Nowe klauzule abuzywne
Transkrypt
Nowe klauzule abuzywne
KONSUMENT NA RYNKU MIESIĘCZNIK UBEZPIECZENIOWY Nowe klauzule abuzywne Ubezpieczyciele powinni coraz baczniejszą uwagę zwracać na klauzule uznawane przez regulatorów rynku za niedozwolone postanowienia umowne. Za ich stosowanie grozą bowiem wysokie kary. – PIOTR CZUBLUN N Niniejszym artykułem chciałbym otworzyć cykl poświęcony zagadnieniom związanym z ochroną konsumenta na rynku ubezpieczeniowym. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że z roku na rok poziom tej ochrony wzrasta. Co chwila pojawiają się nowe instrumenty prawne, nowe decyzje organów nadzoru, czy też nowe orzeczenia sądowe, które wzmacniają pozycję prawną konsumenta. Ubezpieczyciele powinni z uwagą śledzić ten proces, aby uchronić się przed skutkami stosowania rozwiązań prawnych, które z jednej strony mogą ich narażać na ponoszenie dodatkowych kosztów, wynikających chociażby z przegrywanych spraw sądowych, a z drugiej strony mogą oznaczać dość dotkliwe sankcje stosowane przez regulatorów rynku. Na początek chciałbym przedstawić niedozwolone postanowienia umowne, które w ostatnim czasie zostały umieszczone w rejestrze takich postanowień, publikowanym przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Piotr Czublun jest partnerem w Kancelarii Prawnej Czublun Trębicki, specjalizuje się m.in. w prawie ubezpieczeniowym i prawie IT. NIEDOZWOLONE, CZYLI JAKIE? Niedozwolone postanowienia umowne, czyli tzw. klauzule abuzywne, są od dawna dużym wyzwaniem również dla rynku ubezpieczeniowego. Wiele już na ich temat napisano. Ważne jest jednak, aby regularnie weryfikować rejestr tych klauzul, ponieważ stosowanie postanowień wpisanych do rejestru może być uznane ze stosowanie przez zakład ubezpieczeń praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Niedozwolone postanowienia umowne są to postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione z nim indywidualnie, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Takie postanowienia nie wiążą konsumenta, czyli, inaczej mówiąc, zakład ubezpieczeń nie będzie się mógł na nie powołać i z nich skorzystać w stosunkach z ubezpieczającym/ubezpieczonymkonsumentem. Niedozwolonymi postanowieniami umownymi będą więc takie postanowienia, które dotyczą umów zawieranych z konsumentami (za konsumenta uważa się osobę fizyczną, dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową). W tym miejscu należy wskazać, że w przypadku umów ubezpieczenia przepisy dotyczące klauzul abuzywnych mają zastosowanie nie tylko do konsumenta-ubezpieczającego, czyli strony Po czym poznać niedozwolone klauzule? W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności: 1. przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy, 2. uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie, 3. uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta, 4. przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy, 5. uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie, 6. przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta, spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy, 7. nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego, 8. stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia, 9. przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia, 10. przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy, bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy, 11. wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy. 30 KONSUMENT NA RYNKU PAŹDZIERNIK 2010 umowy, ale również do konsumentaubezpieczonego, czyli osoby, na której rzecz umowa ubezpieczenia została zawarta (wynika to z art. 808 § 5 k.c.). Niedozwolone postanowienia umowne nie mogą dotyczyć klauzul, które zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem. Za nie uzgodnione indywidualnie uważa się te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postano- wień przejętych z wzorca umowy (ogólnych warunków ubezpieczenia lub wzoru polisy), zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Istotne jest, że ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na stronie, która się na to powołuje. Inaczej mówiąc, jeżeli ubezpieczyciel twierdzi, że określona klauzula została z klientem indywidulanie uzgodniona, to musi ten fakt udowodnić. WYBRANE Z REJESTRU Właściwe omówienie danej klauzuli, ze wskazaniem przesłanek i argumentacji decydującej o uznaniu danego postanowienia za niedozwolone, wymaga szczegółowego przeanalizowania i przedstawienia orzeczeń wydanych w sprawach, w których Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów – SOKiK (Sąd Okręgowy w Warszawie) orzekał o danej klauzuli. Biorąc pod uwag liczbę klauzul uznanych za niedozwolone, takie omówienie znacznie wykraczałoby poza ramy tego artykułu. Dlatego też zostaną przytoczone jedynie wybrane klauzule z rejestru, wpisane do niego na przestrzeni ostatnich 2 lat, natomiast ich dokładniejsze omówienie zostanie zaprezentowane w kolejnych tekstach cyklu. NIE TYLKO TREŚĆ, ALE I SKUTKI Warto raz jeszcze przypomnieć, że stosowanie klauzul abuzywnych – po ich wpisaniu do rejestru – jest przykładem praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Ubezpieczyciel stosujący takie praktyki może być dotknięty znacznymi sankcjami finansowymi, wynikającymi z przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Ponadto, trzeba pamiętać, że zarzut stosowania niedozwolonych u Koszt części zamiennych z uwzględnieniem procentowo ustalonego rynkowego ubytku wartości części - nie przekraczającego procentowo ustalonego poziomu ubytku wartości rynkowej pojazdu ustalonego przez zakład ubezpieczeń - określonego w kalkulacji naprawy. (wpis nr 1652) W przypadku utraty dokumentów określonych w ust. 3 i 4, zgubienia, wymiany lub dorobienia kluczyków do pojazdu, wymiany zamków, Ubezpieczający zobowiązany jest niezwłocznie zgłosić ten fakt w biurze najbliższej jednostki organizacyjnej zakładu ubezpieczeń (oddział, filia) i uzyskać pisemne potwierdzenie tego zgłoszenia. Zakład ubezpieczeń wydaje takie potwierdzenie po wykonaniu oględzin ubezpieczonego pojazdu. Niedopełnienie tego obowiązku w przypadku kradzieży pojazdu lub jego zaboru w celu krótkotrwałego użycia jest podstawą do odmowy wypłaty odszkodowania. (wpis nr 1508) Z perspektywy zakładów ubezpieczeń zwrócić należy uwagę przede wszystkim na następujące klauzule abuzywne (firmy poszczególnych ubezpieczycieli, o ile występują w treści klauzuli, zostały zastąpione zwrotem „zakład ubezpieczeń”, odpowiednio zmieniono też formy gramatyczne; śródtytuły pochodzą od autora): 1. W razie powstania szkody polegającej na zniszczeniu lub uszkodzeniu pojazdu (wyposażenia dodatkowego) ubezpieczyciel ustala w ocenie technicznej: 1. zakres uszkodzeń, których powstanie pozostaje w związku przyczynowym ze zdarzeniem, za którego następstwo Ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność, 2. części pojazdu podlegające wymianie lub naprawie w następstwie tego zdarzenia, 3. czas robocizny niezbędny do wykonania naprawy, 4. maksymalne stawki za roboczogodzinę naprawy, 5. zużycie eksploatacyjne części pojazdu (ogumienia, tłumików, katalizatorów, akumulatora itd.) Ubezpieczyciel uwzględnia koszty naprawy dokonanej wyłącznie w zakresie określonym w ocenie technicznej i technologicznie koniecznej w związku ze szkodą, udokumentowane imiennymi rachunkami. 2. Jeżeli naprawa pojazdu nie została udokumentowana imiennymi rachunkami wysokość odszkodowania nie uwzględnia podatku VAT. (wpis nr 2001) 1. Rozliczanie składek ubezpieczeniowych Zwrot składki nie przysługuje, jeżeli w okresie ubezpieczenia zaistniało zdarzenie, w związku z którym zakład ubezpieczeń wypłacił lub jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania. (wpis nr 1367) W przypadku odstąpienia od umowy ubezpieczenia lub jej wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron, składka za niewykorzystany okres ubezpieczenia podlega zwrotowi tylko wtedy, jeżeli w okresie ubezpieczenia nie nastąpiła wypłata odszkodowania lub zakład ubezpieczeń nie jest zobowiązany do jego wypłaty. (wpis nr 1581) Jeżeli niniejsza umowa dodatkowa wygaśnie lub zostanie rozwiązana w inny sposób, obowiązek opłacania składek ustaje i Towarzystwo nie ponosi z jej tytułu żadnej odpowiedzialności z wyjątkiem ewentualnego zwrotu części ostatniej składki na żądanie Ubezpieczającego za okres nie objęty ochroną ubezpieczeniową oraz dodatkowych składek wpłaconych po rozwiązaniu umowy. (wpis nr 1713) 3. Ustalenie wartości szkody (w przypadku wybrania wariantu kosztorysowego) następuje na podstawie wyceny dokonanej przez ubezpieczyciela. Wyceny dokonuje się w oparciu o zasady systemu Audatex (bez uwzględnienia podatku VAT). (wpis nr 2012) 9. Ubezpieczyciel ma prawo do potrącenia z odszkodowania rat składki jeszcze nie wymagalnych niezależnie od tego, którego rodzaju ubezpieczenia dotyczy wypłata. (wpis nr 2013) 3. Wyłączanie/ograniczanie odpowiedzialności 2.Ubezpieczenie nie obejmuje także szkód powstałych w pojeździe, którego kierujący w chwili wypadku znajdował się w stanie nietrzeźwości lub stanie wskazującym na spożycie alkoholu, był pod wpływem narkotyków, środków psychotropowych lub innych podobnie działających środków, a także gdy kierowca pojazdu bez uzasadnionej przyczyny oddalił się z miejsca wypadku. (wpis nr 2008) 2. Likwidacja szkód Wysokość odszkodowania pomniejsza się o procent udzielonej zniżki za zastosowanie dodatkowych zabezpieczeń, jeżeli nie zadziałały one w momencie zajścia zdarzenia, które spowodowało szkodę. (wpis nr 1583) u 31 KONSUMENT NA RYNKU u postanowień umownych można postawić nie tylko zakładowi ubezpieczeń, którego klauzula ma taką samą w treść, co klauzula wcześniej wpisana do rejestru, ale również ubezpieczycielowi, którego klauzula wywoła takie same skutki prawne, jak klauzula z rejestru. Wynika to w sposób jednoznaczny z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2009 r., VI ACa 363/2009 (LexPolonica nr 2151543): ocena tożsamości treści klauzul stosowanych przez przedsiębiorców i klauzul wpi- u MIESIĘCZNIK UBEZPIECZENIOWY sanych do rejestru nie może prowadzić do oceny abuzywności klauzuli stosowanej przez przedsiębiorcę w świetle przepisów kodeksu cywilnego, a powinna ograniczać się po pierwsze do ustalenia, na ile obie klauzule są tożsame treściowo, a przy uznaniu, że treść klauzul jest na tyle zbliżona, że wprowadzone przez przedsiębiorcę zmiany polegają jedynie na przestawieniu szyku wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów innymi – ustalenia, czy hipotezy tych klauzul się pokrywają, a więc czy obie klauzule wywołują takie same skutki. Dość duże rozbieżności i kontrowersje wywołuje próba oceny, czy każdy przedsiębiorca, który zastosuje postanowienie wzorca umowy uznane przez SOKiK za niedozwolone, dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, nawet jeżeli stosowane przez niego klauzule nie były przedmiotem postępowania przed SOKiK. To zagadnienie zostanie bardziej szczegółowo omówione w kolejnych artykułach. q – Liczba pełnych lat polisowych, za które opłacono wszystkie składki całkowite; – Wartość wykupu jako procent rezerwy matematycznej przypadającej na daną umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej: a) 2 lata – 80% wartości wykupu, b) 3 lata – 85% wartości wykupu, c) 4 lata – 90% wartości wykupu, d) 5 i więcej lat – 95% wartości wykupu. Ubezpieczenie nie obejmuje także szkód powstałych w wyniku kradzieży pojazdu lub jego części albo użycia pojazdu bez zgody właściciela, jeżeli: a) w chwili dokonania kradzieży pojazd nie był należycie zabezpieczony (...) d) poszkodowany nie przedłożył ubezpieczycielowi oryginału dowodu rejestracyjnego i innych oryginałów dokumentów pojazdu na podstawie których pojazd był dopuszczony do ruchu w dniu szkody oraz kompletu kluczy służących do otwarcia i uruchomienia pojazdu w liczbie podanej we wniosku ubezpieczeniowym wraz z kompletem urządzeń uruchamiających urządzenia zabezpieczające przed kradzieżą (piloty immobilizery, karty magnetyczne itp) chyba, że pojazd został utracony w wyniku rozboju. (wpis nr 2007) Wysokość wartości wykupu oblicza się według stanu rezerwy matematycznej przypadającej na umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej, na wcześniejszy z dni (dalej: dzień wartości wykupu): a) dzień następujący po ostatnim dniu opłaconego okresu, tj. termin płatności (...). (wpis nr 1749 – część klauzuli) Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkody powstałe w okolicznościach innych, niż podano w zgłoszeniu szkody. (wpis nr 1654) 5. Rozstrzyganie sporów W braku zapisu na sąd polubowny spory wynikające z umowy ubezpieczenia rozstrzyga sąd powszechny właściwy dla siedziby ubezpieczyciela. (wpis nr 1529) Nie odpowiadamy również za szkody, jeżeli doszło do niej w innych okolicznościach niż podano przy jej zgłoszeniu. (wpis nr 1719) Wypłata nie zostanie dokonana, jeżeli obrażenia fizyczne powstały bezpośrednio lub pośrednio, całkowicie lub częściowo: (…) b) w wyniku podróży łodzią podwodną, lotu samolotem lub jakimkolwiek powietrznym środkiem transportu w charakterze pasażera lub innym, z wyjątkiem lotu w charakterze pasażera samolotem pasażerskich linii lotniczych odbywanego na ustalonej trasie i według zaplanowanego rozkładu. (wpis nr 1712) Sądem właściwym dla rozstrzygania ewentualnych sporów w zakresie świadczenia usług drogą elektroniczną jest Sąd powszechny RP wg siedziby zakładu ubezpieczeń. (wpis nr 2035) 6. Przekazywanie korespondencji Zawiadomienia, oświadczenia i wnioski Ubezpieczającego, Ubezpieczonego lub Uposażonego związane z umową winny być doręczone na iśmie za potwierdzeniem odbioru w Biurze Głównym Towarzystwa lub listem poleconym na jego adres. Pismo Towarzystwa dostarczone pod ostatni wskazany adres Ubezpieczającego, Ubezpieczonego lub Uposażonego uznaje się za prawidłowo doręczone. (wpis nr 1711) Bez względu na postanowienia umowy ubezpieczenia dotyczące wieku Ubezpieczonego, zawarcie niniejszej umowy dodatkowej po dniu sześćdziesiątych pierwszych (61) urodzin Ubezpieczonego lub objętego niniejszą umową dodatkową jego współmałżonka jest bezskuteczne i nie rodzi żadnych zobowiązań Towarzystwa, z wyjątkiem obowiązku zwrotu otrzymanych składek na żądanie Ubezpieczającego. (wpis nr 1714) Poniższe trzy klauzule dotyczą sektora bankowego: Pisemne zawiadomienie o dokonanych zmianach uważa się za doręczone po upływie 14 dni od daty wysłania na ostatni podany przez Klienta adres do korespondencji. (wpis nr 1746) 3.Ubezpieczenie nie obejmuje także szkód powstałych: w wyniku kradzieży radia lub radioodtwarzacza z odejmowanym panelem czołowym gdy ubezpieczający nie może przedstawić tego panela towarzystwu. (wpis nr 2009) Pismo wysłane do Kredytobiorcy na ostatni znany Bankowi adres korespondencyjny uważa się za doręczone. (wpis nr 1826) 4. Wliczanie wartości wykupu Wartość wykupu jest to procent rezerwy matematycznej przypadającej na daną umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej, zgodnie z poniższą tabelą: Bank nie odpowiada za opóźnienia wynikające z działania telekomunikacji oraz Poczty Polskiej. (wpis nr 1981) 32