Półwysep Bałkański

Półwysep Bałkański
Półwysep Bałkański leŜy między Morzem Śródziemnym (Adriatyckim,
Jońskim i Egejskim) a Morzem Czarnym. Od Azji Mniejszej oddziela go
morze Marmara oraz cieśniny Dardanele i Bosfor. Północna granica półwyspu
jest umowna. Biegnie od Zatoki Triesteńskiej na północny wschód do doliny
Sawy, a następnie na wschód doliną Sawy i Dunaju, do Morza Czarnego. Linię
brzegową Półwyspu Bałkańskiego urozmaicają liczne zatoki, półwyspy i
przybrzeŜne wyspy, takŜe wyspy na Morzu Egejskim stanowiące rodzaj
lądowego pomostu między Europą a Azją. Na zachodzie, u nasady półwyspu
jest to Zatoka Triesteńska i Kvarner rozdzielone półwyspem Istria. Dalej ku
południowi, aŜ po Zatokę Drińską, ciągną się wyspy Dalmacji. Na południe od
cieśniny Otranto, na Morzu Jońskim, znajdują się Wyspy Jońskie, a w ląd
wrzynają się głęboko zatoki Patraska i Koryncka, które wraz z Zatoką
Sarońską, juŜ na Morzu Egejskim, niemal odcinają od lądu (Przesmyk
Koryncki) Peloponez. Dalej ku północy znajduje się górzysta wyspa Eubea,
zatoki: Salonicka (Termajska) i Orfańska przedzielone Półwyspem
Chalcydyckim, wreszcie Morze Trackie, które w istocie takŜe jest zatoką.
WybrzeŜa są tam przewaŜnie wysokie, cofające się, np. dalmatyńskie nad
Morzem Adriatyckim, riasowe nad Morzem Egejskim. Miejscami występują
wybrzeŜa akumulacyjne, narastające, np. deltowe w ujściu Dunaju i Zatoce
Drińskiej nad wschodnim Adriatykiem.
Półwysep Bałkański niemal w całości naleŜy do alpejskiej strefy
fałdowej południowej Europy i ma, jak inne części alpidów, złoŜoną budowę
geologiczną. Zachodnią i południową część półwyspu zajmują alpejskie
łańcuchy górskie (Dynarydy i, na południe od uskoku szkoderskiego,
Hellenidy). Są to Góry Dynarskie, góry Pindos oraz pasma górskie
Peleponezu. Ich przedłuŜeniem są góry Krety. Dynarydy i Hellenidy są
zbudowane ze skał osadowych i krystalicznych wieku paleozoicznego,
mezozoicznego i kenozoicznego poprzecinanych intruzjami skał magmowych
głębinowych i wylewnych. Występują tam równieŜ kompleksy ofiolitowe pozostałości dna Oceanu Tetydy. Na wschód od Gór Dynarskich, Gór
Albańskich znajduje się śródgórski masyw tracko-macedoński. Jest on
prawdopodobnie terranem oderwanym od Gondwany, tkwiącym we wnętrzu
struktur alpejskich. Budują go skały prekambryjskie i paleozoiczne sfałdowane
i zmetamorfizowane w orogenezie hercyńskiej. Cały masyw w wyniku
trzeciorzędowych ruchów tektonicznych uległ silnemu rozczłonkowaniu. W
jego obrębie powstały zapadliska tektoniczne, np. Nizina Tracka, Morze
Trackie i zrębowe masywy: StrandŜa, Riła, Pirin, Rodopy, Olimp. Innej
mikropłycie litosfery tej części Europy - pogrąŜonej Egei - odpowiada
zapadlisko Morza Egejskiego usiane rojami wysp. Północno-wschodnią część
Półwyspu Bałkańskiego zajmuje Stara Pianina ł Bałkany) - góry wieku
alpejskiego, stanowiące orograficzne przedłuŜenie Karpat Południowych,
oddzielone od nich przełomem Dunaju w śelaznej Bramie. Stara Pianina sąsiaduje na północy z Płytą Naddunajską przedłuŜającą się na wschodzie w
wyŜynę DobrudŜy. Jej podłoŜe stanowi płyta mezyjska - terran włączony w
struktury fałdowe alpidów.
Północny skraj Półwyspu Bałkańskiego, wzdłuŜ dolin Sawy i Dunaju, ma
klimat umiarkowany ciepły. Na zachodzie ma on cechy klimatu pośredniego
między morskim a kontynentalnym, z roczną sumą opadów atmosferycznych
do 1000 mm; na wschodzie nabiera cech kontynentalnych, z opadami do 500
mm rocznie. Pozostała część półwyspu ma klimat podzwrotnikowy. Na
wybrzeŜach mórz Adriatyckiego i Jońskiego jest to klimat podzwrotnikowy
morski z opadami rzędu 2000 mm rocznie (nad Zatoką Drińską 5000 mm
rocznie); na wybrzeŜach Morza Egejskiego ma cechy kontynentalne z opadami
do 500 mm rocznie. Zimą najwyŜsze temperatury powietrza wynoszą od 10°C
na północy do 15°C na południu; najniŜsze spadają do kilku stopni poniŜej
0°C. Latem najwyŜsze temperatury przekraczają 25°C. Charakterystyczne dla
regionu jest występowanie chłodnych wiatrów północnych: bora odczuwanego
na wybrzeŜu Morza Adriatyckiego oraz podobnej natury boreasza, wiejącego
dolinami Wardaru. Strumy i Nestos.
Północna część Półwyspu Bałkańskiego leŜy w zlewisku Morza
Czarnego, i odwadniana jest przez Dunaj i jego dopływy, m.in. Sawę i
Morawę. Do Morza Adriatyckiego uchodzi m.in. Neretwa, Drin, Semani i
Yjosa; do Jońskiego: Acheloos i Alfeiós (na Peloponezie), a do Egejskiego:
Pinios, Wardar, Struma, Nestos, Merig (Marica). Jeziora nie są liczne.
Największe z nich to tektonicznej genezy Jezioro Szkoderskie na północ od
zapadliskowej Zatoki Drińskiej oraz jeziora Ochrydzkie i Prespa w Górach
Dynarskich, równieŜ tektonicznego pochodzenia. W Górach Dynarskich i
Pirinie występują teŜ niewielkie jeziora polodowcowe.
Źródło: Geografia fizyczna świata. Jerzy Makowski PWN