Bez tytu³u-15 - WWW PWSZ Tarnobrzeg

WSTÊP
Niniejsza praca stanowi kontynuację dociekań naukowych w obszarze istoty
oraz uwarunkowań przedsiębiorczości.1 Przedsiębiorczości, która wyraża skutek
logicznych rozważań lub posiada charakter pozalogiczny i jest niezrozumiała z punktu
widzenia logiki, co musi zostać następnie poddane stadium logicznej oraz empirycznej weryfikacji.2 Rodzi się ona z determinizmu tak jak ewolucja czy z tajemniczej twórczości? Zgodnie ze stanowiskiem M. Bierdiajewa, twórczości nie da się
wyjaśnić, jest tajemnicą. Twórczością jest to, co wychodzi z wewnątrz, z niewyjaśnionej głębi, a nie z zewnątrz, nie z determinizmu świata. Sama chęć uczynienia
aktu twórczego zrozumiałym, znalezienia dla niego podstaw już jest – konkluduje
M. Bierdiajew – niezrozumieniem tego aktu.3 Inaczej, jak zauważa S. Kwiatkowski,
przedsiębiorca wykorzystując w procesie kreowania czegoś nowego swoją niewidoczną dla innych (a często i dla samego siebie) wiedzę, może być postrzegany jako
tworzący coś z niczego.4
Traktowanie przedsiębiorczości jako skutku logicznych rozważań lub jako
tajemniczej twórczości stanowi nie tylko o strukturze treści aspektu teoriopoznawczego kategorii przedsiębiorczości, ale przede wszystkim o treści jej uwarunkowań.
Chodzi w konsekwencji o identyfikację charakteru uwarunkowań kategorii przedsiębiorczości o określonej strukturze, którą w niniejszej pracy stanowią uwarunkowania o charakterze ekonomicznym i społeczno-antropologicznym. Kategoria przedsiębiorczości to nie tylko kategoria, w której dominuje skwantyfikowany cel ekonomiczny, ale również jest to możliwość ujawnienia kreatywnej wolności człowieka.
1
K. Jaremczuk (red.), Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości – szanse i zagrożenia, PWSZ
w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2003.
2
Jak zauważa H. Fitte i V. Laus, każdy jest w pewnym sensie tym, co robi. Tak patrząc na człowieka,
można stwierdzić, że akty lub decyzje oświetlają jaśniej to, kim człowiek naprawdę jest jako osoba;
H. Fitte, V. Laus, Etyczne aspekty strategii inwestycyjnej przedsiębiorstwa, „Społeczeństwo”. Studia,
prace badawcze, dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła 1996, nr 2, s. 286.
3
M. Bierdiajew, Sens twórczości. Próba usprawiedliwienia człowieka, Antyk, Kęty 2001, s. 122–127.
4
S. Kwiatkowski, Organizacja i przedsiębiorczość w świetle metafory mózgu, „Prakseologia”
2001, nr 141, s. 447.
17
Konstatuje się zatem, że przedsiębiorczość posiada nie tylko wymiar ekonomiczny,
ale również osobowy, społeczny, kulturowy. Inaczej, można na bazie definicji działania L. von Misesa przyjąć, że przedsiębiorczość to manifestacja woli człowieka.5
Próbę rozpoznania uwarunkowań decydujących o przedsiębiorczości, uwarunkowań poddających się opisowi i wyjaśnieniu, jak również uwarunkowań, których
nie można opisać i wyjaśnić, a nawet zwerbalizować – wywodzących się w szczególności z intuicji starano się przedstawić w pracy: „Uwarunkowania przedsiębiorczości”.6 Próba ta pozwoliła zwrócić uwagę w kolejnej – niniejszej pracy na uwarunkowania o określonym charakterze, które posiadają swoją supremację w kształtowaniu przedsiębiorczości.
Jednakże czy ta struktura uwarunkowań jest wystarczająca, inaczej – czy pozostaje
ona w bezpośrednich związkach z przedsiębiorczością jako skutkiem logicznych
rozważań czy z przedsiębiorczością jako tajemniczą twórczością? Traktowanie przedsiębiorczości jako skutku logicznych rozważań prowadzi w konsekwencji do zwerbalizowanego, sformalizowanego działania zmierzającego do założenia przedsiębiorstwa lub/i do realizacji jego celów przede wszystkim o charakterze rozwojowym, natomiast traktowanie przedsiębiorczości jako tajemniczej twórczości prowadzi w konsekwencji między innymi do refleksji nad twórczą destrukcją J. A. Schumpetera, którą w dalszej części niniejszego wstępu analizuje F. Danielewski. Rozstrzygnięcie to determinuje w konsekwencji układ konkurencyjny lub komplementarny tych stanowisk względem siebie.
Traktowanie przedsiębiorczości jako tajemniczej twórczości jest w niewielkim
zakresie rozważane i poddawane analizie teoretycznej. Jak zauważa F. J. Mazurek,
nawet sami twórcy ekonomii liberalnej nie doceniali roli twórczego przedsiębiorcy.
Procesy gospodarcze interpretowali za pomocą mechanicystycznej wizji świata.7
Natomiast traktowanie przedsiębiorczości jako zwerbalizowanego, sformalizowanego ciągu działań, stanowiących o aktywności człowieka i zmierzających do założenia przedsiębiorstwa lub do realizacji jego celów przede wszystkim o charakterze
rozwojowym, jest szeroko rozważane zarówno w układzie konkretnej dyscypliny
naukowej, jak i w układzie interdyscyplinarnym. Inaczej, przedsiębiorczość stanowi
przejaw aktywności człowieka, którą to aktywnością zajmuje się wiele dyscyplin
naukowych. Dyscypliny te identyfikują różne aspekty tej aktywności i posiadają
głównie charakter komplementarny. Rozważania te – zarówno w układzie jednej,
jak i wielu dyscyplin naukowych – koncentrują się przede wszystkim na opisie przedsiębiorczości. Stanowią skutek przyjętych założeń teoriopoznawczych na przykład
5
L. von Mises, Ludzkie działanie. Traktat o ekonomii, „Prakseologia” 1996, nr 3–4.
K. Jaremczuk (red.), Uwarunkowania przedsiębiorczości – szanse i zagrożenia, PWSZ
w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2004.
7
F. J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, KUL, Lublin 2001, s. 354.
6
18
w naukach o zarządzaniu, gdzie przyjmuje się między innymi, że to, co przedsiębiorcze,
wymaga innego zarządzania niż to, co już funkcjonuje – konstatuje P. F. Drucker.8
Konstatacja ta pozostaje w bezpośrednim związku ze stanowiskiem J. A. Schumpetera, z którego wynika, że przedsiębiorcę konstytuuje realizacja nowej kombinacji
czynników produkcji. Natomiast gdy przedsiębiorca już zorganizował swe przedsiębiorstwo, traci on charakter przedsiębiorcy – konkluduje J. A. Schumpeter.9 Sam
proces odkrycia nowej kombinacji czynników produkcji, na podstawie której przedsiębiorca organizuje swoje przedsiębiorstwo, stanowi zatem o przedsiębiorczości
i wymaga innego zarządzania. Inaczej, to, co nowe i przedsiębiorcze – twierdzi
P. F. Drucker – winno być organizowane oddzielnie od starego, już istniejącego. „Za
każdym razem, kiedy próbowaliśmy istniejącą jednostkę uczynić nośnikiem projektu
przedsiębiorczego, ponosiliśmy porażkę” – dowodzi P. F. Drucker.10 Również – jak
twierdzi J. A. F. Stoner, R. E. Freeman i D. R. Gilbert – przedsiębiorczość różni się
od zarządzania tym, że skupia się na wprowadzaniu zmian, a więc wiąże się z inicjowaniem zmian w produkcji i z tworzeniem nowych organizacji, podczas gdy zarządzanie z ciągłym koordynowaniem procesu produkcyjnego w istniejącej organizacji.11
Prezentowane stanowiska stanowią określoną refleksję, z której wynika, że przedsiębiorczość charakteryzuje się specyficzną odrębnością, to znaczy pozostaje ona
poza strukturą zarządzania lub jest do niej inkorporowana. Inkorporacja ta determinuje specyficzne podejście do zarządzania, które identyfikuje S. Kwiatkowski12, lub
stanowi o elemencie struktury zarządzania jako skutku logicznych dociekań naukowych. Przyjmując na przykład, że przedsiębiorczość to cecha kierownika, inkorporujemy przedsiębiorczość do struktury zarządzania na bazie logicznych dociekań
naukowych, często nie rozważając istoty przedsiębiorczości, identyfikacji jej
wewnętrznej struktury. Jednakże czy ta inkorporacja doskonali koordynowanie procesu
produkcyjnego w istniejącej organizacji? Inaczej, czy to, co nowe i przedsiębiorcze,
nie stanowi destrukcji, czyli nie stanowi określonego zagrożenia, niebezpieczeństwa w procesie funkcjonowania i rozwoju istniejącej organizacji? Destrukcja ta,
wynikająca z nowego i przedsiębiorczego, może w konsekwencji prowadzić do
porażki, którą identyfikuje P. F. Drucker. Cytowane doświadczenie P. F. Druckera
neguje optymistyczną wizję tej inkorporacji. Analizowany projekt przedsiębiorczy
pozostaje bowiem w ścisłym związku z osobą przedsiębiorcy, strukturą i właściwościami umysłu przedsiębiorcy. Projekt ten musi być poddany stadium logicznej
8
P. F. Drucker, Natchnienie i fart czyli Innowacja i przedsiębiorczość, Studio Emka, Warszawa
2004, s. 165.
9
J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1950, s. 104–124.
10
P. F. Drucker, Natchnienie i fart czyli Innowacja i przedsiębiorczość, Studio Emka, Warszawa
2004, s. 187.
11
J. A. F. Stoner, R. E. Freeman, D. R. Gilbert, Kierowanie, PWE, Warszawa 1987, s. 183.
12
S. Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, PWN, Warszawa 2000, s. 87.
19
i empirycznej weryfikacji, bowiem manifestuje wolę osoby przedsiębiorcy i – jak
konstatuuje J. A. Schumpeter – jej twórczą destrukcję.
Kazimierz Jaremczuk
20