Berło rogowe, tzw. bâton de commandement, z Jaskini Maszyckiej

Berło rogowe, tzw. bâton de commandement, z Jaskini Maszyckiej
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czas powstania 15–14 tys. lat temu, paleolit końcowy, kultura magdaleńska Miejsce powstania Jaskinia Maszycka, Maszyce, gmina Skała, powiat krakowski Wymiary długość: 298 mm, średnica: otworu między wyrostkami – 30 mm Numer inwentarzowy MAK/ZD/566/2:5 Muzeum Muzeum Archeologiczne w Krakowie Tematy wyrzeźbione, wydobyte z ziemi Technika gładzenie, wiercenie, rytowanie Materiał kość, poroże renifera Prawa do obiektu Muzeum Archeologiczne w Krakowie Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi wykopaliska, władza, 3D, 3D plus, insygnia, kość, dawne kultury Znalezisko pochodzi z badań wykopaliskowych prowadzonych w Jaskini Maszyckiej przez Godfryda Ossowskiego w 1883 r.
Niezwykłe odkrycia dokonane w tej niewielkiej grocie, położonej w otulinie parku ojcowskiego w podkrakowskich Maszycach, pozwoliły archeologom wniknąć w trudno dostępną sferę kultury duchowej pierwotnych mieszkańców jaskini — górnopaleolitycznych łowców, nosicieli tzw. magdaleńskiej tradycji kulturowej.
Kultura magdaleńska utożsamiana jest ze szczytowymi osiągnięciami twórczości artystycznej starszej epoki kamienia. W Europie Zachodniej jest to przede wszystkim sztuka naskalna. Klasycznym przykładem jest słynne sanktuarium w grocie Lascaux (Montignac, dep. Dordogne) nazywane prehistoryczną Kaplicą Sykstyńską. Z Europy Środkowej znane są dotychczas wyłącznie zabytki sztuki ruchomej – przedstawienia figuralne i ornamentyka geometryczna na wyrobach kościanych i płytkach kamiennych.
Zabytki sztuki magdaleńskiej z Jaskini Maszyckiej to zestaw kilkudziesięciu przedmiotów, w większości użytkowych (groty oszczepów, rękojeści, oprawy), wykonanych z kości i poroża renifera, które są zdobione specyficzną ornamentyką geometryczną, wykonaną techniką rycia.
Spośród nich zwraca uwagę niezwykle interesujący zagadkowy przedmiot rogowy z fallicznie ukształtowanymi zakończeniami wyrostków, pomiędzy którymi został wywiercony regularny, okrągły w zarysie otwór.
Podobne przedmioty, niekiedy z bardzo bogatą ornamentyką figuralną, znane są z wielu europejskich stanowisk magdaleńskich.
Znaleziska te określane są jako tzw. berła lub laski szamańskie i identyfikowane z sferą zachowań o charakterze symbolicznym, w rodzaju praktyk szamanistycznych i rytuałów magicznych. W tym kontekście, są one utożsamiane z działającymi przez dotknięcie tzw. laskami czy pałeczkami szamańskimi albo buławami (berłami) wodzowskimi — atrybutami wysokiej rangi społecznej.
Interpretacja ta budzi jednak kontrowersje i nie wyklucza się czysto utylitarnej funkcji tego rodzaju przedmiotów, z uwagi na ich podobieństwo do narzędzi w typie miotaczy oszczepu lub urządzeń służących do prostowania kości i drewna używanych przez Eskimosów.
Symboliczną wymowę mają też inne znaleziska z jaskini, jak chociażby odkryta w pobliżu wejścia czaszka suhaka (antilope saiga) z rogami zabarwionymi czerwonym pigmentem (ochra). Specjalny sposób potraktowania głowy zwierzęcia w połączeniu z jej szczególnym usytuowaniem wydaje się wskazywać na totemowe znaczenie tego gatunku dla ówczesnych mieszkańców jaskini.
Wyjątkowość odkryć dokonanych w Jaskini Maszyckiej polega również na tym, że umożliwiły one rekonstrukcję realnych zdarzeń z przeszłości, w tym konkretnym przypadku dramatu, jaki rozegrał się w grocie przed tysiącami lat. Dramat ten dokumentują wydobyte tu szczątki ludzkie, w przeważającej części fragmenty kości czaszek. Na ich podstawie antropolodzy określili przybliżoną liczebność społeczności zamieszkującej jaskinię, jej strukturę oraz wiek poszczególnych osobników. Grupa ta liczyła co najmniej 16 ludzi, w tym 3 mężczyzn, 5 kobiet i kilkoro dzieci. Tworzyli oni zapewne jedną dużą wspólnotę, złożoną z dwóch do trzech rodzin mniejszych. Odkrycie szczątków ludzkich wraz z rozrzuconym po całej jaskini kompletnym instrumentarium jej mieszkańców, wskazuje na gwałtowny przebieg zdarzenia, zakończonego dla nich tragicznie. Nie zdołali umknąć ani zabezpieczyć swojego mienia, które nie wzbudziło zainteresowania agresorów i pozostało na miejscu. Sytuacja ta stworzyła, rzadką dla archeologów, możliwość rekonstrukcji nie tylko tego konkretnego zdarzenia, ale również umożliwiła wgląd w pierwotną organizację i sposób funkcjonowania obozowiska jaskiniowego.
Ogląd stanu zachowania ludzkich kości, odkrytych w Jaskini Maszyckiej, ujawnił na wielu z nich zadrapania, ślady łupania i nacięcia wykonane twardym narzędziem, które zdaniem specjalistów mogą stanowić dowód stosowania jakiś praktyk o charakterze kanibalistycznym (rytuał?, zwykła konsumpcja?). W świetle powyższych ustaleń nie wykluczona jest więc także hipoteza o rytualnej funkcji tego miejsca.
Opracowanie: Elżbieta Chochorowska (Muzeum Archeologiczne w Krakowie), © wszystkie prawa zastrzeżone