Streszczenie - Uniwersytet Medyczny w Lublinie

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE
WYDZIAŁ PIELĘGNIARSTWA I NAUK O ZDROWIU
Tomasz Senderek
Poziom integracji sensorycznej uczniów z wadami postawy
a ich funkcjonowanie szkolne
Rozprawa doktorska streszczenie
Zakład Rehabilitacji i Fizjoterapii
Katedry Rehabilitacji, Fizjoterapii i Balneoterapii UM w Lublinie
Promotor: prof. dr hab. Janusz Kirenko
Zakład Pedeutologii i Edukacji Zdrowotnej
Wydział Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie
Lublin 2014
Streszczenie
Słowa kluczowe: integracja sensoryczna, wady postawy, funkcjonowanie szkolne
Powszechne występowanie zaburzeń prawidłowej postawy oraz ich następstw
społecznych stanowi zainteresowanie specjalistów w specjalistów z zakresu pediatrii,
ortopedii, rehabilitacji, fizjoterapii, pedagogiki i socjologii.
Częstotliwość występowania wad postawy określana jest w zależności od badanej
populacji od 30% nawet do 70%. Różnice tych wartości wynikają z używania rożnych
narzędzi badawczych. Określenie prawidłowości postawy czy też jej wady nie jest
jednoznaczne, ponieważ odnosi się do oceny wielu elementów składowych postawy i zależy
od doświadczenia badającego oraz braku norm prawidłowej postawy.
Logicznym wydaje się podział na postawę prawidłową, postawę wadliwą określającą
błędy postawy, czy też zagrożenie wadą postawy oraz wadę postawy.
W celu podjęcia prawidłowych działań terapeutycznych istotne jest określenie
podłoża powstawania zaburzeń jakimi są wady postawy. Niestety mimo wielu teorii etiologia
większości wad postawy jest nieznana.
Wielu autorów zwraca uwagę na istotę prawidłowego rozwoju ontogenetycznego,
ponieważ na bazie prymitywnych odruchów posturalnych tworzą się następne możliwości
ruchowe, a stopniowe wycofywanie się prymitywnych odruchów zastępowane jest działaniem
o charakterze celowym. Proces ten jest nierozerwalnie związany z kształtowaniem postawy
ciała, krzywizn kręgosłupa i odruchów prawidłowego wzorca ruchowego, prawidłowo
zbudowany układ mięśniowo-stawowy i mięśniowy przy prawidłowej funkcji układu
nerwowego stanowi podstawę regulacji postawy, funkcjonującą prawidłowo tylko wtedy, gdy
ma zapewniony stały dopływ informacji z receptorów czucia głębokiego, receptorów
równowagi i receptorów wzroku. Oznacza to, że bez prawidłowo odebranych,
zinterpretowanych, przetworzonych i przesłanych informacji sensorycznych prawidłowa
postawa nie może zaistnieć. Mimo że pojęcie jakim jest integracja sensoryczna pojawiło się w
literaturze i zostało zdefiniowane ponad sto lat temu i, mimo że dotyczy ono procesu, któremu
zawdzięczamy prawidłowości naszego funkcjonowania fizycznego i psychicznego, jego
dysfunkcje rzadko są brane pod uwagę jako potencjalny mechanizm wielu zaburzeń.
Współczesne badania pokazują, że dysfunkcje sensoryczne dotyczą 5-15% populacji.
Podstawowe informacje zmysłowe, które pojawiają się najwcześniej pochodzą ze
zmysłów dotyku, czucia głębokiego i równowagi i to one właśnie stanowią bazę do rozwoju
kolejnych zmysłów i funkcji bezwzględnie związanych z kształtowaniem i utrzymaniem
postawy.
Obserwując rozwój i kształtowanie się integracji sensorycznej, zauważamy
jednoczasowość lub następstwo występowania i zależności mechanizmów postawy i
integracji sensorycznej. W pracy podjęto próbę odpowiedzi na następujące pytania: Czy
zaburzenia w sekwencyjnym rozwoju tych cech mogą skutkować wadami postawy i
dysfunkcjami sensorycznymi? Czy u dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej występują
częściej wady postawy? Jeżeli zaburzenia integracji sensorycznej, jak podaje wielu autorów,
powodują nieprawidłowości w funkcjonowaniu szkolnym w zakresie osiągnięć szkolnych
wynikających z trudności w uczeniu się, to biorąc pod uwagę fizjologiczne zależności struktur
za te nieprawidłowości odpowiedzialnych, nie sposób nie odnieść się do faktu, że są to
zarazem mechanizmy kształtowania i utrzymania postawy, dlatego nie należy pomijać
aspektu funkcjonowania szkolnego dzieci z wadami postawy.
Z korelacji tej zostały wykluczone strukturalne uszkodzenia narządów zmysłów i
były brane pod uwagę jedynie nieprawidłowości funkcjonowania integracji sensorycznej,
czyli sytuacje, w których prawidłowy bodziec nieprawidłowo przetworzony i zinterpretowany
powoduje nieprawidłową reakcję. Ponieważ funkcjonowanie szkolne jest odpowiednikiem
funkcjonowania społecznego w odniesieniu do środowiska szkolnego, badanie dotyczące
wpływu zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci z wadami postawy obejmowało, nie tylko
osiągnięcia szkolne, ale przystosowanie społeczne i osobiste.
Celem pracy było określenie występowania wad postawy oraz sprawdzenie nasilenia
zaburzeń integracji sensorycznej w badanych grupach i określenie poziomu osiągnięć
szkolnych uczniów w badanych grupach oraz poziomu przystosowania społecznego i
osobistego.
W związku z powyższym określono problem główny oraz cele szczegółowe.
Problem główny:
Jaki jest poziom integracji sensorycznej uczniów z wadami postawy w aspekcie ich
funkcjonowania szkolnego?
Problemy szczegółowe:
1.
Jakie jest nasilenie występowania wad postawy w grupie dzieci klas III i IV?
2.
Jakie jest nasilenie zaburzeń integracji sensorycznej u uczniów z wadami postawy?
3.
Jakie jest funkcjonowanie szkolne uczniów z wadami postawy?
4.
Jakie
są
korelacje
między
nasileniem
zaburzeń
integracji
sensorycznej
funkcjonowaniem szkolnym uczniów z wadą postawy?
Przyjęto następujące hipotezy badawcze:
1.
Nasilenie występowania wad postawy w grupie uczniów z klas III i IV jest zbliżone
poziomu do wyników badań epidemiologicznych.
2.
Uczniowie z wadami postawy mają wyższe nasilenie zaburzeń integracji
sensorycznej.
3.
Funkcjonowanie szkolne uczniów z wadami postawy jest niższe niż uczniów z
prawidłową postawą
4.
Wyższe nasilenie zaburzeń integracji sensorycznej uczniów z wadami postawy
obniża poziom funkcjonowania szkolnego.
a
Materiał i metody
Badania były prowadzone w sześciu szkołach podstawowych. Obejmowały uczniów z
klas III i IV. Dobór grupy był celowy. Badania były prowadzone przez autora we współpracy
z fizjoterapeutami z wykształceniem wyższym przeszkolonych w zakresie oceny wad
postawy oraz dysfunkcji integracji sensorycznej. Badaniami objęto 300 dzieci w wieku od 8
do 12 lat. Średnia wieku wynosiła 9,67 ± 0,64 lata. Dzieci w wieku 8-9 lat stanowiły 39,33%,
(n=118), natomiast 54,67%, (n=164) badanych było w wieku 10 lat i 6,00%, (n=18) w wieku
11-12 lat. Wśród badanych 51,00%, (n=153) stanowili chłopcy, zaś 49,00%, (n=147)
dziewczęta.
W grupie dzieci z postawą prawidłową znalazło się 95 dzieci, co stanowiło 31,67%.
Grupa druga dzieci z zagrożeniem wadą postawy (błędy postawy) objęła 123, czyli 41%
spośród badanych 300 uczniów. Grupa trzecia dzieci z wadą postawy to 82 uczniów, co
stanowiło 27,33%.
Dla celów badawczych zostały odpowiednio dobrane narzędzia badawcze. W
odniesieniu do oceny postawy ciała zastosowano skalę punktową wg Kasperczyka.
Sprawność
integracji
Diagnostycznego
sensorycznej
Integracji
dzieci
Sensorycznej,
oceniona
została
na
podstawie
podczas
którego
sprawdzono
Testu
funkcje
poszczególnych obszarów integracji sensorycznej. Drugim narzędziem wykorzystanym do
oceny
integracji
sensorycznej
był
Kwestionariusz
Rozwoju
Sensomotorycznego
Przyrowskiego adresowany do rodziców badanych dzieci. Funkcjonowanie szkolne zostało
ocenione przy wykorzystaniu Kwestionariusz Przystosowania Psychospołecznego (PACI –
Franklin C. Shontz, Stephen L. Fink) oraz Kwestionariusza "Ja i moja szkoła" E. SkrzypekSiwińskiej w opracowaniu E. Zwierzyńskej i A. Matuszewskiego.
Dyskusja
Prawidłowa integracja sensoryczna zapewnia informacje, dzięki którym może być
utrzymywana postawa ciała. Zaburzenia integracji sensorycznej, jak dowiodło wielu autorów,
prowadzą do zaburzeń funkcjonowania szkolnego. Ponieważ mechanizmy decydujące o
kształtowaniu postawy są zależne od prawidłowego rozwoju integracji sensorycznej,
uzasadnionym wydaje się pytanie, czy nieprawidłowa integracja sensoryczna może mieć swój
udział w powstawaniu wad postawy i czy powoduje to zaburzenie funkcjonowania
szkolnego?
W przeprowadzonych badaniach wykazano, że występowanie wad postawy w
badanej grupie 300 uczniów z klas III i IV jest zbliżone do wyników podawanych przez
autorów innych prac oceniających to zjawisko. W grupie badanej uczniowie byli w wieku od
9 do 12 lat; średnia wieku wynosiła około 10 lat (9,67 ± 0,64 lata). Typowym podziałem
stosowanym przez innych autorów jest podział na dwie grupy: grupę z wadą postawy i z
postawą prawidłową.
W badaniach własnych dokonano podziału na trzy grupy. Pierwszą stanowili
uczniowie z postawę prawidłową (N=95) – 31,67%, drugą dzieci z zagrożeniem wadą
postawy (N=123), stanowiąca 41% ogółu badanych, a trzecią uczniowie z wadami postawy
27,33% (N=82). Podział na trzy grupy zapewnił większa precyzja ocen korelacyjnych, co w
sytuacji trudności, z jaka boryka się większość autorów z określeniem wady postawy było
istotne.
Występowanie zaburzeń w poszczególnych obszarach integracji sensorycznej zostało
określone na podstawie Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego Dziecka Z.
Przyrowskiego. Uzyskane wyniki grupy dzieci z wadami postawy, grupy dzieci z postawą
prawidłową oraz grupy dzieci z zagrożeniem wadą postawy były zbieżne w odniesieniu do
wszystkich systemów sensorycznych. Wyniki nie wykazały różnic istotnych statystycznie
pomiędzy badanymi grupami, niemniej jednak dokładne analizy wskazują na swoiste
prawidłowości ujawnione w obrębie poszczególnych systemów sensorycznych.
W porównywanych grupach największe nasilenie wystąpiło w obszarze systemu
słuchowego, najniższe w systemie schematu ciała i orientacji przestrzennej. Mimo że
uzyskane wyniki nie wykazały różnic międzygrupowych, przegląd literatury dotyczącej tej
tematyki potwierdził zasadność przypuszczenia, że dysfunkcje integracji sensorycznej mogą
stanowić przyczyny wad postawy, zwłaszcza skolioz.
Zbliżone do wyników prac innych autorów okazały się próby Testu Diagnostycznego
dotyczące utrzymania równowagi z oczami otwartymi i zamkniętymi, wykazujące istotne
statystycznie różnice w średniej czasu utrzymania równowagi przy zamkniętych oczach. W
badaniach własnych czas ten uległ skróceniu we wszystkich trzech porównywanych grupach,
lecz w grupie dzieci z wadami postawy w największym stopniu.
Wyniki badań określających funkcjonowanie szkolne uczniów z wadami postawy i
uczniów z postawą prawidłową są zbieżne. W obszarze motywacji oraz lęku szkolnego nie
wykazano różnic między badanymi grupami. Wyniki badań przystosowania społecznego i
osobistego w grupie dzieci z wadami postawy i w grupie z postawą prawidłową są zbieżne.
Mimo uzyskanego wyniku, postulat przeprowadzenia badań, które porównałyby poszczególne
zaburzenia lękowe i choroby współistniejące, które mogą być powiązane z zaburzeniami
funkcjonowania w różnych dziedzinach życia był podnoszony przez Amerykańskie
Towarzystwo Zaburzeń Lękowych.
Interesującym wydaje się, że wyniki porównania grup dzieci z wadą postawy i z
postawą prawidłową w zakresie otrzymanych wskaźników korelacji nasilenia zaburzeń
integracji sensorycznej z poziomem średniej ocen szkolnych ujawniają liczne współczynniki
zależności istotnych statystycznie. Można zatem pośrednio wnioskować, że zaburzenia
integracji sensorycznej u dzieci z wadą postawy w znacznie mniejszym stopniu oddziałują na
oceny szkolne.
Wyniki korelacji nasilenia zaburzeń integracji sensorycznej z funkcjonowaniem
szkolnym okazały się jednak intrygujące, ponieważ wyniki porównania grup dzieci z wadą
postawy i postawą prawidłową w zakresie otrzymanych wskaźników korelacji nasilenia
zaburzeń integracji sensorycznej z motywacją szkolną i lękiem szkolnym ujawniają w wielu
obszarach zależności istotne statystycznie. Można zatem pośrednio wnioskować, że
zaburzenia integracji sensorycznej w istotnie mniejszym stopniu oddziałują na obniżenie
motywacji szkolnej i zwiększenie lęku szkolnego u dzieci z wadą postawy, niż u dzieci z
postawą prawidłową.
Fakt, iż nie wszystkie sformułowane hipotezy zostały potwierdzone w wyniku badań
własnych, nie świadczy o braku ich zasadności. Powinien inspirować kolejne przedsięwzięcia
badawcze w tym kierunku, zważywszy na mało dotychczas eksplorowany obszar w
kontekście interdyscyplinarnym.
Prowadzone dotychczas badania opisane na poszczególnych etapach dyskusji
obejmowały obszary integracji sensorycznej, wad postawy oraz funkcjonowania szkolnego w
sposób od siebie niezależny. Zdecydowanie jednak brakuje opracowań o charakterze
empirycznym, korelującym te zakresy problemowe. Wyniki badań własnych wychodzą
naprzeciw temu zapotrzebowaniu, dlatego też mogą mieć istotne zastosowanie aplikacyjne z
punktu widzenia zarówno nauk medycznych, jak i pedagogicznych.
Wnioski
1.
Nasilenie wad postawy w badanej grupie uczniów z klas III i IV jest zbliżone do
wyników uzyskanych przez innych badaczy. W badanej grupie stwierdzono
występowanie prawidłowej postawy u co trzeciej osoby. Grupa uczniów z
zagrożeniem wadą postawy i wadą postawy była dwukrotnie większa niż grupa z
uczniów z postawą prawidłową.
2.
Poziom integracji sensorycznej uczniów z wadami postawy jest zbieżny z poziomem
integracji sensorycznej uczniów z postawa prawidłową. Najwyższe nasilenie
zaburzeń wystąpiło w systemie słuchowym, najniższe w obszarze schematu ciała i
orientacji przestrzennej.
3.
Funkcjonowanie szkolne w obszarze motywacji oraz lęku szkolnego uczniów z
wadami postawy i uczniów z postawą prawidłową są zbieżne. W obszarze
przystosowania społecznego i osobistego w grupie uczniów z wadami postawy i w
grupie z postawą prawidłową nie wskazuje na różnice między nimi. Funkcjonowanie
szkolne nie ulega zmianie w wyniku zaistnienia wady postawy.
4.
Występują zależności między nasileniem zaburzeń integracji sensorycznej z
motywacją szkolną oraz lękiem szkolnym. Zaburzenia integracji sensorycznej w
znacznie mniejszym stopniu oddziałują na obniżenie motywacji szkolnej i
zwiększenie lęku szkolnego u dzieci z wadą postawy, niż u dzieci z postawą
prawidłową.