycznych, klubów sportowych, ruchów
samopomocy, policji, prawników, kuratorów, pracowników socjalnych itd. Umożliwi to bardziej
systematyczne i kompleksowe oddziaływanie na nieletnich, zwłaszcza z grup podwyższonego
ryzyka.
1.5 Skuteczniejsze niż dotąd działania w sferze profilaktyki i resocjalizacji wymagają od
instytucji centralnych tworzenia warunków prawnych i finansowych, aby w najbliższym czasie
znacznie wzrosła w Polsce liczba świetlic dla dzieci i młodzieży, ośrodków kultury i sportu, szkół
prowadzących dodatkowe zajęcia edukacyjne i wychowawcze itp. Programy profilaktyczne,
które jedynie przestrzegają przed zagrożeniami, nie mogą być skuteczne, gdyż nie ukazują
możliwych i konkretnych alternatyw dla niebezpiecznych zachowań czy patologicznych więzi.
Profilaktyka i resocjalizacja zaczyna być wtedy czymś realnym, gdy pokazuje lepsze
"boisko do gry w życie" niż inicjacja psychotropowa czy integracja z grupą
przestępczą.
1.6 Promowanie integralnych programów profilaktyki uzależnień. Najskuteczniejszą, chociaż
jednocześnie najtrudniejszą strategią profilaktyczną jest ograniczanie nie tyle podaży, co popytu
na alkohol, narkotyki i nikotynę wśród dzieci i młodzieży. Z tego względu pierwszym zadaniem
instytucji centralnych jest przeciwstawianie się mentalności minimalistycznej wśród
profilaktyków i innych wychowawców.
Drugim zadaniem instytucji centralnych jest promowanie programów profilaktycznych o
charakterze integralnym, zarówno co do treści - uczenie dzieci i młodzieży filozofii życia w
wolności i odpowiedzialności we wszystkich sferach życia, a nie jedynie wobec substancji
psychoaktywnych - jak też co do adresatów tych programów (nauczycieli, rodziców, kuratorów
sądowych, pracowników socjalnych, policji itd).
1.7 Sądzę, że skutecznym narzędziem profilaktyki i resocjalizacji jest opracowanie na szczeblu
centralnym specjalistycznych ekspertyz z zakresu omawianej problematyki. Chodzi tu na
przykład o przeprowadzenie badań empirycznych na temat związku między wiekiem inicjacji
psychotropowej a ryzykiem i szybkością uzależnień czy związku między reklamą a spożyciem
napojów alkoholowych (zwłaszcza piwa) wśród nieletnich. Chodzi także o badania na temat
związku między spożywaniem alkoholu i narkotyków przez nieletnich a stratami finansowymi
państwa, przestępczością, niepowodzeniami szkolnymi, przemocą w rodzinie, zaburzeniami
psychicznymi, uszczerbkami na zdrowiu, ryzykownymi zachowaniami seksualnymi itp.
2/4
Podstawowe priorytety i zadania
Szczegółowa wiedza na ten temat może okazać się skutecznym bodźcem dla rodziców i
nauczycieli, a także dla instytucji państwowych i samorządowych do znacznie większej niż
dotąd aktywności na rzecz profilaktyki i resocjalizacji nieletnich.
1.8 Ważnym zadaniem na szczeblu centralnym jest zagwarantowanie dalszego istnienia
PARPA, a także wyposażenie jej w proporcjonalne do obecnych potrzeb narzędzia prawne,
finansowe i organizacyjne. To oczywiste, że bez tego rodzaju centralnej instytucji państwowej,
która promuje, a jednocześnie monitoruje aktualny stan ilościowy i jakościowy działań
profilaktycznych i resocjalizacyjnych, aktywność województw i gmin byłaby znacznie węższa,
mniej profesjonalna, mniej systematyczna i mniej skuteczna. Nic nie może zastąpić instytucji na
szczeblu centralnym, gdyż organizacje i struktury wojewódzkie i lokalne nie mają takiej pozycji
administracyjnej i społecznej, jaką zdobyła sobie PARPA. Jest to instytucja dysponująca
profesjonalną kadrą oraz zdolnością wywierania pozytywnego wpływu na rozwiązania prawne,
na kształcenie fachowców, na środki społecznego przekazu, a także na polityków, administrację
państwową i samorządy.
Na szczeblu wojewódzkim
Sądzę, że jest to szczebel mający najmniejsze możliwości bezpośredniego wpływu na stan
profilaktyki i resocjalizacji oraz na to, co w tym względzie dzieje się w naszym kraju, ponieważ
działania profilaktyczne i resocjalizacyjne są podejmowane głównie na szczeblu centralnym i
gminnym. Instytucje wojewódzkie, zarówno administracji państwowej i samorządowej, jak
również instytucje i organizacje społeczne powinny mieć analogiczne priorytety i formy
działania, jak te na szczeblu centralnym.
2.1 Chodzi tu zwłaszcza o tworzenie korzystnych uwarunkowań prawnych i finansowych dla
pracy profilaktycznej i resocjalizacyjnej na szczeblu lokalnym oraz o wspieranie i
koordynowanie działań instytucji, organizacji i środowisk na tym szczeblu.
Na szczeblu gminnym
3.1 Oddziaływanie przez szkołę. Instytucje państwowe i społeczne nie mają możliwości
wywierania bezpośredniego wpływu na rodzaj wychowania w domu, priorytetem jest więc
kwestia wychowania i resocjalizacji młodego pokolenia przez szkołę. Od 2003 roku każda
szkoła ma obowiązek przygotowania i realizacji szkolnych programów profilaktycznych.
Samorządy powinny wspierać materialnie i organizacyjnie szkoły w prowadzeniu zajęć
pozalekcyjnych, szkolnych świetlic wychowawczych, kółek sportowych, artystycznych,
muzycznych, grup zainteresowań itp. Tworzenie tego typu placówek czy form działania poza
szkołą bywa dużo bardziej kosztowne lub wręcz niemożliwe.
3.2 Drugim priorytetem powinno być udzielanie kompetentnej pomocy rodzinom patologicznym
oraz tym, które przeżywają różne formy kryzysu. Z takich bowiem rodzin wywodzą się
najczęściej młodzi, którzy sięgają po substancje psychoaktywne, wchodzą na drogę
przestępczości albo nie radzą sobie z życiem i popadają w poważne trudnoś-ci psychiczne.
Samorządy powinny zapewnić zagrożonym rodzinom odpowiednią pomoc prawną,
psychologiczną i materialną. Powinny ponadto przeszkolić odpowiednie służby (pracowników
3/4
Podstawowe priorytety i zadania
socjalnych, kuratorów, policjantów itd.), aby udzielana przez nie pomoc była merytorycznie
poprawna, czyli skutecznie chroniła dzieci, młodzież i krzywdzonych współmałżonków. Zdarza
się bowiem nadal, że wspomniane instytucje ograniczają swoją pomoc do jednorazowych
interwencji lub do udzielania wsparcia materialnego, które jest w praktyce wykorzystywane
jedynie do tego, aby komuś w zaburzonej rodzinie tworzyć komfort picia alkoholu lub ułatwiać
życie na koszt innych.
3.3 Kolejnym priorytetem powinno być tworzenie wychowawczych świetlic środowiskowych o
rozmaitych formach działania: od kółek zainteresowań do działań resocjalizacyjnych i rozmów z
pedagogami, psychologami, terapeutami uzależnień. Organizowanie świetlic wychowawczych i
socjoterapeutycznych jest znacznie tańsze, a przy tym skuteczniejsze, niż prowadzenie pracy
resocjalizacyjnej z młodymi przestępcami lub nieletnimi alkoholikami i narkomanami.
3.4 Egzekwowanie prawa, które chroni nieletnich i krzywdzonych. Tu potrzebne i skuteczne jest
tworzenie lobby na rzecz odpowiedzialnego wychowania dzieci i młodzieży oraz organizowanie
społecznych grup nacisku spośród rodziców, nauczycieli, pedagogów, księży, terapeutów
uzależnień, policjantów, dziennikarzy. Takie grupy nacisku mogłyby skuteczniej niż dotąd
zwalczać na przykład sprzedaż alkoholu nieletnim i nietrzeźwym, handel narkotykami, a także
pomagać zainteresowanym osobom i środowiskom w skuteczniejszym niż dotąd egzekwowaniu
kodeksu rodzinnego, drogowego, pracy czy kodeksu karnego wszędzie tam, gdzie ktoś
wyrządza krzywdę dzieciom i młodzieży albo prowokuje młodych do wchodzenia na drogę
uzależnień, przestępczości i innych form patologii.
3.5 Współpraca gminnych komisji ze specjalistami. Bardzo ważna jest weryfikacja jakości
programów profilaktycznych i socjoterapeutycznych, realizowanych przez placówki państwowe i
samorządowe, a zwłaszcza przez gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych.
Gminy mają spore - jak na polskie warunki - możliwości finansowe, niestety zdarza się dosyć
często, że wydawane są duże środki materialne na programy czy formy aktywności o niskim
stopniu skuteczności. Czasem jest to wynik braku kompetencji ze strony lokalnych decydentów,
a czasem nawet przejaw powiązań korupcyjnych. W tej sytuacji uważam, że warto wprowadzić
obowiązek zwracania się do specjalistów o ekspertyzy na temat oceny zgłoszonych do
finansowania programów, aby akceptować rzeczywiście najlepsze projekty.
3.6 Lokalne środki społecznego przekazu - poza nielicznymi wyjątkami - w dużym stopniu
powielają negatywne wzorce mediów ogólnopolskich, które często promują szkodliwe postawy,
naiwną, niebezpieczną filozofię życia oraz błędne zasady w zakresie wychowania, dyscypliny i
wartości. W tej sytuacji warto podjąć współpracę z lokalnymi mediami, aby promowały dojrzałe
wzorce społeczne i wychowawcze, aby demaskowały zaburzone postawy wśród rodziców czy
pedagogów, a także wśród dzieci i młodzieży. Z drugiej strony odpowiednio przeszkoleni
dziennikarze mają szansę skutecznie mobilizować lokalne instytucje i środowiska do integracji
działań profilaktycznych i socjoterapeutycznych na swoim terytorium.
4/4