NorMAlizAcjA fleksji werbAlNej w zAkresie kAtegorii czAsu w dobie

POZNAŃSKIE
T O WA R Z Y S T W O
PRZYJACIÓŁ
WYDZIAŁ FILOLOGICZNO-FILOZOFICZNY
PRACE KOMISJI JĘZYKOZNAWCZEJ
TOM 63
NAUK
Agnieszka Motyl
Normalizacja fleksji werbalnej
w zakresie kategorii czasu
w dobie średniopolskiej
Poznań 2014
Spis treści
Wstęp.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CZĘŚĆ I. Podstawy teoretyczne badań.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Ustalenia terminologiczne.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Norma i normalizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Wariant i wariantywność.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Polszczyzna literacka i jej regionalne odmianki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Metodologia badań.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Metoda przekrojów synchronicznych Ireny Bajerowej.. . . . . . . . . . . . .
2.2. Perspektywa paraleli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Językoznawstwo statystyczne.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Założenia pracy w świetle przyjętej metodologii.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
CZĘŚĆ II. Analiza materiału.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Czas teraźniejszy i przyszły prosty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Rywalizacja końcówek -m i -my. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Rywalizacja -imy (-ymy) i -emy w koniugacji IV; rozszerzanie się -emy..
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Rywalizacja form klasy IV i IA w czasownikach koniugacji III typu
dawać, stawać, poznawać. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
17
17
17
19
21
23
23
25
26
27
33
34
34
35
35
39
42
45
53
54
55
55
59
62
65
73
74
74
5
A gnieszka M otyl
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Przesunięcia czasowników z koniugacji IA do koniugacji II.. . . . . . . . . Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5. Wyrównania w temacie czasowników koniugacji I.. . . . . . . . . . . . . . . . . Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6. Rozprzestrzenianie się form syntetycznych jestem, jesteś, jesteśmy, jesteście. Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis ogólny .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7. Ekspansja i zanikanie form zakończonych na -chmy
w 1. os. plur. czasu teraźniejszego czasownika być.. . . . . . . . . . . . . . . . . Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.8. Wnioski.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Czasy przeszłe.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Szyk czasu przeszłego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Ewolucja form zakończonych na -chmy w 1. os. plur. czasu przeszłego.
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
74
82
85
89
103
104
106
106
113
117
120
126
126
128
128
135
138
139
146
147
148
148
154
157
159
167
167
168
168
170
171
173
176
177
181
181
183
183
186
188
191
200
201
202
S pis treści
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Słabnięcie żywotności czasu zaprzeszłego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Łączliwość enklityki werbalnej w czasie zaprzeszłym.. . . . . . . . . . . . . .
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Szyk członów czasu zaprzeszłego.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6. Wnioski.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Czas przyszły złożony.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Rozszerzanie się form z bezokolicznikiem i słowem posiłkowym
w prepozycji.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasób materiału. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis ogólny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnice w odmiankach regionalnych.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Użycie wariantów przez drukarnie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan wariantywności w poszczególnych źródłach.. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Wnioski.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Zróżnicowanie regionalne procesów normalizacyjnych.. . . . . . . . . . . . . . . .
202
204
205
208
214
214
215
215
217
218
220
225
225
226
226
228
229
231
234
235
236
236
241
243
247
255
255
258
258
261
261
274
278
284
293
295
296
CZĘŚĆ III. Zakończenie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Wykaz źródeł i ich skróty.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografia.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spis tabel.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spis wykresów.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
311
313
318
322
7