Pobierz kartę leksykonu

WITAMINY
RUTYNA
Rutyna jest aktywnym biologicznie i biodostępnym flawonoidem roślinnym zaliczanym do grupy bioflawonoidów. Przez naukowców, ze względu na swoją budowę chemiczną, zwana również rutozydem lub kwercetyno-3-rutozydem, a to dlatego,
że jej cząsteczka składa się z kwercetyny (50% struktury rutyny) i dwucukru rutynozy (glukoza + ramnoza).
Rutyna swoją nazwę zawdzięcza norymberskiemu aptekarzowi, który w połowie XIX wieku odkrył jej występowanie w zielu
Ruty zwyczajnej. Niecałe 20 lat później po raz pierwszy otrzymano ją z liści gryki. Przez prawie 2 tysiąclecia starożytni mieszkańcy Azji uprawiali grykę. W tych czasach makaron gryczany był traktowany jako korzystnie wpływający na zdrowie ludzi,
ze względu na spowalnianie procesu starzenia się i łagodzący dolegliwości związane z niewydolnością żylną.
W 1936 roku Albert Szent-György po raz pierwszy zidentyfikował w owocach cytrusowych bioflawonoidy. Zauważył zdolność aktywnych bioflawonoidów, w tym rutyny, do wzmacniania naczyń krwionośnych i zapobiegania przepuszczalności
naczyń w inny sposób, niż to czyni witamina C. Dlatego nazwał tą specyficzną grupę związków witaminą P (przepuszczalność). Przeprowadził również całą serię eksperymentów i odkrył, iż sama witamina C nie wystarczy do wyleczenia szkorbutu
(główny objaw niedoboru witaminy C). Dopiero podawanie witaminy C wraz z innymi bioflawonoidami działało skutecznie.
Analiza mechanizmu działania takiej receptury doprowadziła do odkrycia niezwykle istotnej roli rutyny we wspomaganiu
działania witaminy C.
W latach 40. XX wieku podejmowane są próby otrzymywania rutyny z różnych źródeł. Jednocześnie napływają pierwsze
doniesienia sugerujące, że rutyna może zmniejszać kruchość naczyń krwionośnych. W 1942 roku Amerykański Urząd do
spraw Rolnictwa zatwierdził fakt fizjologicznego wpływu rutyny na kapilary (naczynia włosowate), jednocześnie potwierdzając słuszność zaliczenia rutyny do grupy związków określonych mianem witaminy P. W tym czasie opracowano również
procedurę pozyskiwania rutyny z gryki na skalę przemysłową.
Powszechne źródła pokarmowe:
gryka, jabłka, wiśnie, winogrona, brokuły, szparagi, cebula,
kapary, szczaw, śliwki, brzoskwinie, morele, jagody, papryka,
pomidory, marchew, słodkie ziemniaki, cytryny, pomarańcze,
grapefruity.
Aktywność fizjologiczna rutyny
Rutyna nie jest syntetyzowana przez organizm ludzki. Dlatego też bardzo korzystny jest fakt dość powszechnego jej
występowania w pokarmach stanowiących dużą część codziennej diety. Ta znamienna powszechność jej występowania sugeruje bardzo istotną rolę tego składnika w utrzymaniu
równowagi zdrowotnej organizmu ludzkiego.
Z badań farmakokinetycznych wynika, że tylko ok. 17%
spożytej rutyny wchłania się do organizmu. Zainteresowanie
naukowców wzbudziła fakt dużych różnic w czasie i dynamice wchłaniania się rutyny pochodzącej z różnych źródeł
pokarmowych. Wchłanianie rutyny przez organizm zachodzi głównie w jelicie cienkim. Część procesu pozyskiwania
składników z rutyny przez organizm odbywa się przy udziale
enzymów wytwarzanych przez bakterie jelitowe. Najważniejszym organem, w którym mają miejsce wszelkie możliwe
przemiany biochemiczne rutyny, jest wątroba.
Działanie antyoksydacyjne
Wydaje się, iż większość działań rutyny w organizmie wiąże
się z działaniami antyoksydacyjnymi – zmniejszającymi powstawanie wolnych rodników.
Obecnie uważa się, że wolne rodniki są w znacznym stopniu
odpowiedzialne za wiele chorób występujących u człowieka,
w tym raka, miażdżycę, udary, a także za przyspieszanie skutków starzenia. Dlatego też rola przeciwutleniaczy, w tym
i rutyny, jest niezmiernie istotna dla zdrowia.
Rutyna wychwytuje nadmiar jonów żelaza, zapobiega w ten
sposób tworzeniu się z jego uczestnictwem nadtlenku wodoru, który uwalnia wolne rodniki. Aktywnie łącząc się
z bezczynnymi jonami miedzi, rutyna zapobiega powstawaniu enzymu niszczącego witaminę C, dzięki temu osłania ją
i przedłuża jej aktywność.
Właściwości przeciwutleniające rutyny chronią część lipidową komórek przed zniszczeniem na skutek utlenienia, a stabilizując błony komórkowe, rutyna ogranicza aktywność procesów zapalnych.
Wpływ na naczynia krwionośne
Aktywność antyoksydacyjna rutyny bezpośrednio przekłada
się na jej działanie ochronne na naczynia krwionośne. Dba
ona nie tylko o neutralizowanie wolnych rodników oddziałujących na naczynia, ale też o uszczelnianie zaatakowanych
przez nie kapilar.
Zapobiega to obrzękom i zapaleniu żył, co mogłoby zagrażać uszkodzeniom zastawek żylnych i sprzyjać powstawaniu
żylaków.
Rutyna wraz z witaminą C działa ochronnie na podstawowe elementy wchodzące w skład ścian naczyń krwionośnych
– elastynę i kolagen. W rezultacie wzmacnia naczynia i poprawia ich elastyczność, przez co są bardziej odporne na
uszkodzenia. Wzmacnianie struktury naczyń krwionośnych
pozwala przypisać rutynie wpływ na obniżanie ciśnienia krwi,
zmniejszenie zmian miażdżycowych i hamowanie objawów
hemofilii.
WITAMINY
Wpływ na tkankę łączną
Rutyna wpływa korzystnie na stan i funkcje wszystkich tkanek zawierających białka. Działając ochronnie na elastynę
i kolagen, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie kości, ścięgien, stawów i wiązadeł.
Wpływ na cerę
Hamując uszkodzenia wolnorodnikowe błony, rutyna i pokrewne jej związki usprawniają komunikację pomiędzy warstwami skóry. Ogranicza to niszczący wpływ wolnych rodników na kolagen skóry. Uszkodzenia wolnorodnikowe
osłabiają kolagen poprzez tworzenie wiązań krzyżowych
między włóknami, przyspieszając starzenie się skóry. Skutkiem diety ubogiej w rutynę i pokrewne jej związki mogą
być wylewy podskórne (pajączki, naczynka) lub fioletowe
plamy na skórze, ponieważ głównym zadaniem krwi jest dostarczanie tlenu i składników odżywczych do różnych tkanek, w tym skóry. Zdrowie organizmu zależy od sprawnego
krążenia krwi. Jednak w stanach zapalnych organizmu naczynia krwionośne mogą zostać uszkodzone i przez to mniej
sprawnie funkcjonować. Rutyna, chroniąc naczynia przed
stanami zapalnymi, poprawia możliwość dotarcia składników
odżywczych do skóry. Rutyna spowalniając procesy starzenia
się skóry, nadaje cerze ładniejszy wygląd i elastyczność, a ponadto zapobiega narastaniu i zbyt szybkiemu złuszczaniu się
naskórka. Pomaga także niwelować siniaki i stłuczenia, a także przyspiesza gojenie się ran.
Wpływ na zdrowie oczu
Rutyna wpływa ochronnie na szereg enzymów odpowiedzialnych za sprawność śródbłonka naczyń włosowatych. To
między innymi, dzięki tym właściwościom rutyna zapewnia
szczelność naczyń krwionośnych, co jest niezwykle istotne
dla kapilar gałki ocznej. Jej wpływ na zdrowie oczu jest jednak nieco szerszy. Wraz z konwencjonalnymi lekami pomaga
obniżać ciśnienie wewnątrzgałkowe. Chroni siatkówkę oka
przed działaniem wolnych rodników, co ma istotne znaczenie dla osób dotkniętych kataraktą i diabetyków z retinopatią.
Rutyna na drodze enzymatycznej zapobiega odkładania się
alkoholu etylowego w oku i komórkach nerwowych pomaga
w ten sposób chronić przed wystąpieniem jaskry, retinopatii,
czy też neuropatii. Warto pamiętać, że preparaty zalecane
w utrzymaniu zdrowia oka, np. z borówki czernicy są bogate
w rutynę.
Wpływ na układ sercowo-naczyniowy
Poprzez zapobieganie utlenianiu się cholesterolu (wykazano
synergistyczne działanie rutyny i karotenoidów) rutyna pomaga zapobiegać rozwojowi miażdżycy i różnych chorób
serca, w tym choroby wieńcowej. Wykazano też ochronny
wpływ rutyny na serce osób dotkniętych cukrzycą, u których
zbyt wysoki poziom cukru może powodować uszkodzenie
białek, wchodzących w skład mięśnia sercowego.
Inne zaobserwowane działanie
Wykazano, iż przeciwrodnikowa aktywność rutyny pomaga wzmacniać odporność organizmu przeciw infekcjom, jak
i czynnikom wywołującym nowotwory, dzięki jej działaniu
ochronnemu na DNA.
Rutyna hamując działanie histaminy i bradykininy, należy do
wczesnych czynników blokujących reakcje alergiczne.
Poprzez redukcję aktywności enzymów w szlaku tworzenia
się kwasu arachidowego do zapalnych prostoglandyn, rutyna
ogranicza powstawanie mediatorów stanu zapalnego, dzięki
czemu posiada też właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwagregacyjne w stosunku do płytek krwi.
Stwierdzono, że rutyna i kwercetyna hamuje agregację płytek silniej niż kwas salicylowy w podobnej dawce. Wykazano, że rutyna zwiększa zdolność krwinek do przechodzenia
przez bardzo wąskie, ciasne kapilary tętnicze i żylne, wpływając na zwiększenie ich plastyczności. Rezultatem tego jest
lepszy przepływ krwi przez włośniczki, zmniejszone ryzyko
ich uszkodzenia, zapewnienie bogatszych dostaw tlenu i substancji odżywczych. Również przez takie działanie cały układ
żylny staje się sprawniejszy, przez co znacznie maleje ryzyko
obrzęków i stanów zapalnych grożących w chorobie żylakowej.
Interesująco wyglądają wyniki badań, które wykazały działanie neuroprotekcyjne rutyny w przypadku zaburzeń pamięci
oraz obumarcia neuronów z obszarów hipokampa spowodowanych niedokrwieniem mózgu.
Możliwe zastosowania
Niski poziom tego składnika w diecie może być związany
z nadmierną przepuszczalnością naczyń krwionośnych, osłabieniem organizmu, drętwieniem, bólem i skurczami w obrębie kończyn dolnych. Zwiększone spożycie rutyny w diecie
zalecane jest w przypadku stanów chorobowych przebiegających z nadmierną przepuszczalnością i kruchością naczyń
krwionośnych, takich jak żylaki kończyn dolnych, hemoroidy,
obrzęki, krwiaki, przewlekła niewydolność naczyń.
Zwiększone spożycie rutyny przydatne jest w terapii jaskry,
zaćmy, zaburzeń krążenia, nadciśnienia, opryszczki wargowej, marskości wątroby, obniżonego osoczowego poziomu
wapnia, krwawienia z dziąseł, odmrożeń, pokrzywki, choroby Meniera, hemofilii. Rutyna łagodzi skutki napromieniowania, co ma znaczenie np. w radioterapii nowotworów czy
nadwrażliwości na światło.
Szczególne działanie wspomagające górne drogi oddechowe
Rutyna uszczelnia naczynia krwionośne, co utrudnia drobnoustrojom infekowanie innych części organizmu, ogranicza
to także powstawanie obrzęków w obrębie gardła i nosa.
Jednocześnie dzięki swojemu działaniu przeciwzapalnemu
zmniejsza aktywność czynników odpowiedzialnych za powstawanie gorączki i bólu.
Do kompletu zdolności rutyny do zwalczania najbardziej
przykrych objawów infekcji górnych dróg oddechowych, ka-
WITAMINY
taru siennego czy grypy, należy dodać jej właściwości przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe.
Ciekawe
Sądzi się, że rutyna może wywoływać zjawisko hormezy
(przy spożyciu dużej ilość mięsa i jej suplementacji), czyli może powodować łagodne uszkodzenie komórek, które
jednak przynoszą korzyści organizmowi. Polegają one na aktywowaniu wewnętrznych mechanizmów naprawczych, które swoim zasięgiem niwelują inne poważniejsze uszkodzenia
komórek, co poprawia ich kondycje i funkcjonowanie.
Suplementacja
Rutyna wykorzystywana w suplementach może pochodzić
z wielu różnych źródeł. Jednym z najlepiej sprawdzonych jest
brazylijski krzew Fava D’anta (Dimorphandra mollis). Rutyna
pochodząca z tego krzewu najczęściej uczestniczy w bada-
niach klinicznych, badaniach farmakologicznych z udziałem
ludzi, którzy spożywali 500 mg rutyny (Fava D’anta) raz
dziennie. Wykazano, że taki sposób suplementacji przez 6 tygodni podnosił w osoczu znacząco poziom trzech podstawowych flawonoidów: kwercetyny, kemferolu i izoramnetyny.
Maksymalny poziom kwercetyny we krwi u badanych osób
pojawiał się już od 4-7 godzin od spożycia takiej porcji rutyny
z w/w źródła. Preparaty z rutyną najlepiej nabywać w Aptece, farmaceuta z pewnością doradzi, co do rodzaju preparatu, możliwości zastosowania i sposobu spożywania. Najwyższej jakości preparaty są standaryzowane, hipoalergiczne i nie
zawierają żadnych sztucznych dodatków konserwujących,
barwiących, czy smakowych. Porcja o udokumentowanym
oddziaływaniu fizjologicznym to 500 mg dziennie. Pakowanie
tego składnika w ciemne buteleczki ze szkła farmaceutycznego zapewnia mu maksymalną biodostępność i potencję do
końca okresu spożywania.
Piśmiennictwo:
1.„Rutyna zastosowanie w terapii” mgr farm. Sybilla Zajdel, Lek w Polsce, listopad 2012.
2.Rutin suplement health benefit by Ray Sahelian, M.D.
3.„Zawartość Rutyny w produktach roślinnych” M. Atanassova, V. Bagdassarian, Journal of
ten University of Chemical Technology and Metallurgy, 44, 2, 2009, 201-203.
4.„Biodostępność i skuteczność rutyny jako przeciwutleniacza – badania nad suplementacją
ludzi” European Journal of Clinical Nutrition (200) 54, 774-782.
5.“Effects of quercetin and rutin on vascular preparations: a comparison between mechanical and electrophysiological phenomena”, European Journal of Nutrition, 42, 10-17.