2_Ekspozycja i tryby fotografowania

Ekspozycja i tryby fotografowania
Ekspozycja to ilość światła padającego na matrycę (w przypadku analogowych
aparatów na film) potrzebna do zrobienia prawidło naświetlonego zdjęcia. Główny wpływ na
naświetlenie mają trzy elementy: przesłona, czas naświetlania i ekwiwalent czułości
matrycy/filmu. Operowanie tymi wielkościami stanowi o całej sztuce fotografii. Mogą być
one w pełni regulowane przez fotografa w trybie manualnym (M) lub przez aparat
w trybie auto, a także częściowo przez człowieka i częściowo przez aparat w trybach
półautomatycznych. Obecnie wielu profesjonalnych fotografów posługuje się głównie
trybami półautomatycznymi, gdyż zaoszczędza to sporo czasu, ułatwia prawidłowe
naświetlenie zdjęcia i przy tym pozwala fotografowi osiągnąć zamierzony efekt. Oczywiście
pełniejszą kontrolę nad fotografią zapewnia tryb manualny, ale na tym trybie osoby
początkujące mogą mieć problemy z prawidłowym naświetleniem zdjęcia. Półautomatyczny
tryb pozwala na wykorzystania danego parametru do osiągnięcia zamierzonego efektu,
a ustawienie pozostałych reguluje aparat.
Czas naświetlania (czas migawki)
Czas naświetlania jest to czas otwarcia migawki, w którym naświetlany jest element
światłoczuły w aparacie. Czasy otwarcia migawki liczone są w ułamkach sekundy (1/4000,
1/2000, 1/1000, 1/500, 1/250, 1/125, 1/60, 1/30, 1/15, 1/8, 1/4, 1/2) gdzie np. 1/2 oznacza pół
sekundy, a 1/30 jedna trzydziestą część sekundy. Migawka może być także otwarta dłużej,
wtedy liczy się ją w całkowitych sekundach (1", 2", 4", 8"...). Jak można zauważyć, każda
kolejna wartość jest dwukrotnie większa od poprzedniej.
Czas naświetlania obok przysłony jest jednym z najistotniejszych parametrów
robionego zdjęcia. W warunkach słabego oświetlenia konieczne są dłuższe czasy
naświetlania, a przy mocnym świetle krótsze. Jeżeli wybierzemy długi czas naświetlania np.
kilka sekund, każdy ruch w kadrze zostanie odwzorowany na zdjęciu. Dlatego też robiąc
zdjęcia nocne, zwykle konieczne jest zamontowanie aparatu na statywie, a często nawet
trzeba korzystać z wyzwalacza, gdyż przyciśnięcie spustu może poruszyć aparat. Zrobienie
zdjęcia z ręki nocą jest niezwykle trudne, ponieważ nawet najbardziej sztywna i spokojna
ręka nie jest nieruchoma. Podobnie jest w sytuacji, gdy robimy zdjęcie przy dużej przesłonie
w średnich warunkach oświetleniowych. Ilość światła zatrzymana przez przysłonę musi być
zrównoważona wydłużeniem czasu naświetlania. W przeciwnym wypadku zdjęcie wyjdzie
nam niedoświetlone. Z kolei jeśli ustawimy zbyt długi czas naświetlania, otrzymamy
prześwietlony obraz.
Regulacja czasu otwarcia migawki pozwala osiągnąć bardzo zróżnicowane efekty −
stosując krótkie czasy naświetlania można "zamrozić" obiekt np. sportowca w locie, czy
spadającą kroplę wody. Z kolei długie czasy pozwalają nam osiągnąć efekt smug świetlnych,
czy też jednolitą spływającą wodę z wodospadu. Długie czasy pozwalają fotografowi wyrazić
ruch na zdjęciu. Jednak świadome stosowanie parametru czasu, podobnie jak i innych,
wymaga nieco wprawy i doświadczenia. Poza tym jeszcze trzeba dostosować czas
naświetlania do innych parametrów ekspozycji.
fot. 1. Krótki czas naświetlania
fot. 2. Długi czas naświetlania
fot. 3. Wpływ czasu naświetlania na wygląd zdjęcia
fot. 4. Zdjęcie wodospadu z różnymi ustawieniami czasu naświetlania
Czułość ISO
Czułość ISO to parametr określający, w jakim stopniu element światłoczuły jest
wrażliwy na światło. Inaczej mówiąc określa ilość światła potrzebną do prawidłowego
naświetlenia filmu/matrycy. Obecnie czułości określa się w skali ISO. Na przykład
w kompaktowych aparatach cyfrowych pojawiają się najczęściej czułości ISO 50, 100, 200,
400, w niektórych 800. Im mniejsza wartość ISO tym element światłoczuły jest mniej
wrażliwy na światło i potrzeba więcej światła do prawidłowego naświetlenia zdjęcia.
W sytuacji słabych warunków oświetleniowych stosuje się wyższe wartości ISO. Jeżeli
chcemy zrobić fotkę przy danej wartości przesłony i długości czasu naświetlania, a przy tych
ustawieniach warunki oświetleniowe są niewystarczające do zrobienia prawidłowo
naświetlonego zdjęcia, wtedy możemy wybrnąć z sytuacji podnosząc parametr ISO. Warunki
oświetleniowe mogą być tak słabe, że nawet przy najmniejszej przysłonie konieczne jest
zastosowanie tak długiego czasu naświetlania, który uniemożliwia zrobienie nieporuszonego
zdjęcia. Wtedy jedynym wyjściem jest zwiększenie czułości. Jednak podnoszenie czułości
pociąga za sobą pewne konsekwencje, mianowicie wyższe wartości ISO powodują tak
zwane szumy, czyli zakłócenia objawiające się widocznymi pikselami sprawiającymi, że
zdjęcie jest bardziej ziarniste. Wprawdzie przy dużych rozdzielczościach dopiero wysokie
wartości ISO (powyżej 200) powodują widoczną, przeszkadzającą ziarnistość, jednak przy
niskich rozdzielczościach granica ta się obniża. Szumy często są widoczne w powiększeniu
zdjęcia, co może utrudnić nam późniejsze wykadrowanie zdjęcia, gdy na przykład chcemy
wyciąć jego kawałek.
W przypadku lustrzanek jest nieco inaczej. Próg wartości ISO powodujący ziarnistość
jest znacznie wyższy niż w przypadku kompaktów. Wynika to z zastosowania w lustrzankach
lepszych matryc. Tak więc na tym samym zdjęciu z kompaktu przy ISO 200 osiągniemy
podobny poziom szumów, co na zdjęciu lustrzanką przy ISO 800. Dlatego też zakres czułości
ISO w lustrzankach jest nieco szerszy. Począwszy od 100 (Nikony zaczynają od 200) wartości
ISO dochodzą nawet do 1600, w rozszerzeniach nawet do 3200. Użycie wysokiego ISO
pozwala na zrobienie zdjęcia z dużą przysłoną przy słabych warunkach oświetleniowych, co
daje możliwość osiągnięcia dużej głębi ostrości. Podobnie jest jeżeli chcemy w słabym
świetle uchwycić szybki obiekt przez zastosowanie krótkiego czasu naświetlania, wtedy
również możemy wykorzystać wyższe ISO.
fot. 5 i 6. Różne ustawienia czułości ISO