Organizacja Policji w Republice Włoskiej Jolanta Kowalik

Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego
Organizacja Policji w Republice Włoskiej
Jolanta Kowalik-Gęsiak
Bezpieczeństwo wewnętrzne
Warszawa, marzec 2015
Spis treści
1.
Wprowadzenie……………………………………………………..…...……..3
2.
Historia Włoskiej Policji………………………………………….…………..4
3.
Organizacja Włoskiej Policji………………………………….………….......5
3.1. Polizia di Stato…………………………………………….………......…5
3.2. Arma dei Carabinieri…………………………………….……….............6
3.3. Guardia di Finanza………………………………………………….........7
3.4. Corpo Forestale dello Stato……………………………............................8
3.5. Polizia Penitenziaria……………………………………….......................8
4.
Podsumowanie………………………………………………………….……..9
5.
Bibliografia……………………………………………………………..…….10
2
Wprowadzenie
Systemy policyjne są nierozłączną częścią instytucjonalnych struktur państwowych.
Ich celem jest m.in. zwalczanie i zapobieganie wskazanym poniżej zagrożeniom. W ogólnym
ujęciu zadaniem elementów każdego systemu policyjnego jest przede wszystkim zapewnienie
bezpieczeństwa i porządku publicznego. Oprócz tych zadań często nakłada się na nie także
inne, mniej ogólne, specjalistyczne zadania. Powołuje się w tym celu wyspecjalizowane
w określonej dziedzinie rodzaje Policji. Włochy są państwem, w którym ta różnorodność
jest szczególnie widoczna. System policyjny ma tam wówczas charakter wielopodmiotowy.
Niegdyś,
największym
wyzwaniem
dla
instytucji
odpowiedzialnych
za bezpieczeństwo we Włoszech była przestępczość miejska, działalność mafii, korupcja,
napływ nielegalnych imigrantów, katastrofy naturalne (powodzie, trzęsienia ziemii)1, a także
zagrożenie terrorystyczne i zagrożenia typowo antropogeniczne, jak np. zanieczyszczenie
środowiska, pożary lasów, katastrofy komunikacyjne, przemysłowe i chemiczne. Dziś,
na podstawie obserwacji środowiska bezpieczeństwa w tym kraju, można stwierdzić,
że największym problemem dla służb, również innych krajów europejskich, jest napływ
nielegalnych imigrantów oraz terroryzm. W 2013 roku autorzy australijskiego raportu „Global
Terrorism Index 2014” poziom zagrożenia terrorystycznego we Włoszech określili jako
średni2.
Poniżej przedstawione zostały najważniejsze wydarzenia z włoskiej historii, które
wpłynęły na obecny kształt struktur Policji w tym kraju. Następnie wyodrębniono i wskazano
na pięć podstawowych rodzajów Policji zwracając szczególną uwagę na ich genezy, struktury,
zadania oraz sposoby ich realizacji.
1
K. P. Marczuk, Bezpieczeństwo wewnętrzne Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Od bezpieczeństwa
państwa do bezpieczeństwa ludzi, Warszawa 2012, s. 141-142.
2
A. Zięba, Problem terroryzmu w wybranych państwach Europy Środkowej i Południowej, „Studia
Politologiczne" Vol. 38, Przeciwdziałanie terroryzmowi we współczesnym państwie, red. A. Zięba, M.
Brzeziński, 2015, s. 55-87.
3
1. Historia Włoskiej Policji
Obecny system bezpieczeństwa wewnętrznego we Włoszech zaczął kształtować
się już w drugiej połowie XVIII wieku. W 1805 roku znaczną rolę w tej kwestii odegrał
Napoleon, który przyjmując tytuł króla Włoch, próbował wprowadzić ideę sił policyjnych
na wzór francuski.
Ze względu na fragmentaryczność systemu policyjnego we Włoszech, poniżej przedstawiono
genezy kolejnych formacji tworzących ten system.
Początki Polizia di Stato, czyli Policji Państwowej sięgają połowy XIX wieku. Została
powołana przez ówczesnego króla Sardynii i nosiła nazwę Guardia di Pubblica Sicurezza,
czyli Gwardia Bezpieczeństwa Publicznego.
Podobnie jak w przypadku Policji Państwowej powstanie Korpus Karabinierów
przypada na wiek XIX. Doszło do tego dzięki Wiktorowi Emanuelowi I, który powołał
tę formację w celu ochrony prawa na terenie Piemontu w 1814 roku3. Historia Karabinierów
jest znamienita i bogata. Przeplata się z dziejami państwa włoskiego, w których Karabinierzy
uznawani są za wyznacznik tożsamości narodowej Włochów.
Geneza Gwardii Finansowej sięga lat 70. XVIII wieku, kiedy to król Sardynii Vittorio
Amadeo III powołał do życia Legion Wojski Lekkich. Była to jednostka pionierska
na ówczesne czasy, której zadaniem było zapewnienie finansowej kontroli granic, a także
obrona wojskowa granic. Do reformy formacji doszło zaraz po zjednoczeniu Włoch, kiedy
połączono Korpusy Finansowe wszystkich włoskich państw. Funkcjonowały wspólnie jako
Corpo delle Guardie Doganali aż do 1881 roku4. W tym roku zmieniły nazwę na Guardia
di Finanza, która przetrwała do dziś.
Kolejnym elementem systemu policyjnego jest tzw. policja leśna, czyli Korpus
Państwowej Straży Leśnej. Podobnie jak w przypadku pozostałych formacji, jej początki
3
A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, Policje Unii Europejskiej, Olsztyn 2009, s. 142.
Guardia di Finanza, Storia del Corpo, http://www.gdf.gov.it/GdF/it/Chi_siamo/Storia_del_Corpo/index.html,
dostęp: marzec 2015.
4
4
sięgają wieku XIX. Została wówczas założona w 1822 roku5.
Ostatnią formacją jest Corpo di Poiliza Penitenziaria. Została powołana w 1817 roku
w Królestwie Sardynii. To wydarzenie łączy się z utworzeniem Famiglie di Giustizia e delle
Carcerina, czyli Organizacji na Rzecz Sprawiedliwości i Więziennictwa. Pod obecną nazwą
Korpus funkcjonuje od 1990 roku, co było wynikiem reformy sytemu penitencjarnego
(w 1975 roku) i policyjnego (w 1981 roku)6.
.
2. Organizacja Policji Włoskiej
Wielopodmiotowy wymiar Policji we Włoszech najlepiej obrazuje ilość jej odmian.
Wyróżnia się 5 rodzajów Włoskiej Policji: Polizia di Stato, Arma dei Carabinieri, Guardia
di Finanza, Corpo Forestale dello Stato, Polizia Penitenziaria. Funkcjonują one na podstawie
ustawy nr 121 z 1 kwietnia 1981 roku, która stanowi o obecnym systemie organów
zajmujących się zapewnianiem bezpieczeństwa i porządku publicznego7. Należy zauważyć,
że poszczególne służby podlegają różnym resortom.
System bezpieczeństwa wewnętrznego we Włoszech ma dualny charakter. Oznacza
to, że jedne formacje mają charakter cywilny, podczas gdy inne są formacjami wojskowy.
2.1. Polizia di Stato
Policja Państwowa jest formacją podlegającą Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
W tym resorcie wyodrębniono Departament Bezpieczeństwa Publicznego, jako organ
bezpośrednio sprawujący nadzór nad Policją.
Na strukturę Polizia di Stato składają się organy centralne i lokalne. Na jej czele stoi
Komendant Główny w randze dyrektora generalnego, którego siedziba znajduje się w Rzymie
(obecnie Alessandro Pansa pełniący tą funkcję od 31 maja 2013 roku)8. Komendant kieruje
jednocześnie Departamentem Porządku Publicznego.
Jeśli chodzi o lokalne komendy tzw. kwestury, to mają one swoje siedziby w stolicach
prowincji. W każdej kwesturze istnieją także policje specjalne jako służby samodzielne.
Należą do nich: Polizia Stradale – Policja Drogowa, Polizia Ferroviaria – Policja Kolejowa,
Polizia Postale – Policja Pocztowa, Polizia di Frontiera – Policja Graniczna, a także Nucleo
5
A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s. 149.
Ibidem.
7
B. Hołyst, Policja na świecie, Warszawa 2013, s. 1112.
8
Polizia di Stato, Il Capo della Polizia Alessandro Passa, http://www.poliziadistato.it/articolo/29215/, dostęp:
marzec 2015.
6
5
Operativo centrale di Sicurezza, czyli oddziały antyterrorystyczne9. Oprócz tego,
we wszystkich miastach, w których są duże skupiska ludności funkcjonują również
komisariaty tzw. Commissaraito. W samym Rzymie jest ich ok. czterdziestu. Nadzór nad nimi
sprawują kwestury. Do głównych zadań wykonywanych przez komisariaty zalicza
się: „(…) kontrola, zapobieganie i zwalczanie przestępczości, a także rozpatrywanie
wniosków
o
pozwolenie
na
broń,
sprawy
paszportowe,
zezwolenia
na
pobyt
cudzoziemców10”.
Z kolei do głównych zadań Policji Państwowej należy: zapewnienie bezpieczeństwa
publicznego, prowadzenie śledztw, a także prowadzenie działań o charakterze prewencyjnym.
Ogółem formacja liczy około 110 tys. policjantów.
2.2. Arma dei Carabinieri
Korpus Karabinierów spośród wszystkich organów zajmujących się bezpieczeństwem
publicznym dysponuje nie tylko największymi uprawnieniami w tej dziedzinie, ale także
największą siłą. Jest policją ogólnokrajową o charakterze wojskowym, podlegającą
Ministerstwu Obrony. Stanowi czwarty rodzaj Sił Zbrojnych Republiki Włoskiej.
Struktura organizacyjna Korpusu jest bardzo rozbudowana. Na jej czele znajduje
się Komenda Główna, której szefem jest Komendant Główny pełniący funkcje: kontrolne,
koordynujące i kierujące. Obecnie jest nim Tullio del Sette11. Komenda Główna prowadzi
też „analizę zjawisk i wydarzeń kryminalnych oraz łączy działalność operacyjną prowadzoną
przez oddziały Korpusu”12 . Siedziba Komendy Głównej znajduje się w Rzymie.
Analizując rozmieszczenie oddziałów terytorialnych Karabinierów łatwo zauważyć,
że odpowiada ono podziałowi administracyjnemu państwa. Wyróżnia się zatem: 4 komendy
międzyregionalne w Neapolu, Messynie Mediolanie i Padwie, 19 komend regionalnych, 102
komendy prowincjonalne oraz 4653 posterunki13, a także 17 komend oddziałów
terytorialnych i 535 komend zespołów i kompanii14. W strukturach terytorialnych służy
9
Polizia di Stato, Organizzazione centrale e territoriale, http://www.poliziadistato.it/articolo/view/23325/,
dostęp: marzec 2015
10
A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s. 147.
11
Arma dei Carabinieri, Il Comandante Generale, http://www.carabinieri.it/arma/oggi/comandante-generale,
dostęp: marzec 2015.
12
B. Hołyst, dz. cyt., s. 1113 – 1114.
13
B. Pacek, Policje wojskowe, Warszawa 2006, s. 24 – 25.
14
B. Hołyst, , dz. cyt., s. 1113.
6
łącznie ok. 79 % funkcjonariuszy Arma dei Carabinieri. Ogółem formacja liczy ok. 115 tys.
funkcjonariuszy15.
Bardzo ważną rolę w ogólnej strukturze tej formacji odgrywają oddziały
specjalistyczne, które zostały utworzone w ramach niektórych resortów i podlegają
właściwym ministrom jak np.: Komenda Karabinierów ds. Ochrony Zdrowia, Komenda
Karabinierów
ds.
Ochrony
Środowiska,
Komenda
Karabinierów
ds.
Dziedzictwa
Kulturowego, Komenda Karabinierów – Inspektorat Pracy, Komenda Karabinierów
ds. Polityki Rolnej czy Komenda Karabinierów przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych16.
Do zadań realizowanych przez Karabinierów, oprócz zadań charakterystyczne dla jednostek
policji, zalicza się: uczestniczenie w obronie kraju, ochrona instytucji rządowych,
administracyjnych oraz dóbr narodowych, przygotowywanie i realizacja zarządzeń
obronnych, zagwarantowanie bezpieczeństwa i porządku w Siłach zbrojnych na terenie kraju
i poza jego granicami, niesienie pomocy ludziom m.in. poprzez udział w likwidowaniu
skutków klęsk żywiołowych17.
2.3. Guardia di Finanza
Gwardia
Finansowa
jest
korpusem
podlegającym
bezpośrednio
Ministrowi
Gospodarki i Finansów. W ogólnym ujęciu strukturę Gwardii Finansowej tworzą cztery
podstawowe elementy. Na samym szczycie znajduje się Komenda Główna, która zajmuje
się zarządzanie, planowaniem, kierowaniem, programowaniem i kontrolą działalności
Korpusu. Niżej usytuowane zostały komendy lokalne i jednostki wykonawcze, ośrodki
i instytucje rekrutacyjno – szkoleniowe oraz komendy z wydziałami technicznymi,
logistycznymi i administracyjnymi. W strukturze Guardia di finanza są także jednostki
o charakterze specjalnym, do których należą: Centralna Służba Dochodzeniowa
ds. Przestępczości Zorganizowanej, Sekcja Morsko – Powietrzna, Centrum wykrywania
i ścigania oszustw18.
15
K.P. Marczuk, Trzecia opcja. Gwardie Narodowe w wybranych państwach Basenu Morza Śródziemnego,
Warszawa 2007, s. 215.
16
J. Jedynak, S. Krawczyk, Specjalistyczne formacje policyjne w Republice Włoskiej, „Policja” 2006, nr 3, s. 91.
17
B. Hołyst, dz. cyt., s. 1113 – 1114.
18
A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., 145 – 146.
7
Obecnie urząd Komendanta Głównego tej formacji sprawuje Saverio Capolupo19.
W publikacji „Policje Unii Europejskiej” autorzy wymieniają następujące zadania Gwardii:
„(…) zapobieganie, ściganie i donoszenie o uchylaniu się od płatności podatków
oraz o innych naruszeniach przepisów finansowych; patrolowanie wód morskich w celu
ścigania naruszeń przepisów finansowych oraz utrzymanie porządku i bezpieczeństwa żeglugi
morskiej; egzekwowanie przestrzegania przepisów o charakterze ekonomicznym; udział
w obronie granic oraz, w przypadku wojny, prowadzenie operacji zbrojnych; udział
w utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa publicznego”20. Takie sformułowanie zadań
tej formacji oznacza, że jej działalność związana jest ze zwalczaniem takich przestępstw
jak:
finansowanie
terroryzmu,
pranie
brudnych
pieniędzy,
handel
narkotykami,
cyberprzestępczość czy nielegalna imigracja. Do ich realizacji powołanych jest obecnie
około 60 tys. funkcjonariuszy.
2.4. Corpo Forestale dello Stato
Corpo Forestale dello Stato jest instytucją policyjną o organizacji cywilnej. Formacja
podlega bezpośrednio pod Ministerstwo Rolnictwa. Na czele Korpusu stoi szef, którym
obecnie jest Cesare Patrone. Na poziomie lokalnym funkcjonuje 15 oddziałów regionalnych
oraz 83 oddziały prowincjonalne. Działa przede wszystkim w obszarze ochrony środowiska.
Znajduje oparcie w państwowym sektorze bezpieczeństwa. Do zadań Korpusu należy:
egzekwowanie prawa w parkach narodowych i lasach, w tym „(…) ściganie kłusownictwa,
wykonywanie
prawa
w
zakresie
ochrony
gatunków
chronionych
zwierząt
i zapobieganie pożarom lasów”21. Pełni również funkcję policji sądowej, łowieckiej, a także
kontroluje rybactwo śródlądowe22. Korpus liczy ok. 8500 funkcjonariuszy. Oznacza
to, że spośród wszystkich omawianych formacji jest on najmniej liczebny.
2.5. Polizia Penitenziaria
Il corpo di Polizia Penitenziaria, czyli Policja Penitencjarna funkcjonuje w strukturach
Ministerstwa Sprawiedliwości. Bezpośrednio podlega Departamentowi Administracji
19
Guardia di Finanza, Il Comandante Generale,
http://www.gdf.it/GdF/it/Chi_siamo/Organizzazione/Organi_di_vertice/Il_Comandante_Generale/index.html,
dostęp: marzec 2015.
20
A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s. 144.
21
A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s. 149.
22
B. Hołyst, dz. cyt., s. 1118.
8
Penitencjarnej (Dipartimento dell'Amministrazione Penitenziaria), na czele którego stoi
obecnie Santi Consolo23. Policja Penitencjarna we Włoszech jest korpusem o organizacji
cywilnej. Stanowi część sił policyjnych. Do zadań korpusu zalicza się: „(…) egzekwowanie
nakazów ograniczających wolność osobistą, gwarantowanie przestrzegania prawa i porządku
w instytucjach prewencyjnych i karnych poprzez stanie na straży bezpieczeństwa,
uczestnictwo we wszystkich zespołach roboczych zajmujących się obserwacją i resocjalizacją
więźniów i internowanych oraz eskortowanie więźniów i internowanych oraz nadzór
nad więźniami i internowanymi przebywającymi w szpitalach24”. Należy pamiętać,
że w związku z tym, iż formacja przynależy do sił policyjnych, w zakresie swoich
obowiązków ma także prowadzenie działań na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Jednak, jak podkreśla Brunon Hołyst, jej rola w tym zakresie jest marginalna ze względu
na specyfikę jej priorytetowych zadań . Korpus liczy ok. 37 tys. funkcjonariuszy.
3. Podsumowanie
Konkludując należy stwierdzić, że powyższa analiza systemu policyjnego w Republice
Włoskiej
wskazuje
jednoznacznie
na
jego
fragmentaryczny
i
dualny
charakter.
Taka koncepcja ma zarówno wady, jak i zalety. Do wad można zaliczyć trudności
z koordynowaniem działań poszczególnych korpusów. Mogą pojawiać się konflikty
kompetencyjne, powstałe w skutek nakładania się zadań i rozmywania odpowiedzialności
za ich realizację. Charakterystyczną cechą dotyczącą organizacji policji we Włoszech
jest także bardzo duża ilość funkcjonariuszy. Łącznie, w pięciu przedstawionych wyżej
rodzajach policji służy ich około 330500, podczas gdy liczba ludności wynosi ponad 61 mln.
Jednak mimo wielu głosów krytyki dotyczących organizacji policji we Włoszech
należy pamiętać o osiąganych przez nią sukcesach. W Raporcie SGI (Sustainable Governance
Indicators) z 2011 roku Włochy uzyskały 7 na 10 punktów25. Można zatem stwierdzić,
że bezpieczeństwo w tym państwie utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie.
23
Polizia Penitenziaria, Il Capo del D.A.P., http://www.polizia-penitenziaria.it/chi-siamo/capo, dostęp: marzec
2015.
24
A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s. 148.
25
K. P. Marczuk, Bezpieczeństwo wewnętrzne Państw…, dz. cyt., s. 141.
9
10
4. Bibliografia
Publikacje zwarte i artykuły naukowe
Hołyst B., Policja na świecie, Warszawa 2013.
Jedynak J., Krawczyk S., Specjalistyczne formacje policyjne w Republice Włoskiej, „Policja”
2006 nr 3.
Marczuk K. P., Bezpieczeństwo wewnętrzne Państw Członkowskich Unii Europejskiej.
Od bezpieczeństwa państwa do bezpieczeństwa ludzi, Warszawa 2012.
Marczuk K. P., Trzecia opcja. Gwardie Narodowe w wybranych państwach Basenu Morza
Śródziemnego, Warszawa 2007.
Misiuk A., Letkiewicz A., Sokołowski M., Policje Unii Europejskiej, Olsztyn 2009.
Pacek B., Policje wojskowe świata, Warszawa 2006.
Źródła internetowe
http://www.poliziadistato.it/
http://www.gdf.gov.it/GdF/it/Home/index.html
http://www.carabinieri.it/
http://www.polizia-penitenziaria.it/
http://www.corpoforestale.it/flex/cm/pages/ServeBLOB.php/L/IT/IDPagina/1
11