docTHE CITY wrzesień 2013
download 
Reklamacja Transkrypt
THE CITY wrzesień 2013
NR 8 / (39) WRZESIEŃ 2013 ISSN 2081-1683 Cena 40 PLN / 10 EURO (w tym 8% VAT) WRZESIEŃ 2013 Jak ożywić ulice handlowe? KADROWE UKŁADANKI Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL ja II Ed yc Smart Strategies for Real Estate December 4-5, 2013 Novotel Warszawa Centrum Warsaw UDZIAŁ Y N T A Ł P Z E B JSC E I M A B Z LIC ONA Z C I N A R OG ACJA REJESTR com.pl city. forum.the 9.2013 r. a od 26.0 j Rejestrac Będziemy rozmawiać o strategiach i trendach na rynkach: handlowym, biurowym i magazynowym. Wśród tematów znajdą się m.in.: Najatrakcyjniejsze obszary inwestowania Skuteczny PR w branży nieruchomości Obalanie mitów certyfikowania – komu potrzebne są zielone certyfikaty Zatrudnienie w branży nieruchomości Zarządzanie nieruchomościami w trakcie rozbudowy i przebudowy Biznes w zabytkach E-commerce jako szansa dla powierzchni magazynowych Nieruchomości komercyjne przy dworcach i lotniskach Property Media Group tel. +48 22 851 03 05 [email protected] www.thecity.com.pl Organizator jest wydawcą: THE POLISH COMMERCIAL REAL ESTATE REVIEW BOOK 04 SPIS TREŚCI WRZESIEŃ 2013 TeMaT NUMeRU kOMeNTaRZe I OPINIe 28 KOMERCJALIZACJA RIVIERY TO SUKCES W CZASACH KRYZYSU Marek ciszewski dyrektor centrum handlowego Riviera w Gdyni OBCOKRAJOWCY CENIENI BARDZIEJ OD RODZIMYCH MENEDŻERÓW? PRZEMEBLOWANIE W KADRACH 10 Cały rok 2012 był bardzo interesującym okresem dla działów personalnych i headhunterów na rynku nieruchomości. Wydawałoby się, że po intensywnym okresie nastąpi wyciszenie. Nic bardziej mylnego, pierwsze półrocze 2013 r. pokazało, że przetasowania personalne i nowy nabór trwają w najlepsze, a to lato było szczególnie gorącym okresem wśród największych graczy na rynku. 05 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .EDYTORIAL 06 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FOKUS 08 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .DANE Z RYNKÓW WYWIad Mark Twomey rekruter rynku nieruchomości, partner zarządzający TARA HR Consultants WIadOMOŚcI W SkRÓcIe 30 . . . . . . . . . . . . . . BIURA 35 . . . . . . . . . . . . .HANDEL 39 . . . . . . . . . . MAGAZYNY 41 . . . . . . . . . . . . . HOTELE 43 . . . . . . . . . . TRANSFERY 44 . . . . . . . eNGlISH PaGeS RYNEK MAGAZYNOWY ŻYJE, I TO ŻYJE DOBRZE 16 Rozmawiamy z Radosławem T. Krochtą, wiceprezesem MLP Group, o rekordowym półroczu firmy, planach wejścia na giełdę, ekspansji w najbliższych latach i o tym, co ma realny wpływ na rynek magazynowy nad Wisłą. o issn / (39) nR 8 20 W Polsce ulice handlowe przegrywają konkurencję z centrami handlowymi, które wyrastają jak grzyby po deszczu. Może się to zmienić wraz z rozwojem miast, renowacją zabytkowych obszarów i napływem turystów. To jednak następuje powoli. Czy ulice handlowe mają szansę zachwiać dominacją dużych galerii? 3 Cena 40 PLn NIeRUcHOMOŚcI HaNdlOWe DOBRA LUKSUSOWE DLA MILIONÓW 24 W Polsce obecnych jest 68 proc. marek luksusowych i z górnej półki. Po otwarciu butiku Louis Vuitton w Warszawie do wejścia na nasz rynek przymierzają się kolejne domy mody. O wolną powierzchnię rywalizują z rozwijającymi się markami zagranicznymi i rodzimymi. Walka toczy się o 2,75 mln klientów oraz ich budżet przekraczający 200 mld zł. EuR / 10 (w tym 8% VAT) 1-168 208 2013 Jak ożywić ndlowe? ulice ha ń 2013 EsiE wRz NIeRUcHOMOŚcI HaNdlOWe HANDEL ZDOBYWA ULICE. POWOLI EsiEń wRz owneK i KaudKr łada .PL do Zapraszamy serwisu TY.COM WWW.THECI 4 14:09:22 2013-09-0 Projekt okładki: Arkadiusz Chorąży Zdjęcie na okładce: Justyna Bergmann, Marek Ciunowicz, Agnieszka Mierzwicka, Edyta Bobek, Maciej Mędrek, Del Chandler, Dorota Hołda, Jakub Kaźmierczak, Rafał Koralewski, Jan Barbasiewicz, Piotr Murtaś, Marta Mikołajczyk-Pyrć, Ewelina Kałużna, Wojciech Zawierucha, Anna Scipio del Campo, Tomasz Trybus, Fabrice Paumelle, Anna Stolarczyk 01 okladka wrzesien d 1 nowa.ind Zdjęcia na str. 12, 13, 14 pochodzą z Fotolii. Jeśli nie zaznaczono inaczej, fotografie i wizualizacje zamieszczone w magazynie pochodzą z materiałów prasowych. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania nadsyłanych tekstów oraz nie odpowiada za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń. WRZESIEŃ 2013 Drzwi obrotowe Ostatnie miesiące na rynku nieruchomości to wzmożony ruch w działach kadr wielu firm. Specjaliści zmieniają barwy, a w firmach widać ostre przygotowania do projektów, które wystartują w IV kwartale tego roku. Redakcja: Tomasz Szpyt redaktor naczelny [email protected] Magdalena Fabijańczuk-Antkowicz redaktor [email protected] Marta Ryczywolska dziennikarz [email protected] Łukasz Marynowski dziennikarz [email protected] TOMASZ SZPYT / redaktor naczelny Rynek pracy w sektorze nieruchomości komercyjnych jest bardzo specyficzny i od lat ogranicza się do kilku tysięcy specjalistów w Polsce. Pole do rekrutacji nie rozciąga się aż po horyzont i nie jest nieprzebrane, niemniej dzieje się na nim zaskakująco dużo. O tym, które firmy rekrutują, a które są „dawcami” doświadczonych specjalistów, piszemy w tekście okładkowym. Sporo dzieje się na rynku magazynowym, który wydawał się podzielony przez kilku największych graczy. Okazuje się jednak, że także mniejsze firmy próbują uszczknąć na nim coś dla siebie WSTĘP i szykują ekspansję. O planach rozwoju MLP rozmawiamy z Radosławem T. Krochtą, wiceprezesem MLP Group. Postanowiliśmy też zajrzeć na polskie ulice handlowe, które nie mogą wyjść z cienia centrów handlowych. Może się to zmienić wraz z rozwojem miast, renowacją zabytkowych obszarów i napływem turystów. Proces ten postępuje powoli, ale wraz z nowymi inwestycjami handel coraz odważniej zdobywa ulice. Aby przyciągnąć klientów czy to do sklepu na prestiżowej ulicy handlowej, czy do galerii, trzeba mieć odpowiednie marki. Nic tak nie rozpala wyobraźni kupujących jak sklepy z produktami luksusowymi i premium. W Polsce obecne jest w tej chwili 68 proc. światowych marek luksusowych i z górnej półki. Po otwarciu butiku Louis Vuitton w Warszawie do wejścia na nasz rynek przymierzają się kolejne domy mody. O wolną powierzchnię rywalizują z rozwijającymi się brandami zagranicznymi i rodzimymi. Walka toczy się o 2,75 mln klientów oraz ich budżet przekraczający 200 mld zł. Zapraszamy również do zapoznania się z najnowszymi wiadomościami z rynku nieruchomości, które codziennie można znaleźć w serwisie www.TheCity.com.pl. Tomasz Papiernik dziennikarz/tłumacz [email protected] Arkadiusz Chorąży DFG studio skład, łamanie i opracowanie graficzne Katarzyna Szol korektorka Reklama: Daniel Jabłoński dyrektor zarządzający [email protected] Hubert Wasiak project manager [email protected] Cezary Goss project manager [email protected] ul. Stępińska 22/30 00-739 Warszawa tel. + 48 22 840 65 21 tel. + 48 22 841 31 52 www.thecity.com.pl 05 06 FOKUS Wrzesień 2013 Biegiem do Metropolitanu Firma Cushman & Wakefield, zarządca budynku Metropolitan, organizuje cykl treningów biegowych dla najemców. Ambasadorem akcji jest znany polski lekkoatleta Mariusz Giżyński. B iegi odbywają się raz w tygodniu w okresie od 27 czerwca do 3 października w okolicy budynku Metropolitan, na pl. Piłsudskiego i na terenie Ogrodu Saskiego. W spotkaniach, po rejestracji na oficjalnej stronie internetowej, może wziąć udział każdy pracownik firm wynajmujących biura w Metropolitanie. Ambasador projektu Mariusz Giżyński to czołowy polski maratończyk z rekordem życiowym 2:11:20 h. Jest on uczestnikiem mistrzostw Europy w Barcelonie, wielokrotnym medalistą mistrzostw Polski w biegach długich, w tym mistrzem Polski w półmaratonie i wicemistrzem Polski w maratonie. – Mariusz Giżyński biega z nami dwa razy w miesiącu. Oprócz niego treningi prowadzą doświadczeni trenerzy warszawskich ścieżek biegowych, a podczas wybranych treningów spotkamy się również z ekspertami z zakresu fizjoterapii i żywienia – mówi Aneta Rogowicz-Gała, dyrektor Działu Zarządzania Nieruchomościami w Cushman & Wakefield. Galaxy w nowej odsłonie Uruchomienie 21-metrowej fontanny oficjalnie zakończyło przebudowę wnętrz CHR Galaxy w Szczecinie. Na premierę połączoną z wieczorem rabatów w sklepach przybyło blisko 40 tys. mieszkańców Szczecina i regionu. M odernizacja wnętrza CHR Galaxy trwała ponad rok i kosztowała ok. 10 mln zł. W odświeżonym centrum handlowo-rozrywkowym dominują teraz jasne barwy. Wymieniono ok. 13 tys. mkw. okładzin ściennych i podłogowych. We wnętrzu zamontowano 2 tys. ledowych punktów świetlnych. Główną atrakcją i symbolem renowacji stała się największa w regionie, nowocześnie podświetlana fontanna. Galaxy to centrum handlowo-rozrywkowe Echo Investment w regionie zachodniopomorskim. Powierzchnia przeznaczona pod wynajem to 42 tys. mkw. W Galaxy klienci mogą korzystać z oferty 170 sklepów różnych branż, wielosalowego kina i hipermarketu Real. Obiekt zaprojektowany przez pracownię architektoniczną OTH został otwarty w 2003 r. W maju 2013 r. obiekt uzyskał certyfikat ekologiczny BREEAM In-Use. CBRE stawia na internet CBRE otworzyła Globalną Platformę Działu Badań Rynku (Global Research Gateway) – nowy portal internetowy z dostępem zewnętrznym do raportów, analiz, prognoz i badań rynkowych przygotowywanych przez CBRE we wszystkich sektorach rynku nieruchomości na całym świecie. G lobal Research Gateway po raz pierwszy łączy globalnie wszystkie działy badań rynku CBRE na jednej platformie. Na portalu dostępne będą analizy i komentarze eksperckie oraz ponad 3 tys. raportów o globalnym, regionalnym i lokalnym rynku nieruchomości, publikowanych co roku przez CBRE. Platforma CBRE z zaawansowaną funkcjonalnością i licznymi opcjami wyszukiwań wprowadza nowe globalne zasady rejestracji, które pomogą klientom i innym osobom odwiedzającym stronę internetową w ustawieniu własnych preferencji wyszukiwań odpowiednich raportów dopasowanych do ich potrzeb. Na portalu online będą dostępne również nagrania wideo prezentujące wywiady z ekspertami wyższego szczebla z Globalnej Grupy Badań Rynku i Doradztwa w CBRE. 4000 restauracji ma marka Subway w Europie Ibis ma złote godło Kapituła Programu Najwyższa Jakość Quality International 2013 przyznała marce ibis tytuł laureata oraz Złote Godło QI 2013 w kategorii QI Services za najwyższej jakości usługi. K onkurs odbywa się pod patronatem Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości i Klubu Polskie Forum ISO 9000. Gala Najwyższej Jakości QI 2013 odbędzie się 18 października 2013 r. w Poznaniu. Podczas wydarzenia laureatom zostaną wręczone medale i dyplomy za udział w tegorocznej edycji plebiscytu. Wrzesień 2013 S tena Recycling stworzyła na terenie inwestycji wewnętrzną stację recyklingu, złożoną z kilkunastu kontenerów przystosowanych do odbioru 14 różnych frakcji, np. gruzu, wełny mineralnej, folii, ziemi czy odpadów niebezpiecznych. Na całym terenie budowy, w tym w pobliżu pomieszczeń socjalnych, rozmieszczono specjalne pojemniki na papier, metal oraz plastik, a w biurze wykorzystano tzw. multisort – system segregacji odpadów biurowych. Nad logistyką wewnętrzną oraz prawidłowym klasyfikowaniem materiałów czuwają koordynatorzy ds. odpadów – pracownicy Stena Recycling, a także wyznaczone osoby ze strony generalnego wykonawcy i podwykonawców. Inwestorem obiektu jest SwedeCenter, a generalnym wykonawcą PORR, na którego zlecenie Stena Recycling opracowała i przeprowadza projekt optymalizacji zarządzania odpadami budowlanymi. 07 NoVa Park z nagrodą Recykling na budowie w Poznaniu Stena Recycling wprowadziła innowacyjne rozwiązanie gospodarki odpadami do realizowanego kompleksu biurowego Business Garden Poznań. Cel inwestycji to uzyskanie minimum 75 proc. odzysku surowców z odpadów powstających na terenie budowy. FOKUS Otwarte w kwietniu 2012 r. Centrum Handlowe NoVa Park zostało uhonorowane srebrną statuetką i tytułem Budowy Roku 2012 w konkursie organizowanym przez Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa. Do Wieliczki na solankę Zabytkowa Kopalnia Soli „Wieliczka” wzbogaci się o kolejną turystyczną atrakcję. Będzie to tężnia solankowa z wieżą widokową, którą w 12 miesięcy wybuduje Skanska. W artość inwestycji to 6,8 mln zł netto (8,4 mln zł brutto). Tężnia solankowa będzie gotowa w sierpniu 2014 r. Ciekawym architektonicznie elementem tężni będzie wysoka na 22,5 m, ośmiokątna wieża, pod którą znajdzie się maszynownia. Wieża będzie najwyższym punktem dostępnym dla turystów. Projekt tężni z wieżą widokową wchodzącą w bryłę obiektu nawiązuje do nieistniejących już chłodni kominowych. Tężnia będzie dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wokół obiektu powstaną elementy małej architektury – ławki, kosze na śmieci, gabloty na wystawy tematyczne. Alejki otaczające tężnię zostaną oświetlone w taki sposób, żeby podkreślały charakterystyczne punkty zagospodarowania terenu oraz prezentowane rzeźby. D o nagrody II stopnia obiekt został zgłoszony przez Warbud – generalnego wykonawcę projektu, należącego do grupy Caelum Development i Futureal. Łączna powierzchnia handlowa NoVa Park to ponad 32 tys. mkw. Do dyspozycji klientów jest 900 darmowych miejsc parkingowych, a na terenie obiektu funkcjonują supermarket Piotr i Paweł oraz liczne sklepy i punkty usługowe, w tym marki nieobecne dotąd na rynku lokalnym, takie jak H&M, Lindex, Intersport, KappAhl, KFC, Pure Fitness, Home & You, Super-Pharm, Cubus, Centro, Smyk, Sephora, W.KRUK, Mohito czy 4F. Niemiecki gigant chroni się przed wierzycielami w sądzie Zarząd spółki IVG Immobilien AG wystąpił do sądu w Bonn o wszczęcie postępowania ochronnego (tzw. Schutzschirmverfahren), a ten prośbę przyjął. Wniosek dotyczy wyłącznie spółki dominującej z grupy IVG – IVG Immobilien AG z siedzibą w Bonn. Wszystkie jednostki zależne IVG, jak i jej biznes operacyjny mają nadal funkcjonować bez zmian. W niosek do sądu to efekt nieudanych negocjacji z wierzycielami firmy. – Pomimo tygodni intensywnych mediacji, negocjacji i wysiłków ze strony IVG, poszczególne grupy wierzycieli nie były niestety w stanie zgodzić się na polubowne rozwiązanie, biorąc Dom Mody Klif w nowej odsłonie pod uwagę wszystkie interesy udziałowców – przekonuje dr Wolfgang Schäfers, prezes IVG Immobilien AG. – Jest to tym bardziej godne ubolewania, że kluczowi akcjonariusze spółki zasygnalizowali chęć wsparcia planu restrukturyzacji przedstawionego przez przedstawicieli wierzycieli, z pożyczki SynLoan I / LBBW i obligacji zamiennych. Droga do porozumienia z wierzycielami, a tym samym do uzdrowienia IVG będzie teraz przebiegać alternatywną trasą – ale to nic nie zmienia, nasze cele są jasne – zapewnił Schäfers. Sprostowanie Na str. 36 czwartej edycji Almanachu Centrów Handlowych zamieściliśmy nieaktualne zdjęcie Domu Mody Klif w Warszawie. Za pomyłkę serdecznie przepraszamy. Redakcja DANE Z RYNKÓW 08 WRZESIEŃ 2013 RYNEK INWESTYCYJNY/POLSKA Stopy zwrotu z najlepszych nieruchomości 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2001 2002 2003 2004 magazyny 2005 2006 obiekty handlowe 2007 2008 2009 2010 2011 2012 biura 2013 Źródło: Colliers International RYNEK GRUNTÓW W POLSCE Średnie ceny gruntów inwestycyjnych w poszczególnych regionach PLN/m2 700 600 600 500 400 350 300 200 180 180 150 100 250 230 200 200 150 220 180 180 180 150 160 200 150 100 bli n w Lu Rz e Tr ój Kr mi ak szó ów to as na Po z Wr oc tra Po lsk a cen ław lna sk oli ok Wa r sza wa Ślą ce to as mi wa sza Wa r ń 50 0 Źródło: AXI IMMO RYNEK INWESTYCYJNY/POLSKA Wartość transakcji (mln euro) RYNEK GRUNTÓW/POLSKA Ceny za biurowy grunt inwestycyjny (euro/m2 GLA) 5000 MIASTO/REGION MIN. MAX. POWIERZCHNIA (mkw.) 4000 Warszawa: centrum 400 800 600 Kraków 150 400 275 Łódź 150 320 235 Poznań 140 280 210 Górny Śląsk 75 160 117,5 Trójmiasto 100 300 200 Wrocław 120 350 235 3000 2000 1000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 I poł. 2013 Źródło: Colliers International Źródło: Colliers International WRZESIEŃ 2013 DANE Z RYNKÓW 09 Rynek handlowy/Europa Najpopularniejsze regiony pod względem inwestycji w nieruchomości handlowe 2010 – średnia kwartalna 2011 – średnia kwartalna 3 Euro 2012 – średnia kwartalna 2013 – średnia kwartalna 2 Euro wa ko iow rod dn rop aŚ aP ołu Eu Fr a rop rop (be z Z Ni W. B ach em ry ód iec tan i F ii, ra nc ji) nc ja nia od aW sch na dy Eu Wi el Sk ka an Br Ni yta em wi a cy nia 0 Euro a 1 Euro Eu Wolumen kwartalny (mld euro) 4 Euro Źródło: Cushman & Wakefield, KTI, RCA oraz Property Data Rynek biurowy/Warszawa Absorpcja powierzchni biurowej (mkw.) Absorpcja netto (mkw.) Rynek biurowy/Trójmiasto Podaż nowej pow. biurowej w Trójmieście (tys. mkw.) Absorpcja netto – prognoza (mkw.) Gdańsk 300 000 120 250 000 100 200 000 80 150 000 60 100 000 40 50 000 20 0 2009 2010 2011 2012 2013F 2014F 0 2008 2009 2010 Gdynia 2011 Sopot 2012 Źródło: CBRE 2013F 2014F Źródło: CBRE RYNEK MAGAZYNOWY/POLSKA Największe transakcje najmu w I połowie 2013 r. Najemca Sektor Park Rodzaj umowy Strefa Metraż Castorama Eko Holding Polaris Inter Cars Recticel Żabka Tradis BTS France Telecom Group Volkswagen Spedimex Coca-Cola Dirks Consumer Logistics Henkel Inter Cars Autopartner Fiege ND Transport Stalgast Sonoco Allegro Sieć sklepów Art. spożywcze Art. motoryzacyjne Art. motoryzacyjne Inne Sieć sklepów Operator logistyczny Inne Art. motoryzacyjne Operator logistyczny Art. spożywcze Operator logistyczny FMCG Art. motoryzacyjne Art. motoryzacyjne Operator logistyczny Operator logistyczny Inne Operator logistyczny Sieć sklepów BTS Castorama Stryków Prologis Park Wrocław V BTS Polaris Opole Goodman Sosnowiec Logistic Centre Panattoni Park Łódź South SEGRO Industrial Park Tychy Prologis Park Wrocław V Panattoni Park Pruszków Prologis Park Poznań II Panattoni Park Stryków Panattoni Park Mysłowice S-Logistic Panattoni Park Poznań II Panattoni Park Mysłowice MLP Bieruń Prologis Park Dąbrowa Point Park Poznań ProLogis Park Warsaw II ProLogis Park Wrocław III Europolis Park Błonie Nowa umowa Nowa umowa Nowa umowa Nowa umowa Odnowienie umowy Odnowienie umowy Nowa umowa Odnowienie umowy Nowa umowa Odnowienie umowy Odnowienie umowy Nowa umowa Odnowienie umowy Odnowienie umowy Nowa umowa Odnowienie umowy Odnowienie umowy Odnowienie umowy Odnowienie umowy Nowa umowa Polska Centralna Wrocław Opole Górny Śląsk Polska Centralna Górny Śląsk Wrocław Okolice Warszawy Poznań Polska Centralna Górny Śląsk Wrocław Poznań Górny Śląsk Górny Śląsk Górny Śląsk Poznań Warszawa Miasto Wrocław Okolice Warszawy 50 000 35 000 34 000 25 000 20 000 19 000 18 000 17 000 17 000 17 000 17 000 15 000 15 000 15 000 15 000 15 000 14 000 13 000 11 000 10 000 Źródło: Jones Lang LaSalle, magazyny.pl, I poł. 2013 10 TEMAT NUMERU wrzesień 2013 Przemeblowanie w kadrach Cały rok 2012 był bardzo interesującym okresem dla działów personalnych i headhunterów na rynku nieruchomości. Wydawałoby się, że po intensywnym okresie nastąpi wyciszenie. Nic bardziej mylnego, pierwsze półrocze 2013 r. pokazało, że przetasowania personalne i nowy nabór trwają w najlepsze, a to lato było szczególnie gorącym okresem wśród największych graczy na rynku. Łukasz Marynowski R ynek pracy w sektorze nieruchomości komercyjnych jest bardzo specyficzny i od lat ogranicza się do kilku tysięcy specjalistów w Polsce. Pole do rekrutacji nie rozciąga się aż po horyzont i nie jest nieprzebrane, niemniej jednak dzieje się na nim zaskakująco dużo. Wystarczy zerknąć na ostatnie dwa, trzy miesiące, aby zorientować się, że działy personalne wielu firm musiały przełożyć urlopy. Na polskim rynku nieruchomości komercyjnych widać ostre przygotowania do projektów, które wystartują w IV kwartale tego roku, zarówno wśród funduszy, deweloperów, jak i agencji. Jones Lang LaSalle właśnie przebudował swój dział zarządzania nieruchomościami w związku ze stratami na rzecz konkurencyjnego CBRE. Podobna sytuacja jest obecnie w DTZ, który potrzebuje zmian po odejściach do BNP Paribas. Ten ostatni gracz rozwija się ostatnio bardzo dynamicznie – mówił w czerwcu na łamach portalu The City Mark Twomey, rekruter rynku nieruchomości, partner zarządzający TARA HR Consultants. Pracodawca ze snów i pracownik idealny – W ciągu minionego roku, od mniej więcej lipca 2012 r. do dziś, zbyt wiele w preferencjach kandydatów na rynku pracy sie nie zmieniło – twierdzi Oskar Kasiński, head of Property & Construction Poland. Nadal jako topowe organizacje, o których kandydaci często mówią jako o pożądanych miejscach pracy, wymieniane są takie firmy, jak Ghelamco, Skanska Property, Echo Investment, jeśli mowa o nieruchomościach biurowych. W obszarze retailu, według osób z branży, bardzo dobrze widziane jest środowisko biznesowe w ECE Projektmanagement, Unibail-Rodamco, Apsys oraz Neinver. Natomiast sektor nieruchomości logistyczno-magazynowych to rynek opanowany przez kilka największych firm, jak Prologis, Panattoni, Segro czy Goodman, gdzie w zasadzie każda z nich cieszy się bardzo dobrym PR-em na rynku pracy. W consultingu prym wiodą Jones Lang LaSalle, CBRE oraz Savills – wylicza Oskar Kasiński. Potwierdza to Mark Twomey, dodając jeszcze do listy wymarzonych pracodawców firmy Hochtief, Kulczyk Silverstein i GTC. Niewątpliwe w oczy rzuca się fakt, że wśród wymienionych „pracodawców ze snów” niezbyt wielu jest rodzimych przedsiębiorców. Jak tłumaczy Twomey, niestety cały czas w przypadku rodzimych firm pokutuje mit, że nie płacą tak dobrze jak międzynarodowe koncerny lub że nie inwestują w swoich pracow- Przetasowania i roszady wśród pracowników widoczne są szczególnie w przypadku przejęć firm lub gdy do konkurencji przechodzi szef dużego działu, który ma zaufany zespół. Nieraz można zaobserwować takie „masowe przepływy” – Joanna Kowalczyk, Construction & Property Team Leader Nowe centrum Riviera w Gdyni! · Położone w centrum komunikacyjnym · 70 000 m2 GLA powierzchni handlowej · Otwarcie już w październiku 2013 Skontaktuj się z działem leasingu: TEL: +48 22 546 98 09 KOM: +48 510 009 043 EMAIL: [email protected] www.centrumriviera.pl 12 TEMAT NUMERU Różne metody rekrutacji Mark Twomey rekruter rynku nieruchomości, partner zarządzający TARA HR Consultants M niejsze firmy stają przed większym wyzwaniem, gdy szukają pracowników, niż ich więksi konkurenci. Z tego powodu bywa, że decydują się na zatrudnienie mniej doświadczonej osoby i jej gruntowne przeszkolenie pod kątem potrzeb stanowiska. Z kolei osoby z doświadczeniem mają szansę, by w mniejszej firmie szybciej awansować. W krótkim czasie można mieć kontakt z szeroką paletą nowych wyzwań, działać na styku kilku obszarów i dzięki temu szybciej się uczyć. Tego raczej nie oferują duzi gracze. Tam każdy ma swoją działkę, za którą odpowiada, takie „od-do”, poza które – do czasu ewentualnego awansu – nie może wyjść. wrzesień 2013 ników. Być może kiedyś faktycznie tak było, ale dziś to już tylko stereotyp. Głównym celem osób planujących karierę w nieruchomościach jest zdobycie zatrudnienia w jednej z czołowych międzynarodowych agencji – to już połowa drogi do sukcesu. Następne kilka lat upływa na zdobywaniu doświadczenia i specjalistycznej wiedzy, nawiązywaniu kontaktów z międzynarodowymi klientami oraz specjalistami w branży, co dopiero otwiera ścieżkę kariery. Ze względu na fakt, że jest to stosunkowo niewielki rynek, rotacja pracowników w pewnych jego sektorach jest znaczna – mówi Małgorzata Nowotna, associate director, Financial Controller and Office Manager Savills. Kandydaci, którzy zdecydowali się na związanie swojej przyszłości z sektorem nieruchomości komercyjnych, muszą spełniać wiele wymogów w zależności od konkretnego stanowiska. Inne wymogi stawiane są np. rzeczoznawcy majątkowemu, a inne pośrednikowi w wynajmie powierzchni magazynowej. Jednak wśród największych agencji i firm przyjęty jest pewien kanon, który obejść jest bardzo ciężko. – Kompetencją kluczową w branży nieruchomości komercyjnych jest bardzo dobra znajomość języka angielskiego. Wynika ona ze specyfiki sektora, w którym większość klientów to firmy zagraniczne, takie jak np. międzynarodowe fundusze inwestycyjne czy grupy deweloperskie. Z drugiej strony część osób w Jones Lang LaSalle i globalnych firmach o podobnym profilu to cudzoziemcy, a językiem komunikacji wewnętrznej jest angielski – wylicza Magdalena Kuśmierska, dyrektor w Dziale Personalnym, Jones Lang LaSalle. Istotne jest również wykształcenie wyższe kierunkowe, np. finansowe, ekonomiczne, inżynierskie, rachunkowość, geodezja – w zależności od danego stanowiska. Do działów wycen w agencjach doradczych na samodzielne stanowiska poszukiwani są licencjonowani rzeczoznawcy, najchętniej z certyfikatami typu RICS. Oczywiście, niezwykle ważne jest również doświadczenie na podobnym stanowisku i przy projektach, szczególnie w dziale property management. W przypadku zespołu ds. wynajmu powierzchni biurowej czy handlowej bardzo istotne są umiejętności negocjacyjne. Należy też wspomnieć o absolutnej konieczności sprawnego posługiwania się narzędziami typu Excel i umiejętnościach analitycznego myślenia – dodaje Magdalena Kuśmierska Czy duży może więcej? Branża nieruchomości jest dość hermetycznym środowiskiem, choć z tezą tą nie do końca zgadza się Mark Twomey. Przyznaje jednak, że osoby które raz weszły na rynek pracy w nieruchomościach, już raczej z niego nie rezygnują. I zapewne dlatego czasami można odnieść wrażenie, że wciąż widzi się te same twarze, choć w barwach różnych „klubów” i z innym logo na wizytówce. Jak zatem przebiega proces rekrutacji w takich warunkach? Każda z firm ma własny sposób zdobywania nowych pracowników. Niektóre same wychodzą na rynek z ofertą bądź szukają pracowników z polecenia, a niektóre korzystają z zewnętrznego wsparcia. Rynek nieruchomości komercyjnych jest relatywnie mały, a przy tym organizuje wiele imprez branżowych, mniej lub bardziej oficjalnych, więc większość osób z branży po prostu się zna. Jednak zupełnie czym innym jest wiedzieć, kto pracuje w branży, a innym – kto myśli o zmianie pracodawcy lub na taką zmianę byłby otwarty. Tu pojawiają się wyspecjalizowane agencje wyszukujące idealnych kandydatów – mówi Mark Twomey. Czy jednak wszystkie firmy korzystają z ich usług? wrzesień 2013 Joanna Kowalczyk, Construction & Property Team Leader, tłumaczy, że duże znaczenie ma kultura organizacyjna firmy i jej kapitał. Firmy z Europy Zachodniej przenoszą zwyczaj korzystania z firm konsultingowych, w tym rekrutacyjnych. Jeżeli firma współpracuje z wyspecjalizowaną firmą doradztwa personalnego, to także buduje tym samym swoją markę jako profesjonalnego pracodawcy. Nie wyklucza to jednak samodzielnych kroków, jak publikacja ogłoszeń na portalach pracowych i polecenia od pracowników. Firmy bardzo często maksymalizują szanse na zrekrutowanie odpowiedniej osoby poprzez działania wielokanałowe, a jednocześnie prowadzą badanie rynku i rywali poprzez rozmowy z kandydatami z konkurencyjnych firm. Dla mniejszych firm koszty związane z korzystaniem z usług firmy doradztwa personalnego są zniechęcające i wolą one korzystać z poczty pantoflowej/znajomości lub ewentualnie ogłoszeń. Tyle headhunterzy, a jak sprawę komentują sami zainteresowani? Małgorzata Nowotna z firmy Savills mówi, że sposób prowadzenia rekrutacji jest uzależniony TEMAT NUMERU przede wszystkim od rodzaju stanowiska. – Z usług firm doradztwa personalnego lub typu executive search korzystamy przy poszukiwaniach pracowników na stanowiska wyższego szczebla, wspomagając się dodatkowo opiniami naszych obecnych pracowników oraz klientów. Dodatkowo należy podkreślić, iż ze względu na charakter tego rynku znamy większość osób będących w naszej grupie docelowej. W przypadku rekrutacji na niższe stanowiska w strukturze firmy zamieszczamy oferty pracy w czołowych internetowych serwisach rekrutacyjnych lub ogłaszamy nabór kandydatów poprzez studenckie koła nieruchomościowe i biura karier – tłumaczy Nowotna. Podobnie postępuje Jones Lang LaSalle, gdzie projekty rekrutacyjne przebiegają wielotorowo. – Zamieszczamy ogłoszenia rekrutacyjne w internecie, używamy kanałów takich jak social media, jak również tzw. poczty pantoflowej, a czasami korzystamy również ze wsparcia profesjonalnych agencji rekrutacyjnych, znających specyfikę branży – szczególnie w sytuacjach, kiedy w szybkim tempie należy pozyskać osoby z bardzo kon- 13 John czy Jan? MAGDALENA KUŚMIERSKA dyrektor w Dziale Personalnym, Jones Lang LaSalle K ilka lat temu, w I dekadzie XXI wieku na wyższych stanowiskach w agencjach doradczych dominowali cudzoziemcy, którzy przekazywali swoją wiedzę i know-how polskim zespołom. Rynek dopiero się zaczynał, a centrale międzynarodowych firm miały ograniczone zaufanie co do kompetencji polskich specjalistów. Jednak od 10 lat obserwujemy rewolucję w branży – wielką zmianę jakościową. Te osoby, które zaczynały w poprzedniej dekadzie, rozwijały swoje kompetencje często za granicą, dziś mają kierownicze stanowiska i decydują o rozwoju branży. Tzw. top management opanowali polscy eksperci, z kilkunastoletnim doświadczeniem oraz znajomością specyfiki polskiego rynku. 14 TEMAT NUMERU kretnymi kwalifikacjami – zaznacza Magdalena Kuśmierska z Jones Lang LaSalle. Z kolei Małgorzata Ślusarczyk, specjalista ds. marketingu i sprzedaży w MLP Group, przyznaje: – Nasza branża jest dość hermetyczna i większość z nas dobrze się zna z kolegami z innych firm. W procesie rekrutacji często wykorzystujemy własne kontakty, polegamy na referencjach od znanych nam osób. Czasami również publikujemy ogłoszenia i zawsze mamy dużą liczbę zgłoszeń. to było naprawdę gorące lato… W ciągu ostatnich trzech miesięcy najwięcej działo się wśród agencji doradczych. Największy odpływ pracowników zanotował DTZ. Jeszcze w kwietniu 2013 r. z firmą pożegnał się Patrick Delcol, który pełnił funkcję prezesa agencji DTZ w Polsce. Odeszli także Del Chandler, szef działu rynków kapitałowych w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, Grzegorz Dudziak, dyrektor strategiczny ds. zarządzania nieruchomościami w regionie CEE, oraz Erik Drukker, dyrektor zespołu powierzchni biurowych w DTZ. W czerwcu szeregi BNP Paribas Real Estate zasilił Robert Borowicz, który w DTZ zajmował funkcję Marketing & PR Managera. Szeregi DTZ opuścili także wRzEsiEń 2013 Marta Mikołajczyk-Pyrć (obecnie zespół zarządzania nieruchomościami Savills) i Wojciech Zawierucha (obecnie dyrektor ds. operacyjnych i rozwoju biznesu Savills), dołączając do firmy Savills, która obok agencji Jones Lang LaSalla tego lata jest jednym z najaktywniejszych pracodawców. DTZ w czerwcu informował o przybyciu trzech nowych specjalistów: Craiga Maguire’a, Łukasza Maciaka i Miry Kantor-Pikus, którzy wzmocnili dział rynków kapitałowych. Wydaje się, że największym beneficjentem zmian kadrowych w DTZ jest Savills. Marta Mikołajczyk-Pyrć, Wojciech Zawierucha oraz Rafał Koralewski (obecnie kierownik działu windykacji Savills) to trójka nowych pracowników związanych wcześniej z konkurencyjną agencją. Do grona pracowników Savills dołączyli także Maciej Mędrek (negocjator w dziale powierzchni handlowych) i Piotr Murtaś (property manager). Bardzo aktywny na rynku był Jones Lang LaSalle, który na przełomie lipca i sierpnia informował o 10 nowych pracownikach działu zarządzania nieruchomościami. Są to: Łukasz Mazurczak, Anna Scipio del Campo, Dorota Hołda, Joanna Pergół, Norbert Fijałkowski, Jakub Kaźmierczak, Martyna Stoń, Tomasz Trybus, Agnieszka Mierzwicka oraz Piotr Gostomski. W tym czasie szeregi JLL opuściły trzy osoby na rzecz Colliers International: Ewelina Kałużna (obecnie dyrektor działu wynajmu powierzchni biurowych Colliers), Adam Pastusiak (obecnie specjalista ds. systemów informatycznych Colliers) oraz Jan Barbasiewicz (obecnie associate director, dział powierzchni logistycznych i przemysłowych Colliers). Najspokojniejsze lato mieli przedstawiciele działu zarządzania personaliami w CBRE, gdzie dołączyło dwóch nowych pracowników – Rafał Sękowski do działu powierzchni biurowych i Dariusz Szulc do działu doradztwa budowlanego. a jaka będzie zima? Rynek nieruchomości ma tę specyfikę, że rekrutacja uzależniona jest od nowych projektów, i firma, która się ich podejmuje, zwykle potrzebuje zatrudnić nowe osoby. Mark Twomey mówi: – Są firmy takie jak na przykład Skanska, które zaczynają nowy projekt dopiero po ukończeniu poprzedniego, więc całe zespoły po prostu przenoszą się z jednego projektu na następny. Są też firmy, które mają przerwę dwu-, trzyletnią między kolejnymi projektami, i zdarza się, że po zakończeniu projektu zwalniają, by wraz z rozpoczęciem nowej inwestycji znów zatrudniać. Łacina Shopping Center: Located at the very heart of Poznań. 99 000 m² gLA. 300 commercial and service units, including: 40 medium sized units, 220 boutiques and 40 restaurants and cafes. 3 300 parking places. Opening: Autumn 2015. APSYS POLSKA SP. Z O. O., ATRIUM CENTRUM, AL. JANA PAWŁA II 27, 00-867 WARSZAWA Tel.: 22 701 92 00, Fax: 22 701 92 01, [email protected], WWW.APSYSgROUP.COM MAREK BŁĘDOWSKI, [email protected], TEL.: 22 701 92 57 16 WYWIAD wrzesień 2013 Rynek magazynowy żyje, i to żyje dobrze Rozmawiamy z Radosławem T. Krochtą, wiceprezesem MLP Group, o rekordowym półroczu firmy, planach wejścia na giełdę, ekspansji w najbliższych latach i o tym, co ma realny wpływ na rynek magazynowy nad Wisłą. Łukasz Marynowski: Ostanie miesiące to pracowity okres dla MLP, jakie macie plany na najbliższy czas? Radosław T. Krochta: To pierwsze półrocze faktycznie było dla nas rekordowe – jeśli chodzi o powierzchnię magazynową, wynajęliśmy około 50 tys. mkw. Warto zaznaczyć, że mówimy o nowej powierzchni, a nie o odnowionych umowach. Najbliższy czas wygląda dla nas bardzo obiecująco, nasza strategia zakłada w ciągu 4 lat podwojenie posiadanej powierzchni. Ważne jest to, że widzimy ożywienie na rynku, transakcje, które wcześniej były zamrożone, dzisiaj wracają. Szykujecie się do debiutu na giełdzie, jest to już drugie podejście. Dlaczego zdecydowaliście się właśnie teraz na ten krok? 2–3 proc. to wskaźnik pustostanów we wszystkich obiektach MLP w Polsce Wyceny spółek porównywalnych są na chwilę obecną lepsze niż 2–3 lata temu, gdy robiliśmy pierwsze podejście do GPW, i wydają się nam rozsądne. Złożyliśmy prospekt i jesteśmy w trakcie rozmów z KNF. Myślę, że debiut powinien nastąpić w okolicach października/listopada tego roku. Spółka jest w dobrej kondycji finansowej. Warto podkreślić, że do tej pory rozwijaliśmy się zgodnie ze scenariuszem zakładającym debiut giełdowy, mimo że ostatecznie nie zrealizowaliśmy planowanej emisji akcji ani nie wyemitowaliśmy obligacji. Jeśli tym razem przeprowadzimy IPO, to nasza ekspansja będzie jeszcze bardziej dynamiczna i szybciej powiększymy wartość spółki. Czy nowe projekty, o których Pan wspomina, to będą nowe centra, rozbudowy już istniejących czy magazyny w formule BTS realizowane poza istniejącymi parkami logistycznymi? Będą to trzy wymienione. Oczywiście priorytetem jest dla nas rozwój własnych centrów logistycznych, przy których możemy dobudować jeszcze ok. 400 tys. mkw. magazynów. Liczymy jednak na potencjalne akwizycje nowych obszarów, na których moglibyśmy budować kolejne centra magazynowe. Ma Pan na myśli jakieś konkretne lokalizacje? Myślimy o okolicach Górnego i Dolnego Śląska. Na Dolnym Śląsku jeszcze nie działamy, a na Górnym Śląsku mamy już jeden park w całości wynajęty, drugi w Bieluniu dokupiliśmy ostatnio i będziemy go rozwijać. Wracając jeszcze do poprzedniego pytania, chcemy się również skupić na projektach BTS, kwiecień 2013 WYWIAD 17 Radosław T. Krochta, wiceprezes MLP Group które znajdą się poza naszymi parkami. Wierzymy w duży potencjał rynku w tym segmencie i jesteśmy w trakcie bardzo zaawansowanych negocjacji przy kilku projektach. MLP jest kojarzone ze sporym bankiem ziemi – 150 ha. Ile z tego pozostało do zabudowania? Około 86 ha, na których możemy postawić jeszcze ponad 400 tys. mkw. magazynów. Jesteście obecni na Mazowszu, Śląsku, w Wielkopolsce, wspominał Pan o Dolnym Śląsku – kierunek Wrocław? Jesteśmy we wszystkich regionach istotnych z punktu widzenia naszej strategii biznesowej, na razie jeszcze poza Wrocławiem. Jesteśmy w Warszawie, w Poznaniu, na Śląsku mamy dwie lokalizacje i niewykluczone, że niedługo może będzie tam następna. Nie ma nas we Wrocławiu, a jest to rynek bardzo perspektywiczny, widzimy tam duży potencjał i możliwość rozwoju. Możliwe, że dokonamy jakiegoś zakupu w tym rejonie. A co Pan powie o Szczecinie? To niewątpliwie ciekawy kierunek i bierzemy pod uwagę realizację projektów w tych okolicach. Ale zaistniejemy, gdy tylko będą tam konkretne przedsięwzięcia, spekulacyjnie raczej nie kupimy tam żadnych gruntów. Bardziej interesują nas tereny Torunia i Bydgoszczy niż północ Polski. 18 WYWIAD wrzesień 2013 Nasza strategia zakłada w ciągu 4 lat podwojenie posiadanej powierzchni. Ważne jest to, że widzimy ożywienie na rynku, transakcje, które wcześniej były zamrożone, dzisiaj wracają. Dwa z pięciu parków MLP znajdują się w specjalnych strefach ekonomicznych. Jak zapatrują się na te projekty najemcy, czy przyciągają one bardziej i czy prowadzenie tam biznesu jest inne? Dla nas jako dewelopera nie ma żadnej różnicy, pewnie jest to istotne dla klientów produkcyjnych, którzy są beneficjentami ulg podatkowych. W przypadku klientów logistycznych nie jest to istotna kwestia. Także niedawne zamieszanie wokół przedłużania funkcjonowania tych stref ma dla nas marginalne znaczenie. À propos marginalnego znaczenia, CBRE twierdzi, że e-commerce ma coraz większy wpływ na rynek magazynowy w Polsce, czy zgadza się Pan z tym twierdzeniem? Czy wśród najemców MLP jest to zauważalne? Moim zdaniem nie ma to żadnego wpływu. Wzrost znaczenia e-commerce ma wpływ wyłącznie na klientów posiadających sklepy np. w galeriach handlowych. Ale dla nas jako dewelopera powierzchni logistycznych nie jest to paląca kwestia. Przedsiębiorcy prowadzący działalność w sektorze handlowym i tak mają zaplecze logistyczne. Dla nas jako dewelopera magazynowego nie ma znaczenia, czy firma, która miała np. 20 sklepów, będzie dostarczać towar z magazynu do każdego z nich, czy przyjedzie firma kurierska i będzie realizować pojedyncze dostawy. Na jedno wychodzi, powierzchnia do magazynowania towaru wciąż jest potrzebna. Jak wygląda współczynnik pustostanów w Państwa obiektach, czy jest on różny w zależności od regionu? Podejrzewam, że nasz współczynnik wygląda najlepiej w Polsce, co jest plusem i minusem jednocześnie – oscyluje w granicach 2–3 proc. we wszystkich parkach. Niestety nie daje nam to możliwości szybkiej reakcji na natychmiastowy popyt na powierzchnię ze strony potencjalnego najemcy. Jednak dzięki temu mamy pewność i stabilność rozwoju firmy oraz stały przepływ gotówki. Przez ostatnie lata działaliśmy dość konserwatywnie, dlatego dziś jesteśmy na 4. pozycji na rynku. W najbliższym czasie chcemy jednak rozwijać się znacznie szybciej niż rynek. Skąd ten optymizm? Patrzę na wskaźniki konwergencji. Poziom powierzchni handlowych w Polsce i krajach zachodnich jest dość podobny, dość szybko dogoniliśmy średnią europejską. W branży magazynowej mamy cztery razy mniej powierzchni w przeliczeniu na mieszkańca. Daje nam to komfort i nadzieję na rozwój tego rynku. Potencjał wciąż jest duży. Ponadto rynek magazynowy jest na tyle dojrzały, że wejście nowych graczy będzie bardzo trudne. Czy rozważacie sprzedaż centrów logistycznych ze swojego portfolio? Zawsze rozważmy każdą interesującą propozycję. Biorąc pod uwagę to, że Polska jest bardzo atrakcyjnym rynkiem dla funduszy zainteresowanych nieruchomościami, a część naszych parków jest już ukończonym i dobrze wynajętym produktem, taka transakcja jest możliwa. Podobno w planach macie inne inwestycje poza Polską? Tak, myślimy o regionie Europy Środkowo-Wschodniej i Zachodniej. Obecnie przyglądamy się kilku projektom, ale jest zbyt wcześnie na konkrety. Naszą bazą jest jednak Polska, tu chcemy inwestować, ten rynek jest stabilny i wciąż widzimy na nim ogromny potencjał. Nie wyklucza to oczywiście obrania kierunku na Wschód czy Zachód, np. Holandia, Niemcy. Czas pokaże. Jeśli chodzi o inwestycje, mówiliśmy już o gruntach, a czy rozważacie zakup inwestycji już rozpoczętych? Jesteśmy deweloperem, który może dokonać akwizycji dwóch rodzajów projektów, albo to będą grunty i zaczynamy od zera, albo projekt rozpoczęty w 20–30 proc. z dużym potencjałem rozwoju. Nie kupujemy gotowych projektów, nie jesteśmy funduszem inwestycyjnym, ale jako deweloper chętnie pochylimy się nad perspektywicznym projektem, który został rozpoczęty. Trochę abstrakcyjne pytanie na koniec, które dla branży centrów handlowych takie było kilka lat temu. W sektorze biurowym standardem są certyfikaty ekologiczne, w handlowym też stają się coraz bardziej popularne. Czy ten trend przeniesie się również na rynek magazynów? Jest to bardzo wątpliwe. W Stanach czy w Europie Zachodniej ten trend nie przeszedł na rynek magazynowy. Nie mamy żadnego magazynu sensu stricto zielonego, z certyfikatem BREEAM czy LEED. Rozważamy takie kwestie jak np. ogniwa fotowoltaiczne na dachach naszych obiektów, ale jest to kwestia ustawodawstwa dotyczącego zielonej energii. Będziemy to rozważać z punktu widzenia biznesowego i jeśli te rozwiązania będą efektywne i zasadne ekonomicznie, wprowadzimy je. Certyfikowanie magazynu na dzień dzisiejszy nie wchodzi w grę, ale nie można tego wykluczyć, jeśli rynek pójdzie w tę stronę i wymusi takie zmiany. Wtedy oczywiście dostosujemy się do realiów, obecnie nie ma takiej potrzeby. Rozmawiał Łukasz Marynowski REKLAMA 20 HANDEL wrzesień 2013 Handel zdobywa ulice. Powoli W Polsce ulice handlowe przegrywają konkurencję z centrami handlowymi, które wyrastają jak grzyby po deszczu. Może się to zmienić wraz z rozwojem miast, renowacją zabytkowych obszarów i napływem turystów. To jednak następuje powoli. Czy ulice handlowe mają szansę zachwiać dominacją dużych galerii? Marta Ryczywolska N sąsiednia Praga i Budapeszt. – Podróżujący do Londynu, Brukseli czy Paryża Polacy odczuwają brak spacerowych ulic handlowych po powrocie do kraju – mówi Wioleta Wojtczak, starszy konsultant w Dziale Badań i Rozwoju Savills. W Polsce popularniejszym formatem wciąż są galerie handlowe. Dla wielu Fot. CBRE Global Investors Poland ajdroższa ulica w Polsce, warszawski Nowy Świat, jest dopiero 43. na liście 62 najdroższych ulic handlowych na świecie – tak wynika z zeszłorocznego raportu „Main Streets Across the World” firmy Cushman & Wakefield. Wyprzedzają nas nie tylko Paryż, Mediolan czy Londyn, ale nawet Plac Trzech Krzyży w Warszawie i kompleks Holland Park, który niebawem czekają spore zmiany. klientów stały się nie tylko miejscem zakupów, ale i centrum rozrywki oraz spędzania wolnego czasu. – Centra handlowe charakteryzuje szeroka oferta zarówno modowa, jak i usługowa, gastronomiczna i rozrywkowa, skoncentrowana w jednym miejscu, w którym dodatkowo łatwo zaparkować – wyjaśnia ten fenomen Anna Wysocka, dyrektor Działu Wynajmu Powierzchni Handlowych Jones Lang LaSalle. Ich przewaga wynika również z mało sprzyjającej pogody i historii: po transformacji ustrojowej dużo łatwiej było zbudować galerię, niż zainwestować w ulicę handlową. Barier, które spowalniają rozwój ulic handlowych w polskich miastach, jest jeszcze kilka: – Ograniczona dostępność powierzchni spełniającej kryteria wielkości i standardów międzynarodowych sieci, niejasna sytuacja własnościowa lokali, które potencjalnie mogłyby być atrakcyjne dla najemców, konieczność poniesienia znaczących nakładów finansowych przy adaptacji lokalu do wymagań najemców, długotrwałe procedury administracyjne wynikające z zabytkowego charakteru budowli oraz mała dostępność miejsc parkingowych. Istotnym wyzwaniem jest również brak spójnej polityki zagospodarowania śródmiejskich przestrzeni, zarówno ze strony władz miasta, jak i samych właścicieli – wylicza Anna Wysocka z JLL. wrzesień 2013 HANDEL 21 Wizualizacja biurowca Chmielna 25, który wybudował LHI, sugeruje, jak mogłaby wyglądać cała ul. Chmielna. Niestety nie wygląda. Turyści robią różnicę Najważniejszą barierą jest jednak słabo rozwinięta turystyka. Napływ turystów jest głównym motorem rozwoju ulic handlowych. Dlatego w Polsce prym wiedzie Kraków, gdzie handel koncentruje się w historycznym kwartale, w obrębie zabytkowego starego miasta. W zeszłym roku stolicę Małopolski odwiedziło blisko 9 mln turystów. Główny odcinek wiedzie szlakiem dawnej Drogi Królewskiej, od Bramy Floriańskiej, wzdłuż ulicy Floriańskiej przez Rynek Główny do ulicy Grodzkiej i placu Dominikańskiego. Przy krakowskich ulicach handlowych ulokowało się kilka znanych marek, jak Swarovski, Pandora, Schubert, Kobe czy Red Rubin, oraz lokalni jubilerzy i sklepy z pamiątkami. Najemcy z kategorii moda i biżuteria upodobali sobie w szczególności ulice Grodzką i Floriańską. Rynek Główny oferuje rozbudowaną ofertę gastronomiczną, na czele z legendarną restauracją Hard Rock Cafe, która ulokowała się tuż przy kościele Mariackim. Dom handlowy Pasaż 13 u zbiegu ul. Grodzkiej i Rynku Głównego to przykład udanej adaptacji zabytkowych kamienic na nowoczesny obiekt handlowy, który zwabił do grona najemców m.in.: Pollini, Likus Concept Store, Vinicio Pajaro czy Diesel. Kilka marek z kategorii premium: MaxMara, Paul & Shark, Escada & Marc Cain czy sklep multibrandowy Mirage, otworzyło butiki niedaleko, przy ul. Grodzkiej. Jednak – jak podkreśla Jones Lang LaSalle – w zestawie najemców krakowskich ulic handlowych brakuje sklepów popularnych marek odzieżo- wych. Przyczyną jest niedostatek odpowiednich lokali. Potencjał do zagospodarowania Na tle Krakowa nieco gorzej wypada Warszawa ze sztandarowym Nowym Światem oraz ulicami: Marszałkowską, Mokotowską, Chmielną, Bracką i placem Trzech Krzyży. Jednak powoli dogania stolicę Małopolski. W czerwcu do Domu Mody VitkAc wprowadził się butik kultowej marki Louis Vuitton. Znajdzie się w doborowym towarzystwie salonów Lanvin, Yves Saint Laurent, Gucci czy Giorgio Armani. Właściciel Holland Park, Kulczyk Silverstein Properties, planuje w przyszłym roku zacząć jego rozbudowę i przebudowę. W efekcie powierzchnia handlowa w Holland Park podwoi się do 2,5 tys. mkw. Niedawno HANDEL skończyła się też budowa Chmielnej 25, prestiżowego biurowca, który zaoferuje na parterze 1,6 tys. mkw. powierzchni handlowej. Z badań inwestora, spółki LHI, wynika, że ulica Chmielna ma gigantyczny potencjał: odwiedza ją 233 tys. przechodniów tygodniowo, prawie 12 mln w ciągu roku. Aż 30 proc. z nich jako cel wizyty jednoznacznie deklaruje zakupy. U zbiegu Chmielnej i Brackiej stanął dwa lata temu Nowy Dom Jabłkowskich z przeszklonym handlowym parterem. A to dopiero zaczątek większej inwestycji, bo Jabłkowscy liczą, że jesienią uda im się ostatecznie odzyskać sąsiednią stuletnią kamienicę przy Brackiej 25. Sąd wydał wyrok nakazujący popularnej księgarni Traffic opuszczenie zajmowanego budynku. Dawny Traffic ma szansę stać się za kilka lat nowoczesnym domem handlowym z historycznym akcentem. Wielu polskich projektantów, jak Maciej Zień, Robert Kupisz czy Ania Kuczyńska, otworzyło luksusowe butiki przy ul. Mokotowskiej. W ciągu ostatniej dekady wyremontowanych zostało również kilka zabytkowych kamienic na Nowym Świecie i Dom Dochodowy o Trzech Frontach. Oblicze warszawskich ulic handlowych staje się coraz atrakcyjniejsze. – Duże nadzieje związane są z ulicami Chmielną oraz Świętokrzyską. Jednak Kraków, ul. Floriańska. wrzesień 2013 Jak rozwinąć potencjał ulic handlowych Anna Wysocka Dyrektor Działu Wynajmu Powierzchni Handlowych, Jones Lang LaSalle R ozwojowi ulic handlowych w głównych miastach Polski sprzyjają działania inwestorów i władz miasta, które obejmują wdrożenie spójnej strategii profilowania poszczególnych stref ulic handlowych, zarówno pod względem oferty, jak i pozycjonowania. Tak właśnie jest w Europie Zachodniej – przykładowo w Londynie – gdzie inwestorzy i fundusze posiadają w swoim portfolio całe odcinki ulic i prowadzą konsekwentną politykę gospodarowania lokalami, przyczyniając się tym samym do bardzo mocnej pozycji ulic w ogólnym krajobrazie handlowym miasta. Rozwojowi ulic handlowych jako destynacji zakupowych sprzyjają takie czynniki jak rewitalizacja centralnych kwartałów miast. Przyciąga ona zarówno turystów, jak i mieszkańców, którzy chętnie spędzają czas wśród odrestaurowanych kamienic, a co za tym idzie – najemców. Napływ turystów jest głównym motorem rozwoju ulic handlowych przede wszystkim w Krakowie. Kolejny element to zmieniające się – powoli, ale jednak – nawyki polskich konsumentów. Istotna jest również polityka międzynarodowych marek, szczególnie z wyższej półki. Dla takich firm posiadanie sztandarowego butiku na prestiżowej ulicy handlowej to element strategii rozwoju. to, czego potrzeba, aby dodatkowo ulice się rozwinęły, to przede wszystkim inwestycje w infrastrukturę. Remont dróg, odrestaurowanie kamienic, wylegające na ulice nowe lokale gastronomiczne wpływają na polepszenie wizerunkowe miejsc, powrót spacerowiczów, a co za tym idzie, na wzrost atrakcyjności ulic handlowych dla marek modowych – wyjaśnia Wioleta Wojtczak, starszy konsultant w Dziale Badań i Rozwoju Savills. Ale akurat Fot. Jones Lang LaSalle 22 w tym zakresie nie szykują się w Warszawie żadne większe inwestycje. Plac Trzech Krzyży miał być co prawda remontowany, ale rzecznik miasta Bartosz Milczarczyk tłumaczy krótko: – Na razie nie mamy na to pieniędzy. Na mapie ulic handlowych w polskich miastach trzeba też wyróżnić Półwiejską we Wrocławiu i Paderewską w Poznaniu. W Katowicach popularna jest ulica 3 Maja, a w Łodzi oczywiście Piotrkowska. We Wrocławiu prym wiedzie ulica Świdnicka. – Od kilku lat obserwujemy wzrost zainteresowania ulicami handlowymi. Globalna strategia takich marek, jak Gucci czy Montblanc, wymaga, aby salony były zlokalizowane przy najbardziej prestiżowych ulicach, co ma zapewnić doskonałą ekspozycję produktów. Z kolei sieciówki lokują na ulicach handlowych swoje sztandarowe salony – mówi Wioleta Wojtczak z Savillsa. Idzie ku dobremu: nawyki polskich konsumentów – powoli, ale jednak – ulegają zmianie, a najemcy coraz częściej szukają odpowiednich powierzchni w centrach miast. Ulice handlowe w Polsce od kilku lat się rozwijają. Czy jednak mają szansę zachwiać dominacją centrów handlowych? Anna Wysocka z Jones Lang LaSalle odpowiada, że wcale nie muszą. – Obydwa formaty handlowe nie stanowią dla siebie konkurencji, ich oferty będą się rozwijać równolegle, jako że odpowiadają na inne potrzeby zakupowe – tłumaczy. Najważniejsza jest zdrowa konkurencja. Jednak Jones Lang LaSalle prognozuje, że to centra handlowe będą w następnych latach rozwijać się szybciej niż ulice handlowe. n ICSC Retail Connections 4 March 2014 Business Design Centre, London, United Kingdom Your platform for success with international retailers The exclusive Pan-European business meeting connecting leasing professionals and retailers in one place - one efficient day. Confirmed Exhibitors to date: CBRE Colliers Cushman & Wakefield ECE Hammerson Immofinanz Inter IKEA Centre Group Jones Lang LaSalle Klépierre-Steen & Strøm mfi management für immobilien Multi Corporation Sonae Sierra Unibail Rodamco Westfield Shoppingtowns ICSC European Partners Gold Sponsor FOR MORE INFORMATION EMAIL [email protected] OR VISIT WWW.ICSC.ORG/2014LRC 24 HANDEL wrzesień 2013 Dobra luksusowe dla milionów W Polsce obecnych jest w tej chwili 68 proc. marek luksusowych i z górnej półki. Po otwarciu butiku Louis Vuitton w Warszawie do wejścia na nasz rynek przymierzają się kolejne domy mody. O wolną powierzchnię rywalizują z rozwijającymi się markami zagranicznymi i rodzimymi. Walka toczy się o 2,75 mln klientów oraz ich budżet przekraczający 200 mld zł. Agnieszka Janas 13 czerwca 2013 r. koncern LVMH uruchomił w warszawskiej galerii handlowej vitkAc pierwszy, i prawdopodobnie jedyny, salon firmowy marki Louis Vuitton w naszym kraju. Butik został urządzony na 500 mkw. znajdujących się na dwóch kondygnacjach połączonych wewnętrznymi schodami. Oferuje sławne torby oraz akcesoria: obuwie, galanterię skórzaną, apaszki, biżuterię dla kobiet i mężczyzn. – Polska jest krajem z bogatą historią i kulturą, objawiającą się również w postaci wysokiej jakości rzemiosła. Rynek dóbr luksusowych w Polsce ma ogromny potencjał rozwojowy. Wierzymy, że nadszedł właściwy moment na otwarcie pierwszego sklepu Louis Vuitton w Warszawie – mówił Roberto Eggs, prezes Louis Vuitton North Europe. Czy salon, w którym np. kopertówka kosztuje 7 tys. zł, a cena sławnej torebki Alma w jednym z najmniejszych rozmiarów to ponad 4 tys. zł, znajdzie klientów w ogarniętej spowolnieniem gospodarczym Polsce? Bogaci i aspirujący Z raportu „Rynek dóbr luksusowych w Polsce. Edycja 2012” firmy KPMG wynika, że w ubiegłym roku w naszym kraju żyło ponad 750 tys. osób zamożnych (określanych też jako bogate), czyli takich, których dochód to ponad 7,1 tys. zł brutto miesięcznie. Ich łączne zarobki wynoszą 130 mld zł rocznie. Oznacza to wzrost tej grupy o blisko 23 tys. osób w stosunku do roku 2011 i aż o 90 tys. w porównaniu do 2010 r. Analitycy KPMG szacują, że trend wzrostowy będzie kontynuowany. Uważają oni, że w 2015 r. w Polsce może mieszkać nawet 839 tys. osób zamożnych. Pieniądze, którymi będą dysponowali, to ok. 160 mld zł rocznie. Wyodrębniła się też duża grupa osób aspirujących do zamożności o ponadprzeciętnych dochodach, czyli od 3,7 do 7,1 tys. zł brutto miesięcznie. Dokonują oni okazjonalnych zakupów dóbr luksusowych w nieco niższej cenie. Autorzy raportu oszacowali, że wielkość tej grupy w 2012 r. osiągnie blisko 2 mln osób. Łącznie ich roczny dochód zbliży się do 97 mld zł. Za dwa lata w Polsce może mieszkać nawet 2,2 mln osób aspirujących, które będą dysponowały 113 mld zł. Takie dane kuszą i skłaniają do rozwoju zarówno firmy z sektora dóbr luksusowych, jak i marki oferujące artykuły wysokiej jakości, oznaczone rozpoznawalnym logo, ale ze średniej półki cenowej. Wśród nich są brandy zarówno polskie, jak i zagraniczne. Jednym z nich jest hiszpańska marka biżuteryjna Tous, oferująca też torby i zegarki. – Mamy dla kogo pracować. Jeśli porównamy paragon z naszego kraju np. z tym z salonu w Europie Zachodniej, wyraźnie widać, że choć ma on niższą wartość, to jest krótszy. Oznacza to, że w naszych salonach kupowane są droższe przedmioty. Mamy klientki skłonne zapłacić 700 zł za srebrną zawieszkę w kształcie misia. Zrobią to jednak tylko wtedy, jeśli ozdoba będzie się im podobała oraz gdy będą wiedziały, że kupują światowy produkt. Potrzebna jest więc edukacja klientów i uświadomienie im potrzeby posiadania pięknych i dobrze zaprojektowanych przedmiotów. Na szczęście czasy złotych bransoletek-lokatówek mamy już za sobą – podkreśla Eugeniusz Jasikiewicz, prezes firmy Oriens Bijou, która jest jedynym przedstawicielem Tous w Polsce. W poszukiwaniu miejsca Marek Noetzel, partner firmy doradczej Cushman & Wakefield, zwraca uwagę, że w Polsce w tej chwili obecnych jest 68 proc. światowych marek dóbr luksusowych. Większość z tych, których jeszcze nie ma na rynku, sprawdza jego potencjał i przymierza się do wejścia. Do tego dochodzą jeszcze polskie marki plasujące się na wyższej półce. – Wszystkie zmagają się z tym samym problemem: brakiem odpowiedniej powierzchni przy ulicach handlowych. To sprawia, że są one gotowe na pewne kompromisy, np. otwarcie salonu w śródmiejskiej galerii handlowej przy założe- wrzesień 2013 niu, że będzie tam odpowiednie sąsiedztwo i wejście z ulicy. Dlatego duże nadzieje wiązane są z rewitalizacją kamienic oraz innych budynków w historycznych centrach miast. W Warszawie wszyscy zainteresowani czekają na rozpoczęcie remontu i przebudowy Hotelu Europejskiego. Na parterze planowane są lokale handlowe – mówi Marek Noetzel. Jego zdaniem wejście Louis Vuitton może być traktowane z dużą dozą ostrożności jako zapowiedź otwarcia butików przez takie marki jak Chanel czy Dior. Niewykluczone jest także pojawienie się kolejnych ekskluzywnych marek typu Hermes czy Fendi. Trzeba będzie natomiast poczekać jeszcze na luksusowe szwajcarskie marki zegarmistrzowskie oraz najdroższe butiki jubilerskie. Polska ma za mały popyt wewnętrzny na takie wyroby, a ich amatorzy robią zakupy w dobrze zaopatrzonych sieciach jubilerskich oferujących różne marki lub za granicą. Jest gdzie otwierać Sytuacja na rynku nieruchomości handlowych jest teraz taka, że nowe marki mogą wybierać wedle upodobania. W 2013 r. podaż powierzchni galerii handlowych będzie znacznie wyższa niż w 2012 r. vitkAc w Warszawie – Wynika to z procesu deweloperskiego. W tym roku planowane jest otwarcie 22 centrów handlowych w Polsce o łącznej powierzchni najmu 500 tys. mkw. Największe otwarcia to: Galeria Katowicka, Poznań City Center czy Riviera w Gdyni. Jednak większość debiutujących marek dąży do uruchomienia swoich sklepów w galeriach handlowych o ustabilizowanej, uznanej pozycji na rynku. Walczą w nich o miejsce z dobrze znanymi już na naszym rynku brandami – dodaje Justyna Bartosz, starszy negocjator w dziale powierzchni handlowych Cushman & Wakefield. Potwierdza to przedstawicielka polskiej firmy odzieżowej Aryton. – Interesują nas tylko funkcjonujące galerie o określonym tenant miksie najemców. Tylko takie bowiem wypracowały sobie silną pozycję rynkową i opinię wśród HANDEL 25 klientów, np. centrum młodzieżowego, osiedlowego, rozrywkowego itp. Analizujemy grono najemców. Jeśli w centrum znajduje się za mało marek skierowanych do kobiet +30, klasycznych lub nowoczesnych, oznacza to, że nie jest to obiekt dla nas. Tak naprawdę w Polsce jest nie więcej niż 50 galerii, które spełniają nasze wymagania. Kilka lat temu korzystaliśmy z tego, co oferował nam rynek. Był bowiem problem z wolnym miejscem w obiektach, do których aspirowaliśmy. Do tego dochodziły trudności negocjacyjne. Teraz jest inaczej. A jeśli w znanych działających galeriach brakuje miejsc, to czekamy, aż pojawi się propozycja – tłumaczy Sylwia Cierocka z Arytonu. Lista otwarć W pierwszej połowie 2013 r., poza Louisem Vuittonem, nastąpiło kilka istotnych debiutów marek z wyższej i średniej półki. W Galerii Mokotów otwarte zostały: butik Michaela Korsa z torebkami i akcesoriami, 26 HANDEL wrzesień 2013 Galeria Katowicka jedyny w Europie Wschodniej sklep Hollister, należący do kultowej w Ameryce firmy Abercrombie & Fitch Co., oraz salon z odzieżą francuskiej marki Gerard Darel. W Arkadii otwarty został pierwszy w Europie sklep pod szyldem Bering, duńskiej marki oferującej zegarki i biżuterię, oraz pierwszy w Polsce (i czwarty w Europie) salon firmowy Samsung Brand Store. Na 286 mkw. powierzchni oferowane są tam produkty Samsunga. Mimo spowolnienia gospodarczego z nowymi firmami o dobre lokalizacje konkurują znane na rynku marki. – W tej chwili mamy siedem butików: w Krakowie, Warszawie, Katowicach, Łodzi, we Wrocławiu, w Poznaniu oraz Szczecinie. Właśnie szykujemy otwarcie kolejnego salonu w Bielsku-Białej. W 2013 r. chcemy uruchomić łącznie CH Riviera w Gdyni (dawniej Wzgórze) sześć–osiem placówek – opowiada Eugeniusz Jasikowski, przedstawiciel marki Tous. Także Aryton planuje otwarcie kolejnych placówek. – Prawdopodobnie w tym roku otworzymy dwa salony. Jesteśmy na etapie negocjacji warunków, więc nie możemy na razie zdradzić dokładnych miejsc. Są to jednak bardzo prestiżowe galerie w Poznaniu oraz w Warszawie. Jeśli chodzi o nasze plany na następne lata, to chcielibyśmy jeszcze zaistnieć na południu Polski, zwłaszcza w Krakowie oraz Katowicach – wylicza Patrycja Cierocka. Justyna Bartosz wyjaśnia, że w tym segmencie cenowym wymagania wobec poszukiwanych lokali są często bardzo dokładnie sprecyzowane. Lokalizacja musi być uznana za odpowiednią na wielu płaszczyznach. Na takie idealne miejsce firmy są skłonne czekać nawet kilka lat. Jest liczna grupa marek, które w ten selektywny sposób poszukują nowych miejsc na kolejne salony. Wśród nich są m.in.: Longchamp, Swarovski, Marc O’Polo, Guess, Gerry Weber, Paul & Shark, Estee Lauder, COS (marka z wyższej półki należąca do koncernu Hennes & Mauritz). W najlepszych centrach handlowych w Warszawie stawki czynszu wynoszą od 75 do 85 euro za 1 mkw. miesięcznie w zależności od wielkości wynajmowanej powierzchni, jej umiejscowienia i branży najemcy. W pozostałych aglomeracjach to 35–40 euro za 1 mkw. miesięcznie. wrzesień 2013 HANDEL 27 – Brak wolnej powierzchni handlowej w Warszawie sprawia, że najemcy nie mogą tu liczyć na obniżki czynszu. W miastach o średniej wielkości i dużym nasyceniu powierzchnią handlową pojawia się pewna elastyczność w negocjacjach. Przy czym z reguły takie lokalizacje nie są rozpatrywane przez marki z wyższej półki w pierwszej fazie ekspansji – podkreśla Justyna Bartosz. Cała nadzieja na rozwój w modernizacji zabytkowych obiektów, rekomercjalizacji oraz rozbudowie „gwiazd” na rynku. Niedawno otwarta została kolejna dobudowana część Galerii Mokotów. Nie ma już śladu po wolnej powierzchni. n Poznań City Center 28 KOMENTARZE i opinie WRZESIEŃ 2013 Marek Ciszewski dyrektor centrum handlowego Riviera w Gdyni Komercjalizacja Riviery to sukces w czasach kryzysu W ciągu zaledwie dwóch lat procesu komercjalizacji gdyńskie Centrum Riviera pozyskało najbardziej liczące się polskie i światowe marki. W efekcie 250 najemców, w tym ponad 40 największych operatorów, także debiutujących w Trójmieście, obejmie 70 tys. mkw. największego na Pomorzu obiektu. Skomercjalizowanie Riviery na poziomie 96 proc. to niewątpliwy sukces, jeśli weźmie się pod uwagę, że projekt został przejęty w momencie nasilonego kryzysu, kiedy to właściciele sieci i sklepów zaczęli weryfikować efektywność swoich salonów, wyczekując, jak gospodarka poradzi sobie w trudnym momencie. Najemcy pilnie obserwowali postępy w budowie centrum. Mayland starał się na bieżąco modyfikować projekt, tak aby jak najlepiej dostosować go do oczekiwań właścicieli sklepów. Niektórzy operatorzy, tak jak np. Van Graaf, decyzję o wejściu w projekt podjęli dopiero po jego uwiarygodnieniu się na rynku, z kolei niektórzy z pozyskanych już najemców postanowili w trakcie trwania budowy powiększyć powierzchnię, jak np. Zara. Wspomniane zachowania znajdują odbicie w skomercjalizowanym już centrum. Pomimo wysokiego stopnia wynajmu nie wszystkie sklepy rozpoczną działalność podczas październikowego otwarcia. Znowelizowane w 2010 r. Prawo budowlane, które wydłużyło proce- dury administracyjne, powoduje, iż nawet przy wytężonych działaniach inwestora i znakomitej współpracy z lokalnymi władzami pewnych ram czasowych nie da się przeskoczyć. Otwarcie wspomnianej Zary będzie możliwe dopiero w połowie grudnia, gdyż na życzenie najemcy musieliśmy w dość istotny sposób powiększyć i przearanżować wnętrza. Z podobnych powodów Saturn i Van Graaf otworzą się w przyszłym roku. Cały proces otwarć powinien się zakończyć wiosną 2014 r. Mówiąc o sukcesie w komercjalizacji Riviery, należy podkreślić, że jest to projekt, który obronił swoją pozycję na trudnym obecnie rynku. Nasi najemcy docenili potencjał centrum, które po otwarciu będzie jedynym w Trójmieście z tak zróżnicowaną ofertą i z tak dużą liczbą najsilniejszych i największych konceptów handlowych. Doskonale zlokalizowanym, egalitarnym i nowoczesnym. Mark Twomey rekruter rynku nieruchomości, partner zarządzający TARA HR Consultants Obcokrajowcy cenieni bardziej od rodzimych menedżerów? P o pamiętnym roku 2008 mogliśmy obserwować prawdziwy exodus ekspertów z Polski. Firmy cięły koszty, a pensje zagranicznych pracowników należały do najwyższych. Polacy, którzy wcześniej pracowali w zespołach zarządzanych przez zagranicznych ekspertów, zdobyli w tym czasie odpowiednią wiedzę oraz doświadczenie, aby móc objąć ich stanowiska, jednak za niższe pensje. I można powiedzieć, że ta tendencja utrzymała się do dzisiaj. Owszem, niektóre międzynarodowe firmy nadal wolą mieć „swojego człowieka” w polskim oddziale, co wynika z potrzeby kontroli ja- kości, ale może się okazać, że jest to jedyny obcokrajowiec w biurze. W niektórych obszarach rynku jest większe zapotrzebowanie na obcokrajowców. Należą do nich asset management oraz fundusze inwestycyjne. I niekoniecznie wynika to z preferencji, lecz raczej z konieczności. W Polsce jest coraz więcej wybitnych asset managerów, lecz jak na potrzeby rynku to i tak nadal zbyt mało. I dlatego wciąż trzeba ściągać odpowiednio wykwalifikowanych pracowników z zagranicy. W bieżącym roku zawarto w Polsce wiele dużych transakcji strategicznych, a w samym drugim kwartale wynajęto ponad 500 tys. mkw. powierzchni magazynowej. Do rozwoju rynku magazynowego przyczyniają się sieci handlowe planujące dalszą ekspansję, operatorzy logistyczni 3PL zainteresowani poprawą łańcucha logistycznego oraz międzynarodowe firmy produkcyjne, które budują nowe lub rozbudowują istniejące obiekty. Spodziewamy się utrzymania trendu w najbliższych miesiącach – twierdzi Tom Listowski, partner, dyrektor Działu Powierzchni Przemysłowych i Magazynowych firmy Cushman & Wakefield w Polsce i Relacji z Klientami Korporacyjnymi na Europę Środkowo-Wschodnią. bĄdŹ dobrze PoinForMowany nr 3 / (35) MARZEC 2013 ISSN 2081-1683 Cena 40 PLN / 10 Euro ISSN 2081-1683 Cena 40 PLN / 10 Euro nr 5 / (37) (w tym 8% VAT) MAJ 2013 ISSN 2081-1683 Cena 40 PLN / 10 Euro (w tym 8% VAT) MAJ 2013 wynajmuje kwiecień 2013 kwiecień 2013 MARZEC 2013 Mayland reloaded Polish projects at MIPIM 2013 Budżetówka nr 4 / (36) (w tym 8% VAT) InWEsTYCYjnY OdPłYW Rossmann KRYzYs zMIEnIa OBLICzE HandLu chce być – WYWIad z MaCIEjEM KaRWOWsKIM z MILLWaRd BROWn wszędzie BIznEs na kaMIEnICaCH Podchody Publiczno-Prywatne SALE Women Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL czerwiec 2013 ISSN 2081-1683 2013-02-10 09:57:02 Cena 40 PLN / 10 Euro PLaża, słOńCE I PIENIąDzE wRzEsiEń 2013 issn 2081-1683 Cena 40 PLn / 10 EuRo 1 MLd zł na InWEsTYCjE Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL 2013-03-01 14:18:54 nR 8 / (39) (w tym 8% VAT) 01 okladka kwiecien.indd 1 The PolISh CommerCIAl REAL ESTATE REVIEW Jak ożywić ulice handlowe? BOOK ISSN 2081-1683 ALMANAC OF SHOPPING CENTRES ISSN 2081-1683 Cena 98 (w tym 8% VAT) Cena 98 (w tym 8% VAT) Almanach CENTRÓW HANDLOWYCH W POLSCE Kadrowe uKładanKi Almanach Centrów Handlowych w Polsce 2 0 1 3 /2 0 1 4 wywiad z jarOsłaWEM baTOrEM, dyrektorem zarządzającym ds. nieruchomości w PkP sa 2013-05-07 21:08:15 (w tym 8% VAT) PROPERTY BOOK 2 0 1 3 do nieruchomości 01 okladka maj.indd 1 2013-04-08 14:38:20 – rynek nieruchomości wakacyjnych odżywa Pociąg HB REavIs: WYDANIE 4 – wywiad z DIaNą PaszkOWską, dyrektor operacyjną w sieci Centro 01 okladka marzec.indd 1 wRzEsiEń 2013 CZERWIEC 2013 NajEMCa WYbIEra z rOzWagą NOW Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL 01 okladka luty.indd 1 nr 6 / (38) Refurbishment 2013/2014 Real FOR Partner strategiczny / Strategic Partner Partnerzy Merytoryczni / Contents Partners Partner Partnerzy merytoryczni / Contents Partners Partnerzy / Partners ® Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL 01 okladka czerwiec.indd 1 2013-06-05 11:16:15 01 okladka wrzesien nowa.indd 1 2013-09-04 14:09:22 001 okladka RER 2013.indd 1 2013-02-06 17:34:07 001 okladka almanach.indd 1 2013-07-04 16:52:33 zaMów PrenuMeratĘ zaMawiajĄC roCznĄ PrenuMeratĘ otrzyMujesz 9 wydaŃ the City + wydania sPeCjalne: ProPerty booK, alManaCh Centrów handlowyCh i oFFiCe booK Property Media Group tel. 22 851 03 05 [email protected] www.thecity.com.pl Warszawa przekracza granicę 4 mln mkw. powierzchni biurowej W I półroczu 2013 r. całkowity zasób powierzchni biurowej Warszawy przekroczył 4 mln mkw., a kolejne 188 tys. mkw. może zasilić rynek w nadchodzących miesiącach – wynika z raportu Jones Lang LaSalle. W pierwszych sześciu miesiącach 2013 r. popyt brutto (z uwzględnieniem przedłużeń umów) w Warszawie osiągnął poziom 334 tys. mkw. i był o 12 proc. wyższy niż w analogicznym okresie ub.r. W II kw. popyt brutto sięgnął 178 tys. mkw., a netto ok. 130,5 tys. mkw. Największe nowe umowy najmu zawarto poza centrum Warszawy i były to: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych (13 tys. mkw. w Ochota Office Park), Unilever (5,4 tys. mkw., przednajem w Eurocentrum Office Complex) oraz Grupa Żywiec (4,3 tys. mkw. w Konstruktorska Business Centre). Duże umowy w kompleksie Wiśniowy Business Park odnowiły Johnson & Johnson (7,25 tys. mkw.) i Royal Bank of Scotland (5,3 tys. mkw., odnowienie i ekspansja). – Mimo że pierwsze sześć miesięcy wypadło bardzo dobrze pod względem popytu na nowe powierzchnie biurowe, to z powodu dużej liczby projektów oddanych do użytku wskaźnik powierzchni niewynajętych na stołecznym rynku wzrósł do 10,5 proc. Należy jednak pamiętać, że poziom pustostanów w Warszawie jest jednym z najniższych wśród stolic państw Europy ŚrodkowoBudowa Warsaw Spire wrzesień 2013 -Wschodniej, co oznacza, że warszawski rynek biurowy nadal cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem firm planujących uruchomienie lub rozszerzenie swojej działalności – podsumowuje Tomasz Czuba z Jones Lang LaSalle. W I połowie roku w Warszawie oddano 152 tys. mkw., z czego 76 tys. mkw. zasiliło rynek w I kw. Z analiz Jones Lang LaSalle wynika, że w tym roku na rynek trafi najwięcej nowej powierzchni od 2000 r. – ukończone może zostać łącznie nawet 336 tys. mkw. (188 tys. mkw. w II połowie roku). Na koniec II kw. poziom pustostanów w Warszawie wzrósł do 10,5 proc., z 9,9 proc. w kwartale poprzedzającym. 900 mln na Warsaw Spire Warsaw Spire uzyskał rekordowe w historii polskiego rynku nieruchomości finansowanie bankowe w wysokości blisko 904 mln zł. Międzynarodowemu deweloperowi i generalnemu wykonawcy inwestycji – firmie Ghelamco – kredytu udzieliły cztery banki: Bank Polska Kasa Opieki, Bank Zachodni WBK, Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski oraz BRE Bank. Realizacja Warsaw Spire rozpoczęła się w połowie 2011 r. i dotychczas spółka prowadziła inwestycję bez finansowania bankowego. Obecnie finalizowane są już prace związane z konstrukcją budynku B – jednego będzie miał biurowiec, który planuje postawić Balmoral Properties w ramach krakowskiej inwestycji Browar Lubicz. BIURA 5 tys. mkw. 30 z trzech obiektów wchodzących w skład inwestycji. Środki pozyskane z finansowania bankowego zostaną przeznaczone na realizację kolejnych faz inwestycji. – Jesteśmy dumni z tego, że przyznano finansowanie naszej inwestycji, szczególnie w obecnej sytuacji makroekonomicznej, która znacząco wpłynęła na politykę banków w zakresie kredytowania inwestycji komercyjnych – komentuje Jeroen van der Toolen, dyrektor zarządzający Ghelamco na Europę Środkowo-Wschodnią. Kompleks biurowy Warsaw Spire powstaje w Warszawie w kwartale ulic Grzybowskiej, Łuckiej, Towarowej i Wroniej. Projekt tworzą trzy budynki, które łącznie dostarczą około 100 tys. mkw. nowoczesnej powierzchni biurowej: 49-kondygnacyjny budynek wieżowy A, którego najwyższe piętra sięgną wysokości 180 m (220 m z iglicami) oraz dwa 55-metrowe budynki sąsiadujące B i C (każdy po 15 pięter). Pierwszym najemcą inwestycji jest europejska agencja Frontex, która przejmie swoje powierzchnie we wrześniu 2014 r. Poczta Polska sprzedaje sztandarową nieruchomość w Warszawie Poczta Polska ponownie wystawiła na sprzedaż jedną ze swoich sztandarowych nieruchomości: hektarową działkę w centrum Warszawy, przy ul. Chmielnej 75. To już trzecie podejście do sprzedaży atrakcyjnej nieruchomości, na której pocztowcy chcieli kilka lat temu budować wieżowiec. Parcela pójdzie pod młotek z ceną wywoławczą 89,3 mln zł. Działka o powierzchni 1 ha przy ul. Chmielnej 75 u zbiegu z ul. Żelazną może się okazać łakomym kąskiem dla inwestorów. Grunt leży w ścisłym centrum miasta, w doskonałym punkcie komunikacyjnym: w sąsiedztwie znajdują się Dworzec Centralny, stacja Ochota, kolejka WKD i pełen wachlarz środków miejskiego transportu. Niedaleko mieszczą się wieżowiec Warty oraz Millennium Tower. Studium zagospodarowania miasta pozwala na wybudowanie na działce kolejnego biurowca. Na razie grunt jest niezabudowany, ponieważ kilka lat temu pocztowcy Business in the City nr 6 / (38) CZERWIEC 2013 THE CITY BUSINESS FORUM Smart Strategies for Real Estate czerwiec 2013 ISSN 2081-1683 Cena 40 PLN / 10 Euro NajEMCa WYbIEra z rOzWagą ALMANAC OF SHOPPING CENTRES ISSN 2081-1683 Cena 98 (w tym 8% VAT) Almanach 2013/2014 – wywiad z DIaNą PaszkOWską, dyrektor operacyjną w sieci Centro (w tym 8% VAT) PLaża, słOńCE I PIENIąDzE – rynek nieruchomości wakacyjnych odżywa Pociąg THE CITY Commercial real estate magazine News, interviews, reports, analyses do nieruchomości wywiad z jarOsłaWEM baTOrEM, dyrektorem zarządzającym ds. nieruchomości w PkP sa Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL 01 okladka czerwiec.indd 1 2013-06-05 11:16:15 CENTRÓW HANDLOWYCH W POLSCE WYDANIE 4 Almanach Centrów Handlowych w Polsce 2 0 1 3 /2 0 1 4 Partner strategiczny / Strategic Partner Partnerzy merytoryczni / Contents Partners Partnerzy / Partners 001 okladka almanach.indd 1 2013-07-04 16:52:33 THE ALMANAC OF SHOPPING CENTRES Yearbook, a compendium of knowledge about the situation of retail property in Poland The PolISh CommerCIAl REAL ESTATE REVIEW BOOK ISSN 2081-1683 PROPERTY BOOK 2 0 1 3 PROPERTY BOOK The only complete guide on the market that presents new investments in commercial real estate in Poland – shopping centres, offices, warehouses Cena 98 (w tym 8% VAT) Partnerzy Merytoryczni / Contents Partners Partner ® 001 okladka RER 2013.indd 1 2013-02-06 17:34:07 PORTAL AND DAILY NEWSLETTER Latest information, opinions and comments from the market Property Media Group tel. + 48 22 851 03 05 [email protected] www.thecity.com.pl BIURA Działka Poczty Polskiej przy ul. Chmielnej 75 wyburzyli stojące tu budynki dawnego Dworca Pocztowego. Przy ul. Chmielnej spółka chciała zbudować swoją nową siedzibę, dostała nawet wuzetkę na 130-metrowy wysokościowiec. Ostatecznie zrezygnowała z tych planów i przeniosła centralę do wieżowca Intraco przy ul. Stawki. Działka przy Chmielnej była wystawiana w przetargu już dwukrotnie z ceną wywoławczą 112,5 mln zł, ale chętnych nie było. Trzecia licytacja ma się odbyć 18 września. Tym razem cena wywoławcza jest niższa i wynosi 89,3 mln zł. Spółka wymaga uprzedniej wpłaty wadium w wysokości 10 proc. tej kwoty. Wieżowiec jak kryształ stanie w centrum Warszawy Spółka Echo Investment rozpoczęła realizację 155-metrowego biurowca Q22 przy skrzyżowaniu al. Jana Pawła II i ul. Grzybowskiej. 155-metrowy biurowiec o nazwie Q22, który będzie oferował blisko 52 tys. mkw. powierzchni biurowej, powstanie w miejscu rozebranego hotelu Mercure. Spółka Echo Investment dysponuje już pozwoleniem na budowę. Na wrzesień 2013 r. zaplanowano start budowy parkingu Q22, która potrwa około 12 miesięcy. Zakończenie realizacji biurowca zaplanowano na I kw. 2016 r. Wartość inwestycji to 500 mln zł. W budynku ma być miejsce do pracy dla ok. 5 tys. osób. Projekt niebotyku powstał w pracowni architektonicznej Kuryłowicz & Associates we współpracy z Buro Happold Polska. LC Corp rozpoczęło budowę biurowca za 60 mln zł w Katowicach Rozpoczęła się realizacja projektu biurowego przy ul. Roździeńskiego w Katowicach. LC Corp przekazała teren generalnemu wykonawcy, firmie Budimex. W ramach inwestycji w pierwszym etapie powstanie 8-piętrowy budynek biurowy z garażem podziemnym oraz wydzieloną częścią handlowo-usługową. Łączna powierzchnia najmu wyniesie ponad 13 tys. mkw. Zakończenie prac datowane jest na ostatni kwartał 2014 r. W kolejnej fazie tego projektu planowany jest ponad 100-metrowy wieżowiec. Europlan rozpoczął prace nad Sobieski Business Park W lipcu ruszyły prace związane z budową biurowca w ramach kompleksu Sobieski Business Park przy ul. Mangalia w Warszawie. Sobieski Business Park powierzchni w biurowcu Wola Center zajmie firma meblowa Martela. wrzesień 2013 700 mkw. 32 Rozpoczęte zostały prace związane z przebudową infrastruktury technicznej polegające na przebudowie: kanalizacji sanitarnej, centralnego ogrzewania, wodociągu oraz kanalizacji telekomunikacyjnej. Następnie wykonawca przystąpi do rozbiórki istniejących obiektów, tj. myjni oraz podziemnego zbiornika pożarowego. Te prace mają być wykonane do końca września 2013 r., po czym inwestor przystąpi do robót zasadniczych, związanych z realizacją biurowca. Nowy biurowiec dostarczy ok. 8 tys. mkw. przestrzeni biurowej. Termin zakończenia budowy przewidziany jest na IV kw. 2014 r. Monday Development buduje kameralny biurowiec na poznańskich Małych Garbarach Na początek 2014 r. Monday Development zaplanowała rozpoczęcie budowy kameralnego biurowca, który powstanie na poznańskich Małych Garbarach. Biura będą jednak oferowane nie pod wynajem, ale na sprzedaż. Inwestor prowadzi już rozmowy z potencjalnymi nabywcami. Inwestycja powstanie na działce u zbiegu ulic Małe Garbary i Bóżniczej w Poznaniu. Na parterze budynku zaplanowano lokal handlowy z ekspozycją od strony ul. Solnej. Na wyższych kondygnacjach powstaną lokale biurowe o powierzchni od Biurowiec Monday Development w Poznaniu wrzesień 2013 75 do 120 mkw. W budynku znajdą się również recepcja oraz miejsca postojowe w hali garażowej. Łączna powierzchnia użytkowa obiektu wyniesie ok. 1,2 tys. mkw. Orange ma gotową siedzibę Firma Bouygues Immobilier Polska zakończyła budowę Miasteczka Orange zlokalizowanego w Alejach Jerozolimskich 160 w Warszawie, które od września będzie główną siedzibą Grupy Orange. Nowa siedziba Grupy Orange została zaprojektowana przez znanego architekta, Stanisława Fiszera. Kompleks jest małym miasteczkiem. 3300 pracowników ma tam do dyspozycji infrastrukturę, na którą składają się: kantyna z ponad 300 miejscami siedzącymi, sklep spożywczy, kiosk, kawiarnia, klub fitness oraz zadrzewiony ogród z fontanną i drewnianym tarasem. Dodatkowo do dyspozycji pracowników są w pełni wyposażone kuchnie. W budynkach zaprojektowano też otwierane okna. Kompleks składa się z pięciu 6-kondygnacyjnych gmachów połączonych ze sobą na poziomie Miasteczko Orange parteru i pierwszego piętra. Łącznie obiekt będzie miał 45 tys. mkw. powierzchni użytkowej. Podziemny parking pomieści ponad 1050 samochodów oraz 120 rowerów. W podziemiu przewidziano też szatnie i prysznice dla rowerzystów. Miasteczko Orange już na etapie projektowym otrzymało certyfikat BREEAM z oceną Very Good. Od początku realizacji tej inwestycji Grupa Orange jest wyłącznym najemcą budynku. Po zakończeniu budowy biurowiec został sprzedany, a następnie przekazany właścicielowi, spółce Qatar Holding należącej do Qatar Investment Authority. Miasteczko Orange to rezultat długoterminowej współpracy pomiędzy Orange Polska i Bouygues Immobilier Polska. Jej początkiem było podpisanie umowy najmu pod koniec 2009 r. oraz rozpoczęcie budowy kompleksu biurowego na zasadzie build-to-suit, co zaowocowało podpisaniem protokołu odbioru obiektu w lipcu 2013 r. Jest to pierwsze wspólne przedsięwzięcie Grupy Bouygues Immobilier oraz Qatar Holding. Jest to zarazem pierwszy projekt katarskiego państwowego funduszu inwestycyjnego nie tylko w Polsce, lecz także w Europie Centralnej. BIURA 33 Fundusz Zarządzany przez IVG na zakupach w Warszawie. Niewykluczone kolejne transakcje Fundusz inwestycyjny zarządzany przez IVG Institutional Funds GmbH kupił budynek Royal Trakt Offices w Warszawie od spółki SMFP. Warunki finansowe transakcji nie zostały ujawnione. – Zakup budynku Royal Trakt Offices potwierdza, iż warszawski rynek nieruchomości oferuje ciekawe okazje, które pasują do zróżnicowanych strategii inwestycyjnych uczestników rynku nieruchomości. IVG konsekwentnie realizuje swoją strategię, inwestując w najlepsze nowoczesne budynki biurowe zlokalizowane w prestiżowych częściach Warszawy. Co więcej, IVG zamierza utrzymać swoją wysoką aktywność na warszawskim rynku inwestycyjnym w najbliższych kilkunastu miesiącach – mówi Maciej Zajdel, dyrektor zarządzający w IVG Poland. Royal Trakt Offices to kolejny budynek biurowy zakupiony przez IVG w imieniu prowadzonych przez niego funduszy w ciągu ostatnich lat. Wcześniej zakupione biurowce to 34 Biura wrzesień 2013 11-kondygnacyjny budynek biurowy z częścią usługową na parterze oraz sąsiadujący z nim hotel Marriott Courtyard stanowią pierwszy etap realizacji wielofunkcyjnego kompleksu Gdynia Waterfront. Całkowita powierzchnia obiektu, usytuowanego na działce o powierzchni 3,6 ha w sąsiedztwie Skweru Kościuszki w Gdyni, wyniesie około 90 tys. mkw. Oprócz biur i hotelu centrum będzie oferować powierzchnię komercyjną, mieszkania, a także zaplecze kulturalne i wypoczynkowe. Zakończenie pierwszego etapu inwestycji planowane jest na rok 2015. CBRE pracuje dla Kulczyka Royal Trakt Offices m.in.: Victoria Building, BTC, Ujazdowskie 10, N21, Norway House czy Pałac Młodziejowskiego. Savills działał jako doradca komercyjny kupującego, Dentons odpowiadał za doradztwo prawne. Doradcami podatkowymi kupującego były firmy Poellath + Partners i Dentons. Agentem sprzedającego była Kancelaria Brochocki, zaś CDZ i NOERR Legal Advisors zapewnili doradztwo prawne spółce SMFP. Ghelamco sprzedaje biurowiec w Warszawie Fundusz CCPIII zarządzany przez Tristan Capital Partners kupił od Ghelamco warszawski kompleks biurowy Mokotów Nova za 121 mln euro. Mokotów Nova oferuje łącznie 40 tys. mkw. powierzchni. W skład kompleksu wchodzą trzy połączone ze sobą budynki biurowe, liczące od 7 do 12 kondygnacji. Trzy poziomy podziemne przeznaczone są na garaż, a przy biurowcu znajduje się parking na ponad tysiąc samochodów. Inwestycja została oddana do użytku pod koniec 2011 r. Wśród najemców Mokotów Nova, poza samym deweloperem – Ghelamco Poland – znajdują się m.in.: Hyundai Motor Poland, BMW, Cargill, Medicover, LG Electronics Polska, CBG International i Lego Polska. Budynek jest skomercjalizowany w 90 proc. W transakcji doradzały firmy CBRE, Dentons i cmT. Nordea Bank głównym najemcą części biurowej Gdynia Waterfront SwedeCenter podpisało umowę najmu w budynku biurowym kompleksu Gdynia Waterfront. Najemcą 11,5 tys. mkw. będzie Nordea Bank Polska. – Nasza decyzja jest konsekwencją umowy z 2009 r. i projektu połączenia jednostek banku rozproszonych obecnie w trzech różnych lokalizacjach na terenie Trójmiasta – mówi Sławomir Żygowski, prezes Nordea Bank Polska. Warta Tower Firma doradcza CBRE została agentem odpowiedzialnym za komercjalizację i marketing warszawskiego biurowca Warta Tower, którego właścicielem jest Kulczyk Real Estate Holding. Warta Tower, o łącznej powierzchni ponad 27 tys. mkw., to jeden z największych kompleksów biurowych w Warszawie. Nieruchomość składa się z 82-metrowej wieży biurowej oraz 6-piętrowego podium. Budynek znajduje się w centrum stolicy, przy ul. Chmielnej. Właścicielem Warta Tower jest Kulczyk Real Estate Holding, a zarządcą Kulczyk Silverstein Properties. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez CBRE, obecnie w Europie w budowie jest rekordowa ilość powierzchni handlowych, bo aż 11,9 mln mkw. Stanowi to 50-proc. wzrost w ujęciu rocznym w porównaniu z 2012 r., kiedy w budowie było 7,2 mln mkw. W Polsce powstaje obecnie 750,4 tys. mkw. nowoczesnych powierzchni handlowych. Całkowita podaż powierzchni handlowych w Polsce wynosi 9,3 mln mkw. w 420 obiektach. Ponad połowa powierzchni zlokalizowana jest w największych polskich aglomeracjach: w Warszawie (1,4 mln mkw. w 42 centrach), w Katowicach (1,03 mln mkw.), w Trójmieście (blisko 620 tys. mkw.), we Wrocławiu (540 tys. mkw.), w Łodzi i Poznaniu (po 510 tys. mkw.) oraz Krakowie (495 tys. mkw.). Nowoczesne powierzchnie handlowe zlokalizowane są głównie w centrach handlowych, ale także w parkach handlowych i centrach outletowych. Najwięcej powierzchni handlowych jest w Trójmieście, gdzie 500 mkw. przypada na 1 tys. mieszkańców. Wśród dużych miast najniższy wskaźnik notowany jest w aglomeracji krakowskiej – 250 mkw./1 tys. mieszkańców. Średnie nasycenie dla ośmiu aglomeracji wynosi 413 mkw./1 tys. mieszkańców, a uwzględniając powierzchnie będące obecnie w budowie, jest to 444 mkw./1 tys. mieszkańców. – Spośród wszystkich polskich aglomeracji warszawski rynek powierzchni handlowych pozostaje jednym z najmniej nasyconych – wskaźnik nasycenia wynosi 443 mkw. na 1 tys. mieszkańców. W pierwszej połowie 2013 r., dzięki ukończeniu trzech obiektów, podaż nowych powierzchni wzrosła o blisko 40 tys. mkw., a kolejne 5,3 tys. mkw. zostanie oddane do użytku w październiku, po ukończeniu budowy centrum obiektu wielofunkcyjnego Plac Unii – mówi Beata Kokeli, senior director, Dział Powierzchni Handlowych, CBRE w Polsce. W fazie planowania jest obecnie kilka projektów, m.in. GTC Wilanów i Białołęka, Galeria Nova w Piasecznie czy Galeria Kabaty, jednak w ostatnim czasie w Warszawie nie rozpoczęła się ani jedna budowa, zatem w 2014 r. podaż nowych powierzchni będzie znacznie ograniczona. – Między innymi z tego powodu rozkwitają ulice handlowe w Warszawie. Obszar pomiędzy ul. Świętokrzyską a placem Zbawiciela wyłania się jako znacząca strefa handlowa w Warszawie i rozszerza się obecnie wzdłuż Traktu Królewskiego i ul. Marszałkowskiej oraz ulic Brackiej i Mokotowskiej – dodaje Beata Kokeli. Nowa Hala Koszyki ma ruszyć pod koniec 2015 r. Na ukończeniu jest projekt architektoniczny Hali Koszyki, który na zlecenie funduszu zarządzanego przez Griffin Group przygotowuje pracownia JEMS Architekci. Inwestor chce uzyskać pozwolenie na budowę jeszcze w tym roku. Zakończenie inwestycji przewidziane jest na koniec 2015 r. Projekt powstaje na bazie koncepcji Juliusza Dzierżanowskiego z 1909 r. i ma odtworzyć kubaturę dawnej hali w jej pierwotnym kształcie i z zachowaniem powiązań komunikacyjnych we wnętrzu. Inwestor zapewnia, że zabezpieczona historyczna stalowa konstrukcja hali zostanie wyeksponowana. Integralną częścią projektu będą również dwie zachowane oficyny, które zawierają nieliczne w Warszawie secesyjne detale architektoniczne. Budynki o funkcji handlowo-biurowej zostały zaprojektowane jako kamienice uzupełniające zabudowę pierzejową. Tylna ściana będzie oparciem dla wewnętrznej uliczki handlowo-gastronomicznej łączącej część handlową z zewnętrznym placykiem przed budynkiem. Koszyki zaoferują Nowa Hala Koszyki sklepów działa pod szyldem marki Duka w Polsce. Markę ma na celowniku Grupa Grass. W Warszawie nadal brakuje wysokiej jakości powierzchni handlowych HANDEL 29 wrzesień 2013 35 ok. 8 tys. mkw. powierzchni handlowej oraz ok. 11 tys. mkw. biur. Plany inwestora zakładają, że w nowej Hali Koszyki znajdą się delikatesy, sklepy, restauracje, kawiarnie, winiarnie czy herbaciarnie oraz dostępna będzie szeroko pojęta oferta związana ze sztuką kulinarną. Elementami wyróżniającymi to miejsce mają być lokale z wyposażeniem wnętrz, nowoczesnym designem, galerie sztuki, sklepy dla hobbystów, miłośników podróży i dobrych książek. Galeria Pomorska Galeria Pomorska z pozwoleniem na rozbudowę Na początku sierpnia Galeria Pomorska dostała prawomocne pozwolenie na budowę nowej części o powierzchni 10 tys. mkw. To oznacza, że główny etap prac konstrukcyjnych rozpocznie się zgodnie z planem pod koniec bieżącego roku. Wniosek o pozwolenie na rozbudowę Galerii Pomorskiej został w lipcu przyjęty bez zastrzeżeń przez Urząd Miasta w Bydgoszczy. Pozwolenie uprawomocniło się na początku sierpnia, otwierając drogę do następnych faz prac związanych z rozbudo- 36 HANDEL wrzesień 2013 wą Galerii, czyli: budowy wielopoziomowego parkingu dla klientów na 900 miejsc parkingowych (jesień 2013 – wiosna 2014) oraz nowej, jednopoziomowej części handlowej (wiosna 2014 – wiosna 2015). Wstępna faza prac, obejmująca utworzenie w miejscu dotychczasowej strefy dostaw nowego parkingu dla klientów na 160 miejsc oraz budowę nowego wejścia do Galerii, jest realizowana zgodnie z harmonogramem, a jej zakończenie nastąpi prawdopodobnie wczesną jesienią 2013 r. Polbud rozbuduje CH Rywal w Białej Podlaskiej, w 2015 r. naprzeciwko powstanie nowa galeria Wystartowała rozbudowa Centrum Handlowego Rywal w Białej Podlaskiej. Właściciel obiektu – Real Estate inwestorbp – poinformował o wyborze generalnego wykonawcy, firmy Polbud. Prace budowlane rozpoczęły się z początkiem sierpnia, a ich zakończenie planowane jest w I kw. 2014 r. Na tym nie koniec: do 2015 r. inwestor wybuduje w mieście kolejną galerię. CH Rywal – ulokowane w ścisłym centrum Białej Podlaskiej – to najdłużej funkcjonujący obiekt Real Estate inwestorbp (dawniej Biuro Prawno-Finansowe Inwestor). Był już dwukrotnie modernizowany w 2007 i 2008 r. Nowa część zwiększy powierzchnię centrum do 25 tys. mkw. Na poziomie zero przewidziany jest dodatkowy parking na 89 miejsc CH Rywal Silesia City Center (łącznie obiekt będzie miał ich 180). Deweloper sfinalizował już umowę z marką H&M na dwukondygnacyjny salon o powierzchni 1,4 tys. mkw., z Drogeriami Natura na lokal o powierzchni 413 mkw. oraz sklepem dziecięcym Świat Zabawek. Trwają negocjacje umów z pozostałymi najemcami. Większość mieszkańców oczekuje także multipleksu kinowego, który zostanie umiejscowiony w antresoli na poziomie pierwszym. – To nie koniec naszych działań inwestycyjnych na tym terenie. W Białej Podlaskiej zrealizujemy także plan budowy kolejnego obiektu handlowego, odrębnego z parkingiem na ok. 100 miejsc, zlokalizowanego przy ul. Narutowicza, vis-à-vis obecnego budynku CH Rywal. Tu rozpoczęcie prac zaplanowaliśmy na pierwszy kwartał 2014 r., a otwarcie na wiosnę 2015 r. – zapowiada Katarzyna Czajkowska, rzecznik Real Estate inwestorbp. Jest oficjalna zgoda na przejęcie Silesia City Center UOKiK wydał zgodę na przejęcie przez Allianz Finance katowickiego centrum handlowego Silesia City Center. Silesia City Center to centrum handlowe kupione w 2006 r. przez Immofinanz. Pod koniec 2011 r. zakończyła się rozbudowa obiektu, która kosztowała ok. 50 mln euro. Obecnie SCC ma ok. 89 tys. mkw. powierzchni z prawie 340 sklepami. SCC zlokalizowana jest przy ul. Chorzowskiej 107 w Katowicach i wchodzi w skład większego założenia urbanistycznego rozplanowanego na parceli o powierzchni ok. 30 ha, które obejmuje jeszcze m.in. osiedle Dębowe Tarasy i dwa budynki biurowe. Umowa sprzedaży za 412 mln euro została podpisana 27 maja 2013 r., zgoda UOKiK była czynnikiem warunkującym sfinalizowanie transakcji. Nabywcą jest międzynarodowe konsorcjum inwestorów, na którego czele wrzesień 2013 stanie Allianz Finance. Przejmujący jest spółką inwestycyjną, która nabywa i sprzedaje papiery wartościowe, kontroluje i zarządza portfelami inwestycyjnymi oraz inwestuje w nieruchomości. Ikea planuje zakup centrum handlowego w Warszawie Inter Ikea Centre Group Poland podpisała przedwstępną umowę kupna udziałów Centrum Handlowego Wola Park w Warszawie. Inter Ikea Centre Group Poland planuje sfinalizować transakcję do końca 2013 r. – Wola Park ma bardzo atrakcyjny dobór najemców oraz świetną lokalizację, która po planowanej w tej części Warszawy rozbudowie infrastruktury transportowej stanie się dostępna dla znaczącej części mieszkańców stolicy. Centrum to stanie się ważnym elementem w wachlarzu naszych produktów, znacznie zróżnicuje i uatrakcyjni naszą ofertę – powiedział Mikael Andersson, Galeria ECE w Bydgoszczy HANDEL 37 dyrektor zarządzający Inter Ikea Centre Group Poland. Centrum Handlowe Wola Park usytuowane jest w zachodniej części Warszawy na Woli, przy ul. Górczewskiej. Obiekt ma powierzchnię 58,13 tys. mkw. (w tym 18,13 tys. mkw. to hipermarket Auchan stanowiący odrębną własność), która jest wynajmowana 197 najemcom, głównie z branży modowej. Transakcję wspierają firmy doradcze: Colliers International, Dentons oraz PwC. Inditex bierze ponad 5 tys. mkw. w galerii w Bydgoszczy Sklep Helly Hansen ECE Projektmanagement podpisała umowę z grupą Inditex na wynajem łącznie ponad 5,1 tys. mkw. powierzchni w swojej galerii w Bydgoszczy. (590 mkw.), Bershka (780 mkw.) oraz Oysho (220 mkw.). Otwarcie kompleksu handlowego w Bydgoszczy zaplanowano na 2015 r. Na jego terenie będzie się znajdowało ok. 180 sklepów. W powstającym właśnie centrum znajdą się takie marki, jak: Zara (na dwóch poziomach 2,67 tys. mkw.), Massimo Dutti (460 mkw.), Stradivarius (440 mkw.), Pull & Bear CCC w centrach handlowych Rank Progress Rank Progress podpisał umowę najmu powierzchni handlowej z siecią obuwniczą CCC. Salony marki CCC zostaną otwarte w realizowanych przez Rank Progress centrach handlowych w Chojnicach, Kielcach i Oleśnicy oraz galeriach w Pile i Mielcu. Jako pierwsi z oferty sklepu obuwniczego będą mogli skorzystać klienci Bramy Pomorza w Chojnicach, której otwarcie planowane jest na jesień 2013 r. W 2014 r. do użytku oddane zostaną galerie w Pile i Mielcu oraz centrum w Oleśnicy. Otwarcie centrum handlowego w Kielcach planowane jest na rok 2015. Pierwszy w Polsce sklep Helly Hansen Norweska firma Helly Hansen produkująca odzież i akcesoria sportowe we wrześniu otworzy swój pierwszy sklep w Polsce. Miejscem, które firma wybrała na pierwszą lokalizację, jest Galeria Katowicka. Marka Helly Hansen specjalizuje się w produkcji odzieży i obuwia do uprawiania sportów na wolnym 38 HANDEL wrzesień 2013 tu. Za realizację całości prac oraz komercjalizację centrum odpowiada firma BOIG. Galeria Handlowa Gryf (15 tys. mkw. GLA) będzie dwupoziomowym obiektem handlowo-usługowym zlokalizowanym w ścisłym centrum Starogardu Gdańskiego. Ofertę obiektu uzupełnią popularne marki modowe, operator kinowy oraz strefa food-court i supermarket spożywczy. Galeria będzie dysponowała wielopoziomowym parkingiem na ok. 300 miejsc. Dom Mody Klif: nowe salony jesienią Galeria Gryf, Starogard Gdański powietrzu (żeglarstwo, narciarstwo klasyczne i alpejskie, wędrówki górskie). Firma Helly Hansen powstała w 1877 r. i jest jedną z niewielu firm odzieżowych działających nieprzerwanie od XIX stulecia. Obecnie ma ponad 150 sklepów na całym świecie. Założycielem był Juel Helly Hansen – norweski żeglarz, wynalazca pierwszej na świecie wodoodpornej tkaniny. W Galerii Katowickiej sklep zajmie lokal o powierzchni 120 mkw. na II piętrze budynku. Dom Mody Klif CCC i Neonet w Gryfie Dwie marki sieciowe: salon obuwniczy CCC oraz Neonet dołączą do galerii Gryf powstającej w Starogardzie Gdańskim. Oba salony łącznie zajmą powierzchnię blisko 1 tys. mkw. W ostatnich tygodniach Gryf otrzymał prawomocne pozwolenie na budowę, a prace budowlane ruszą w ciągu najbliższych kilku tygodni. Obecnie trwa komercjalizacja obiek- Jesienią oferta Domu Mody Klif powiększy się o nowe salony. Do grona najemców dołączą marki: H&M wraz pierwszym w Warszawie konceptem Home, COS i Tommy Hilfiger, a także oferujące biżuterię i akcesoria marki Tous oraz Yes Prestige. Dom Mody Klif to warszawska galeria handlowa, w której na powierzchni 18 tys. mkw. mieszczą się butiki takich marek, jak: Baldinini, Guess, iBlues, Marina Rinaldi, Marella MaxMara, Marlboro Classics, Lacoste, Pandora, Paul & Shark, Pollini, Stefanel, Tretorn, Tru Trussardi. Na dwóch poziomach znajduje się ponad 100 sklepów, w tym: Delikatesy Alma, restauracje, kawiarnie i punkty usługowe. wrzesień 2013 MAGAZYNY 39 Bez większych zmian na rynku gruntów przemysłowych Według raportu Jones Lang LaSalle w I połowie 2013 r. na rynku działek przemysłowych nie odnotowano większych zmian. Panattoni Europe wystartowało z największą budową na rynku od początku roku. Jest nią realizacja magazynu centralnego dla Castorama Polska o powierzchni 50 tys. mkw. Nowy obiekt powstanie w Strykowie – strategicznej lokalizacji dewelopera. Castorama Polska, sieć w kraju hipermarketów budowlano-dekoracyjnych tzw. sektora DIY, należąca do angielskiego koncernu Kingfisher, realizuje swoje zapowiedzi intensywnego rozwoju i ekspansji. Wynikiem tego będzie inwestycja w Strykowie o łącznej powierzchni 50 tys. mkw., której deweloperem jest Panattoni Europe. Obiekt posłuży najemcy za centrum logistyczne, którego hala magazynowa o powierzchni ok. 49,22 tys. mkw. będzie dopasowana do potrzeb efektywnego zarządzania różnorodnymi źródłami zaopatrzenia. Pozostała część ponad 780 mkw. będzie przeznaczona na powierzchnię biurową. W transakcji pośredniczyła agencja nieruchomości Colliers International. Nowa inwestycja w Segro Industrial Park Tychy Dayco, producent części do silników, uruchamia zakład produkcyjny w Polsce. Fabryka zlokalizowana jest w tyskiej podstrefie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, na terenie Segro Industrial Park Tychy. Docelowo w nowoczesnej hali produkcyjnej o powierzchni prawie 20 tys. mkw. zatrudnienie znajdzie ok. 300 osób. Segro Industrial Park Tychy powierzchni będzie zajmować CCC w Prologis Park Wrocław IV. Panattoni Europe zbuduje duże centrum logistyczne dla Castoramy Magazyn dla Castoramy 10 900 mkw. Obecnie ceny gruntów przemysłowych wahają się w granicach 400–700 zł za 1 mkw. w Warszawie i 60–160 zł w Polsce Centralnej. W pozostałych regionach stawki znajdują się w przedziale od 80 zł do 230 zł, w zależności od lokalizacji i jakości działki. Jednak często ceny ofertowe różnią się znacznie od wartości transakcji, gdyż w celu osiągnięcia lepszej pozycji negocjacyjnej sprzedający nierzadko zawyżają wysokość oferty. Mariusz Zborowski, starszy konsultant w Dziale Powierzchni Magazynowo-Przemysłowych Jones Lang LaSalle, wyjaśnia: – Największym zainteresowaniem cieszą się tereny w okolicach Poznania, Wrocławia oraz Górnego Śląska. Więcej zapytań nie przekłada się na zwiększenie liczby transakcji. Proces zakupu trwa zwykle od 12 do 18 miesięcy, a kupujący są obecnie ostrożni i ich oczekiwania co do przygotowania gruntu są bardzo wysokie. Dotyczy to nie tylko przyłączenia do systemu drogowego i niezbędnych mediów, ale często także uzyskania decyzji środowiskowej, a nawet ważnego pozwolenia na budowę. Uruchomienie produkcji planowane jest w IV kw. 2013 r. Obecnie trwa intensywny proces rekrutacji do wszystkich obszarów firmy, zwłaszcza na stanowiska techniczne i produkcyjne. Tylko w 2013 r. tyski zakład Dayco ma zatrudnić ok. 100 pracowników. Segro Industrial Park Tychy jest zlokalizowany na 13-hektarowym terenie w pobliżu drogi krajowej 86, zaledwie 22 km od Katowic i oferuje 56 tys. mkw. powierzchni przeznaczonej na działalność magazynową i produkcyjną. Polaris Industries Inc. zadomowi się w Opolu Panattoni Europe wybuduje pierwszą w Europie fabrykę Polaris Industries Inc. Obiekt o charakterze BTS dla amerykańskiego producenta m.in. quadów powstanie w Opolu, na terenie Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Invest-Park, i będzie liczył 33 tys. mkw. powierzchni. Polaris Industries Inc. – amerykański producent skuterów śnieżnych, quadów, motocykli i pojazdów elektrycznych typu NEV – wchodzi tym samym na rynek Polski. Założona w 1954 r. firma zdecydowała się na ulokowanie pierwszej europejskiej fabryki pojazdów terenowych Magazyn Polaris Industries Inc. 40 MAGAZYNY w Opolu, na terenie Wałbrzyskiej Strefy Ekonomicznej Invest-Park. Lokalizacja nowej fabryki Polaris Industries to teren Wałbrzyskiej Strefy Ekonomicznej Invest-Park, w obrębie ewidencyjnym Półwieś i w jednostce ewidencyjnej Opole, przy ul. Wspólnej. Hala produkcyjna planowanego obiektu zajmie 25,6 tys. mkw. magazyn 3400 mkw., natomiast strefa socjalno-biurowa 3981 mkw. Zakończenie budowy zaplanowane jest na połowę lutego 2014 r. Goodman wybuduje magazyn dla ILS z Grupy Inter Cars Goodman wybuduje w Sosnowcu magazyn o powierzchni 25,844 tys. mkw. dla firmy logistycznej ILS, należącej do Grupy Inter Cars, największego w Europie Środkowo-Wschodniej dystrybutora części samochodowych. Umowa najmu została podpisana na 10 lat. Magazyn zostanie dostosowany do indywidualnych potrzeb ILS, a jego przeznaczeniem będzie magazynowanie i dystrybucja części samochodowych na rzecz Inter Cars. Będzie obejmował 25,844 mkw. powierzchni magazynowej oraz Prologis Park Wrocław wrzesień 2013 1 tys. mkw. powierzchni biurowej. Nowy obiekt zostanie zlokalizowany w miejscowości Maczki Bór, w odległości 10 km od Sosnowca, blisko dobrze rozwiniętej infrastruktury komunikacyjnej, w tym drogi S1 oraz autostrady A4. magazynowe oraz większą i bardziej reprezentacyjną powierzchnię biurową na terenie Prologis Park Wrocław III firma planuje uruchomienie piątego budynku o łącznej powierzchni 16,2 tys. mkw. w ramach projektu Small Business Units (SBU). Prologis podsumowuje półrocze i planuje kolejne inwestycje Valad Europe wydzierżawił 17 tys. mkw. powierzchni dla Central European Industrial Fund Prologis wynajął 0,5 mln mkw. w pierwszym półroczu 2013 r., ponadto deweloper ma obecnie w budowie 71 tys. mkw. powierzchni magazynowej. W I półroczu Prologis zakończył budowę dodatkowych 7 tys. mkw. obiektu dystrybucyjnego w Prologis Park Janki dla firmy Rohlig Suus Logistics oraz rozpoczął budowę trzech budynków magazynowych build-to-suit o całkowitej powierzchni 71 tys. mkw. na terenie Prologis Park Wrocław V: 17,8 tys. mkw. dla sprzedawcy hurtowego i detalicznego AGD, RTV i IT (budynek 2), 18,3 mkw. dla firmy Tradis stanowiącej część Grupy Eurocash (budynek 3) oraz 35 tys. mkw. dla firmy Eko Holding (budynek 4). W odpowiedzi na zapotrzebowanie klientów na mniejsze moduły Valad Europe wydzierżawił łącznie 17,23 tys. mkw. trzem nowym najemcom działającym w imieniu Central European Industrial Fund w Czechach, Polsce i na Węgrzech. W Czechach firma Jena-nabytek, sprzedawca detaliczny elementów wyposażenia domowego, wynajęła 6448 mkw. powierzchni przemysłowej w Parku Przemysłowym Ivancice. W Polsce, w Parku Biznesowym Błonie 5,9 tys. mkw. zostało wynajętych producentowi elementów oświetlenia Multidekor. Na Węgrzech firma Tobroco Machinery wynajęła natomiast 4675 mkw. powierzchni przemysłowej w Eger Business Park. wrzesień 2013 HOTELE 41 Otwarcie pięcio-gwiazdkowego hotelu w Mikołajkach we wrześniu Realizowany przez spółkę Inpro obiekt zlokalizowany jest w samym sercu Mazur na Ptasiej Wyspie i półwyspie przy Jeziorze Mikołajskim. Otwarcie hotelu zaplanowano na wrzesień 2013 r. Rozpoczęcie inwestycji miało miejsce w maju 2011 r., natomiast zakończenie budowy hotelu i apartamentów na wyspie (I etap) zaplanowano na 30 września 2013 r. (mała architektura – 30 października 2013 r.). W skład pięciogwiazdkowego hotelu wchodzą: pokoje hotelowe, restauracja z widokiem na Mikołajki, recepcja, basen, SPA, pomieszczenia odnowy biologicznej, siłownia, sala zabaw dla dzieci. Na półwyspie zlokalizowany będzie budynek restauracyjno-konferencyjny z lobby barem i recepcją. Będzie tam również kompleks konferencyjny wraz z recepcją oraz marina z miejscami do cumowania. Novotel Gdańsk Marina Novotel Gdańsk Marina w nowej odsłonie Zakończyła się modernizacja powierzchni ogólnodostępnych w hotelu Novotel Gdańsk Marina. Goście mogą już w pełni korzystać z odnowionego lobby, recepcji oraz baru. W hotelu zakończono liczne modernizacje, projekt opracowała firma Hotel w Mikołajkach Virgo Studio Projektowe Edgar Kaszubski, wykonawcą części budowlanej była zaś firma PB „Cekbud” Ludomir Kwiatkowski. Novotel Gdańsk Marina jest usytuowany na granicy Gdańska i Sopotu, nad samym Bałtykiem, tuż przy piaszczystej plaży. W obiekcie jest centrum rekreacji, gdzie goście mają do dyspozycji kryty basen, saunę i salę fitness. Dodatkowo są też plac zabaw dla dzieci, boiska do gry w siatkówkę oraz koszykówkę, a także korty tenisowe. W ofercie hotelu Novotel Gdańsk Marina znajduje się 9 w pełni wyposażonych sal konferencyjnych oraz parking, które dają możliwość organizacji konferencji, spotkań integracyjnych, targów lub bankietów. Sale mogą pomieścić do 300 osób. Hotel dysponuje 176 pokojami. 42 HOTELE wrzesień 2013 powiększać sieć zarządzanych hoteli o ok. 10 obiektów rocznie. Sun & Snow organizuje konkurs na projekt condohotelu w Szklarskiej Porębie Firma Sun & Snow organizuje konkurs na projekt architektoniczny hotelu w Szklarskiej Porębie. Obiekt powstanie w ramach kompleksu wypoczynkowego Sun & Snow Resorts – Szklarska Poręba. Jego budowa ma ruszyć na przełomie 2013/2014 r. DoubleTree by Hilton w Łodzi Pierwszy DoubleTree by Hilton w Polsce otwarty Nowy czterogwiazdkowy hotel powstał na terenie dawnej łódzkiej Wytwórni Filmów Fabularnych przy ul. Łąkowej. Obiekt ma 12 kondygnacji, w tym jedną podziemną przeznaczoną na parking dla 87 samochodów. Na terenie hotelu jest też parking dla 21 samochodów. Po zachodniej stronie budynku zlokalizowano część biurowo-konferencyjną, po wschodniej zmodernizowano stare kino. Jest to pierwszy obiekt marki DoubleTree by Hilton w Polsce. Wykonawcą inwestycji był Budimex, a inwestorem – spółka Toya. Orbis zainwestuje 100 mln zł, najwięcej w hotele w Warszawie Do 2014 r. Orbis chce zainwestować kwotę 100 mln zł. Najwięcej pieniędzy ma trafić na rynek warszawski, m.in. na modernizację Sofitelu, Novotelu Centrum oraz Mercure Centrum. Najwięcej Orbis planuje przeznaczyć na modernizację hotelu Sofitel – będzie to 35 mln zł. W Novotelu Centrum zamierza zainwestować 20 mln zł i taką samą kwotę w Mercure Centrum Warszawa. Spółka chce m.in. przeznaczyć 5 mln zł na wprowadzenie nowej marki w czterech hotelach klasy Ibis – trzech w Warszawie i jednym w Łodzi. Na inwestycje w Warszawie ma trafić łącznie 90 proc. planowanych nakładów. Będą one realizowane ze środków własnych i mają pomóc spółce przeciwstawić się silnej konkurencji na rynku hotelarskim w stolicy oraz przygotować część hoteli do ewentualnej sprzedaży. Grupa Orbis zarządza obecnie 60 hotelami w 28 miastach w Polsce. W Warszawie grupa posiada 11 hoteli. Spółka planuje w kolejnych latach Pokój w warszawskiej Victorii Pięciogwiazdkowy hotel jest planowany jako jeden z czterech budynków kompleksu wypoczynkowego Sun & Snow Resorts w Szklarskiej Porębie. Według wstępnych założeń ma oferować ok. 150-200 luksusowych pokoi hotelowych. Architekci biorący udział w konkursie muszą zaplanować w budynku sale restauracyjne i balowe, salę zabaw dla dzieci i sale zabiegów SPA wraz z częścią basenową. – Nasz hotel będzie jedynym pięciogwiazdkowym obiektem w Szklarskiej Porębie, dlatego tak dużą wagę przykładamy do jego projektu architektonicznego – mówi Marcin Dumania, prezes zarządu Sun & Snow. Do współpracy przy wyborze docelowego projektu inwestor zaprosił władze samorządowe, stowarzyszenia architektów w Polsce, swoich klientów i inwestorów. wrzesień 2013 TRANSFERY 43 Nick Axford został globalnym dyrektorem Działu Badań Rynku w CBRE Firma CBRE poinformowała, że dr Nick Axford został globalnym dyrektorem Działu Badań Rynku. Axford był dyrektorem Działu Badań Rynku na Azję i Pacyfik w CBRE, a nową globalną funkcję objął w trybie natychmiastowym. W nowej roli Nick Axford będzie odpowiedzialny za zarządzanie Globalnym Działem Badań Rynku w CBRE, stworzenie strategicznego planu rozwoju oraz dostarczanie klientom firmy raportów dotyczących globalnych trendów na rynku nieruchomości komercyjnych. Dr Axford posiada 23-letnie doświadczenie na rynku nieruchomości komercyjnych. W latach 1998–2010 kierował Zespołem Badań Rynku na Europę, Bliski Wschód i Afrykę. Nowy dyrektor rynków kapitałowych w BNP Paribas Real Estate Del Chandler został nowym dyrektorem Działu Rynków Kapitałowych w BNP Paribas Real Estate na obszar Europy Środkowo-Wschodniej (CEE). Del Chandler przez ponad 16 lat pełnił funkcję dyrektora zarządzającego w Dziale Structured Leasing Services CEE w ING Lease. Był członkiem rad nadzorczych wielu spółek działających Polsce i na zagranicznych rynkach, dbając o ich prawidłowe funkcjonowanie i rozwój. Ma duże doświadczenie w pracy zarówno w instytucjach finansowych, jak i spółkach doradczych. Mercure z nową dyrektor ds. franczyzy Ewa Bluhm, która przez ostatnie cztery lata zarządzała hotelem Mercure Warszawa Grand, objęła stanowisko dyrektora ds. franczyzy marki Mercure. Swoje pierwsze doświadczenia w branży Ewa Bluhm zbierała w hotelu Marriott, gdzie sprawowała wiele kluczowych funkcji. Następnie podjęła decyzję o dołączeniu do Grupy Hotelowej Orbis i pracy dla marek Ibis i Mercure. Przez ostatnie cztery lata zarządzała czterogwiazdkowym hotelem Mercure Warszawa Grand w centrum stolicy. Funkcję dyrektora ds. franczyzy w Mercure objęła 1 lipca br. Mark Weinberger globalnym prezesem firmy doradczej EY Mark Weinberger pełni funkcję globalnego CEO firmy doradczej EY. Zastąpił na tym stanowisku Jima Turleya, który odszedł na emeryturę po 12 latach bycia prezesEM i 36 latach pracy w EY. W swojej karierze Mark Weinberger (51 lat) obejmował wiele kierowniczych stanowisk, zarówno w EY, jak i poza tą firmą. Pełnił m.in. funkcję globalnego szefa działu doradztwa podatkowego EY. Przez wiele lat doradzał też największym klientom EY. Weinberger ma bogate doświadczenie we współpracy z sektorem publicznym w USA. Prezydent Bill Clinton powołał go do Amerykańskiej Rady ds. Ubezpieczeń Społecznych (US Social Security Advisory Board), a z kolei podczas prezydentury George’a W. Busha Weinberger doradzał sekretarzowi skarbu państwa ds. regulacji podatkowych. Znad Balatonu nad Wisłę Firma Cushman & Wakefield ogłosiła, że Charles Taylor objął stanowisko partnera zarządzającego w Polsce. Taylor zastąpił Richarda Petersena, który kierował firmą Cushman & Wakefield w Polsce od momentu jej powstania w 1991 r. Charles Taylor posiada ponad 22-letnie doświadczenie w zakresie nieruchomości, które przez ostatnie 15 lat zdobywał na rynku węgierskim. Pełnił funkcję partnera zarządzającego w budapeszteńskim biurze firmy i kieruje działem rynków kapitałowych w Europie Środkowej. Ma na swoim koncie wiele transakcji, w tym niedawno zawartą transakcję nabycia w imieniu firmy Heitman dużego portfela nieruchomości biurowych w Budapeszcie [Millennium Towers (JV), Science Park i Alkotás Point] oraz zakup centrum handlowo-rozrywkowego Arena Centar w Zagrzebiu firmy TriGranit. Z DTZ do Griffin Group Stanowisko leasing director w Griffin Group objęła Edyta Bobek. Nowa dyrektor ma na swoim koncie zarządzanie projektami wynajmu i przebudowy prestiżowych centrów handlowych w Polsce. W Griffinie będzie odpowiedzialna za proces komercjalizacji istniejących i tworzonych obiektów. Edyta Bobek ma 12-letnie doświadczenie na rynku nieruchomości handlowych. Odpowiadała m.in. za proces rekomercjalizacji w Centrum Janki, Centrum Korona we Wrocławiu, CH Ster w Szczecinie czy CH Ursynów w firmie Apsys. Współtworzyła koncepcję i proces wynajmu Galerii Krakowskiej i Galerii Kaskada w Szczecinie, prowadziła proces rekomercjalizacji Galerii Bałtyckiej, opracowała również koncepcję wynajmu i przebudowy Centrum Alfa w Gdańsku. Przed dołączeniem do zespołu Griffin Group pracowała na stanowisku associate director w DTZ, wcześniej związana była z ECE Projektmanagement Polska i Apsys. TABLE OF CONTENTS 44 SEPTEMBER 2013 COVeR STORY COMMeNTARY 61 COMMERCIALIZATION OF RIVIERA � SUCCESS DURING CRISIS Marek Ciszewski Director of the Riviera Gdynia shopping centre FOREIGNERS MORE VALUABLE THAN LOCAL MANAGERS? Mark Twomey real estate recruiter, Managing Partner at TARA HR Consultants STAFF MAKEOVER 50 The whole 2012 was a very interesting period for the HR departments and headhunters in the real estate market. It would seem that after the intensive season it is time for a more quiet period, but the first half of 2013 demonstrated that shuffles and a new intake of employees carry on as if there was no tomorrow. This summer proved a particularly hot term for the largest market players. 45 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EDITORIAL 46 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . HIGHLIGHTS 48 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MARKET DATA NeWS iN BRieF 62 . . . . . . . . . . . . . OFFICES 65 . . . . . . . . . . . . . . RETAIL 68 . . . . . . . . . WAREHOUSE 69 . . . . . . . . . . . . . HOTELS 70 . . . . . . . . . . .TRANSFERS FACe TO FACe INDUSTRIAL MARKET IS ALIVE AND DOING WELL o 54 issn / (39) nR 8 3 Cena 40 PLn ReTAil RETAIL CONQUERS THE STREETS. SLOWLY 58 In Poland, shopping streets are loosing the competition with shopping centres which are springing up like mushrooms after a rain shower. It might change along with the development of cities, restoration of historic areas and inflow of tourists. These processes, however, need time. Can shopping streets undermine the dominance of large centres? EuR / 10 (w tym 8% VAT) 1-168 208 2013 Jak ożywić ndlowe? ulice ha ń 2013 EsiE wRz We talk to Radosław T. Krochta, Vice-President of MLP Group about the firm’s record first half of the year, its plans to go public, expansion in the nearest years and about what has the real influence on the Polish industrial market. EsiEń wRz owneK i KaudKr łada .PL serwisu TY.COM WWW.THECI 4 14:09:22 2013-09-0 Cover photo: Justyna Bergmann, Marek Ciunowicz, Agnieszka Mierzwicka, Edyta Bobek, Maciej Mędrek, Del Chandler, Dorota Hołda, Jakub Kaźmierczak, Rafał Koralewski, Jan Barbasiewicz, Piotr Murtaś, Marta Mikołajczyk-Pyrć, Ewelina Kałużna, Wojciech Zawierucha, Anna Scipio del Campo, Tomasz Trybus, Fabrice Paumelle, Anna Stolarczyk do Zapraszamy 01 okladka wrzesien d 1 nowa.ind Pages 51, 52, 53 contain photos from Fotolia. Cover project: Arkadiusz Chorąży Unless otherwise stated, photographs and visualisation published in the magazine come from press releases. Property Media Group does not take any responsibility for the contents of the advertisements published in the magazine. SEPTEMBER 2013 Revolving door The past months in the property market have seen some increased activity in the HR departments of many firms. Specialists change their employers and the market is making intensive preparations for projects that are to start in Q4 this year. The City: Tomasz Szpyt editor-in-chief [email protected] Magdalena Fabijańczuk-Antkowicz editor [email protected] Marta Ryczywolska journalist [email protected] Łukasz Marynowski journalist [email protected] TOMASZ SZPYT / editor-in-chief The labour market in the commercial real estate industry is very specific and, for years, it has been limited to several thousand specialists in Poland. The available employee pool is not boundless; nonetheless, a lot is going on there. In our cover story you will find out which firms are recruiting and which are ‚donating’ experienced specialists. A lot is going on in the industrial market, which seemed divided between a few major players. However, it turns out that smaller firms are trying to snatch something for themselves and are preparing expansions. We talk to Radosław T. Krochta, Vice- EDITORIAL President of MLP Group, about its development plans. We have also decided to have a look at Polish shopping streets, which cannot escape the shadow of dominating shopping centres. It might change along with the development of cities, restoration of historic areas and inflow of tourists. The process is slow, but together with new investments, retail is coming out on the streets more and more boldly. In order to attract clients to a store in a prestigious shopping street or in a centre, there must be some proper brands available. There is nothing better than luxurious and premium brand stores to kindle the imagination of the buyers. Currently, in Poland there are 68 percent of the world’s luxurious and top-shelf brands. After the opening of the Louis Vuitton boutique in Warsaw, further fashion houses are thinking about entering the Polish market. They will be fighting for available space with developing foreign and domestic brands. It is about 2.75 million customers and their budget exceeding PLN 200 billion. We also invite you to have a look at the newest information from the property market which can be found every day at www. TheCity.com.pl Tomasz Papiernik journalist/translator [email protected] Arkadiusz Chorąży DFG studio DTP, graphics Sales: Daniel Jabłoński managing director [email protected] Hubert Wasiak project manager [email protected] Cezary Goss project manager [email protected] ul. Stępińska 22/30 00-739 Warszawa tel. + 48 (22) 840 65 21 tel. + 48 (22) 841-31-52 www.thecity.com.pl 45 46 HIGLIGHTS September 2013 Run Metropolitan Cushman & Wakefield, manager of the Metropolitan building, organises training running sessions for its tenants. Mariusz Giżyński, a well know Polish athlete, is the ambassador of the action. T he sessions take place once a week, from 27 June to 3 October in the area of the Metropolitan building, at pl. Piłsudskiego and in the Saski Garden. Every employee of firms being tenants in Metropolitan can participate upon registration on the official website. The ambassador of the project, Mariusz Giżyński, is a Polish top marathon runner with a lifetime record of 2:11:20 h. He participated in European Championship in Barcelona and is a multiple medalist of the Polish Championship in long distance running, as well as the Champion of Poland in half marathon and runner-up in marathon. „Mariusz Giżyński runs with us twice a month, other trainings are led by experienced trainers from Warsaw Running Routes. During some training sessions we meet with experts on physiotherapy or nutrition,” says Aneta Rogowicz-Gała, Head of Property & Asset Department at Cushman & Wakefield. Galaxy’s new version Launching of a 21 metres tall fountain officially finished the refurbishment of interiors in CHR Galaxy in Szczecin. The première combined with an evening of discounts in stores was visited by 40,000 inhabitants of Szczecin and its area. T he modernisation of CHR Galaxy took over a year and costed PLN 10 million. The refurbished shopping and entertainment centre is now dominated by bright colours. Over 13,000 sqm of wall and floor coverings have been replaced. Inside, 2,000 of LED lights have been installed. The renovation’s symbol and the main attraction of the refurbished centre is the illuminated fountain which is largest in the region. Galaxy is Echo Investment’s shopping and entertainment centre in Zachodniopomorskie Voivodeship. The leasable area is 42,000 sqm. In Galaxy, customers can visit 170 shops of various specialisations, a multi-screen cinema and the Real hypermarket. The project has been designed by OTH architectural studio and was opened in 2003. In May 2013 the building was awarded a BREEAM In-Use certificate. CBRE bets on Internet CBRE has launched Global Research Gateway – a new website offering external access to reports, analyses, forecasts and market research prepared by CBRE in all real estate sectors across the world. G lobal Research Gateway for the first time globally combines all the market research departments of CBRE on a single platform. The portal will make available analyses and experts’ comments as well as over 3,000 reports on global, regional and local real estate market, published each year by CBRE. CBRE’s platform with plentiful functions and advanced search options will introduce new global terms of signing up, which will help the clients and other visitors of the site to adjust the search preferences to their needs. The on-line portal is also going to offer videos containing interviews with senior experts from CBRE Global Research and Consultancy. 4000 Subway restaurants in Europe Ibis has Złote Godło award The competition jury of the Najwyższa Jakość Quality International 2013 program awarded ibis with the title of the laureate and Złote Godło QI 2013 in the QI Services category for the highest quality of service. T he competition took place under the patronage of the Ministry of Regional Development, the Polish Agency for Enterprise Development and the Club Polish Forum ISO 9000. The Najwyższa Jakość QI 2013 gala will take place on 18 October 2013 in Poznań. The laureates will be granted medals and diplomas for the participation in this year’s edition of the competition during the ceremony. September 2013 HIGLIGHTS Nova Park awarded Recycling on construction site in Poznań Stena Recycling has introduced an innovative waste management solution at the site of the Business Garden Poznań office complex. The aim of the investment is to get at least 75 percent of recycling from waste being produced at the construction site. O n the site of the investment, Stena Recycling has created an internal recycling station consisting of several containers adapted to collect 14 different waste fractions such as debris, mineral wool, foil, earth or hazardous waste. Special containers for paper, metal and plastic have been placed on the whole construction site, especially near welfare facilities, while the office features the so-called Multisort – the system of office waste segregation. On the site, there are waste coordinators who watch over internal logistics and proper classification of materials – they are both Stena Recycling employees as well as persons selected by the general contractor and subcontractors. SwedeCenter is the investor and PORR the general contractor. It is the latter who ordered Stena Recycling to prepared and implement the project of optimisation of construction waste management. 47 NoVa Park Shopping Centre, opened in April 2012, was granted the silver statuette and the title of the Construction of the year 2012 in a contest organised by the Polish Association of Construction Engineers and Technicians. New attraction in Wieliczka The historic Salt Mine in Wieliczka will have another tourist attraction. It will be a brine graduation tower with a lookout tower to be constructed by Skanska in 12 months. T he value of the investment is PLN 6.8 million net (PLN 8.4 million gross). The brine graduation tower will be completed in August 2014. The 22.5 metres tall octagonal tower with the machine room located underneath will be an interesting element of the project. The tower will be the highest point available to visitors. The design with the lookout tower being part of the entire structure refers to the nolonger existent cooling towers. The graduation tower will be fully adapted to the needs of disabled people. The structure will be surrounded with street furniture – benches, bins and case displays for thematic exhibitions. The alleys surrounding the graduation tower will be illuminated so as to emphasise characteristic landmarks and sculptures. T he building was nominated by Warbud – the general contractor of the project belonging to Caelum Development and Futureal. The total retail area of NoVa Park is over 32,000 sqm. Clients can use 900 free parking spaces; the project offers the Piotr i Paweł supermarket and numerous shops and services points including brands previously unavailable in the local market, such as H&M, Lindex, Intersport, KappAhl, KFC, Pure Fitness, Home&You, Super–Pharm, Cubus, Centro, Smyk, Sephora, W.KRUK, Mohito or 4 F. German giant seeks protection from creditors in court Management Board of IVG Immobilien AG applied to the court in Bonn for the opening of protective shield proceeding (the so-called. Schutzschirmverfahren), and the court approved. The application concerns only the parent company from IVG Group – IVG Immobilien AG seated in Bonn. All subsidiaries of IVG and its operating business are to function unchanged. T he application to the court is the result of unsuccessful negotiations with the firm’s creditors. „Despite weeks of intensive mediations, negotiations and efforts on the part of IVG, some creditors were unfortunately unwilling to agree to an amicable settlement which would New image of Dom Mody Klif take all shareholders’ interest into account,” convinces Dr Wolfgang Schäfers, CEO of IVG Immobilien AG. „It is even more regrettable given the fact that the key shareholders have signaled willingness to support the restructuring programme proposed by the representatives of the creditors to be financed from SynLoan I / LBBW and convertible bonds. The way to the settlement with the creditors and thus to the recovery of IVG will now take the alternative route, yet it does not change anything as our goals are clear,” Schäfers ensured. Correction On page 36 of the fourth edition of the Almanac of Shopping Centres we have added and outdated photo of Dom Mody Klif in Warsaw. We are apologise for this mistake. Editorial team MARKET DATA 48 SEPTEMBER 2013 INVESTMENT MARKET/POLAND Rates of return from prime properties 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2001 2002 2003 2004 industrial space 2005 2006 retail space 2007 2008 2009 2010 2011 2012 office space 2013 Source: Colliers International INVESTMENT LAND MARKET IN POLAND Average prices of land for investment in each province PLN/m2 700 600 600 500 400 350 300 200 180 180 150 100 150 220 180 180 180 150 160 200 150 100 n bli Lu ów esz Rz Cr Tr i- ac Cit ow y ń na Wr oc al Ce ntr Po z nd Po la a esi ar – Wa r sa w Sil ea y cit – sa w Wa r ław 50 0 Source: AXI IMMO INVESTMENT MARKET/POLAND Transaction value (EUR millions) LAND MARKET/POLAND Prices of land for office investments (EUR/sqm GLA) 5000 CITY/REGION 4000 3000 2000 1000 0 250 230 200 200 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 IH 2013 Source: Colliers International MIN MAX FLOORAGE (SQM) Warsaw: CBD 400 800 600 Cracow 150 400 275 Łódź 150 320 235 Poznań 140 280 210 Upper Silesia 75 160 117,5 Tri-City 100 300 200 Wrocław 120 350 235 Source: Colliers International SEPTEMBER 2013 MARKET DATA 49 RETAIL MARKET/EUROPE Most popular regions in terms of investments in retail properties 2010 – quarterly average 2011 – quarterly average 3 Euro 2012 – quarterly average 2013 – quarterly average 2 Euro Ge OFFICE MARKET/WARSAW Net absorption - forecasted (sqm) Gdańsk 120 250 000 100 200 000 80 150 000 60 100 000 40 50 000 20 2009 2010 2011 2012 2013F e Eu al ntr Ce Stock of new office space in Tri-City (thousands sqm) 300 000 0 Source: Cushman & Wakefield, KTI, RCA oraz Property Data OFFICE MARKET/TRI-CITY Absorption of office space (sqm) Net absorption (sqm) rop rop Eu ern uth nc Fr a Eu rn ste Sc Ea So e e rop ia an Ge din rm av an UK y 0 Euro e 1 Euro We st ( ern rm exclu Eur an di op y a ng e nd UK Fr , an ce) Wolumen kwartalny (mld Euro) 4 Euro 2014F 0 2008 2009 2010 Gdynia 2011 Sopot 2012 Source: CBRE 2013F 2014F Source: CBRE INDUSTRIAL MARKET/POLAND Major lease transactions in H1 2013 TENANT SECTOR Park PARKTYPE OF AGREEMENT ZONE FLOORAGE Castorama Eko Holding Polaris Inter Cars Recticel Żabka Tradis BTS France Telecom Group Volkswagen Spedimex Coca Cola Dirks Consumer Logistics Henkel Inter Cars Autopartner Fiege ND Transport Stalgast Sonoco Allegro Shop chain Food products Automotive products Automotive products Other Shop chain Logistics operator Other Automotive products Logistics operator Food products Logistics operator FMCG Automotive products Automotive products Logistics operator Logistics operator Other Logistics operator Shop chain BTS Castorama Stryków Prologis Park Wrocław V BTS Polaris Opole Goodman Sosnowiec Logistic Centre Panattoni Park Łódź South SEGRO Industrial Park Tychy Prologis Park Wrocław V Panattoni Park Pruszków Prologis Park Poznań II Panattoni Park Stryków Panattoni Park Mysłowice S-Logistic Panattoni Park Poznań II Panattoni Park Mysłowice MLP Bieruń Prologis Park Dąbrowa Point Park Poznań ProLogis Park Warsaw II ProLogis Park Wrocław III Europolis Park Błonie New agreement New agreement New agreement New agreement Renewal of agreement Renewal of agreement New agreement Renewal of agreement New agreement Renewal of agreement Renewal of agreement New agreement Renewal of agreement Renewal of agreement New agreement Renewal of agreement Renewal of agreement Renewal of agreement Renewal of agreement New agreement Central Poland Wrocław Opole Upper Silesia Central Poland Upper Silesia Wrocław Warsaw area Poznań Central Poland Upper Silesia Wrocław Poznań Upper Silesia Upper Silesia Upper Silesia Poznań Warsaw City Wrocław Warsaw area 50 000 35 000 34 000 25 000 20 000 19 000 18 000 17 000 17 000 17 000 17 000 15 000 15 000 15 000 15 000 15 000 14 000 13 000 11 000 10 000 Source: Jones Lang LaSalle, magazyny.pl, I poł. 2013 50 COVER STORY SEPTEMBER 2013 Staff makeover The whole 2012 was a very interesting period for the HR departments and headhunters in the real estate market. It would seem that after the intensive season it is time for a more quiet period, but the first half of 2013 demonstrated that shuffles and a new intake of employees carry on as if there was no tomorrow. This summer proved a particularly hot term for the largest market players. Łukasz Marynowski T he labour market in the commercial real estate industry is very specific and, for years, it has been limited to several thousand specialists in Poland. The available employee pool is not boundless; nonetheless a lot is going on there. It would be enough to have a look at the latest two, three months to realise that HR departments in many firms had to postpone leaves. The Polish commercial real estate market is making some intensive preparations for projects that are to start in Q4 this year among funds, developers and agencies. Jones Lang LaSalle has just restructured its property management department due to losses to its rival CBRE. A similar situation is taking place in DTZ, which needs changes to replace employees who left to BNP Paribas. As Mark Twomey, real estate recruiter and Managing Partner at TARA HR Consultants said in the pages of the June issue of The City, the latter entity was undergoing a period of dynamic development recently. Employer of dream vs. perfect employee „During the past year, since July 2012, there haven’t been many changes in terms of preferences of candidates on the labour market,” states Oskar Kasiński, head of Property & Construction Poland. „Among the top organisations which are frequently mentioned by candidates as desirable workplaces, there still are firms such as Ghelamco, Skanska Property or Echo Investment when talking about office properties. According to the industry, the business environment in ECE Projektmanagement, Unibail-Rodamco, Apsys and Neinver is perceived as the best in the retail sector. Whereas in the industrial sector, the market is dominated by a few large firms such as Prologis, Panattoni, Segro, or Goodman, each of which is popular in the labour market. In consulting, Jones Lang LaSalle, CBRE and Savills are the most popular,” Oskar Kasiński enumerates. It is confirmed by Mark Twomey who adds Hochtief, Kulczyk Silverstein and GTC to the list of ideal employers. It is obvious that among the above-mentioned „employers of one’s dreams” there are few businesses from Poland; however, as Mark Twomey explains, unfortunately the myth is still believed that domestic firms do not pay as well as international companies or that the former do not invest in their employees. Perhaps it used to be so, but nowadays it is but a stereotype. „The main aim of people planning their career in the real estate sector is to get employed by one of the leading international agencies which is believed to be halfway to success. The following few years are spent gaining experience and specialist knowledge, establishing contacts with international clients and spe- Shuffling and reshuffling of employees is particularly visible in case of acquisitions of firms or when a head of a large department, who has a trusted team, goes to another firm. Such ‚mass movements’ take place frequently – Joanna Kowalczyk, Construction & Property Team Leader. SEPTEMBER 2013 cialists in the industry, which opens the real career path. Due to the fact that this is a relatively small market, the employee rotation in certain sectors is of significant size,” says Małgorzata Nowotna, Associate Director, Financial Controller and Office Manager at Savills. The candidates who decide to bind their future with the commercial real estate must meet a number of requirements depending on the particular position – a real estate appraiser must face different expectations than an agent who leases industrial space. „However, the largest agencies and firms have adopted a certain formula which is difficult to get around. The key skill in the commercial real estate industry is a very good command of English. It results from the specificity of the sector, in which most customers are foreign businesses such as international investment funds or developers. On the other hand, some people at Jones Lang LaSalle and other global firms of similar profile are foreigners and English is the language of internal communication,” enumerates Magdalena Kuśmierska, Director of HR at Jones Lang LaSalle. What is also important is higher education in the field – e.g. in finances, economics, engineering, accounting, geodesy – depending on a given position. Valuation departments in consulting agencies look for licensed appraisers, preferably with RICS and alike certificates, for independent positions. Obviously, what is invaluable is experience on a similar COVER STORY 51 position and in projects, especially in property management. In case of a position in an office or retail agency, negotiating skills are very important. It is also worth mentioning the absolute necessity of skills such as proficiency in e.g. Excel and analytic thinking,” adds Magdalena Kuśmierska. Can bigger do more? The real estate industry is a rather hermetic environment, though Mark Twomey does not entirely agree with that thesis. However, he admits that people who once started working in the real estate are not going to resign. This might be why it is easy to get the impression that there are still the same faces, although playing for different ‚clubs’ and with 52 COVER STORY Various methods of recruitment Mark Twomey real estate recruiter, Managing Partner at TARA HR Consultants S maller businesses are faced with a bigger challenge when they are looking for new employees than their larger rivals. For this reason it happens that they decide to employ a less experienced person and to thoroughly train them for the needs of the position. On the other hand, experienced people have greater chances for promotion in a smaller firm. In a short time it is possible to experience a whole range of new challenges, to operate at the intersection of a few areas and thus to learn faster. Such opportunities are not offered by big players. There, everyone is responsible for their respective field or, you could say, ‚from-to’ limits which no one can cross until a promotion comes. SEPTEMBER 2013 another logo on the visiting card. How does the recruitment process look like in such conditions? „Every firm has its own ways to find new employees. Some of them advertise a vacant position in the market or look for recommendations, while other use external support. The commercial real estate market is relatively small and it organises numerous more or less official events; therefore, most of people from the industry simply know each other. However, knowing who works in the industry and who considers changing the employer or would be open to such a change are two different things. This is where specialised agencies seeking perfect candidates come into play,” says Mark Twomey. Do all firms use the services rendered by them? Joanna Kowalczyk, Construction & Property Team Leader explains that the organisational structure of a firm and its capital are significant. Businesses from Western Europe have brought the custom of using consulting companies, including those dealing with recruitment. If a firm cooperates with a specialised HR consulting company, it also creates its image of a professional employer. It does not exclude, however, the possibility of publishing job advertisements on specialised websites and asking own employees about recommendations. Firms often maximise their chances to find a proper person using a multi-channel search and at the same time they conduct market and competition analysis through interviews with candidates from rival companies. Smaller firms find the costs of HR consulting companies discouraging and prefer to search through word of mouth/ connections or advertisements. That much about headhunters, and how do the interested themselves comment on the topic? Małgorzata Nowotna from Savills says: „The recruitment process depends on the type of position. We make use of HR consulting companies or ‚executive search’ services when looking for senior management staff, additionally consulting them with our current employees and clients. Additionally, it is worth emphasising that because of the character of the market, we know most people who are in our target group. In case of recruitment for lower positions in our structures, we publish job offers on leading online recruitment sites or announce the intake of employers through student real estate organisations and academic career centres.” This looks similar at Jones Lang LaSalle, where recruitment projects take place through numerous channels at the same time. „We publish job advertisements on the internet, we use channels such as social media as well as the so-called ‚word of mouth’. Sometimes we also use services provided by professional recruitment agencies which are familiar with the industry, particularly in situations when we need a person with very specific skills on a very short notice,” says Magdalena Kuśmierska from Jones Lang LaSalle. Małgorzata Ślusarczyk, marketing and sales specialist at MLP Group admits:”Our industry is rather hermetic and most of us know their colleagues from other firms well. In the recruitment process we often use our network of contacts and rely on recommendations of the people we know. Sometimes we also publish advertisements and we always have a large number of applicants.” It was a really hot summer… During the last three months a lot happened in consulting agencies. DTZ recorded the highest outflow of employees; back in April 2013 Patrick Delcol, who worked as the CEO of DTZ agency in Poland, left the firm. He was followed by Del Chandler, Head of Capital Markets for CEE, Grzegorz Dudziak, Strategic Head of Property Management CEE and SEPTEMBER 2013 Erik Drukker, Head of Office Agency at DTZ. In June, Robert Borowicz joined BNP Paribas Real Estate; in DTZ he worked on the position of Marketing & PR Manager. Next to leave DTZ were Marta Mikołajczyk-Pyrć (currently in the Property Management at Savills) and Wojciech Zawierucha (currently Head of Operations and Business Development at Savills) who joined Savills which along Jones Lang LaSalle was the most active employer this summer. In June, DTZ announced employing three new specialists: Craig Maguire, Łukasz Maciak and Mira Kantor-Pikus, who have strengthened the Capital Markets department. It would seem that Savills is the biggest beneficiary of personnel changes at DTZ. Marta Mikołajczyk-Pyrć, Wojciech Zawierucha and Rafał Koralewski (currently Credit Control Manager at Savills) are the three new employees who were previously associated with the rival firm. Savills team will be also joined by Maciej Mędrek (Senior Negotiator at Retail Agency) and Piotr Murtaś (Property Manager). Jones Lang LaSalle was also very active; at the turn of July and August, the firm informed abut 10 new employees at the property management department: Łukasz Mazurczak, Anna Scipio del Campo, Dorota Hołda, Joanna Pergół, Norbert Fijałkowski, Jakub Kaźmierczak, Martyna Stoń, Tomasz Trybus, Agnieszka Mierzwicka and Piotr Gostomski. Meanwhile, JLL was abandoned by three persons who went to Colliers International: Ewelina Kałużna (currently Head of Office Agency at Colliers), Adam Pastusiak (currently Information Systems Specialist at Colliers) and Jan Barbasiewicz (currently Associate Director, Industrial and Logistics Agency at Colliers). The HR department of CBRE enjoyed the most peaceful summer; the firm was joined by two new employees: Rafał Sękowski joined the Office Agency and Dariusz Szulc the Building Consultancy Team. What about the winter? In real estate market, recruitment depends on new projects and the firm that undertakes them usually needs to hire new employees. Mark Twomey says: „There are firms such as Skanska, which start a new project only after the previous one has been completed, which means that entire teams simply move from one project to another. There are also firms which take a two-, three-year break between projects and sometimes it happens that they dismiss employees only to hire again come the start of a new investment.” n COVER STORY 53 Jan or John? MAGDALENA KUŚMIERSKA Associate Director of HR at Jones Lang LaSalle. A few years ago, in the first decade of the 21 century, senior positions in consulting agencies were dominated by foreigners who gave their knowledge and know-how to Polish teams. The market was just starting and headquarters of international firms had limited trust towards the competency of Polish specialists. However, for past 10 years we have been observing a revolution in the industry – a great qualitative change. These persons who started in the last decade and developed their skills abroad now occupy executive positions and decide about the development of the industry. The so-called top management was taken by Polish experts with several years of experience who are familiar with the specificity of the Polish market. 54 FACE TO FACE SEPTEMBER 2013 Industrial market is alive and doing well We talk to Radosław T. Krochta, Vice-President of MLP Group about the firm’s record first half of the year, its plans to go public, expansion in the nearest years and about what has the real influence on the Polish industrial market. Recent months were a busy time for MLP, what are your plans for the nearest future? The first half of the year was indeed a record for us – in terms of warehouse space we managed to rent approx. 50,000 sqm. Notably it is new space and not renewals. The future looks very promising for us; our strategy for the nearest 4 years involves doubling the amount of space we have. What is important is the fact that we have seen some revival of the market; deals that previously were on hold are now coming back. You are preparing to go public and it will be the second approach – why have you decided to do it now? Valuation of similar businesses is currently better than 2-3 years ago when we did the first approach to IPO on the Warsaw Stock Exchange and it seems reasonable. We have filed the prospectus and are in the middle of negotiations with the Polish Financial Supervision Authority. I believe that the début should take place around October/November this year. The company is in a good financial standing. It is worth emphasising that until now we were developing according to the scenario which involved going public, even though we eventually resigned from the issuance of shares or bonds. If we carry out IPO this time, our expansion will be even more dynamic and we will increase the value of the company even faster. Are the new projects you mentioned new centres, the extensions of already existing ones or BTS warehouses developed outside existing logistics parks? All of these. Obviously, our priority is to develop our own logistics centres, which can be expanded by further 400,000 sqm of warehouse space. We also hope to acquire some new areas where we could build further warehouse centres. Do you mean any particular locations? We are thinking about the Upper and Lower Silesia region. We don’t operate in Lower Silesia yet, while in the Upper Silesia we already have one fully let park and the second one, which we have just purchased and are going to develop, in Bieluń. Coming back to the previous question, we also want to focus on BTS projects which will be located outside our parks. We are confident about the huge potential of this segment of the market and are in advanced negotiations concerning a few projects. MLP is associated with a large land portfolio of 150 hectares. How much of it remains to be developed? Approx 86 ha, on which we can still develop 400,000 sqm of warehouse space. You are present in Mazovia, Silesia, Wielkopolska, you mentioned Lower Silesia – destination Wrocław? We are in all regions which are important to our business strategy, apart from Wrocław. We are in Warsaw, Poznań, we have two facilities in Silesia with the third one possible in the nearest future. We are not present in Wrocław yet although we perceive it is a prospective market; we see a lot of potential and possibilities for development there. It is possible we will do some purchase in the area. SEPTEMBER 2013 FACE TO FACE 55 Radosław T. Krochta, Vice-President of MLP Group And what can you say about Szczecin? It certainly is an interesting destination and we are considering developing some projects in this area. But we will come there as soon as there are some particular businesses there – we are not going to purchase any land there speculatively. We are more interested in the area of Toruń and Bydgoszcz than in the Northern Poland. Two out of five MLP parks are located in special economic zones. How do tenants perceive such projects, do they attract more of them and does running a business in a zone differ? As a developer we see no difference, but I think it is important for manufacturing customers who are beneficiaries of tax relief. For logistics customers it is not an important matter. Therefore, the recent heated debate concerning the prolongation of the operations of the zones is of marginal importance to us. As far as marginal importance is concerned, according to CBRE, e-commerce has a growing influence on the industrial market in Poland – would you agree with that statement? Can it be observed in the case of MLP tenants? In my opinion it has no influence at all. The growth of ecommerce impact applies only to customers who have their shops e.g. in shopping centres. For us, as a developer of logistics facilities, it is not a pressing issue. Entrepreneurs who conduct business activities in the retail sector must have logistics facilities anyway. For us it does not matter whether a firm which has e.g. 56 FACE TO FACE 20 shops, will deliver products from the warehouse to each of them or whether a courier company will come and deliver single orders. It is the same thing, storage space is still needed. How does the vacancy rate look like in your facilities; does it differ depending on the region? I believe our vacancy rate is the best in Poland, which is a good and a bad thing at the same time – it is around 2-3 percent in all parks. Unfortunately, it denies us the possibility to react quickly if there is a potential tenant with immediate demand for space. On the other hand it provides us with certainty and stable company growth as well as constant cash flow. For the past four years we have been acting rather conservatively, which gave us the 4th position on the market. In the near future, however, we would like to start developing much faster than the market. Where does this optimism come from? I am looking at the convergence rates. The amount of retail space in Poland and Western countries is rather similar, we have caught up with the European average rather fast. In the industrial sector we have four times less space per resident. It gives us the comfort and hope for the development of the market. The growth potential is still high. Furthermore the warehouse market is mature enough to make it difficult for new players to enter. Have you considered selling logistics centres from your portfolio? We always consider every interesting offer. Taking into account the fact that Poland is a very attractive market for funds interested in properties, and that some of our parks are a completed and successfully let product, we believe that such a deal is possible. There is a rumour that you plan other investments outside Poland? Yes, we are thinking about the CEE and Western Europe region. We are currently looking at a few projects, but it would be too soon to say anything in particular. Poland is our base and this is where we want to invest; the market is still stable and we still see its great potential. This does not preclude looking to the East or West, e.g. to Germany or the Netherlands. The time will show. As far as investments are concerned, we have spoken about the land, but have you considered purchasing some investments that started already? We are a developer who can acquire two types of projects: either land where we start from scratch or a project which is 20–30 percent completed and has a high development potential. We do not buy finished projects, we are not an investment fund, although as a developer we are can focus on a promising project that has been started. I would like to finish with a bit abstract question which used to be such in the shopping centre industry a few years ago. In the office sector, ecological certificates are a standard and they are becoming increasingly popular in retail as well. Is this trend going to move to the industrial market? I doubt it. In the US or Western Europe, this tendency did not take root in the industrial market. We do not have any green SEPTEMBER 2013 warehouse with a BREEAM or LEED certificate. We have considered ideas such as photovoltaic cells on roofs of our facilities, but this is rather a matter of legislation on green energy. We will think about it in business terms and if these solutions turn out to be effective and economically viable we will introduce them. Certifying a warehouse today is out of the question. However, it still is possible if the market goes that way and forces such changes. Then, of course, we will adapt to the situation, currently there is no need for that. Interview by Łukasz Marynowski Business in The City nr 6 / (38) CZERWIEC 2013 BUSINESS IN THE CITY Strategie zarządzania w branży nieruchomości czerwiec 2013 ISSN 2081-1683 Cena 40 PLN / 10 Euro NajEMCa WYbIEra z rOzWagą ALMANAC OF SHOPPING CENTRES ISSN 2081-1683 Cena 98 (w tym 8% VAT) Almanach 2013/2014 – wywiad z DIaNą PaszkOWską, dyrektor operacyjną w sieci Centro (w tym 8% VAT) PLaża, słOńCE I PIENIąDzE – rynek nieruchomości wakacyjnych odżywa Pociąg THE CITY Magazyn Nieruchomości Komercyjnych Informacje, wywiady, raporty, analizy do nieruchomości wywiad z jarOsłaWEM baTOrEM, dyrektorem zarządzającym ds. nieruchomości w PkP sa Zapraszamy do serwisu WWW.THECITY.COM.PL 01 okladka czerwiec.indd 1 2013-06-05 11:16:15 CENTRÓW HANDLOWYCH W POLSCE WYDANIE 4 Almanach Centrów Handlowych w Polsce 2 0 1 3 /2 0 1 4 Partner strategiczny / Strategic Partner Partnerzy merytoryczni / Contents Partners Partnerzy / Partners 001 okladka almanach.indd 1 2013-07-04 16:52:33 ALMANACH CENTRÓW HANDLOWYCH Rocznik, kompendium wiedzy na temat sytuacji na rynku nieruchomości handlowych w Polsce The PolISh CommerCIAl REAL ESTATE REVIEW BOOK ISSN 2081-1683 PROPERTY BOOK 2 0 1 3 PROPERTY BOOK Rocznik, prezentuje inwestycje na rynku nieruchomości – centra handlowe, biura, magazyny Cena 98 (w tym 8% VAT) Partnerzy Merytoryczni / Contents Partners Partner ® 001 okladka RER 2013.indd 1 2013-02-06 17:34:07 SERWIS INFORMACYJNY I CODZIENNY NEWSLETTER Informacje, opinie, komentarze Property Media Group tel. + 48 22 851 03 05 [email protected] www.thecity.com.pl 58 RETAIL SEPTEMBER 2013 Retail conquers the streets. Slowly In Poland, shopping streets are loosing the competition with shopping centres which are springing up like mushrooms after a rain shower. It might change along with the development of cities, restoration of historic areas and inflow of tourists. These processes, however, need time. Can shopping streets undermine the dominance of large centres? Marta Ryczywolska A ccording to the last year’s report ‚Main Streets Across the World’ by Cushman & Wakefield, the most expensive street in Poland, Nowy Świat in Warsaw, ranked only 43rd on the list of the 62 most expensive shopping streets in the world. Ahead of us, there are not only Paris, Milan or London, but even the neighbouring Prague and Budapest. „Having travelled to London, Brussels or Paris, Poles feel the lack of shopping streets after returning to the country,” says Wioleta Wojtczak, Senior Consultant, Research and Consultancy, Savills. In Poland, shopping centres are still the leading format. For many clients, Visualisation of Chmielna 25 office building developed by LHI, shows how the entire Chmielna Street could look like. Unfortunately it doesn’t. they have become not only shopping places but also entertainment and leisure centres. „Shopping centres are characterised by a wide range of fashion, services, catering and entertainment products concentrated in a single place, where it is additionally easy to park one’s car,” Anna Wysocka, Head of Retail Agency at Jones Lang LaSalle explains the phenomenon. Their advantage is also the result of rather unfavourable weather conditions and history as well: after the political system transformation of 1989 it was much easier to build a shopping centre than to invest in a shopping street. There are a few more obstacles that limit the development of shopping streets in Polish cities: „Limited availability of space that would meet the size and quality standards of international retail chains; unclear ownership situation of locations which could be potentially attractive for tenants; the necessity of bearing significant capital expenditures when adapting premises to the needs of tenants; prolonged administrative procedures resulting from historic character of some buildings and lack of parking spaces. Another major challenge is the lack of any coherent spatial development policy for urban areas, both on the part of the city authorities and the owners themselves,” Anna Wysocka from JLL enumerates. SEPTEMBER 2013 RETAIL 59 Fot. CBRE Global Investors Poland Square of Three Crosses in Warsaw and Holland Park which is to undergo some major changes soon. Tourists make a difference The greatest problem is the poorly developed tourism. Inflow of tourists is the main drive for the development of shopping streets. This is why it is Cracow that leads the way in Poland, with retail concentrated in the historic quarter within the Old Town. Last year, the capital of Małopolskie Voivodeship was visited by 9 million tourists. The main route runs along the historic Royal Route, starting at St. Florian’s Gate, along Floriańska Street, through Main Square to Grodzka Street and Dominikański Square. There are several renowned brands such as Swarovski, Pandora, Schubert, Kobe or Red Rubin, as well as local jewellery and souvenir shops on Cracow’s shopping streets. Tenants operating in the fashion and jewellery sector are particularly fond of Grodzka and Floriańska streets. Main Square offers comprehensive food and beverage offer with the legendary Hard Rock Cafe located right next to St. Mary’s Basilica. The Pasaż13 department store at the junction of Grodzka and Main Square serves as an example of successful adaptation of historic tenements for a modern retail scheme which attracted brands such as Pollini, Likus Concept Store, Vinicio Pajaro or Diesel. A number of premium brands, such as MaxMara, Paul&Shark, Escada & Marc Cain, or multibrand Mirage have opened their boutiques in the vicinity, in ul. Grodzka. However, as Jones Lang LaSalle stresses, the tenant-mix of Cracow’s shopping streets lacks shops of popular clothing brands. This results from lack of adequate premises. Development potential Against the background of Cracow, Warsaw and its flagship – Nowy Świat Street and Marszałkowska, Mokotowska, Chmielna, Bracka streets and Square of Three Crosses, looks a bit worse. However it is slowly catching up with the capital of Małopolskie Voivodeship. In June, VitkAc Department Store welcomed a boutique of the iconic brand Louis Vuitton. It will join the exclusive company of boutiques of Lanvin, Yves Saint Laurent, Gucci or Giorgio Armani. The owner of Holland Park, Kulczyk Silverstein Properties, is planning to start its reconstruction and extension next year. As a result, the retail space of Holland Park will amount to 2,500 sqm. Recently, the construction of the prestigious office building Chmielna 25 RETAIL was completed. It will offer 1,600 sqm of retail space on the ground floor. According to a research by the investor, LHI, Chmielna Street has an enormous potential; it is visited by 233,000 passers-by a week, almost 12 million a year. Up to 30 percent of them declare that they have come exclusively for shopping. At the intersection of Chmielna and Bracka streets, Nowy Dom Jabłkowskich with a glass ground floor designated for retail was constructed two years ago. This is just the beginning of a greater investment, as Jabłkowscy hope they can finally get back the neighbouring 100 years old tenement at ul. Bracka 25. The court ruled that the popular Traffic bookstore shall abandon the premises it occupies. The former Traffic will have a chance to become a modern department store with historic accents in a few years time. Numerous Polish designers, such as Maciej Zień, Robert Kupisz or Ania Kuczyńska, have opened luxurious boutiques in Mokotowska Street. During the past decade, a number of historic tenements in Nowy Świat Street as well as the building named ‚Dom Dochodowy o Trzech Frontach’ were renovated. The image of Warsaw’s shopping streets is becoming increasingly attractive. „There are some great expectations related to Chmielna and Świętokrzyska Kraków, ul. Floriańska. SEPTEMBER 2013 How to develop shopping streets potential Anna Wysocka Head of Retail Agency at Jones Lang LaSalle Poland T he development of shopping streets in major Polish agglomerations is favoured by both activities of investors and city authorities, which include implementing a coherent strategy of profiling each shopping street both in terms of their offer and positioning. This is how it works in Western Europe, e.g. in London, where investors and funds have whole streets in their portfolios and can carry out a consistent policy of managing premises, thus strengthening the position of the street against the overall retail cityscape. The development of shopping streets as shopping destination is also supported by factors such as the revitalisation of the central quarters of cities, which attracts both tourists and residents who are willing to spend their time amidst restored tenements and their tenants. Inflow of tourists is the main drive for the development of shopping streets, especially in Cracow. Another factor is the slowly changing habits of Polish consumers. What is also important is the policy of international brands, particularly those from the top shelf. For such firms, having a flagship boutique in a prestigious shopping street is part of the development strategy. streets. However, what is needed for the streets to develop, is investments in the infrastructure. Repair of roads, restoration of tenements, new places to eat on the sidewalks improve the image of a location, make the pedestrian return to the area and thus increase the attractiveness of shopping streets for fashion brands,” explains Wioleta Wojtczak, Senior Consultant, Research and Consultancy at Savills. And yet, there are no Fot. Jones Lang LaSalle 60 major investments in that field scheduled in Warsaw. The Square of Three Crosses was to be renovated, but as the spokesman for the city, Bartosz Milczarczyk, explains: „So far, we do not have money for that”. The map of shopping streets in Polish cities should also include Półwiejska Street in Wrocław and Paderewska in Poznań. In Katowice, it is 3 Maja Street and in Łódź – Piotrkowska Street. In Wrocław, Świdnicka Street leads the way. „For several years we have been observing a growing popularity of shopping streets. The global strategy of brands such as Gucci or Montblanc, requires that their stores are located in the most prestigious streets in order to ensure perfect exposition of their products, whereas retail chains place their flagship stores in shopping streets,” says Wioleta Wojtczak from Savillsa. It is all heading in the right direction: habits of Polish consumers, although slowly, are changing and tenants increasingly often look for suitable premises in city centres. Shopping streets in Poland have been developing for a few years. Can they undermine the domination of shopping centres Anna Wysocka from Jones Lang LaSalle says that they not necessarily have to. „Both retail formats are not a direct competition; their offer can develop simultaneously, since they cater to different shopping needs,” she explains Healthy competition is most important. However, Jones Lang LaSalle forecasts that shopping centres are going to develop faster than shopping streets in the years to come. n SEPTEMBER 2013 COMMENTARY Marek Ciszewski Director of the Riviera Gdynia shopping centre Commercialization of Riviera – success during crisis W ithin merely two years of commercialization, the Riviera shopping centre in Gdańsk secured the most important Polish and international brands. As a result, 250 tenants, including 40 of the largest operators, some of them appearing for the first time in Tri-City, will lease 70,000 sqm in the largest centre in Pomorskie Voivodeship. Commercialization of 96% of Riviera is undoubtedly a success, especially if we take into account the fact, that the project was taken over during a severe crisis, when owners of chains and shops begun to verify the effectiveness of their units, and carefully observed how the economy was coping with the difficulties. Tenants watched the developments in the construction of Riviera closely. Mayland made all efforts to modify the project on a current basis in order to fit it to the expectations of shop owners. Some operators, like Van Graaf, decided to enter the project only after it gained credibility on the market, and other tenants, like ZARA, decided to enlarge their designated areas when the centre was under construction. These behaviours affect the commercialized centre. Despite the high percentage of area under lease, not all of the shops will open on the planned launch date in October. Because of the amendments to the Construction Law from 2010, the administra- tive procedures were extended and even with intensive efforts of the investor and good cooperation with local authorities, it was not possible to overcome some of the set time frames. For that reason, ZARA will open only in mid-December, as at the tenant’s request, we had to significantly enlarge and rearrange the interiors. For similar reasons, Saturn and Van Graaf will open next year. The entire process should be completed in spring 2014. While talking about the success of commercialization of Riviera we must emphasise that this project managed to defend its position despite difficult market conditions. Out tenants appreciated the potential of the centre, which after the launch will be the only one in Tri-City with such diversified offer and such a large number of strongest and largest retail concepts. It’s perfectly located, egalitarian and modern. Mark Twomey real estate recruiter, Managing Partner at TARA HR Consultants Foreigners more valuable than local managers? A fter the memorable year 2008 we were able to watch a true exodus of experts from Poland. Businesses cut their costs and foreign employees salaries were among the highest. In the meantime Poles, who were previously employed in teams managed by foreign experts, have gained knowledge and experience necessary to take over their positions, yet with lower salaries. And it can be said that this tendency continues today. Although some international firms still want to have “their man” in the branch in Poland for quality control reasons, it may turn out that this is the only foreigner in the office. Some market areas display higher demand for foreigners. These include asset management and investment funds. It not necessarily is a preference but a must. In Poland, there are more and more excellent asset managers, but still too few for the needs of the market. Therefore, properly skilled employees must be imported from abroad. 61 “This year, a number of major strategic deals were concluded in Poland; Q2 saw over 500,000 sqm of warehouse space leased. The market is developed by actions of retail chains planning further expansion, 3PL logistics operators interested in improving logistics chain and international manufacturing building new or extending already existing facilities. We expect the tendency to continue in the nearest months,” says Tom Listowski, Partner, Head of Industrial Department in Poland and CEE Corporate Relations at Cushman & Wakefield. Warsaw office stock has exceeded 4 million sqm According to Jones Lang LaSalle, in H1 2013 the total stock of the office space in Warsaw exceeded 4 million sqm, with further 188,000 sqm to be delivered to the market in the months to come. During the first six months of 2013, gross demand (including prolongations) in Warsaw amounted to 334,000 sqm and was 12 percent higher than in the corresponding period of 2012. In Q2, gross demand totalled 178,000 sqm and net demand - approx. 130,500 sqm. The most significant new agreements involved location out of Warsaw centre: The Office for Registration of Medicinal Products (13,000 sqm in Ochota Office Park), Unilever (5,400 sqm, prelease in Eurocentrum Office Complex) and Żywiec Group (4,300 sqm in Konstruktorska Business Centre). Major agreements in Wiśniowy Business Park have been renewed by Johnson & Johnson (7,250 sqm) and Royal Bank of Scotland (5,300 sqm, renewal and expansion). „Although first six months looked well in terms of demand for new office space, due to a large number of delivered projects, the vacancy rate in Warsaw increased to 10.5 percent. One must, however, remember, that the vacancy rate in Warsaw is one of the lowest among the CEE region capitals, which means that the Warsaw office market is still popular with firms planning to start or expand their operations,” says Warsaw Spire construction site SEPTEMBER 2013 Tomasz Czuba from Jones Lang LaSalle. H1 2013 witnessed delivery of 152,000 sqm, out of which 76,000 sqm were delivered in Q1. According to Jones Lang LaSalle analysis, this year is going to see the most new space delivered to the market since 2000, with a total of 336,000 sqm which may be completed. (188,000 sqm in H2). The vacancy rate in Warsaw in Q2 increased to 10.5 percent from 9.9 percent in the previous quarter. 900 million for Warsaw Spire Warsaw Spire has been granted bank financing worth PLN 904 million, which is the Polish market record. Ghelamco, the international developer and general contractor of the investment has been credited by four banks: Bank Polska Kasa Opieki, Bank Zachodni WBK, Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski and BRE Bank. The development of Warsaw Spire started in mid-2011; until now, the company was conducting the investment without banking financing. Currently, works related to the construction of the building B, one of the three of which the project consists, are being finalised. The monies gained from the bank financing will be used to develop further phases of the investment. „We are proud to have been granted financing, particularly given the current macroeconomic situation, which is the floorage of the office building to be developed by Balmoral Properties as part of the investment Browar Lubicz in Cracow. OFFICES 5,000 sqm 62 has significantly affected the bank policy of crediting commercial investments,” says Jeroen van der Toolen, Managing Director CEE at Ghelamco. The Warsaw Spire office complex is being constructed in Warsaw on a plot limited by Grzybowska, Łucka, Towarowa and Wronia streets. The project consists of three buildings which will provide 100,000 sqm of modern office space in total: 49-storey tower A, whose highest floors will reach 180 m (220 m with pinnacles) and two 55-metres tall neighbouring B and C buildings (15 floors each). The first tenant in the investment is the European agency Frontex which is to take over rented space in September 2014. Poczta Polska (Polish public post service) is selling its flagship property in Warsaw Poczta Polska has again put up for sale one of its flagship properties: a 1-hectare plot in the centre of Warsaw at ul. Chmielna 75. So far it is the third attempt to sell the attractive property, where Poczta Polska wanted to develop a skyscraper a few years prior. The plot will go under hammer with an asking price of PLN 89.3 million. The 1-ha plot at the junction of Chmielna and Żelazna streets may prove a tempting target for the investors. The land is located in the core centre of the city near an excellent transport hub: in the vicinity, there are the Central Railway Station, Ochota station, the WKD light train station and a full range of public transport means. In the neighbourhood, there are Warta and Millenium Tower high- Plot belonging to Poczta Polska at ul. Chmielna 75 OFFICES Crystallike skyscraper in Warsaw Echo Investment has started the development of the 155 metres tall office building at at the intersection of Jana Pawła II and Grzybowska streets. The 155 metres tall building named Q22 which will provide 52,000 sqm of office space will be constructed on the site of the demolished Mercure hotel. Echo Investment already has Q22 the building permit. The construction of the Q22’s car park was scheduled on September 2013; its estimated construction time is 12 months. The completion of the office building construction is scheduled on Q1 2016. The value of the investment is PLN 500 million. The building is going to provide working space for approx. 5,000 people. The design of the skyscraper was created at Kuryłowicz & Associates architecture studio in cooperation with Buro Happold Polska. LC Corp has started the construction of office building worth PLN 60 million in Katowice The development of the project at Roździeńskiego Street in Katowice has started. LC Corp has handed the site over to the general contractor - Budimex. The first phase of the investment consists of an 8-storey office building with an underground car park and a separate retail and services part. The total leasable area will exceed 13,000 sqm. The completion of works is scheduled for Q4 2014. The next phase includes an over 100 metres tall skyscraper. Europlan started works on Sobieski Business Park In July, the works on the site of an office building started within the Sobieski Business Park complex at Mangalia Street in Warsaw. The works are related to the reconstruction of the technical infrastructuSobieski Business Park 700 sqm rises. The study of spatial development allows for the construction of another office building on the plot. So far, the land has remained undeveloped since the demolition of the buildings of the former Post Railway Station a few years ago. Poczta Polska wanted to construct a new headquarters at ul. Chmielna, it even got the land development conditions decision for a 130-metres tall high-rise building. Eventually, the firm resigned from these plans and moved its headquarters to the Intraco skyscraper at Stawki street. The plot at Chmielna street was put up to tender twice with an asking price of PLN 112.5 million, but nobody was interested. The third auction is to take place on 18 September. This time, the asking price is lower - it amounts PLN 89.3 million. Poczta Polska additionally asked for a prior payment of deposit worth 10 percent of the sum. in the Wola Center office building will be taken by a furniture firm Martela. SEPTEMBER 2013 63 re involving redevelopment of sanitary sewage, central heating, water supply and telecommunication duct systems. Next, the contractor will start demolishing the existing structures, namely a car wash and an underground fire-fighting water tank. These works are to be completed by the end of September 2013, and will be followed by proper works related to the construction of the office building. The new building will provide approx. 8,000 sqm of office space. Its completion is scheduled for Q4 2014 Monday Development to construct small office building at Małe Garbary in Poznań Monday Development has scheduled the start of the construction of the small office building, which is to be developed at Małe Garbary Street in Poznań, for the early 2014. The offices will be offered for sale and not for rent. The investor is already negotiating with potential buyers. The investment will be developed on a plot at the corner of Małe Garbary and Bóżnicza streets in Poznań. The ground floor of the building will house a retail store facing Solna street. The floors above will house office premises of various sizes - from 75 to 120 sqm. The building will also contain a lobby and parking spaces in the garage. The total usable area of the building will amount to 1,200 sqm. Monday Development office building in Poznań 64 OFFICES SEPTEMBER 2013 Fund managed by IVG is shopping in Warsaw. Further deals possible An investment fund managed by IVG Institutional Funds GmbH has purchased the Royal Trakt Offices building in Warsaw from SMFP. Financial terms of the transaction remain undisclosed. Miasteczko Orange (Orange City) Orange’s headquarters completed Bouygues Immobilier Polska has finished the construction of Miasteczko Orange situated at Aleje Jerozolimskie 160 in Warsaw, which is going to be the new head office of Grupa Orange come September. The new headquarters of Grupa Orange has been designed by a renowned architect Stanisław Fiszer. The complex is a small town. 3,300 employees can use the infrastructure consisting of a mess hall with over 300 seats, a food store, a kiosk, a café, a fitness club and a garden covered with trees, with a fountain and a wooden terrace. Additionally, the employees will be able to use fully equipped kitchens. All buildings will have opening windows. The complex consists of five sixstorey buildings connected at the ground floor and first floor level. The project will boast the usable space of 45,000 sqm. An underground car park will house over 1050 cars and 120 bikes. The underground level will also house changing rooms and showers for the cyclists. Miasteczko Orange was granted BREEAM certificate with a Very Good mark at the project stage. Since the start of the investments, Grupa Orange has been the exclusive tenant of the building. After the completion of the construction, the office building was sold and handed over to the owner, Qatar Holding which is part of Qatar Investment Authority. Miasteczko Orange is the result of a long-term cooperation between Orange Polska and Bouygues Immobilier Polska. It started with the signing of the lease agreement in the end of 2009, followed by the start of the construction of the office complex under the build-to-suit formula, and ended with the signing of the acceptance protocol in July 2013. It is the first joint investment by Grupa Bouygues Immobilier and Qatar Holding. It is also the first project of Quatar national investment fund not only in Poland but in the entire Central Europe. Royal Trakt Offices „The purchase of the Royal Trakt Offices building confirms that the Warsaw property market offers interesting opportunities which suit diversified investments strategies of the market players. IVG consistently follows its strategy investing in the best modern office buildings situated in prestigious locations in Warsaw. What’s more, IVG intends to remain an active player in the Warsaw market within the nearest years or so,” says Maciej Zajdel, Managing Director at IVG Poland. Royal Trakt Offices is another building purchased by IVG on behalf of the funds it manages within the last few years. The previously bought office buildings include: Victoria Building, BTC, Ujazdowskie 10, N21, Norway House or Pałac Młodziejowskiego. Savills acted as a commercial advisor for the buyer, while Dentons was its legal advisor. Poellath + Partners i Dentons served the buyer as tax advisors. Kancelaria Brochocki was the agent for the seller, while CDZ and NOERR Legal Advisors provided legal aid to SMFP. RETAIL SEPTEMBER 2013 65 Warsaw still lacks high quality retail space According to a research by CBRE, a record amount of retail space is currently under construction in Europe – 11.9 million sqm. It is a 50 percent increase year-to-year as compared to 2012, when 7.2 million sqm were under construction. Currently in Poland, 750,400 sqm of modern retail space are being developed. The total supply of retail space in Poland is 9.3 million sqm in 420 premises. Over a half of that space is located in the largest Polish agglomerations: Warsaw (1.4 million sqm in 42 centres), Katowice (1.03 million sqm), Tri-City (620,000 sqm), we Wrocław (540,000 sqm), Łódź and Poznań (510,000 sqm each) and Cracow(495,000 sqm). Modern retail space is predominantly situated in shopping centres as well as in retail parks and outlet centres. Tri-City has the highest retail space density, at the level of 500 sqm per 1,000 inhabitants. Among large cities, the lowest density ratio is observed in the Cracow agglomeration – 250 sqm/1,000 inhabitants. The average density in the eight agglomerations currently is 413 sqm/1,000 inhabitants, and including space under construction – 444 sqm/1,000 inhabitants. „Among all Polish agglomerations, the retail market in Warsaw remains one of the least saturated - the density ratio is 443 sqm per 1,000 inhabitants. In the first half of 2013, owing the the completion of three projects, the stock of new space increased by 40,000 sqm and is to be followed by further 5,3000 sqm to be commissioned in October, after the completion of the mixed-use centre Plac Unii,” says Beata Kokeli, Senior Director,Retail Agency, CBRE Poland. There are a few projects at the planning stage, i.e. GTC Wilanów and Białołęka, Galeria Nova in Piaseczno or Galeria Kabaty; however, there were no new constructions started recently; therefore, the supply of new space is going to be limited in 2014. „This is one of the reasons shopping streets are flourishing in Warsaw. The area between Świętokrzyska Street and Plac Zbawiciela is turning into a major retail zone in Warsaw and is currently New Hala Koszyki expanding along Trakt Królewski and ul. Marszałkowska as well as Bracka and Mokotowkska streets,” says Beata Kokeli. New Hala Koszyki to launch by the end of 2015 The architectural design of Hala Koszyki, which is being prepared by JEMS Architekci upon order of Griffin Group, is almost ready. The investor intends to get the building permit this year. The completion of the investment is scheduled for late 2015. The design is based on the concept by Juliusz Dzierżanowski dating back to 1909 and is to recreate the structure of the former hall in its original shape and to keep the walkways structure inside. The investor ensures that the secured historic steel frame of the hall will be exposed. Two preserved outbuildings are an integral part of the project; they house architectural details from the Art Nouveau period that are rare to be found in Warsaw. Buildings serving retail and office purposes were designed as tenements complementing the building’s frontage. The back wall will serve as support for the interior shopping and food street connecting the retail part with an exterior square in front of the building. Koszyki is going to provide 8,000 sqm of retail space and 11,000 sqm of office space. According to the investor’s plans, Hala Koszyki will house a delicatessen, shops, restaurants, cafés, wineries or teashops as well as a broadly defined offer related to culinary arts. An element to distinguish the place is premises with interior design articles and modern design, art galleries, shops for hobbyists, travel and good book lovers. Galeria Pomorska has the building permit At the beginning of August, Galeria Pomorska obtained final building permit for the construction of a new part with an area of 10,000 sqm. It means that the main phase of the construction works will start in accordance with the schedule, at the end of the year. The application for the building permit for extension of Galeria Pomorska was accepted without qualification by the City Council of Bydgoszcz. The permit became final at the beginning of August, thus allowing for further works related to the extension of Galeria Bydgoszcz, i.e. construction of a multi-storey car park for customers with 900 parking spaces (autumn 2013 – spring 2014) Galeria Pomorska and a new, single-storey retail part (spring 2014 – spring 2015). The preliminary phase of works, which includes construction of a new car park for the customers with 160 parking spaces on the site of the former supply zone and construction of a new entrance to the centre, is being carried out according to the schedule and its completion is likely to take place in early autumn 2013. Polbud to extend CH Rywal in Biała Podlaska, a new centre to be developed across the street in 2015 The expansion of Rywal shopping centre in Biała Podlask has started. The owner of the property – Real Estate inwestorbp – has announced choosing Polbud as the general contractor. Construction works started in August 2014 and their completion is scheduled for Q1 2014. This is not the end: the investors is going to build another shopping centre in the city until 2015. CH Rywal – situated in the core centre of Biała Podlaska – is the longest operating project of Real Estate inwestorbp (former Biuro PrawnoFinansowe Inwestor). It was already modernised twice, in 2007 and 2008. The extended part will increase the floorage of the centre to 25,000 sqm. The level 0 will house an additional car park with 89 parking spaces (altogether, the centre will have 180). The developer has already concluded the agreement with H&M for a two-stoCH Rywal SEPTEMBER 2013 rey shop with an area of 1,400 sqm, with Drogeria Natura for a 413-sqm premises and with the Świat Zabawek toy store. Negotiations of agreements with other tenants are underway. Most inhabitants of Bydgoszcz are also looking forward a cinema multiplex which will be situated in the mezzanine on the level 1. „This is not the end of our investment in the area. In Biała Podlaska we are also going to develop another retail project with a car park for around 100 cars situated at ul. Narutowicza, vis-à-vis the current building of CH Rywal. The start of works was scheduled for Q1 2014, and the opening for spring 2015,” announced Katarzyna Czajkowska, spokesman of Real Estate inwestorbp. Official authorisation to overtake Silesia City Center UOKiK (Office of Competition and Consumer Protection) has agreed for the acquisition of Silesia City Center in Katowice by Allianz Finance. Silesia City Center is a shopping centre purchased in 2006 by Immofinanz. The extension of the centre was completed in 2011; it costed approx. PLN 50 million. Currently, SCC offers approx 89,000 sqm of space with 340 units. SCC is situated at ul. Chorzowska 107 in Katowice and is a part of a larger urban project which occupies a 30-hectares plot and in- were leased by CCC and Intermarche in Galeria Neptun in Starogard Gdański. RETAIL 2,965 sqm 66 cludes, among others, the Dębowe Tarasy housing estate and two office buildings. The sales agreement worth approx. EUR 412 million was signed on 27 May 2013; UOKiK’s approval was a suspensive condition required to complete the deal. International consortium of investors, headed by Allianz Finance, is the purchaser. The acquirer is an investment company which purchases and sells securities, controls and manages investment portfolios and invests in real property. Ikea planning to purchase a shopping centre in Warsaw Inter Ikea Centre Group Poland has signed a preliminary agreement of sales of shares in Wola Park Shopping Centre in Warsaw. Inter Ikea Centre Group Poland intends to finalise the deal by the end of 2013. „Wola Park may boast an attractive selection of tenants and a great location, which, after the planned improvements to the transport infrastructure in the area, will become available to a much more significant part of residents of the capital. The centre is going to become an important element of our portfolio; it will significantly diversify and improve the quality of our offer,” said Mikael Andersson, Managing Director, Inter Ikea Centre Group Poland. Wola Park Shopping Centre is situated in the western part of Warsaw, in Górczewska Street. The building has 58,130 sqm (out of which 18,130 sqm belong to the Auchan hypermarket which is a separate property); it has 197 tenants, mostly from the fashion industry. Colliers International, Dentons and PwC acted as advisors in the transaction. CCC in Rank Progress’ shopping centres Rank Progres has signed the lease agreement with the footwear company CCC. Stores of CCC are going to be opened in shopping centres developed by Rank Progress in Chojnice, Kielce and Oleśnica as well as in SEPTEMBER 2013 galleries in Piła and Mielec. The first to visit the footwear store will be the customers of Brama Pomorza in Chojnice, which is to be opened in autumn 2013. Shopping galleries in Piła and Mielec and the shopping centre in Oleśnica are to be commissioned in 2014. The opening of the shopping centre in Kielce has been scheduled for 2015. Dom Mody Klif: new stores in autumn The offer of Dom Mody Klif is going to be broadened by new stores in Autumn. The tenants will be joined by: H&M and its first in Warsaw concept „Home”, COS and Tommy Hilfiger, as well as brands offering jewellery and accessories: Tous and Yes Prestige. Dom Mody Klif is a shopping centre in Warsaw which, on an area of 18,000 sqm offers boutiques of brands such as Baldinini, Guess, iBlues, Marina Rinaldi, Marella MaxMara, Marlboro Classics, Lacoste, Pandora, Paul&Shark, Pollini, Stefanel, Tretorn Galeria ECE in Bydgoszcz RETAIL 67 or Tru Trussardi. Two levels will house around 100 stores, including the Alma delicatessen, restaurants and cafés and services points. The first Helly Hansen in Poland The Norwegian firm Helly Hansen, which manufactures sports clothing and accessories is to open its first shop in Poland in September. It will be located in Galeria Katowicka. Helly Hansen specialises in production of clothes and footwear for open air sports (sailing, Nordic and Alpine skiing and hiking). Helly Hansen was founded in 1877 and is one of few clothing firms which have been operating unceasingly since the 19th century. Currently it has over 150 stores all over the world. The firm was founded by Juel Helly Hansen – a Norwegian sailor and the inventor of the first waterproof fabric in the world. The shop swill occupy 120 sqm on the 2nd floor of Galeria Katowicka. Helly Hansen store Inditex to take up over 5,000 sqm in a shopping centre in Bydgoszcz ECE Projektmanagement has signed the lease agreement for a total of 5,100 sqm in its centre in Bydgoszcz with Inditex group. The centre, which currently is under construction, will house brands such as: Zara (two-storey unit, 2,670 sqm), Massimo Dutti (460 sqm), Stradivarius (440 sqm), Pull & Bear (590 sqm), Bershka (780 sqm) and Oysho (220 sqm). The opening of the centre in Bydgoszcz has been scheduled for 2015. It will house around 180 shops. CCC and Neonet in Gryf Two chain brands: footwear store CCC and Neonet will join the Gryf shopping centre which is being constructed in Starogard Gdański. Both stores will together cover an area of 1,000 sqm. In recent weeks, Gryf has been granted the final building permit and the construction works are to start within a few weeks. Currently, the commercialisation of the centre in underway. BOIG is responsible for the construction and commercialisation of the centre. Galeria Handlowa Gryf (15,000 sqm GLA) will be a two-storey shopping and services centre situated in the core centre of Starogard Gdański. The offer of the project will include popular fashion brand, a cinema, a food-court and a food supermarket. The centre will offer a multi-storey car park with 300 parking spaces. 68 WAREHOUSES SEPTEMBER 2013 No major changes in the industrial market According to a report by Jones Lang LaSalle, in H1 2013, the market of industrial plots did not observe any significant changes. Panattoni Europe to build the firstin-Europe factory of Polaris Industries Inc. The BTS facility for the American manufacturer of, among others, ATVs will be developed in Opole, in Wałbrzych Special Economic Zone Invest-Park in and will have 33,000 sqm of space. Polaris Industries Inc. – the American manufacturer of snowmobiles, quad ATVs, motorbikes and NEVs (Neighbourhood Electric Vehicle) is thus entering the Polish market. The firm, established in 1954, decided to situate its first European factory of all terrain vehicles in Opole, within Wałbrzych Special Economic Zone Invest-Park. The location of the new factory of Polaris Industries is Special Economic Zone Invest-Park, within the bounds of Półwieś, cadastral district of Opole, at ul. Wspólna. The production hall will take up 25,600 sqm, the warehouse 3,400 sqm, whereas offices and staff facilities 3,981 sqm.. The completion of the construction is scheduled for mid-February 2014. Prologis concludes H1 and plans further investments Prologis managed to lease 0,5 million sqm in H1 2013; additionally, the developer may boast another 71,000 sqm of warehouse space under construction. In H1 2013, Prologis completed the construction of 7,000-sqm distribution centre in Prologis Park Janki for Rohlig Suus Logistics and started the construction of three BTS warehouse facilities with a total area of 71,000 sqm within Prologis Park Wrocław V: 17,800 sqm for a retailer and wholesaler of household appliances, electronics and IT (Building 2); 18,300 sqm for Tradis which is part of Eurocash Group (Building 3) and 35,000 sqm for Eko Holding (Building 4). In response to the demand for smaller warehouse modules and larger and more representative office space, Prologis is going to launch the fifth building with a total area of 16,200 sqm as a Small Business Units (SBU) project within Prologis Park Wrocław III. New investment in Segro Industrial Park Tychy Dayco, a manufacturer of car engine parts is launching its manufacturing facility in Poland. The factory will be located in the Tychy subzone of Special Economic Zone Katowice, within Segro Industrial Park Tychy. Ultimately, the modern production hall with an area of 20,000 sqm will provide workplaces for approx. 300 people. will go to CCC in Prologis Park Wrocław IV. The firm has prolonged the agreement. Polaris Industries Inc. in Opole Castorma warehouse 10 900 SQM Currently, industrial land prices range from PLN 400 to PLN 700 for 1 sqm in Warsaw to PLN 60 – 160 in Central Poland. In the remaining regions, they vary from PLN 80 to PLN 230, depending on the location and quality of the plot. However, often the asking prices differ significantly from the eventual value of transaction due to the fact that the sellers frequently overprice the offer in order to gain a better negotiating position. Mariusz Zborowski, Senior Consultant at Industrial Department of Jones Lang LaSalle, explains that land in the area of Poznań, Wrocław and Upper Silesia enjoys the greatest interest. A higher number of inquiries does not, however, translate into an increased amount of deals. The purchase usually takes from 12 to 18 months, and the buyers are currently careful and their expectations towards the land are very high. They require not only connection to the road transport system and necessary utilities, but often also getting the decision on environmental conditions and even a final building permit. The production is to start in Q4 2013. Currently, an intensive recruitment process to all department of the firm is taking place, especially for technical and production positions. Only in 2013 Dayco’s facility in Tychy will employ about 100 employees. Segro Industrial Park Tychy is situated on a 13-ha plot near the trunk road No. 86, only 22 km away from Katowice; it offers 56,000 sqm of industrial space. Panattoni Europe to construct large logistics centre for Castorama Panattoni Europe started the largest construction in the market since the beginning of the year. It is the development of a central warehouse for Castorama Polska with an area of 50,000 sqm. The new facility is to be constructed in Stryków – the developer’s strategic location. Castorama Polska, a chain of home improvement hypermarkets from the so-called DIY sector, which belongs to the British concern Kingfisher, is going through a period of intensive development and expansions as previously announced. It will result with the investment in Stryków with the total area of 50,000 sqm to be developed by Panattoni Europe. The facility will serve the tenant as a logistics centre with a storage hall with an area of 49,220 sqm. It will be built to suit the requirements of effective management of diversified supply sources. The remaining 780 sqm will be designated for an office part. Colliers International real estate agency acted as an agent in the transaction. Sun & Snow is organising the contest for the best architectural design of a hotel in Szklarska Poręba. The facility will be constructed as part of the holiday complex Sun & Snow Resorts – Szklarska Poręba. The commencement of the construction is set for the turn of 2013/14. The five-star hotel will be one of the four buildings of the Sun & Snow Resorts in Szklarska Poręba. According to preliminary assumptions, it will provide around 150-200 luxurious hotel rooms. The architects to participate in the contest must include in their designs restaurant and ball rooms, a child playroom and a SPA together with a swimming pool. „Our hotel is going to be the only five-star facility in Szklarska Poręba, therefore we put so much attention to its architectural design,” says Marcin Dumania, President of the Management Board of Sun & Snow. The investor has asked the local authorities, architects associations in Poland, its clients and investors to cooperate in choosing the winning design. New version of Novotel Gdańsk Marina The modernisation of common areas in Novotel Gdańsk Marina has finished. Guests may now use a completely renovated lobby, reception desk and bar. Numerous modernisation works were completed; the design was created by „Virgo-Studio Projektowe Edgar Kaszubski”, while PB „Cekbud” Ludomir Kwiatkowski was the general contractor. Novotel Gdańsk Marina is situated on the border of the cities of Gdańsk and Sopot, right by the Baltic Sea, a few steps from a sandy beach. The building offers a leisure centre where guests can use a covered swimming pool, a sauna and a fitness room. Additionally, there is a playground for children, volleyball and basketball courts as well as tennis courts. The offer of Novotel Gdańsk Marina includes 9 fully equipped conference rooms and a car park, which allow for organisation of conferences, team building meetings, fairs or banquets. The rooms may house up to 300 people. The hotel offers 176 rooms. First DubleTree by Hilton in Poland has been opened The new four-star hotel was constructed on the site of the former Wytwórnia Filmów Fabularnych (film studio) at ul. Łąkowa in Łódź. The building may boast 12 storeys, including one underground serving as a garage with 87 parking spaces. There is also a car park for 21 cars. The western side of the building houses the office and conference part, the eastern one – a modernised old cinema. It is the first DoubleTree by Hilton in Poland. Budimex was the general contractor and Toya – the investor. Opening of five-star hotel in Mikołajki set for September The facility being developed by Inpro is situated in the heart of Mazury on Ptasia Island and a peninsula by Lake Mikołajskie. The opening of the hotel was scheduled for September 2013. The investment started in May 2011 while the completion of the construction of the hotel and apartments (phase 1) on the island was set for 30 September 2013 (street furniture – 30 October 2013). The five-star hotel will contain hotel rooms, a restaurant overlooking Hotel in Mikołajki million PLN was the construction cost of Dune Apartments in Mielno. Firmus Group is the developer of the investment. Sun & Snow is organising a contest for the best design of condohotel in Szklarska Poręba HOTELS 52 SEPTEMBER 2013 69 Mikołajki, a reception desk, a swimming pool, a SPA, health and beauty salons, a gym and a child playroom. The peninsula will house a restaurant and conference building with a lobby, bar and a reception desk. The peninsula will also house a conference complex with a reception and a marina with mooring places for boats. Orbis to invest PLN 100 million, particularly in hotels in Warsaw By 2014 Orbis intends to invest PLN 100 million. Most of the money is to be spent on the modernisation of Sofitel, Novotel Centrum and Mercure Centrum. The greatest sum will be spent on the modernisation of Sofitel – PLN 35 million. Novotel Centrum and Mercure Centrum Warszawa will each see PLN 20 million worth investments. The firm also wants to spend PLN 5 million for the introduction of a new brand in the four Ibis hotels, three in Warsaw and one in Łódź. The investments in Warsaw will consume 90 percent of the planned expenditures. They will be paid from firm’s own resources and are to help withstand tough competition in the hospitality market in the capital and to prepare some hotels for sale shall it take place. Grupa Orbis currently manages 60 hotels in 28 cities in Poland. In Warsaw, it has 11 hotels. The firm intends to expand the network of managed hotels by about 10 each year. 70 TRANSFERS September 2013 Nick Axford was appointed Global Head of Research at CBRE CBRE announced that Nick Axford was appointed Global Head of Research. Axford previously was Head of Research for CBRE Asia Pacific, and will take the new position immediately. In this new role, Dr. Axford will have overall responsibility for managing the operations of CBRE Global Research, establishing a strategic development plan and providing clients with reports on global trends affecting commercial real estate. Nick Axford, PhD, has 23 years of experience in the commercial real estate market. In the years 1998-2010, Axford led CBRE’s Research team in Europe, the Middle East & Africa. New Head of Capital Markets at BNP Paribas Real Estate Mark Weinberger next Global Chairman and CEO of EY Del Chandler was appointed new Head of Capital Markets at BNP Paribas Real Estate for CEE. Weinberger succeeded the previous Global Chairman and CEO Jim Turley, who retired having led EY for 12 years and working for the company for 36. Del Chandler worked as Managing Director in Structured Leasing Services CEE at ING Lease for over 16 years. He was member of management boards of numerous firms operating in Poland and in foreign markets, taking care of their proper development. He has considerable experience working both in financial institutions and consulting companies. Mercure has new director of the Mercure brand franchise Ewa Bluhm, who for the last four years managed the hotel Mercure Warszawa Grand, was announced director of the Mercure brand franchise. Ewa Bluhm had her first experience in the industry in the hotel Marriott, where she worked on many key positions. Her next decision was to join Grupa Hotelowa Orbis and work for the ibis and Mercure brands. For the past four years she managed the 4-star Mercure Warszawa Grand in the centre of the capital. She took the position of the director of the Mercure brand franchise on 1 July. Mark, 50, has had a distinguished career with a track record of leadership both inside and outside EY. He was, among others, Global Head of Tax at EY. For many years he advised the largest clients of EY. Weinberger has considerable experience in cooperation with the public sector in the USA. President Bill Clinton appointed him to the US Social Security Advisory Board. Weinberger also served as the Assistant Secretary of the U.S. Treasury under George W. Bush. From Hungary to Poland Cushman & Wakefield announced Charles Taylor as Managing Partner in Poland. Taylor succeeded Richard Petersen who led Cushman & Wakefield in Poland since its creation in 1991. Charles Taylor has 22 years’ experience in the real estate market which he has been gaining for the past 15 years on the Hungarian market. He worked as a managing partner in the firm’s business in Budapest and headed Capital Markets Departments in Central Europe. His track record involves a number of deals, including the recently concluded purchase of a major portfolio of office properties in Budapest on behalf of Heitman (Millennium Towers (JV), Science Park and Alkotás Point) as well as the purchase of TriGranit’s shopping and entertainment centre Arena Centar in Zagreb. From DTZ to Griffin Group Edyta Bobek took the position of the leasing director at Griffin Group. The new director has a track record of managing leasing and redevelopment projects of many prestigious shopping centres in Poland. In Griffin she will be responsible for lease up of existing and new developments. Edyta Bobek is a 12– year veteran of the commercial real estate market. She was responsible, among others, for re-commercialisation of Centrum Janki, Centrum Korona in Wrocław, CH Ster in Szczecin or CH Ursynów at Apsys. She was a co-author of the concept and the process of lease up of Galeria Krakowska and Galeria Kaskada in Szczecin, led re-commercialisation of Galeria Bałtycka and designed the lease up and redevelopment concept of Centrum Alfa in Gdańsk. Prior to joining Griffin Group she worked as associate director at DTZ, previously she had cooperated with ECE Projektmanagement Polska and Apsys. the international retail property market 13-15 NOVEMBER 2013 Cannes - France 1 group, 6 brands and over 2,900 stores worldwide. The H&M Group is on the retail fast track. Let’s take a look at the group’s expansion strategy by focusing on three of their young brands: Monki, Cheap Monday and & Other Stories. Monki & Other Stories Cheap Monday Interested in learning more? MAPIC is a registered trademark of Reed MIDEM- All rights reserved Considered as the younger sister of H&M, Monki has been around for nearly 7 years with a presence of over 60 stores worldwide. Their e-commerce site however, has only been up for about 18 months. Recently, they opened a shop next door to H&M in Paris with the goal of bridging the gap between their online and offline presence via clever actions on their very active social media sites. Trying to push the notion of ‘consumer experience’, Monki isn’t afraid to have a little fun, especially when it comes to their stores, which offer a world full of color, mystery and magic for all those who enter within (Monki store pictured above). Combining “influences from street fashion and subcultures with a catwalk vibe”, Cheap Monday is a brand sought out by stylish men and women looking for affordable yet high-level fashion denim, clothing and accessories always at an extremely good price. The brand joined H&M in 2008. Today, Cheap Monday includes collections for men, women, and babies, and can be found in around 1,800 stores in more than 35 countries worldwide. Although experiencing rapid growth, the company’s initial objective still remains to offer customers high fashion pieces, without high fashion price tags. H&M’s newest brand, & Other Stories believes that accessories, lingerie and beauty regimens are just as important as clothing, and brings everything together under one roof, letting women focus on creating an entire look. Collections are built around inspiring fashion stories, and creative ateliers in Paris and Stockholm serve as the birthplace of designs. Lines are varied and detail oriented, and materials are carefully selected in order to offer lasting pieces for every woman, within all price ranges. Join Monki, Cheap Monday and & Other Stories at MAPIC this November! Register by October 10th: € 1,295 www.mapic.com O F F I CE The Polish Office Market Review BOOK 2013/2014 Już w październiku – Office Book 2013/2014 Najnowszy rocznik to: artykuły redakcyjne, analizy ekspertów, wywiady i komentarze, sytuacja oraz prognozy rozwoju rynku powierzchni biurowej w Polsce, aktualna lista biurowców klasy B i A, dystrybucja na najważniejszych targach i konferencjach, dostęp do wersji elektronicznej on-line, prezentacja najciekawszych obiektów. Property Media Group tel. +48 22 851 03 05 [email protected] www.thecity.com.pl
