Więcej... - Stowarzyszenie EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA

Problemy nauczyciela w zakresie postępowania z nieletnimi
w świetle przepisów prawnych.
Opracował Piotr Błaszyk
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie nauczycielom ich praw (i obowiązków) w kontaktach z małoletnimi a także uczniami pełnoletnimi, skutków prawnych przekroczenia prawem dozwolonych środków, ocena przepisów prawnych. Musimy znaleźć odpowiedzieć na
pytania: 1. czy wolno nauczycielowi sprawdzać co uczeń posiada przy sobie (przeszukanie)?
2. czy wolno sprawdzać stan trzeźwości ucznia ? 3. czy policja może więcej od nauczyciela?
4. jakie możliwości kontrolne ucznia mogą być stosowane z przypadku braku współpracy
rodziców (opiekunów). 5.pojęcie i znaczenie dobra osobistego na działania nauczyciela?
6.Co oznacza, że nauczyciel jest funkcjonariuszem publicznym? To opracowanie nie może ze
względu na ograniczoną objętość odpowiedzieć na wiele innych pojawiających się pytań, ale
spróbujemy w drodze analizy przepisów prawnych ustalić odpowiedź na pytanie zasadnicze:
czy prawo pomaga nauczycielowi w realizacji jego zadań w kontekście zapobiegania demoralizacji nieletnich (w tym przeciwstawiania się rozpowszechnianiu wśród dzieci i młodzieży
substancji psychotropowych).
Pojęcie „nieletniego” , „małoletniego” , „młodocianego” w świetle przepisów prawnych i
związana z tym odpowiedzialność prawna.
Przepisy prawne posługują się pojęciami „nieletni”, „małoletni”, „młodociany”.
Pojęcie „nieletniego” i „młodocianego” używane jest w przepisach działu prawa karnego.
Pojęcie „małoletniego” ma zastosowanie w przepisach działu prawa cywilnego. Między tymi
pojęciami istnieje zasadnicza różnica.
W kodeksie cywilnym małoletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 lat ( wyjątek art.10 § 2
kodeksu cywilnego – „Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność...” )
Wiek ma decydujące znaczenie dla dokonania ważnej czynności prawnej, gdyż czynność dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna . Zgodnie
z kodeksem cywilnym nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły
lat 13 oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione, jednakże jeśli umowa dotyczy umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna
z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do
czynności prawnej. Przepisy prawne nie wyjaśniają pojęcia „drobne sprawy życia codziennego”, a nie jest to bez znaczenia dla nauczycieli, gdyż dzieci w szkole często dokonują pomiędzy sobą transakcji handlowych i ocena tych zdarzeń uzasadnia interwencję lub może być
potraktowane jako nadużycie uprawnień przez nauczyciela. Będą to umowy typu zamiana i
sprzedaż drobnych przedmiotów służące zdobywaniu doświadczenia życiowego dziecka, należy odnieść to do wieku dziecka i jego sytuacji życiowej. Zwracać należy szczególną uwagę
na sytuację materialną dziecka, gdyż to ma przełożenie na pojęcie „drobna sprawa”.
Małoletni w wieku 13-18 lat mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Mogą oni
dokonać czynności prawnej w drobnych sprawach życia codziennego oraz w sprawach przekraczających ten zakres za zgodą przedstawiciela ustawowego lub ważność czynności będzie
również wówczas, gdy przedstawiciel potwierdzi dokonaną czynność. Polskie prawo rodzinne
pozwala zawrzeć związek małżeński przez dziewczęta w wieku powyżej 16 lat. Z chwilą zawarcia związku powstaje fikcja prawna – nabycie pełnej zdolności do czynności prawnych z
wyłączeniem prawnie zakazanych czynności (np. nie uzyskuje prawa głosowania w wyborach, nie nabywa prawa nabycia alkoholu itp.)
Artykuł 10 kodeksu karnego ustanawia, że zasadniczo odpowiedzialność karną za przestępstwa ponosi osoba, która ukończyła lat 17. Paragraf 2 tegoż artykułu wprowadza „nieletni,
który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego może na zasadach określonych
w kodeksie karnym ( dop. odpowiadać jak dorosły), jeśli okoliczności sprawy oraz stopień
rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne, za niżej wymienione czyny
- dopuszczenia się zamachu na życie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej”,
- zabija człowieka (z wyłączeniem zabicia człowieka pod wpływem silnego wzburzenia
usprawiedliwionego okolicznościami),
- powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: 1)pozbawienia człowieka wzroku,
słuchu, mowy, zdolności płodzenia 2)innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby
nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby
psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub
trwałego istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,
- sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mającą postać: 1) pożaru, 2) zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu, 3) eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących, 4)gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej
lub wyzwolenia promieniowania jonizującego,
- stosuje podstęp albo gwałt na osobie lub groźbie bezpośredniego użycia, przejmuje
kontrolę nad statkiem wodnym lub powietrznym,
- sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającym życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach,
- zgwałcenie zbiorowe
- bierze lub przetrzymuje zakładnika w celu zmuszenia organu państwowego lub samorządowego, instytucji, organizacji, osoby fizycznej lub prawnej albo grupy osób do
określonego zachowania się,
- kradnie używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem
albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności (dop. rozbój, wartość mienia będącego przedmiotem tego zdarzenia nie znaczenia co powoduje,
że opisany czyn występuje w środowisku szkolnym )
Ustawa o postępowaniu z nieletnimi określa nieletnich
1. osoby, które nie ukończyły lat 18 i przejawia oznaki demoralizacji
2. która ukończyła 13 rok życia a nie ukończyła 17 roku życia i popełniła czyn karalny
3. wobec której wykonywane są środki wychowawcze lub poprawcze, nie dłużej jednak
niż do ukończenia 21 roku życia
Przez czyn karalny wymieniony w punkcie 2 należy rozumieć przestępstwo, przestępstwo
skarbowe oraz następujące wykroczenia określone w kodeksie wykroczeń:
- zakłócanie porządku publicznego
- znęcanie się nad zwierzętami
- niszczenie i uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu
- rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu
-
zmiana znaków lub sygnałów drogowych
prowadzenie pojazdu przez osobę po spożyciu alkoholu
kradzież lub przywłaszczenie mienia oraz paserstwo o wartości mienia do 250 zł
niszczenie mienia o wartości do 250 zł
utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego
spekulacja biletami wstępu na imprezy
Zgodnie z art. 115§10 kodeksu karnego młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
Odpowiedzialność nieletniego w kodeksie cywilnym określają artykuły:
Art. 426 „ Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.
Art. 427 „ Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą nad osobą,
której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten
obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość
obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu
nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku ustawowego
ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub
cielesnego winy poczytać nie można.
Art. 428 „ Gdy sprawca z powodu wieku (dop. 13-18 lat) albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo
gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego
lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z
porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wnika, że wymagają tego zasady
współżycia społecznego.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2001.01.11
„W sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej przez małoletniego sprawcę, który w chwili
popełnienia czynu niedozwolonego miał ukończone 13 lat, na stronie powodowej ciąży dowód dojrzałości umysłowej sprawcy, pozwalającej na przypisanie mu winy.”
Reasumując: Zakres praw i obowiązków osoby niepełnoletniej inaczej uregulowany jest w
przepisach działu karnego i działu cywilnego. W prawie cywilnym osoba w wieku 15-18 lat
nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, zaś w przepisach kodeksu karnego za
ściśle określone czyny może odpowiadać już po ukończeniu 15 lat.
Podział ten ma istotne znaczenie, gdyż uprawnienia nauczyciela do sposobu interwencji uzależnione są od wieku nieletniego i rodzaju popełnianego czynu.
Małoletniemu nie możemy przypisać winy. Jego oświadczenie pisemne o popełnieniu czynu
nie stanowi dowodu tegoż czynu w rozumieniu prawnym. Dowodem będzie zeznanie nauczyciela i innych osób w charakterze świadka oraz inne dowody nieosobowe.
Dobro osobiste
Art. 23 kodeksu cywilnego określa: „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie,
wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjona-
lizatorska pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w
innych przepisach”.
Dobro osobiste to prawnie chronione wartości niematerialne.
Określenie „ w szczególności ..” oznacza, że zakres pojęcia dobra osobistego jest znacznie
szerszy. Dobrem osobistym jest np. stan zdrowia ucznia. Nauczycielowi na wywiadówce nie
wolno wypowiadać ocen tego typu o uczniach. Również informowanie publiczne o uzyskanych ocenach też są dobrem osobistym i podlegają ochronie. Można wyróżniać lecz oceny
negatywne lepiej zachować do wyłącznej informacji rodziców (opiekunów).
Każda czynność podjęta wobec ucznia musi być oceniana w kontekście dobra osobistego.
Używanie wobec ucznia określeń lekceważących (np. ty ośle) jest naruszeniem dobra osobistego. O naruszeniu dobra osobistego decydują obiektywne kryteria, a nie subiektywne odczucia osoby.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2010.05.06
„1. Dobra osobiste, ujmowane są w kategoriach obiektywnych, jako wartości o charakterze
niemajątkowym, ściśle związane z człowiekiem, decydujące o jego bycie, pozycji w społeczeństwie, będące wyrazem odrębności fizycznej i psychicznej oraz możliwości twórczych,
powszechnie uznane w społeczeństwie i akceptowane przez system prawny. Nierozerwalne
związanie tych wartości, jako zespołu cech właściwych człowiekowi, stanowiących o jego
walorach, z jednostką ludzką wskazuje na ich bezwzględny charakter, towarzyszący mu przez
całe życie, niezależnie od sytuacji w jakiej znajduje się w danej chwili. Katalog dóbr osobistych, wymienionych w art. 23 k.c., pozostających pod ochroną prawa cywilnego jest otwarty
i wraz ze zmianami stosunków społecznych mogą pojawiać się i znikać pewne dobra,....”
Nie można również uznać, że zwyczajowo nauczyciel ma prawo sprawdzać zawartość np.
teczki szkolnej, gdyż nie wynika takie prawo z żadnego zapisu.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1997.01.10.
„Czynność sprzeczna z prawem, w danym przypadku z treścią art. 23 kc, nie może być jednocześnie zgodna z zasadami współżycia społecznego ani nawet z przyjętymi zwyczajami, na
które zresztą tylko wówczas można się powoływać, gdy konkretny przepis prawa w dyspozycji swej zawiera odesłanie do takich zwyczajów, zaś wspomniany przepis (art. 23) w dyspozycji swej do żadnych zwyczajów się nie odwołuje.”
Wyrok Sadu Najwyższego z dnia 2000.01.24.
„1.Działanie nie jest bezprawne, chociażby zagrażało dobru osobistemu lub nawet je naruszało, przede wszystkim wówczas, gdy jest oparte na obowiązującym przepisie prawa albo stanowi wykonywanie prawa podmiotowego. 2..”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2007.11.20
„Przeszukanie torebki czy innych prywatnych przedmiotów, choć obiektywnie narusza dobra
osobiste, w pewnych sytuacjach jest uzasadnione”
Ostatni wyrok nie jest przyzwoleniem na dowolne dokonywanie czynności przeszukania, ale
jeśli na np. lekcji chemii ginie odczynnik o właściwościach szkodliwych i niebezpiecznych, to
dokonanie w tej sytuacji „sprawdzenia teczek uczniów nie jest przekroczeniem”. Ma w tym
momencie zastosowanie działania w wyższej konieczności. Poświęcamy dobro osobiste w
postaci nietykalności ucznia dla ratowania wyższej wartości –zdrowia lub życia człowieka.
Każda czynność tego typu winna być wykonana w zakresie niezbędnym z zachowaniem pełnej kultury i poszanowaniem ucznia.
Reasumując: Każda interwencja wobec ucznia wiąże się z możliwością naruszenia dobra
osobistego. Takim naruszeniem będzie oskarżenie ucznia o posiadanie np. narkotyków (szczególnie w obecności innych osób), podczas gdy okaże się to nieprawdą. Przeszukanie jest naruszeniem dobra osobistego. Prawo oświatowe, karta nauczyciela czy inne przepisy nie dają
praw szczególnych. Przykładowo – Ustawa o ratownictwie medycznym daje prawo ratownikom medycznym naruszenie dobra osobistego osoby ratowanej w razie uzasadnionej potrzeby. Zgodnie z cytowaną sentencją wyroku sądowego przeszukanie w pewnych sytuacjach jest
uzasadnione np. odebranie przedmiotów niebezpiecznych (usprawiedliwia przekroczenie
uprawnień). Zwolnienie z odpowiedzialności za przekroczenie uprawnień w pracy nauczyciela
ma zastosowanie w przypadku stosowania obrony koniecznej, stanu wyższej konieczności, czy
szczególnych okoliczności działania w tzw. błędzie.
Usprawiedliwione działania nauczyciela przekraczające uprawnienia ustawowe.
Są sytuacje, gdzie powoływanie się nauczyciela na brak przepisów uprawniających i bezczynność jest wręcz niedopuszczalne. Wyobraźmy sobie, że uczeń nożem grozi innemu
uczniowi. Taka przykładowa sytuacja pozwala i wymusza interwencję z zastosowaniem
środków przymusu bezpośredniego. Naruszenie nietykalności osobistej ucznia – sprawcy
przez nauczyciela nie może powodować odpowiedzialności zarówno cywilnej jak i karnej pod
warunkiem zastosowania środków niezbędnych i koniecznych do osiągnięcia celu.
Przepisy prawne zarówno prawa karnego jak i cywilnego wprowadziły ochronę. Jest przyzwolenie na działanie w sytuacji:
1. obrony koniecznej
2. stanu wyższej konieczności
Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu.
Każdy człowiek zaatakowany ma prawo bronić się, nawet jeśli mógł uniknąć ataku przez
ucieczkę. Każdy człowiek ma prawo bronić innego człowieka.
Warunki, które muszą być spełnione to:
a) obrona musi być reakcją na bezpośredni zamach
b) zamach musi być bezprawny
c)zastosowany sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa.
Przy obronie koniecznej proporcjonalność dóbr nie ma istotnego znaczenia, jednakże nie może być nadmierna jeśli jest porównywalna (np. sprawca atakuje konkretny przedmiot – mienie
a my używamy w stosunku do niego broni palnej).
Zamachem nazywamy takie zachowanie się człowieka, które stwarza niebezpieczeństwo dla
jakiegokolwiek dobra będącego pod ochroną prawa. Przez bezprawność zamachu należy rozumieć jego sprzeczność z prawem w ogóle, a nie koniecznie z prawem karnym. Zamachu
dokonać może tylko człowiek i wobec tego obronę konieczną stosujemy tylko wobec człowieka (nie jest obroną konieczną obrona przed atakiem np. psa).
Z wymogu konieczności obrony koniecznej wynika, że dopuszczalne jest stosowanie tylko
takich środków, których nie da się zastąpić innymi mniej drastycznymi środkami. Z obroną
konieczną wiąże się nierozerwalnie pojęcie przekroczenia jej granic, wówczas broniący się
staje się sprawcą czynu zabronionego. Przekroczenie może nastąpić przez:
a)świadome użycie nadmiernych środków obrony
b)spóźnionym lub przedwczesnym stosowaniem obrony.
W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował
sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nad-
zwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych
okolicznościami.
Stan wyższej konieczności – działanie w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa
grożącemu jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można
inaczej uniknąć, poświęca dobro niższej wartości, równej lub oczywiście nie wyższej ratując
to dobro chronione prawem. Źródłem niebezpieczeństwa może być zarówno człowiek jak i
siły przyrody (przy obronie koniecznej tylko człowiek). Niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie. Działanie osoby poświęcającej dobro musi być podjęte w celu uchylenia niebezpieczeństwa, którego nie można było inaczej uniknąć (musi udowodnić, że poświęcając jakieś
dobro nie mogła inaczej postąpić). Obowiązuje zasada proporcjonalności. Z przekroczeniem
stanu wyższej konieczności mamy do czynienia w razie niewspółmierności stanu zagrożenia i
działań ochronnych oraz w razie naruszenia zasady konieczności poświęcenia dobra i zasady
proporcjonalności czyli poświęcenie dobra niższej wartości.
Niebezpieczeństwo jest pojęciem szerszym od zamachu. Każdy zamach na jakieś dobro jest
niebezpieczeństwem dla tego dobra, ale nie odwrotnie.
Zdarzyć się może popełnienie przez nauczyciela błędu co do faktu – jest to sytuacja, gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim. Najczęściej błąd ten wyklucza winę umyślną. Art. 29 kodeksu karnego :” Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że
zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.”
W praktyce popełnienie takiego błędu wiąże się z utratą autorytetu nauczyciela.
Reasumując: W szczególnych okolicznościach nauczyciel ma obowiązek nie bacząc na dobro
osobiste ucznia zastosować środki przymusu adekwatne do potrzeb i w zakresie niezbędnym
ponosząc ryzyko zarzutu przekroczenia granic zastosowania tych środków.
Obowiązki i prawa nauczyciela , nauczyciel jako funkcjonariusz publiczny.
Obowiązki nauczyciela wynikają wprost z przepisów prawnych. Jego obowiązkiem jest
ochrona dziecka, co wynika wprost z art. 72 Konstytucji RP „1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. 3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. 4. Ustawa
określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka.”
Art. 6 Karty Nauczyciela określa : „Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.”
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nakazuje:
Art. 4. § 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,
używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub
opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.
§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności
niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie
szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży
zagrożonych uzależnieniem nakłada obowiązek prowadzenia działalności wychowawczej i
zapobiegawczej poprzez:
1) systematycznym rozpoznawaniu i diagnozowaniu zagrożeń związanych z uzależnieniem;
2) informowaniu o narkomanii i jej skutkach;
3) współpracy z rodzicami dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem;
4) poradnictwie w zakresie zapobiegania uzależnieniom od środków i substancji, o których
mowa w § 1;
5) przygotowaniu nauczycieli i osób zajmujących się wychowaniem dzieci i młodzieży do
przeciwdziałania narkomanii.
Zadania z zakresu działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży
zagrożonych uzależnieniem są realizowane w szkołach i placówkach, odpowiednio na:
1) zajęciach profilaktycznych w ramach:
a) form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności: zajęć dydaktycznowyrównawczych, zajęć specjalistycznych, zajęć psychoedukacyjnych,
b) godzin dla wychowawcy klasy,
c) godzin do dyspozycji dyrektora,
d) zajęć pozalekcyjnych,
e) zajęć świetlicowych;
2) zajęciach edukacyjnych w ramach:
a) przedmiotów, których podstawy programowe uwzględniają zagadnienia dotyczące zapobiegania narkomanii,
b) ścieżek edukacyjnych: edukacja prozdrowotna, wychowanie do życia w rodzinie.
Działalność informacyjna obejmuje upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży, rodziców i
nauczycieli informacji na temat:
1) szkodliwości środków lub substancji, wymienionych w § 1, których używanie łączy się z
zagrożeniem bezpieczeństwa i zdrowia oraz może prowadzić do uzależnień;
2) dostępnych form pomocy dzieciom i młodzieży zagrożonych uzależnieniem;
3) możliwości rozwiązywania problemów powodujących powstawanie uzależnień;
4) skutków prawnych związanych z naruszeniem przepisów ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii.
Szkoły i placówki podejmują działania interwencyjne polegające na powiadomieniu rodziców
i Policji w sytuacjach kryzysowych, w szczególności gdy dzieci lub młodzież używają, posiadają lub rozprowadzają środki lub substancje psychotropowe
Szkoły i placówki opracowują, zgodnie ze statutem, strategię działań wychowawczych i zapobiegawczych oraz interwencyjnych wobec dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem,
która uwzględnia w szczególności:
1) systematyczne prowadzenie w środowisku szkoły edukacji prozdrowotnej, promocji
zdrowia psychicznego i zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży, rodziców oraz nauczycieli;
2) opracowanie metod i form rozwijania działalności informacyjnej;
3) określenie zadań wszystkich pracowników szkoły w zakresie pomocy dzieciom i młodzieży, zagrożonych uzależnieniem;
4) procedury postępowania w sytuacjach szczególnych zagrożeń związanych ze środkami
odurzającymi i substancjami psychotropowymi, z uwzględnieniem zadań osób podejmujących
interwencje;
5) współpracę z rodzicami w zakresie działań wychowawczych i zapobiegawczych, prozdrowotnych oraz interwencyjnych;
6) aktywny udział dzieci i młodzieży w zajęciach profilaktycznych i w zajęciach umożliwiających, alternatywne wobec zachowań ryzykownych, zaspokajanie potrzeb psychicznych i
społecznych;
7) dostosowanie treści i formy zajęć profilaktycznych do zachowań ryzykownych dzieci i
młodzieży oraz stopnia zagrożenia;
8) edukację rówieśniczą;
9) sposób współdziałania pracowników szkoły ze służbą zdrowia i Policją w sytuacjach
wymagających interwencji;
10) współpracę z różnymi instytucjami, w szczególności organizacjami pozarządowymi,
wspierającymi działalność szkół i placówek w zakresie rozwiązywania problemów dzieci i
młodzieży;
11) wspieranie dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem, rozwijanie ich poczucia własnej wartości oraz motywowanie do podejmowania różnych form aktywności, w tym aktywności pozaszkolnej, zaspokajających ich potrzeby psychiczne i społeczne, rozwijających zainteresowania i umiejętności psychospołeczne;
12) wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli w zakresie profilaktyki uzależnień i innych
problemów dzieci i młodzieży oraz sposobu podejmowania wczesnej interwencji w sytuacji
zagrożenia uzależnieniem;
13) dokonywanie systematycznej oceny efektów podejmowanych działań wychowawczych
i zapobiegawczych.
Prawo nakłada na nauczyciela szereg obowiązków, natomiast środki prawne na jego realizację są nadzwyczaj skromne. W szkołach winny być opracowane procedury postępowania ułatwiające nauczycielowi podjecie decyzji co do sposobu postępowania.
Nauczyciel nie ma uprawnień do przesłuchiwania nieletnich sprawców czynów karalnych,
prowadzi wobec nich jedynie działania wychowawcze. O popełnieniu takiego czynu szkoła
ma obowiązek niezwłocznie powiadomić policję lub sąd rodziny.
W przypadku uzyskania informacji o popełnieniu przez ucznia czynu karalnego nauczyciel
ma obowiązek zabezpieczyć miejsce zdarzenia, nie pozwolić na zatarcie śladów i dowodów.
Przykładowo : nie dotykać przedmiotów, aby nie zniszczyć śladów linii papilarnych. Jak już
wcześniej wspomniałem, nauczyciel nie jest uprawniony do dokonania przeszukania, może
jedynie żądać od ucznia wyłożenia przedmiotów.
W przypadku dokonania przestępstwa przez ucznia, który ukończył 17 lat szkoła ma obowiązek powiadomić prokuraturę lub policję na podstawie art. 304 kodeksu postępowania karnego
§1 „Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny
obowiązek zawiadomić o tym prokuraturę lub policję” §2 „Instytucje państwowe, samorządowe, które w związku ze swa działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję oraz
przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do
zatarcia śladów i dowodów popełnienia przestępstwa.”
Funkcjonariusz publiczny.
Zakwalifikowanie nauczyciela do grona funkcjonariuszy publicznych , z jednej strony daje
szczególną silniejszą ochronę, a z drugiej strony może wpływać na surowszą odpowiedzialność karną, gdy czynu karalnego dopuści się właśnie funkcjonariusz w związku z pełnioną
funkcją (np. przyjmowanie korzyści majątkowych). Popełnienie przestępstwa skierowanego
na nauczyciela jest znacznie surowiej karane niż ten sam czyn skierowany w stosunku do
osoby nie będącej funkcjonariuszem publicznym np. czynna napaść, zniewaga.
Rola i zadania sądów rodzinnych, środki wychowawcze, lecznicze i poprawcze orzekane wobec nieletnich, postępowanie przed sądem.
Cel działania sądów rodzinnych (Wydziały rodzinne i nieletnich) określa ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, kodeks rodzinny i opiekuńczy i inne akty prawne. W preambule
ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich czytamy: „W dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia
nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz
w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności
rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa stanowi się, co następuje: .......”
Preambuła kierowana jest do wszystkich podmiotów (prawnych i fizycznych), którzy uczestniczą w wychowaniu nieletnich a w szczególności: sędziów, kuratorów sądowych, policji,
szkół, ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych itd.
Bez wątpienia znaczenie sądów rodzinnych jest niedoceniane (krytyka za długi okres postępowania, krytyka podejmowanych decyzji itp.). Krytykujemy, bo uważamy się za specjalistów w wychowaniu. Zapominamy, że sędzia decyzję swoją opiera na zebranych opiniach :
szkoły, policji, opieki społecznej, kuratora, ośrodków diagnostycznych i innych organizacji.
Te opinie różnią się, a dobro nieletniego wymaga zastosować środek wychowawczy niezbędny do osiągnięcia celu. Proszę porównać wygłaszane opinie o wybranym uczniu przez różnych nauczycieli na radzie pedagogicznej a pracą sędziego, który uzyskuje informacje dodatkowo z innych źródeł. Nieletniego też należy wysłuchać, jego racje też są brane pod uwagę.
Dobro nieletniego wymaga zgodnie z ustawą – dążenie do osiągnięcia korzystnych zmian w
jego osobowości i zachowaniu, które umożliwiają rozwój i funkcjonowanie w życiu osobistym i społecznym zgodnie ze społecznym oczekiwaniem.
Znamy różne definicje demoralizacji. Również pojęcie to wyjaśnia Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18.03.2004r. „Pojedyncze zachowania naganne lub nawet bardzo naganne
podejmowane przez nieletniego nie świadczą jeszcze same w sobie o znacznym stopniu demoralizacji. Demoralizacja jest bowiem trwałą tendencją do określonego zachowania - naruszania norm, które są społecznie akceptowane, to wielokrotne, a nie pojedyncze zachowanie
odbiegające od przyjętych reguł moralnych. Tylko obraz całości zachowań nieletniego może
wskazywać na jego stopień demoralizacji. Podkreślić też należy, iż nawet charakter i rodzaj
popełnionego czynu jest tylko jednym z wyznaczników stopnia demoralizacji nieletniego”.
Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia
lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym jak znikomy.
Cechy przestępstwa:
1.czyn człowieka (osoba fizyczna, w polskim prawie nie może popełnić przestępstwa osoba
prawna
2.zewnętrzne zachowanie się człowieka
3.nie jest przestępstwem zachowanie się człowieka pod wpływem przymusu bezwzględnego
(człowiek nie mógł się oprzeć, nie było to sterowane jego wolą)
4.czyn zabroniony przez ustawę
5.określony typ przestępstwa musi być spełniony przez tzw. ustawowe znamiona przestępstwa (znamiona opisowe np. pieniądz, uderza, istotne zeszpecenie itp.
6.bezprawność czynu
7.zawiniony (wina)
8.społeczna szkodliwość
Stopień społecznej szkodliwości czynu – przy ocenie sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter
naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, postać zamiaru, motywację itp.
Zbrodnia - czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat karą
surowszą
Występek - są to czyny zagrożone karą od 1 miesiąca pozbawienia wolności, od 1 miesięcy
ograniczenia wolności lub grzywną powyżej 30 stawek dziennych
Wina umyślna i nieumyślna
Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to
jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał i mógł przewidzieć.
W polskim prawie karnym nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie
można mu przypisać winy w czasie czynu.
Stadia czynu przestępczego -w modelu teoretycznym 1. zamiar, 2. przygotowanie, 3. usiłowanie, 4.dokonanie .Zamiar jest nie karany.
Przygotowanie jest karane tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (do niektórych przestępstw
przeciwko pokojowi i ludzkości i przeciwko państwu, do fałszowania pieniędzy, do fałszowania dokumentów, do dezercji).Przygotowanie może być w sensie ścisłym oraz jako wejście w
porozumienie z innymi osobami. Usiłowanie może być udolne (np. sprawca został zatrzymany na gorącym uczynku przestępstwa) lub nieudolne (sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe)
Formy udziału 1. sprawstwo (współsprawstwo), sprawstwo kierownicze 2. podżeganie 3. pomocnictwo
Podżegaczem jest ten, kto w jakikolwiek sposób nakłania drugą osobę do popełnienia przestępstwa (wina umyślna). Pomocnikiem jest ten, kto świadomie ułatwia drugiej osobie popełnienie przestępstwa przez dostarczanie jej narzędzi, informacji, udziela rad (wina umyślna).
Podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.
Nie odpowiadają w przypadku czynnego żalu czyli dobrowolnie zapobiegli popełnieniu czynu
zabronionego. Nie dotyczy to prowokatora, czyli osoby która namawia a następnie w odpowiednim czasie powiadamia organy ścigania w celu ujęcia sprawcy.
Pokrzywdzony – zgodnie z art. 49 kodeksu postępowania karnego jest nim osoba fizyczna lub
prawna, której dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała
osobowości prawnej a także zakład ubezpieczeń w zakresie jakim pokrył szkodę lub jest zobowiązany do jej pokrycia wyrządzoną pokrzywdzonemu. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy.
Małoletni w procesie może wystąpić w charakterze świadka a w szczególnych sytuacjach –
jeśli karalność czynu uzależniona jest od stanu zdrowia pokrzywdzonego nie może on się
sprzeciwić oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym.
W ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich pokrzywdzony nie nabywa prawa strony, a
jedynie ma prawo wnoszenia zażalenia na niektóre postanowienia sędziego rodzinnego i sądu
rodzinnego. Pokrzywdzony ma prawo do informacji o wszczęciu postępowania oraz treści
orzeczenia kończącego postępowanie, przeglądania akt (z wyłączeniem wywiadów środowiskowych i opinii o nieletnim), prawo do obecności na rozprawie, prawo do składania wniosków dowodowych.
Prawa i obowiązki świadka
- każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznanie
- w przypadku przeszkód np. choroby, kalectwa sąd może dokonać przesłuchania w miejscu
pobytu świadka
- osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań (prawo to trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia)
- świadek może odmówić zeznań dotyczących tajemnicy służbowej lub państwowej, chyba że
zostanie z tego obowiązku zwolniony
- świadek może odmówić zeznań jeśli w innym postępowaniu jest oskarżonym o współudział
w przestępstwie objętym postępowaniem
- świadek może uchylić się od odpowiedzi, jeśli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego
lub osobę najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub wykroczenie
- świadek może żądać wyłączenia jawności gdy treść zeznań może narazić jego lub najbliższych na hańbę
- utajnienie danych osobowych świadka może nastąpić gdy zachodzi obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia dla świadka lub osoby najbliższej
- świadek może wnieść o zwolnienie od złożenia zeznania jeżeli oskarżonym jest szczególnie
bliska osoba mimo, że nie jest najbliższym w rozumieniu przepisów kodeksu rodzinnego
- świadkami nie mogą być:
a) obrońcy co faktów, które uzyskał prowadząc obronę lub udzielając porad prawnych
b) duchownego, co faktów ze spowiedzi
Od świadka niepełnoletniego nie odbiera się przyrzeczenia.
Żaden przepis nie nakazuje przesłuchania niepełnoletniego świadka w obecności osoby trzeciej. Z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jasno wynika, że dziecko pozostaje pod
pieczą rodziców lub opiekunów – co należy interpretować, że wskazana jest obecność takiej
osoby przy przesłuchaniu. W przypadku czynności dokonywanej na terenie placówki oświatowej dopuszczalne jest przesłuchanie nieletniego w obecności pedagoga, psychologa lub
nauczyciela. Świadkowi (a szczególnie nieletniemu) należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach danej czynności, jest to zagwarantowane art. 171§1 kodeksu postępowania karnego. Orzecznictwo sądowe, kierując się dobrem postępowania zezwala na przesłuchiwanie nieletniego bez obecności rodziców, jeśli nieletni jest świadkiem czynu karalnego
(wyrok Sądu Najwyższego I KR 454/86)
Środki wychowawcze i poprawcze:
Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
1) udzielić upomnienia;
2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej
szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do
uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub
szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w
stan odurzenia;
3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu
pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego;
5) zastosować nadzór kuratora;
6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji
zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
9) orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym
albo w młodzieżowym ośrodku socjoterapii;
10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Prawa (uprawnienia) i obowiązki nieletniego sprawcy czynu.
-do informacji co mu się zarzuca,
-do rzetelnej informacji o jego prawach i obowiązkach w tym prawie do odmowy składania
wyjaśnień lub nie odpowiadania na poszczególne pytania bez podania powodów,
-prawo do swobodnego składania wyjaśnień ustnie lub pisemnie,
-korzystania z pomocy obrońcy,
-składanie wniosków o dokonanie czynności w postępowaniu,
-ma obowiązek poddać się oględzinom ciała lub innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała,
-wolno pobrać od nieletniego odciski, fotografować oraz okazać w celach rozpoznawczych
innym osobom,
-ma obowiązek stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego
Reasumując: Nieletni w postępowaniach karnych mają takie same prawa jak dorośli. Mają
prawo do rzetelnej informacji o ich prawach i obowiązkach. Nieletnich przejawiających zachowania świadczące o demoralizacji, lecz nie popełniających czynów przestępczych Policja
nie przesłuchuje. Przeprowadza z nimi, z ich rodzicami lub opiekunami rozmowy profilaktyczno-ostrzegawcze mające na celu informacje o konsekwencjach prawnych negatywnych
zachowań. Jeżeli rozmowy te nie przynoszą skutków skieruje wniosek do sądu.
Rola policji w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich. Zasady
współpracy szkoły z Policją.
Prawa i obowiązki policji ujęte są w Ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Na podstawie
upoważnienia wynikającej z tej ustawy Komendant Główny Policji wydał zarządzenie z dnia
24 października 2003 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w
zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich.
Zarządzenie to przez „demoralizację” rozumie stan lub proces polegający na przejawianiu
przez nieletniego negatywnych zachowań, a w szczególności:
a) naruszenie zasad współżycia społecznego,
b) popełnienie czynu zabronionego,
c) systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,
d) używanie alkoholu lub innych środków odurzających w celu wprowadzenia się
w stan odurzenia,
e) uprawianie nierządu,
f) włóczęgostwo,
g) udział w grupach przestępczych,
h) inne zachowania naruszające przyjęte normy prawne i społeczne.
Taki szeroki zakres definicji „demoralizacji” obliguje Policję do obowiązku podejmowania
działań wobec nieletnich przy każdym sygnale „zagrożenia”. Obowiązek taki spoczywa na
każdym funkcjonariuszu wykonującym codzienne zadania służbowe, który w przypadku uzyskania informacji o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego lub popełnionym przez niego czynie karalnym, ma obowiązek udokumentowania tej informacji w formie
notatki służbowej, która jest przekazywania do komórki do spraw nieletnich i patologii w
jednostce Policji ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego.
W zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich Policja zobowiązana
jest w szczególności do wykrywania popełnionych przez nieletnich czynów karalnych i ich
ścigania, ujawniania źródeł demoralizacji, ujawniania braku opieki nad nieletnimi, prowadzenia działań profilaktycznych przy współpracy z instytucjami państwowymi, samorządowymi i
organizacjami społecznymi.
Działania profilaktyczne policjantów w zakresie ograniczania demoralizacji i przestępczości
w środowiskach nieletnich realizowane są przez:
1) informowanie samorządów i społeczności lokalnych o występujących na danym terenie zagrożeniach przestępczością nieletnich lub przejawach demoralizacji nieletnich;
2) inspirowanie lokalnych społeczności do działań o charakterze profilaktycznym oraz
udział przedstawicieli komórek do spraw nieletnich i patologii w budowaniu lokalnych systemów bezpieczeństwa i programów profilaktycznych;
3) udział policjantów w spotkaniach z młodzieżą, rodzicami, pedagogami oraz przedstawicielami różnych organizacji zajmujących się problematyką nieletnich;
4) uczestnictwo w przedsięwzięciach realizowanych na rzecz bezpieczeństwa nieletnich;
5) promowanie wśród nieletnich bezpiecznych i społecznie pożądanych zachowań;
6) współredagowanie z instytucjami i organami zajmującymi się problematyką nieletnich
materiałów informacyjno-edukacyjnych.
Działania prewencyjne policjantów wobec nieletnich i osób wpływających demoralizująco na
ich rozwój obejmują:
1) patrolowanie oraz obchód rejonów szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych,
miejsc grupowania się młodzieży oraz miejsc grupowania się młodzieży w związku z
organizacją imprez masowych;
2) legitymowania nieletnich pozostających bez opieki, przebywających w porze nocnej w
miejscach i okolicznościach, w których mogą stać się ofiarami (sprawcami) przestępstwa lub wykroczenia;
3) ujawnienie przypadków sprzedaży i podawania alkoholu lub sprzedaży wyrobów tytoniowych nieletnim;
4) reagowanie na każdą sytuację przestępczego zachowania lub naruszającą dobro dziecka;
5) inne czynności podejmowane stosowanie do występujących zagrożeń.
Dzielnicowi w zakresie przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich w wyznaczonym rewirze obowiązany jest do:
1) uzyskiwania wiedzy o nieletnich sprawcach czynów karalnych, zagrożonych demoralizacją oraz o rodzinach dysfunkcyjnych;
2) obejmowania szczególnym zainteresowaniem nieletnich:
a) sprawców czynów karalnych, którzy:
- są organizatorami oraz przywódcami grup przestępczych lub nieformalnych,
- popełnili wcześniej czyn karalny,
- oczekują na umieszczenie w schronisku dla nieletnich lub w zakładzie poprawczym
albo wobec których sąd orzekł umieszczenie w ośrodku resocjalizacyjnym z warunkowym zawieszeniem na okres próby,
- przebywają na przepustkach ze schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych,
b) zdemoralizowanych, stwarzających trudności wychowawcze przejawiające się
zwłaszcza ucieczkami z domu, notorycznym wagarowaniem, używaniem alkoholu, zażywaniem środków odurzających, uprawianiem prostytucji,
c) którzy ze względu na środowisko rodzinne są szczególnie predysponowani do
popełniania czynów karalnych;
3) prowadzenia imiennych wykazów nieletnich zagrożonych demoralizacją oraz sprawców czynów karalnych i ich aktualizowania;
4) typowania nieletnich sprawców czynów karalnych i zagrożonych demoralizacją;
5) przeprowadzania rozmów z nieletnimi zagrożonymi demoralizacją oraz ich rodzicami,
opiekunami, rodzeństwem, rówieśnikami lub osobami dorosłymi utrzymującymi z nimi kontakty;
6) przekazywania komórce do spraw nieletnich i patologii informacji dotyczących sytuacji nieletnich z rodzin, w których występuje przemoc domowa;
7) inspirowania i współuczestniczenia w działaniach i przedsięwzięciach prewencyjnych
realizowanych przez komórkę do spraw nieletnich i patologii.
Policjanci służby prewencyjnej, wykonujący zadania patrolowo-interwencyjne, ruchu drogowego oraz dzielnicowi ujawniają nieletnich zagrożonych demoralizacją i przestępczością w
czasie wykonywania zadań służbowych, a zwłaszcza w przypadkach interwencji dotyczących:
a) popełnienia czynu karalnego,
b) niszczenia mienia,
c) przebywania na wagarach,
d) przebywania bez opieki rodziców lub opiekunów w porze nocnej poza miejscem zamieszkania,
e) zakłócania spokoju i porządku publicznego,
f) posługiwania się nieprzyzwoitym słownictwem,
g) używania alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
h) palenia papierosów,
i) uprawiania nierządu,
j) żebrania,
k) innych zachowań naruszających obowiązujące normy społeczne,
l) sytuacji rodzinnej dziecka stwierdzonej w czasie interwencji domowej.
Komórki do spraw nieletnich i patologii komend realizują wszystkie zadania wymienione
wyżej a ponadto nadzorują pracę funkcjonariuszy w zakresie zadań w sprawach nieletnich,
opracowują programy przeciwdziałania demoralizacji, współpracują z instytucjami (w tym ze
szkołami), sporządzają sprawozdania itp.
Policja prowadzi tzw. karty nieletniego, które zawierają istotne dane o nieletnim.
Reasumując: Zadania Policji w zakresie przeciwdziałania demoralizacji są z punktu widzenia
prawnika bardzo dobrze ujęte. Od dobrego prawa do realizacji to jeszcze długa droga. Zadania Policji w zakresie spraw nieletnich to zaledwie cząstka ogółu zadań. Nie starcza czasu
funkcjonariuszom na realizację wszystkich zadań wynikających z powszechnie znanych braków w Policji jak : środków finansowych, kadrowych itp. Zadania w zakresie nieletnich wymagają specyficznej wiedzy pedagogicznej a w zdecydowanej większości funkcjonariusze Policji takiej wiedzy nie posiadają. Przykład negatywny to wyprowadzanie ucznia ze szkoły jak
najgorszego przestępcę, po czym uczeń często wraca tego samego dnia do szkoły. Efekt : dla
zdemoralizowanej młodzieży jest wręcz bohaterem. Należy żądać od policjanta dyskrecji.
Policja może nieletniego umieścić w Policyjnej Izbie Dziecka tylko w sytuacji popełniła czynu
karalnego i tylko wtedy, gdy zachodzi jedna z trzech przesłanek: a)uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego, b)uzasadniona obawa zatarcia śladów czynu, c)niemożność ustalenia tożsamości nieletniego.
W przypadku przybycia funkcjonariusza Policji w celu zatrzymania nieletniego sprawcy czynu karalnego na terenie szkoły Dyrektor (lub wyznaczona osoba) powinien:
1. uzyskać informacje o celu przybycia funkcjonariusza Policji, spisać jego dane
z legitymacji,
2. uzyskać informację o przyczynie zatrzymania celem sporządzenia dokumentacji dla szkoły,
3. bez nagłaśniania sprowadzić ucznia do wyznaczonego pomieszczenia przez
pedagoga lub psychologa,
4. powiadomić rodziców lub opiekunów prawnych i wezwać ich do szkoły,
5. w przypadku braku kontaktu lub niemożności przybycia rodzica lub opiekuna
dyrektor wyznacza pedagoga, psychologa lub nauczyciela do uczestnictwa w
czynnościach w szkole lub jednostce Policji,
Szkoła jako instytucja w imieniu której działa dyrektor jest obowiązana zawiadamiać zgodnie
z art. 4 § 1 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich rodziców lub opiekunów, Policję
lub sąd o przejawach demoralizacji nieletniego. W praktyce nie wszystkie szkoły realizują ten
obowiązek. Przeważnie dokonanie czynu karalnego przez nieletniego poprzedzone jest tzw.
trudnościami wychowawczymi, które można przypisywać demoralizacji jak: wagary, brak
postępów w nauce, palenie papierosów, picie alkoholu, wulgarne słownictwo, arogancki sposób bycia itp. O takich sytuacjach należy powiadamiać przede wszystkim Policję, gdyż dane
te winny być podstawą do założenia lub dokonania wpisów w karcie nieletniego. Wydaje się,
że to właśnie Policja ze względu na zbieg informacji z różnych źródeł może najszybciej ocenić, czy mamy do czynienia z demoralizacją nieletniego. To ona przesyłając do sądu informacje może wnioskować o wszczęcie postępowania i zastosowanie środków wychowawczych.
Szkoła jest jednym ze źródeł informacji, bez wątpienia bardzo ważnym, ale naganne zachowania najczęściej występują już poza jej terenem.
Reasumując: Dyrektor informacje o nieletnich zagrożonych demoralizacją, a nawet bardzo
nagannych zachowaniach winien przekazać w pierwszej kolejności Policji. Jestem przekonany, że jeśli w najbliższej komendzie policji istnieje dobrze działająca komórka do spraw nieletnich i patologii, przy współpracy szkoły a także innych instytucji i organizacji problem demoralizacji nieletnich można w znacznym zakresie ograniczyć.
Podsumowanie: Przepisy prawne dotyczące nieletnich są w naszym systemie dość rozbudowane, pozwalają na stosowanie działań zmierzających do przeciwdziałania demoralizacji.
Nieletni (małoletni) korzystają z takiej samej ochrony jak dorośli. Powoduje to, że nauczyciel nie ma prawa dokonywać przeszukania, jest obowiązany nie naruszać nietykalności
cielesnej ucznia. W przypadku dokonania czynu karalnego, podejrzenia o posiadanie narkotyków czy bycia pod wpływem alkoholu nieletniego, należy powiadomić niezwłocznie Policję a samemu jedynie zabezpieczyć miejsce lub odizolować ucznia. Na terenie szkoły prawo wyprzedzane jest przez tzw. autorytet nauczyciela.
Prawo należy zmieniać. Moim zdaniem w kierunku przywrócenia odpowiedzialności rodziców. Istnieją systemy prawne w innych krajach, gdzie rodzice np. wagarowicza karani są
natychmiast grzywnami, pozbawiani zasiłku pieniężnego na dziecko itp.
Problem postępowania z nieletnimi winien być poddany analizie( przez badania naukowe)
od strony zapewnienia bezpieczeństwa w szkole. Zdaniem moim można zmienić prawo przenosząc część uprawnień policji na szkołę i w efekcie przekazywanie informacji o nieletnim
powinno przebiegać również w drugą stronę tj. policja – szkoła.