Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn

Transkrypt

Załącznik nr 1
do uchwały nr XIX/157/2004
z dnia 27 lipca 2004 r.
PLAN ROZWOJU LOKALNEGO
GMINY TYCZYN
lipiec, 2004
SPIS TREŚCI
I.
OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO .................................................. 3
II. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY TYCZYN.................................. 5
II.1.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY TYCZYN..................................................................................... 5
II.2.
INFRASTRUKTURA LOKALNA ................................................................................................................ 9
II.3.
SFERA EKOLOGICZNA ......................................................................................................................... 17
II.4.
SFERA GOSPODARCZA ......................................................................................................................... 19
II.5.
SFERA SPOŁECZNA .............................................................................................................................. 31
III. PROPOZYCJE DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH POPRAWIE SYTUACJI SPOŁECZNOGOSPODARCZEJ W GMINIE ................................................................................................................. 50
III.1.
DZIAŁANIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI W GMINIE TYCZYN........................................................... 50
III.2.
ZIDENTYFIKOWANE OBSZARY ROZWOJOWE ........................................................................................ 52
III.3.
LISTA ZADAŃ DO REALIZACJI W GMINIE .............................................................................................. 54
IV. POWIĄZANIE PLANOWANYCH PROJEKTÓW Z DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI
OBECNIE NA OBSZARZE GMINY......................................................................................................... 57
V. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO W GMINIE ...... 60
VI. PLAN FINANSOWY GMINY NA LATA 2004-2006 ORAZ PROGNOZA NA KOLEJNE LATA........
................................................................................................................................................................ 64
VI.1.
STRUKTURA BUDŻETÓW GMINY ZA LATA UBIEGŁE (2002-2004) ........................................................ 64
VI.2.
HARMONOGRAM WYDATKÓW GMINY NA LATA 2004-2006 ................................................................ 67
VII. SYSTEM WDRAŻANIA I MONITOROWANIA PLANU ROZWOJU LOKALNEGO NA
OBSZARZE GMINY................................................................................................................................... 74
VII.1.
METODOLOGIA WDRAŻANIA PLANU ROZWOJU LOKALNEGO ............................................................... 74
VII.2.
SYSTEM MONITOROWANIA, SPOSOBY OCENY ORAZ PROMOCJA PLANU ROZWOJU LOKALNEGO........... 76
VIII.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI ........................................................................................................ 79
2
I. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO
Przedstawiony poniżej Plan Rozwoju Lokalnego wypracowany został w wyniku
połączonych
wysiłków
wszystkich
ważniejszych
lokalnych
środowisk
i
instytucji
odpowiedzialnych za gospodarczy i społeczny rozwój gminy Tyczyn. Podstawą do prac
była Strategia Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn, Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego, Program Ochrony Środowiska oraz Wieloletni Plan
Inwestycyjny.
Założone wskaźniki osiągnięć PRL odnoszą się do działań realizowanych w ramach
programów operacyjnych. Natomiast przyjęty system wdrażania i monitorowania ma na
celu właściwe wdrażanie niniejszego dokumentu.
Bardzo ważną częścią Planu jest sposób finansowania zadań w przyjętych
okresach programowania Unii Europejskiej tj. w latach 2004-2006 oraz 2007-2013.
Opracowany schemat źródeł finansowania zadań obejmuje tylko okres pierwszy, gdyż nie
jest
znana
alokacja
środków
w
przyszłym
programowaniu.
Procentowy
udział
poszczególnych źródeł finansowania zadań jest szacunkowy, gdyż każde finansowanie
przyznawane jest do określonych maksymalnych wartości np. do 75% dofinansowania.
Dokument był tworzony przy współudziale partnerów społeczno-gospodarczych
i dlatego stanowi istotny wkład w budowę społeczeństwa obywatelskiego. Dzięki temu
przyczyni się do realizacji najistotniejszych celów gminy. Celem Planu jest zapewnienie
koncentracji środków na strategicznych działaniach samorządu. Środki finansowe będą
wydawane na wcześniej zaplanowane inwestycje zaproponowane do realizacji w Planie.
Działania ujęte w Planie Rozwoju Lokalnego, będą mogły być realizowane w dłuższej
perspektywie czasowej, co pozwoli na konsumpcję środków z Funduszy Strukturalnych
również w następnym okresie programowania. Dokument będzie monitorowany przez
partnerów społecznych i będzie podlegał czasowej aktualizacji.
Autorzy dokumentu duży nacisk położyli na możliwości twórczego działania
przedstawicieli
społeczności
lokalnej,
wykorzystania
ich
wiedzy
i
doświadczeń.
Podstawowe prace analityczne i diagnostyczne, a także dotyczące konstrukcji dokumentu
końcowego wykonali pracownicy Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A.
w Rzeszowie współpracując z pracownikami Urzędu Gminy i Miasta Tyczyn.
Wersja robocza planu, była przedmiotem prac Komisji Doraźnej d/s Opracowania
Planu Rozwoju Lokalnego. Wnioski Komisji zostały uwzględnione w wersji ostatecznej
dokumentu. Wspólna praca Ekspertów i przedstawicieli Gminy miała na celu zwiększenie
3
akceptacji społecznej i poczucia emocjonalnej więzi z określonymi tezami. Pozwala to
przypuszczać, iż efektywność i oddziaływanie Planu będzie długoterminowe.
4
II. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY TYCZYN
II.1.
Ogólna charakterystyka gminy Tyczyn
Gmina Tyczyn leży w centralnej części województwa podkarpackiego. Jest gminą
miejsko-wiejską, jedną z 14 gmin powiatu rzeszowskiego ziemskiego. Położona jest na
południe od Rzeszowa. Od północy graniczy z Rzeszowem, w północno-wschodniej części
z gminą Krasne (Matysówka), od wschodu z gminą Chmielnik i Hyżne, od południa
i południowego−zachodu z gminą Błażowa i Lubenia, a od zachodu, poprzez Wisłok,
z gminą Boguchwała.
W jej skład wchodzi miasto Tyczyn oraz następujące wsie będące sołectwami:
-
Biała,
-
Borek Stary,
-
Budziwój,
-
Hermanowa,
-
Kielnarowa,
-
Matysówka.
Miasto będące siedzibą władz gminnych od 1934 roku, usytuowane jest w centrum gminy
i zajmuje obszar 9,65 km2, licząc ponad 3 tys. mieszkańców.
Tabela 1. Podział administracyjny i ludność w powiecie (stan w dniu 31. XII. 2002)
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Wyszczególnienie
Błażowa
Boguchwała
Chmielnik
Dynów M.
Dynów Gm.
Głogów Młp.
Hyżne
Kamień
Krasne
Lubenia
Sokołów Młp.
Świlcza
Trzebownisko
Tyczyn
Powierzchnia
km2
113
96
51
24
119
146
52
73
54
55
134
127
91
84
Liczba ludności
tys.
10,7
20,5
6,3
6,1
7,2
17,3
6,7
6,8
13,4
6,5
16,3
18,4
18,1
15,1
Źródło: Powiaty Województwa Podkarpackiego
5
Miasta
1
1
1
1
1
Wsie
(obręby)
8
10
5
9
13
6
3
6
4
8
10
10
6
Gmina Tyczyn na tle województwa podkarpackiego
6
Obszar gminy Tyczyn zamieszkuje 15 213 osób (stan na 2004 rok), co stanowi
8,89 % mieszkańców powiatu i 0,71% mieszkańców województwa.
Tabela 2. Podział administracyjny gminy Tyczyn
Wyszczególnienie
Ludność
stan z 30.12.2003 r.
Tyczyn
Sołectwa:
Biała
Borek Stary
Budziwój
Hermanowa
Kielnarowa
Matysówka
Razem
Powierzchnia
(ha)
Liczba
mieszkańców
w%
3133
967,1
20,75
1777
1577
3388
2322
1738
1181
15116
605,8
1486,9
1727,1
1730,2
1339,5
529,9
8386,5
11,75
10,43
22,41
15,36
11,49
7,81
100%
Źródło: Urząd Gminy i Miasta Tyczyn 2003
Na przestrzeni ostatnich lat liczba mieszkańców gminy sukcesywnie wzrasta. Istotny
wpływ na to ma zarówno ruch naturalny, jak i migracje ludności. Liczbę mieszkańców
poszczególnych miejscowości gminy procentowo w roku 2004 przedstawia poniższy
wykres.
Wykres 1. Liczba ludności w poszczególnych sołectwach 2004
Ludność stan z 30.06.2004 r.
8%
21%
11%
Tyczyn
Biała
Borek Stary
Budziwój
Hermanowa
12%
15%
Kielnarowa
Matysówka
10%
23%
Źródło: Urząd Gminy i Miasta Tyczyn, 2004
7
Średnia gęstość zaludnienia na km2 wynosi dla miasta 321 osób, a dla gminy 164
osób. Obszar gminy zamieszkuje około 9% ludności całego powiatu rzeszowskiego.
Tabela 3. Gmina Tyczyn - podstawowe dane statystyczne (stan z 31.12.2003)
Wyszczególnienie
Ludność
Kobiety na 100
Gęstość
ogółem
mężczyzn
zaludnienia
Tyczyn - miasto
3 210
107
321
Tyczyn - sołectwa
11 993
103
164
Tyczyn gmina ogółem
15 116
105
183
Powiat rzeszowski
169 892
103
139
Udział %
8,9
-
-
Woj. podkarpackie
2 105 050
104
117
Źródło: Urząd Statystyczny Rzeszów 2003
Gmina ma korzystne położenie ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo Rzeszowa,
nie
tylko
największego
ośrodka
miejskiego,
ale
także
najważniejszego
węzła
komunikacyjnego i drogowo-kolejowego w południowo-wschodniej Polsce. Przez Tyczyn
prowadzi stary szlak handlowy łączący Rzeszów z Przemyślem, przebiegający również
przez Dynów, gdzie znajduje się rozgałęzienie na Brzozów i Sanok. Obecnie jest to droga
wojewódzka.
Obszar gminy jest zlokalizowany na szlaku handlowym północ-południe oraz
w pobliżu szlaku wschód-zachód (droga międzynarodowa nr 4, wiodąca do granicy
zachodniej państwa z Niemcami do granicy wschodniej z Ukrainą). Odległość gminy
Tyczyn od przejścia granicznego w Medyce wynosi 100 km, od przejścia granicznego
w Barwinku wynosi 80 km. Natomiast odległość od najbliższego lotniska znajdującego się
w Jasionce wynosi 20 km.
Naturalną granicę gminy od zachodu stanowi rzeka Wisłok, do której wpada jego
prawy dopływ − Strug, główna rzeka przepływająca przez gminę.
8
Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy. Wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo,
produkcja żywności oraz obsługa ludności i związane z tym osadnictwo. Występują tu
korzystne warunki glebowe i
klimatyczne do produkcji rolnej, sprzyjające uprawie
wszystkich roślin rolniczych. Większość istniejących gospodarstw prowadzi produkcję na
własne potrzeby, z przewagą zbóż i hodowli trzody chlewnej.
II.2.
Infrastruktura lokalna
Gmina Tyczyn jest stosunkowo dobrze wyposażona w infrastrukturę techniczną.
Wodociągi
Gmina zasilana jest w wodę z czterech źródeł, zapewnia dostęp do sieci
wodociągowej dla około 51,8 % mieszkańców.
Łączna długość sieci wodociągowej z ujęć w Tyczynie i Budziwoju wynosi 124,4
km, w tym 26,3 km wodociągu MPWiK.
Tabela 4 Długość sieci wodociągowej w gminie Tyczyn i ilość przyłączonych do niej budynków – stan na
koniec 2003 r.
Miejscowość
Biała
Borek Stary
Budziwój
Hermanowa
Kielnarowa
Matysówka
Tyczyn
Ogółem
Długość wodociągu w km
12,6 MPWiK
0,7
55,6 w tym 12,9 MPWiK
13,5
9,3
0,8 MPWiK
31,9
124,4
w tym 26,3 km wodociągu MPWiK
Ilość przyłączonych
budynków
342
20
495
263
142
23
823
2108
+ około 1500 przyłączonych
budynków przez MPWiK
Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tyczyn na lata 2004-2007
z uwzględnieniem lat 2008-2011, 2004
Udział
ludności
w%
75%
5%
95%
50%
35%
8%
95%
51,8%
Z wodociągu w 95 % korzysta ludność miejscowości: Budziwój i Tyczyn, w 50%
Hermanowa, a w 75% Biała, w 35% Kielnarowa oraz w 8% Matysówka i w 5% Borek
Stary.
Mieszkańcy, którzy nie korzystają z sieci wodociągowej, czerpią wodę ze studni
ręcznych oraz studni wyposażonych w pompy i hydrofory.
9
Kanalizacja
Ścieki z terenu Gminy Tyczyn odprowadzane są do oczyszczalni ścieków
w Rzeszowie.
Całkowita
długość
sieci
kanalizacyjnej
wynosi
199,6
km.
Ilość
przyłączonych budynków do kanalizacji w gminie wynosi 2065, co stanowi 55% całej
społeczności tego obszaru.
Tabela 5. Łączna długość sieci kanalizacyjnej w gminie oraz ilość przyłączonych budynków na terenie
gminy Tyczyn
Miejscowość
Długość sieci
Ilość przyłączonych Udział ludności w %
kanalizacyjnej (km)
budynków
Biała
31,5
378
85%
Borek Stary
Budziwój
89
723
85%
Hermanowa
14,8
128
25%
Kielnarowa
Matysówka
13,9
183
60%
Tyczyn
50,4
653
85%
Ogółem
199,6
2065
55%
Energia elektryczna
Gmina Tyczyn obsługiwana jest przez Rzeszowski Zakład Energetyczny Rejon
Energetyczny Rzeszów Teren, bezpośrednio przez Posterunek Energetyczny Tyczyn.
Gmina jest dobrze wyposażona pod względem ilościowym i technicznym w sieci średniego
i niskiego napięcia oraz stacje transformatorowe, dostarczające moc, w całości
pokrywającą występujące zapotrzebowanie.
Mocną stroną dla rozwoju jest możliwość zasilania gminy z niezależnych źródeł
zasilania, dzięki magistralom średniego napięcia poprowadzonym między stacjami
redukcyjnymi: Boguchwała – Tyczyn – Błażowa (dwie linie) oraz rezerwowo zasilane
z GPZ Rzeszów – Tyczyn jak również dobre technicznie układy sieci rozdzielczych
średniego napięcia.
Słabą stroną jest niewystarczająca ilość stacji transformatorowych. Istnieje pilna
potrzeba budowy około 10 stacji dla zaspokojenia potrzeb intensywnie rozwijającego się
budownictwa mieszkaniowego i poprawy zaopatrzenia dla istniejących odbiorców.
10
Sieć gazowa
Miasto i gmina Tyczyn zasilane są w gaz wysokometanowy GZ-50 z sieci w sposób
pośredni z sieci miasta Rzeszowa. Właścicielem i dysponentem sieci jest Karpacka Spółka
Gazownictwa Sp. z o.o. w Tarnowie Oddział – Zakład Gazowniczy w Rzeszowie.
Gmina posiada dobrze rozwiniętą sieć gazową, która zabezpiecza potrzeby
obecnych i przyszłych mieszkańców. Nie ma, bowiem ograniczeń ilości podłączeń.
Całkowita długość sieci gazowej wynosi 311,278 km. Odbiorcami gazu są przede
wszystkim indywidualne gospodarstwa domowe, które korzystają z gazu m.in. na
ogrzewanie mieszkań i do celów gospodarczych. Około 2% mieszkańców korzysta z gazu
ziemnego.
Tabela 6 Odbiorcy gazu ziemnego w gminie Tyczyn – stan na 31.12.2003 r.
Wyszczególnienie
Liczba odbiorców
Udział w %
Tyczyn – miasto
527
70%
Pozostałe miejscowości gminy
1776
60%
Razem
2303
65%
Ciepłownictwo
Ogrzewanie obiektów na obszarze gminy opiera się na indywidualnych systemach
grzewczych. W większości urządzeniami do ogrzewania budynków są piece węglowe
i kotły węglowe lub gazowe. Potrzeba ochrony środowiska atmosferycznego wymaga
przechodzenia na sposoby ogrzewania nie powodujące przekroczenia dopuszczalnych
norm
środowiska,
w
tym
szerszego
stosowania
uwarunkowań
rozwoju
niekonwencjonalnych
sposobów
ogrzewania.
Łączność
Mocną
działalność
w
stroną
dla
gminie
operatora
niezależnego,
w
zakresie
telekomunikacji
posiadającego
system
jest
łączności
przewodowej oparty o nowoczesne technologie, wysoką sprawność i duże możliwości
rozwojowe.
Gmina jest w wysokim stopniu stelefonizowana, posiada nowoczesną centralę
telefoniczną DSM-10 firmy Northern Telecom, zapewniającą wysoką jakość połączeń
krajowych i międzynarodowych. Obsługę telefoniczną łącznością przewodową prowadzi
na terenie gminy Okręgowa Spółdzielnia Telefoniczna w Tyczynie, która jako pierwsza
11
w kraju uzyskała koncesję Ministra Łączności na prowadzenie tego rodzaju działalności.
Nielicznych abonentów obsługuje Telekomunikacja Polska SA.
Całkowita długość sieci telefonicznej wynosi 7844 km.
Należy jednak uwzględnić fakt, że występują znaczne rozpiętości w wyposażeniu
w telefony poszczególnych miejscowości w gminie.
Tabela 7. Abonenci telefoniczni w gminie Tyczyn w latach 2000 i 2003
Wyszczególnienie
Liczba abonentów
Liczba abonentów
2000
2003
Biała
358
476
Borek Stary
291
352
Budziwój
494
773
Hermanowa
323
447
Kielnarowa
259
350
Matysówka
186
236
Tyczyn
483
778
Razem
2394
3792
Źródło: Okręgowa Spółdzielnia Telefoniczna w Tyczynie
Wszystkie miejscowości posiadają połączenia telefoniczne. Liczba abonentów
ogółem w 2000 roku w gminie wynosiła 2394, a w 2003 już 3792 osoby. Ponadto na
terenie gminy znajdują się 3 budki telefoniczne TP S.A. oraz 20 ogólnodostępnych
aparatów samoinkasujących Okręgowej Spółdzielni Telefonicznej Tyczyn.
12
Komunikacja
Gmina Tyczyn posiada stosunkowo dobrze ukształtowany system połączeń
komunikacyjnych. Usytuowanie w bliskim sąsiedztwie Rzeszowa spowodowało powstanie
gęstej sieci dróg, które zapewniają dogodne połączenie na obszarze całej gminy.
Gminę przecina droga wojewódzka relacji Rzeszów - Dylągówka. Od niej
odgałęziają się drogi powiatowe o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym. Pozostałą sieć
dróg tworzą drogi gminne.
Tabela 8. Sieć dróg miasta i gminy Tyczyn
Lp. Numer
drogi
Nazwa drogi /relacje/
Ogółem
w km
Nawierzchnia
ulepszona
Drogi gminne
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Matysówka Słocina
Matysówka cmentarz Słocina
Matysówka Szkoła II Strona
Matysówka II Strona Łany
Matysówka Łany
Biała Łany
Biała Dworskie
Biała Mokra Strona
Biała przez wieś
Biała Zagumnie
Biała Zastruże
Budziwój Dworska
Budziwój Słowicza
Budziwój ul. Podmiejska
Budziwój Szkolna
Budziwój Porąbki
Budziwój ul. Kwiatowa
Budziwój ul. Potokowa
Budziwój ul. Studzianki
Budziwój Poselska
Budziwój ul. Nadziei
Hermanowa Czerwonki
Hermanowa Kamieniec
Hermanowa Łazy
Hermanowa Gradkowiec
Hermanowa Pańskie Pola
Hermanowa Babi Dół
Borek Stary Klasztor
Borek Stary Zawodzie
Borek Stary Borówki
Borek Stary Szkoła
13
0,500
1,440
0,300
2,450
2,550
1,200
1,550
0,800
2,100
0,950
0,950
2,020
3,000
2,360
0,900
3,200
0,550
0,430
1,400
0,700
1,030
2,500
1,200
2,400
1,500
2,400
2,100
0,850
2,400
2,950
0,440
0,500
0,300
1,335
0,300
2,100
0,700
0,750
2,020
1,600
2,350
0,130
3,200
0,550
0,700
2,500
1,200
1,080
0,850
1,000
0,350
0,440
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
Borek Stary Mleczna
Borek Stary Sklepiska
Borek Stary Podgórze
Borek Stary Podgórze Kielnarowa
Kielnarowa Matysówka
Kielnarowa Obszary Matysówka
Kielnarowa Wólka
Kielnarowa Kuźnia
Kielnarowa Debrza
Kielnarowa Zawodzie
Kielnarowa Obszary Borek Stary
Kielnarowa Zagrody
Kielnarowa Czerwonki
Kielnarowa Sarkaczki
Biała Skotnik
Biała Łan
Biała Mokra Strona II
Biała Dworskie Łany
Biała cmentarz
Borek Stary „ROSSA”
Borek Stary - Brzezówka
Borek Stary Stawiska
Borek Stary Kanada
Budziwój ul. Grunwaldzka
Budziwój ul. Św. Agnieszki
Budziwój ul. Karmelicka
Budziwój ul. Cegielniana
Budziwój ul. Pogodna
Budziwój ul. Legionistów
Budziwój ul. Lipowa
Budziwój ul. Majowa
Budziwój ul. Witosa
Budziwój ul. Południowa
Budziwój ul. Sokola
Budziwój ul. Spokojna
Budziwój ul. Polna
Budziwój ul. Cicha
Budziwój ul. Sportowa
Budziwój ul. Młyńska
Budziwój ul. Jesionowa
Budziwój ul. Wiosenna
Budziwój ul. Dębowa
Budziwój ul. Św. Antoniego
Budziwój ul. Sasanki
Budziwój ul. Stawowa
Budziwój ul. Gołębia
Budziwój ul. Góra
Budziwój ul. Jarzębinowa
Budziwój ul. Słoneczna
14
0,640
2,300
0,750
0,450
2,800
2,400
1,750
0,950
2,000
1,100
0,250
1,650
1,140
0,260
0,560
0,750
0,640
0,920
1,100
1,660
1,850
1,680
0,740
0,460
0,460
0,640
0,890
0,840
0,800
0,650
0,500
0,740
0,590
0,130
0,130
0,310
0,230
0,820
0,330
0,470
1,640
0,170
0,430
0,320
0,880
0,480
0,520
1,270
1,970
2,800
0,200
1,650
0,650
0,380
0,300
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
Razem
Hermanowa Leśniczówka
Hermanowa Kościół Łazy
Hermanowa Skotnik Łazy
Hermanowa cmentarz
Kielnarowa Zagrody Most
Kielnarowa Łany
Kielnarowa Obszary Kanada
Matysówka Rondo „Boczna”
Matysówka Kielnarowa
Tyczyn ul. Pułanek
Tyczyn ul. Stawowa
Tyczyn ul. Wyzwolenia
Tyczyn ul. Asnyka
Tyczyn ul. Sadowa
Tyczyn ul. Parkowa
Tyczyn ul. Mokra Strona
Tyczyn Ul. Ogrodowa
Tyczyn ul. Podwale
Tyczyn ul. Sportowa
Tyczyn ul. Ks. Betańskiego
Tyczyn ul. Leśna
Tyczyn ul. Kręta
Tyczyn ul. Kazimierza Wielkiego
Tyczyn ul. Kwiatowa
Tyczyn ul. Potoki
Tyczyn ul. Słowackiego
Tyczyn ul. Łany
Tyczyn ul. Tycznera
Tyczyn ul. Kilińskiego
Tyczyn ul. Partyzantów
Tyczyn ul. Cicha
Tyczyn ul. Przesmyk
Tyczyn ul. Polna
Tyczyn ul. Pl. Wolności
Tyczyn ul. Strażacka
Tyczyn Ul. Św. Katarzyny
Tyczyn ul. Targowa
Tyczyn ul. Pileckich
Tyczyn ul. Orzeszkowej
Tyczyn ul. Konopnickiej
Tyczyn ul. Sienkiewicza
Tyczyn ul. Jerzego z Tyczyna
2,750
0,660
1,320
0,740
0,805
0,970
1,200
0,440
0,480
0,700
0,280
0,560
0,820
0,310
0,750
0,847
0,395
0,335
0,110
0,240
0,960
0,585
0,570
0,110
0,760
0,204
5,055
0,185
0,145
0,534
0,425
0,100
0,820
0,016
0,055
0,325
0,055
0,270
0,230
0,170
0,170
0,110
120,636
Układ drogowy na obszarze gminy tworzą:
-
droga wojewódzka o długości
- 12,265 km,
15
0,400
0,805
0,480
0,700
0,560
0,750
0,847
0,395
0,335
0,240
0,570
0,110
0,760
1,000
0,100
0,145
0,300
0,110
0,055
0,150
0,230
35,592
-
drogi powiatowe o długości
- 48,166 km,
w tym:
- o nawierzchni twardej ulepszonej
- 49,731 km,
- o nawierzchni twardej nieulepszonej
-
3,600 km,
- o nawierzchni gruntowej
-
5,800 km,
- o nawierzchni żwirowej
-
1,300 km.
- drogi gminne o długości
- 120,636 km,
w tym:
- o nawierzchni twardej ulepszonej
- 35,592 km.
Najważniejsza w sieci, droga wojewódzka relacji Rzeszów - Dylągówka prowadzi
przede wszystkim ruch handlowy, okresowo turystyczny. Ruch drogowy na odcinku
Rzeszów - Tyczyn rokrocznie się zwiększa. Tendencja ta będzie się nasilać. Droga na
odcinku Rzeszów - Tyczyn przenosi ruch zdecydowanie wyższy od średniego ruchu
dobowego występującego na drogach regionalnych województwa, co świadczy o silnych
powiązaniach miasta Tyczyna z Rzeszowem.
Istnienie
tylko
jednego
powiązania
drogi
wojewódzkiej
z
układem
komunikacyjnym Rzeszowa oraz wzrastające w szybkim tempie natężenie ruchu na
odcinku Tyczyn - Rzeszów sprawia, że powiązanie to staje się niewystarczające
i niezbędne byłoby wykonanie drugiego powiązania. Brak odpowiednio rozbudowanego
układu drogowego nie daje możliwości dogodnego połączenia Tyczyna z drogą krajową nr
9 relacji Radom – Barwinek i z planowaną drogą ekspresową S 74 relacji Piotrków
Trybunalski – Barwinek.
Obszar
gminy
Tyczyn
obsługiwany
jest
przez
Miejskie
Przedsiębiorstwo
Komunikacyjne Rzeszów i Państwową Komunikację Samochodową, które uruchomiły sieć
częstych połączeń autobusowych z Rzeszowem oraz przez prywatnego przewoźnika.
Wszystkie miejscowości gminy mają połączenie z Tyczynem.
16
Sieć dróg miasta Tyczyna
System komunikacyjny miasta Tyczyna tworzy historycznie ukształtowaną sieć ulic
zbiorczych bądź lokalnych. Ulice zbiorcze to ulice będące ciągami dróg wojewódzkich.
Ulice lokalne odpowiadają drogom gminnym. Stan techniczny tych ulic można uznać za
zadawalający, jednak znaczna ilość ulic wymaga odnowy lub modernizacji.
II.3.
Sfera ekologiczna
Emisja zanieczyszczeń do wód i atmosfery
Gmina Tyczyn położona jest w dorzeczu Wisłoka. Wody powierzchniowe stojące
występują w kilku niewielkich stawach, pełniących rolę małej retencji, położonych na
zachód od parku w Tyczynie. Ponadto północna część gminy przylega do zbiornika
retencyjnego na Wisłoku w Rzeszowie. Zbiornik w tym rejonie jest zamulony,
zarastający, z trudno dostępnymi brzegami.
Największym ciekiem wodnym przepływającym przez całą gminę jest Strug,
płynący korytem wciętym w dno swojej doliny od 6 do 12 m i wpadający do Wisłoka już
poza granicami gminy, w Rzeszowie.
Stan czystości wód w Wisłoku i Strugu w ogólnej ocenie nie odpowiada normom.
Brak jest odpowiednich badań określających stan czystości wód w dopływach. Jednak
w związku z brakiem kanalizacji w większości obszaru dorzecza i zrzucaniem ścieków
bytowych do przepływających cieków można oceniać, że jakość wód w tych ciekach pod
względem czystości nie jest najlepsza.
Gmina Tyczyn jest obszarem źródliskowym dla wielu cieków stałych. Źródła
cieków znajdują się w podszczytowych partiach wzniesień Pogórza Dynowskiego, mają
zróżnicowaną wydajność od 0,2 do 1,0 m3 na godzinę. Jedno ze źródełek, w przysiółku
Hermanowej − Przylasek, zostało ujęte jako czerpalne i stanowi cel zaopatrzenia w „dobrą
wodę”, szczególnie dla mieszkańców Rzeszowa.
Wody podziemne
Na obszarze gminy można wyróżnić trzy obszary o odmiennych warunkach
hydrogeologicznych:
-
obszar doliny Wisłoka, Strugu oraz ich większych dopływów
17
-
obszar związany z wierzchowiną lessową Przedgórza Rzeszowskiego
-
obszar obejmujący fragmenty Pogórza Dynowskiego
Poziom wód gruntowych obszaru dolin Wisłoka, Strugu i ich dopływów związany
jest
z
czwartorzędowymi
osadami
piaszczysto-żwirowymi
pochodzenia
rzecznego,
pokrytymi madami. Warstwa wodonośna jest zasilana przez wody z rzek i infiltrujące
wody poopadowe. Wydajność studni zlokalizowanych na tym obszarze wynosi od 3 do 30
m3/h. Fragment doliny Wisłoka w rejonie Budziwoja jest częścią zbiornika wód
podziemnych pod nazwą Dolina Wisłoka.
Wody
podziemne
na
obszarze
gminy
są
wykorzystywane
poprzez
ujęcia
i wodociągi na potrzeby bytowo-gospodarcze gminy, a także komercyjnie dla potrzeb
konsumenckich w wytwórni wód mineralnych (Borek Stary). Wydajność studni nie jest
dostateczna, co powoduje konieczność gromadzenia wody w zbiornikach wyrównawczych.
Wokół niektórych ujęć wód podziemnych obowiązują zatwierdzone strefy ochrony
bezpośredniej i pośredniej, w obrębie których obowiązują ograniczenia dotyczące
zagospodarowania i użytkowania terenów. Poza tym, wody podziemne wykorzystywane
są poprzez studnie kopane dochodzące zwykle do pierwszego napotkanego poziomu
wodonośnego lub wód śródglinowych, a także poprzez ujęcia źródeł. Jakość wód
w studniach wierconych, głębinowych i ujęć źródlanych odpowiada obowiązującym
normom. Natomiast woda w studniach kopanych narażona jest na zanieczyszczenia ze
względu na sąsiedztwo źródeł skażeń (gnojowników, nieszczelnych szamb).
Wody podziemne, w związku z ograniczonym zakresem oczyszczania ścieków
w gminie, są narażone na zanieczyszczenia.
Tereny gminy Tyczyn zalicza się do obszarów o wysokiej czystości ekologicznej.
Swoistą równowagę ekologiczną obszaru stanowią: zdrowy podgórski, a jednak łagodny
klimat,
brak
uciążliwego
przemysłu,
oddalenie
od
dużych
ośrodków
miejsko-
przemysłowych, nieskażone gleby, źródła i strumyki oraz enklawy zadrzewień. Wiele do
życzenia pozostawia jakość większych rzek – Hermanówki i Strugu, na których stan
czystości wpływają ścieki bytowe, środki ochrony roślin zmywane z pól oraz resztki
nawożenia, powodujące niekorzystny stan zanieczyszczenia biologicznego oraz obecność
azotu azotynowego.
Zanieczyszczenie
atmosfery
powodują
emisje
zanieczyszczeń
z
palenisk
indywidualnych, kotłowni zakładowych oraz środków transportu. Badania powietrza
wykazują niewielki stopień stężenia dwutlenku siarki, pyłów i śladowe ilości metali
ciężkich.
18
Głównym zagrożeniem dla powierzchni ziemi są odpady z gospodarstw domowych
gromadzone na dzikich wysypiskach śmieci.
Odpady
Na
obszarze
gminy
nie
ma
wysypisk
odpadów
komunalnych.
Działalność
w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych
prowadzi na terenie gminy Tyczyn pięć podmiotów gospodarczych, które posiadają
stosowne pozwolenia na prowadzenie tego typu działalności:
-
MPGK Sp. z o.o. w Rzeszowie,
-
Przedsiębiorstwo Higieny Sanitarnej Sp. z o.o. Trans Formers Podkarpacie Oddział
w Rzeszowie,
-
Gospodarka Komunalna Sp. z o.o. w Błażowej,
-
Czesław Woźny – Zakład Usług Komunalnych „WOŹNY” Rudna Mała,
-
Zagroda – Zakład Pracy Chronionej, Strzyżów ul. 1 – go Maja
W okresie od stycznia do grudnia 2003 r. Wywieziono z gminy 1090,44 Mg odpadów
stałych oraz 898,9 m3 nieczystości ciekłych.
W gminie powstają również niewielkie ilości odpadów niebezpiecznych, które powstają
głównie w sektorze działalności przemysłowej i usługowej. Ich wytwórcami są również
gospodarstwa domowe. Odpady niebezpieczne powstające w gospodarstwach domowych
kierowane są obecnie ze strumieniem odpadów komunalnych na składowiska komunalne.
Ponadto gmina prowadzi selektywną zbiórkę odpadów.
Na terenie gminy zlikwidowano kilka dzikich wysypisk. Istnienie ich stanowi duży problem
dla władz i społeczności, które zamieszkują ten teren.
II.4.
Sfera gospodarcza
Rolnictwo
Cały powiat posiada stosunkowo dobre warunki przyrodnicze, istotne dla produkcji
rolniczej. Wieś i rolnictwo gminy Tyczyn cechuje swoista specyfika charakterystyczna dla
całego powiatu czy też województwa. Specyfika ta ma przede wszystkim podłoże
strukturalne. Dlatego też trwające od kilku lat procesy restrukturyzacyjne przebiegają
19
powoli i nie są tak efektywne jak w innych regionach kraju, gdzie przeważają duże
obszarowo i mocne ekonomicznie gospodarstwa rolne.
Ponad 3/4 ogólnej powierzchni gminy obejmują użytki rolne. W
związku
z występowaniem zróżnicowanej budowy geologicznej i rzeźby powierzchni obszaru
gminy, występują także zróżnicowane typy gleb. Są to przeważnie gleby III i IV klasy,
a tylko lokalnie, na większych stokach – gleby klasy V. Bardzo dobrej jakości gleby,
występujące w dolinie rzeki Wisłok oraz na Pogórzu Rzeszowskim, przydatne są do
rozwoju intensywnej gospodarki rolnej, np. warzywnictwa i sadownictwa. Gleby położone
na stokach o większym nachyleniu narażone są na występowanie okresowych niedoborów
wilgoci w wyniku szybkiego spływu wód.
Tabela 9. Powierzchnia gruntów ornych w poszczególnych klasach ziemi
Klasa
Powierzchnia w ha
I
II
III
IV
V
VI
Razem
Powierzchnia w ha
przeliczeniowych
8,72
373,66
2471,95
2294,74
44,35
6,80
5200,22
15,26
597,86
3584,33
1721,05
19,96
1,02
5939,48
Źródło: Urząd Gminy i Miasta Tyczyn
Wykres 2. Powierzchnia gruntów ornych w poszczególnych klasach ziemi
0,1%
0,2%
0,9%
7,2%
44,1%
47,5%
I
II
III
IV
V
VI
Do pierwszych trzech klas bonitacyjnych należy około 55% ziemi, w tym 47,5% do
klasy III.
20
Podstawowy potencjał gminy Tyczyn stanowią zasoby i walory naturalne. Użytki
rolne stanowią ok. 80% powierzchni gminy, są to głównie grunty orne – 61% oraz łąki
i pastwiska – 19,7%. Dość dużą powierzchnię stanowią odłogi i ugory, bo aż 28%..
Tabela 10 Użytkowanie gruntów według województwa, powiatu i gminy.
Wyszczególnienie
Powierzchnia
Użytki rolne
Ogółem Grunty orne
Razem W tym
odłogi
i ugory
Lasy
Sady
Łąki
Pastwiska
Pozostałe
grunty
W ha
Województwo
Powiat
rzeszowski
Tyczyn miasto
Tyczyn wieś
Tyczyn ogółem
980986
83577
817959
73117
580923 210994
52822 21678
9016
1046
162714
14644
65306
4605
93982 69044
4349
6111
955
5232
6187
830
4599
5429
629
3155
3784
40
148
188
129
901
1030
33
396
429
45
241
286
423
1325
1748
79
391
470
Źródło: Urząd Statystyczny Województwa Podkarpackiego, 2003
Rolnictwo charakteryzuje się dużą ilością małych gospodarstw. Na ich ogólną
liczbę 3922 w 2002 r. aż 3825 (97,52%) stanowią gospodarstwa o powierzchni 1-5 ha,
z czego 80% nie przekracza 2 ha.
Grunty rolne indywidualnych gospodarstw na terenie gminy Tyczyn bardzo często
rozmieszczone są w szachownicy, tzn. poszczególne działki gospodarstw są rozproszone
pomiędzy gruntami innych gospodarstw. Charakterystycznym zjawiskiem w gminie jest
bardzo duży odsetek gruntów właścicieli zamieszkałych w mieście Rzeszowie. Najwięcej
tych gruntów występuje w północnej części tj. we wsiach: Biała i Matysówka,
graniczących z Rzeszowem.
Tabela 11 Gospodarstwa rolne według grup obszarowych w gminie Tyczyn
Wyszczególnienie
Województwo
Powiat
rzeszowski
Tyczyn miasto
Tyczyn wieś
Tyczyn ogółem
Ogółem
Przec.
pow.
10 i więcej UR
w ha
O powierzchni użytków rolnych
Do 1 ha
Powyżej 1 ha
Razem
1,01-1,99 2-2,99
3-4,99
5-9,99
31469
9
38092
114895 199804 75571
43478
47421
27944 5390
2,60
16223
21869
10130
5041
4476
1954
268
1,92
780
3142
3922
505
1514
2019
275
1628
1903
172
874
1046
57
405
462
35
263
298
6
69
75
5
17
22
1,06
1,46
1,26
21
Wykres 3 Gospodarstwa rolne w gminach powiatu w roku 2002
Tyczyn
9%
Błażowa
8%
Boguchwała
12%
Trzebownisko
11%
Chmielnik
5%
Świlcza
12%
Dynów
5%
Głogów Małopolski
8%
Hyżne
5%
Lubenia
Kamień
Krasne 4%
5%
9%
Sokołów Małopolski
7%
Źródło: Opracowanie własne
Biorąc pod uwagę przeciętną powierzchnię użytków rolnych w gminach powiatu
rzeszowskiego z poniższego wykresu można zaobserwować, iż w przypadku gminy
Tyczyn wskaźnik ten kształtuje się na jednej z niższych pozycji. Odstaje on zarówno od
średniej dla całego powiatu (2,04ha), jak i od wszystkich pozostałych gmin, których
wskaźniki kształtują się na poziomie 1,9 ha. Dla porównania wskaźnik ten dla całego
województwa podkarpackiego wynosi 2,59 ha.
Wykres 4 Przeciętna powierzchnia użytków rolnych w województwie i gminach powiatu
3,75
Kamień
3,42
Dynów
3,06
Sokołów Małopolski
2,6
Województwo Podkarpackie
2,45
Błażowa
2,1
2,07
1,92
1,78
1,78
1,77
1,65
1,51
1,48
1,47
1,46
1,35
Trzebownisko
Głogów Małopolski
Powiat rzeszowski
Lubenia
Chmielnik
Hyżne
Dynów miasto
Świlcza
Boguchwała
Sokołów Małopolski miasto
Tyczyn
Błażowa miasto
Krasne
Tyczyn miasto
0,82
Głogów Małopolski miasto
0
0,5
1
1,08
1,06
1,5
2
2,5
22
3
3,5
4
Produkcja rolnicza nastawiona jest na zaspokojenie własnych potrzeb rolników.
W produkcji roślinnej dominują zboża, których ogólna powierzchnia upraw wynosi 2035
ha. Wśród zbóż największą powierzchnię zajmuje pszenica, 1100 ha, co stanowi 73 %
ogólnej powierzchni zasiewów. Na drugim miejscu plasuje się uprawa ziemniaków – 620
ha i roślin okopowych pastewnych. Mimo bliskości dużego rynku zbytu, jakim jest
Rzeszów, produkcja warzyw zajmuje jedynie 121 ha, czyli tylko 3% ogółu zasiewów.
Hodowla zwierząt, podobnie jak produkcja roślinna, również prowadzona jest pod
kątem własnych potrzeb. Wynika to zarówno z braku rynków zbytu na produkty rolne,
jak również z braku odpowiedniej organizacji skupu. Stały skup żywca na terenie gminy
prowadzą Zakłady Mięsne „Herman” w Kielnarowej.
Podmioty gospodarcze
Na
koniec
roku
2003
na
terenie
gminy
funkcjonowało
949
podmiotów
gospodarczych, w tym 276 w Tyczynie.
W sektorze publicznym w mieście zarejestrowanych jest 22 podmioty stanowiące
własność komunalną, na terenie sołectw 10 (w tym 100% komunalnych). Jeden podmiot
w mieście i jeden na terenie gminy są z udziałem kapitału zagranicznego. W sektorze
prywatnym zarejestrowanych było 925 podmiotów ogółem.
Tabela 12. Jednostki organizacyjne zarejestrowane w systemie REGON wg form własności
Sektor
publiczny
Gmina /miasto
Ogółem
państwowa
Błażowa miasto
Błażowa sołectwa
Boguchwała
Chmielnik
Dynów miasto
Dynów sołectwa
Głogów Młp. miasto
Głogów Młp. sołectwa
Hyżne
Kamień
Krasne
Lubenia
Sokołów Młp. miasto
Sokołów Młp. sołectwa
Świlcza
Trzebownisko
Tyczyn miasto
Tyczyn sołectwa
Razem powiat
Woj. podkarpackie
181
377
1283
285
362
257
413
694
301
278
1202
279
328
446
1057
1141
276
673
9833
138 713
prywatny
własność
komunalna
prywatna
zagraniczna
krajowa
1
1
1
1
4
1
2
11
690
23
12
10
26
12
23
17
12
20
14
13
22
9
17
24
40
30
12
10
323
4861
169
367
1248
271
338
239
398
668
286
264
1174
270
308
421
1017
1108
263
662
9471
132649
8
2
1
2
5
1
1
2
3
1
1
1
28
513
Dzięki korzystnym warunkom glebowym i klimatycznym, gmina może stanowić
bazę surowcową dla przetwórstwa rolno-spożywczego oraz produkcji przemysłowej dla
potrzeb rolnictwa, a także rozwoju usług służących rolnictwu i gospodarce żywnościowej.
W ostatnim okresie intensywnie rozwinęła się na tym terenie działalność małego biznesu.
Obecnie
w gminie
Tyczyn
funkcjonuje
949
podmiotów
gospodarczych,
głównie
handlowych i usługowych. Do większych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na
terenie gminy należą:
-
Tyczyńska Fabryka Urządzeń Wentylacyjnych Tywent w Tyczynie - produkuje
wentylatory dla potrzeb przemysłu i rolnictwa,
-
POM Tyczyn s.c. w Tyczynie - wykonuje naprawy ciągników rolniczych, wytwarza
i regeneruje części zamienne do ciągników i maszyn rolniczych,
-
Gminna Spółdzielnia SCh w Tyczynie - prowadzi handel hurtowy i detaliczny oraz
mieszalnię pasz,
-
Linker Europa Sp. z o.o. w Tyczynie - wytwarza i remontuje linie do produkcji wód
mineralnych i napojów chłodzących,
-
Zakład Produkcji Wód Mineralnych Rzeszowianka w Borku Starym - produkuje wodę
mineralną oraz napoje chłodzące,
-
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Danex w Budziwoju - prowadzi handel
ceramiką i innymi materiałami budowlanymi do wyposażenia mieszkań,
-
Zakład Produkcyjno -Usługowo-Handlowy „Agamik” Domino Jerzy,
-
Zakład Mięsny Herman w Kielnarowej - prowadzi ubój i przetwórstwo mięsa,
-
SZiK Sp. z o.o. - prowadzi serwis i sprzedaż części zamiennych do samochodów
marek krajowych i zagranicznych,
-
Bank Spółdzielczy w Tyczynie - prowadzi obsługę bankową lokalnych firm,
-
Euro-Trans
w
Budziwoju
-
świadczy
usługi
transportu
krajowego
i międzynarodowego,
-
JAR w Kielnarowej - produkuje drewno, świadczy usługi transportowe oraz prowadzi
handel materiałami budowlanymi.
24
Tabela 13 Podmioty zarejestrowane w systemie REGON według gmin powiatu rzeszowskiego (Sekcje
Europejskiej Klasyfikacji Działalności)
Przemysł
Wyszczególnienie
Powiat
rzeszowski
Tyczyn miasto
Tyczyn wieś
Błażowa miasto
Dynów miasto
Głogów Młp. m
Sokołów Młp. m
Błazowa
Boguchwała
Chmielnik
Dynów
Głogów Młp.
Hyżne
Kamień
Krasne
Lubenia
Sokołów Młp.
Świlcza
Trzebownisko
Sekcje Europejskiej Klasyfikacji Działalności
Obsługa
Transport
nierucho
Budowni
Handel
i łączność,
mości
ctwo
i naprawa
gospodarka
i firm;
magazynowa
nauka
Edukacja
Ochrona
zdrowia
i opieka
społeczna
Ogółem
W tym
przetwórstwo
przemysłowe
1591
1575
1288
3225
838
1115
234
235
23
88
11
40
34
43
61
156
34
38
101
47
99
351
17
78
120
250
22
87
11
40
32
42
61
154
34
38
99
47
98
349
16
78
118
249
23
112
18
36
54
22
79
164
56
41
97
63
31
105
53
79
132
123
107
217
68
129
157
151
100
443
74
60
217
83
76
383
81
125
377
377
26
82
21
16
37
15
45
118
28
17
66
33
13
73
33
47
97
71
33
71
22
57
52
22
48
182
29
31
87
26
5
113
28
36
131
142
12
15
7
13
5
10
7
22
7
13
14
8
6
16
5
19
30
25
12
16
4
21
13
12
2
29
10
2
12
3
4
29
7
9
20
30
Najwięcej podmiotów gospodarczych występowało w sekcji handel i naprawy (324
przedsiębiorstw). W dużym stopniu ten właśnie dział gospodarki rzutował na tempo
przemian własnościowych w gospodarce gminy, podobnie jak to miało miejsce w skali
powiatu, województwa czy też kraju.
25
Wykres 14 Liczba podmiotów gospodarczych (lata 2000-2003)
2002
949
2001
890
2000
811
700
750
Wśród
800
850
zarejestrowanych
w
900
950
systemie
1000
regon
podmiotów
gospodarczych
najliczniejszą grupę stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. 96%
to firmy mikro, czyli takie, które zatrudniają mniej niż 9 osób. Ich liczba wzrasta
najszybciej.
Wykres 5 Poziom zatrudnienia w podmiotach gospodarczych powiatu rzeszowskiego
30.06.2003
31.12.2001
31.12.2000
0
2000
9 i mniej osób
4000
6000
10-49
26
8000
50 i więcej
10000
Rynek pracy
Powiat rzeszowski skupia na swoim terenie 6% ogółu mieszkańców województwa
podkarpackiego. Gęstość zaludnienia znacznie przekracza wskaźnik wojewódzki. Ogółem
pracujący to 15 966 osób (stan na koniec 2002 roku), stanowi to 4% zasobów
województwa.
Wykres 6 Liczba pracujących w województwie i powiecie (lata 2000-2002)
2002
powiat
2001
województwo
2000
0
100000
200000
300000
400000
Mimo że od paru lat można zaobserwować niewielki spadek liczby pracujących
w skali całego województwa, na terenie powiatu poziom ten nieznacznie wzrasta.
Najwięcej osób pracuje w przemyśle - 36%, następnie w edukacji – 21%, handlu
i usługach 13% oraz ochronie zdrowia i opiece społecznej - 8%. Duża część mieszkańców
powiatu znajduje zatrudnienie w Rzeszowie.
Przeważająca część ludności czynnej zawodowo znajduje zatrudnienie w firmach
na terenie gminy oraz w pobliskim Rzeszowie, do którego dojazd nie stanowi większego
problemu. Coraz chętniej podejmowana jest praca w miejscu zamieszkania lub
w sąsiedztwie. Łączy się to z faktem obniżenia kosztów dojazdu do pracy lub ich
wyeliminowania.
27
Wykres 7 Liczba pracujących w powiecie i gminie Tyczyn (stan na dzień 30.12.2002)
335
T yczyn sołectwa
824
315
T yczyn miasto
829
7463
powiat rzeszowski
15966
0
2000
4000
6000
8000
pracujący ogółem
10000
12000
14000
16000
18000
pracujące kobiety
W zakresie zatrudnienia (rynku pracy) sytuację gminy Tyczyn należy określić jako
umiarkowaną w porównaniu z gminami powiatu rzeszowskiego. Wiąże się to ze specyfiką
funkcjonalną gminy, gdzie dominuje rolnictwo indywidualne, a w tej dziedzinie nie notuje
się jeszcze radykalnych zmian.
Na przestrzeni ostatnich lat liczba mieszkańców gminy sukcesywnie wzrasta. Na
tendencję wzrostową wpływ ma zarówno ruch naturalny, jak i migracje ludności. Prawie
wszystkie miejscowości gminy mają dodatni przyrost naturalny. Najliczniejszą pod
względem wieku grupę mieszkańców stanowią ludzie w przedziale wiekowym 30-65 lat,
przy czym zdecydowanie przeważają osoby z przedziału 30-49 lat. Lokalne społeczeństwo
jest, więc zdominowane przez osoby w wieku średnim oraz starsze. W Białej, Borku
Starym i Budziwoju liczną grupę stanowią także dzieci w wieku 7-12 lat. Wskaźnik
udziału mężczyzn w strukturze ludności jest nieco niższy niż wskaźnik udziału kobiet wynosi on 48%. Struktura wiekowa przekłada się na strukturę zawodową - w 2001 roku
57%
stanowili
mieszkańcy
przedprodukcyjnym,
w
natomiast
wieku
produkcyjnym,
15%
mieszkańców
28
28%
to
stanowili
osoby
ludzie
w
wieku
w
wieku
poprodukcyjnym. Liczba osób zawodowo czynnych wynosi ok. 7,4 tysiąca, z czego ok.
5,4 tys. osób prowadzi indywidualne gospodarstwa rolne, bądź pracuje poza terenem
gminy - głównie w Rzeszowie.
Tabela 15 Pracujący oraz bezrobotni zarejestrowani w gminie Tyczyn na tle powiatu i województwa
Wyszczególnienie
Pracujący
Ogółem
W tym kobiety
371241
172987
15966
7436
829
315
824
335
Województwo
Powiat rzeszowski
Tyczyn miasto
Tyczyn wieś
Bezrobotni
zarejestrowani
187519
12334
223
808
Wykres 8 Pracujący i bezrobotni w gminie Tyczyn w latach 2000-2002
1800
1659
1653
1624
1600
1400
1200
1046
1031
967
1000
800
734
700
648
600
400
200
0
2000
2001
Pracujący ogółem
Pracujące kobiety
2002
Bezrobotni
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego Województwa
Podkarpackiego.
29
Poziom średniego wynagrodzenia w powiecie, mimo systematycznego wzrostu,
odbiega od średnich wojewódzkich. Płace w sektorze publicznym przewyższają średnie
płace w sektorze prywatnym.
Wykres 9 Poziom średnich płac w województwie i powiecie rzeszowskim (lata 2000-2002)
2002
Powiat ogółem
2001
Województwo ogółem
2000
1400
1500
1600
1700
1800
1900
Wykres 10 Poziom średnich płac w powiecie w podziale na sektory (lata 2000-2002)
2000
1800
1600
1400
1200
2000
1000
2001
2002
800
600
400
200
0
Powiat ogółem
Sektor publiczny
30
Sektor prywatny
II.5.
Sfera społeczna
Demografia
Głównym czynnikiem powodującym kształtowanie procesów rozwojowych gminy
są jej mieszkańcy. Pod względem zaludnienia Tyczyn należy do jednostek o dużej liczbie
mieszkańców. Na terenie 84 km2 pod koniec 2003 roku zamieszkiwało 15 116 osoby,
około 21% ludności mieszka w mieście Tyczynie. Obecnie liczba ta wynosi 15 231.
Najwięcej
mieszkańców
liczy
Budziwój.
Występują
znaczne
różnice
w
gęstości
zaludnienia. Dla miasta wynosi ona ponad 300 osób/km2, średnia dla gminy 150
osób/km2. Najgęściej zaludnioną wsią jest Biała i Matysówka, najmniej mieszkańców na
1 km2 przypada w Borku Starym i Kielnarowej.
Wykres 11 Ludność powiatu rzeszowskiego według gmin w liczbach bezwzględnych
Tyczyn
Trzebownisko
Świlcza
Sokołów Młp.
Lubenia
Krasne
Kamień
Hyżne
Głogów Młp.
Dynów Gm.
Dynów M.
Chmielnik
Boguchwała
Błażowa
0
5000
10000
15000
31
20000
25000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Województwa Podkarpackiego,
2003
32
Tabela 16. Średnia gęstość zaludnienia dla gminy
Wyszczególnienie
Liczba ludności
Liczba osób na 1 km2
stan z 30.06.2004
powierzchni ogółem
Tyczyn miasto
Tyczyn wieś
Razem
3 210
332
12 021
165
15 231
183
Źródło: Urząd Gminy i Miasta Tyczyn 2004
Liczba ludności gminy na przestrzeni ostatnich lat sukcesywnie wzrasta. Na
tendencję wzrostową wpływ ma zarówno ruch naturalny, jak i migracje ludności.
Największy wzrost ludności w ostatnich latach wystąpił w Tyczynie i Budziwoju. Te dwie
jednostki mają największy udział liczby mieszkańców, tu również nastąpił największy
przyrost mieszkańców w ostatnich latach.
Tabela 17. Liczba mieszkańców gminy na przestrzeni 1993-2004
Lata
1993
1994
Razem 13 549 13 652
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
13 694
13 789
13 932
14 004
14 165
14 131
14 394
14 813
15 116 15 231
Wykres 12. Liczba mieszkańców gminy na przestrzeni ostatnich lat
15 500
15 000
14 500
14 000
13 500
13 000
12 500
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
33
2001
2002
2003
2004
2004
Korzystnie
przedstawia
się
struktura
wiekowa
mieszkańców
gminy.
Dzieci
i młodzież to około 27% populacji. 57% to ludność w wieku produkcyjnym. Przewagę
ilościową mają tu mężczyźni. Wśród około 16% ludności w wieku poprodukcyjnym kobiet
jest prawie dwukrotnie więcej. W populacji całej jednostki notuje się również przewagę
ilościową kobiet. Na 100 mężczyzn przypada odpowiednio 105 kobiet w mieście i 103
w sołectwach. Strukturę wiekową w znacznej mierze determinuje przyrost naturalny.
Wykres 13 Ludność gminy Tyczyn według grup w latach 2000-2002
Rok 2000
2162
T yczyn o g ó łem
8083
3886
1714
T yczyn so łectw a
6308
3160
448
T yczyn m ia sto
1775
726
0
1000
2000
3000
4000
w ie k p rze d p ro d u kcyjn y
5000
w ie k p ro d u kcyjn y
6000
7000
8000
9000
w ie k p o p ro d u kcyjn y
Rok 2001
2177
T yczyn o g ó łem
8323
3894
1732
T yczyn so łectw a
6453
3190
445
T yczyn m ia sto
1870
704
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
34
7000
8000
9000
Rok 2002
2262
T yczyn o g ó łem
8915
4026
1822
T yczyn so łectw a
6936
3235
440
T yczyn m ia sto
1979
791
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
Wykres 14. Wybrane wskaźniki na tle powiatu i województwa
Małżeństwa
Przyrost naturalny
25000
20000
15000
10000
5000
0
-5000
Liczba urodzeń
Liczba zgonów
T yczyn miasto
T yczyn sołectwa
Powiat rzeszowski
Źródło: US Rzeszów 2002
35
Woj. podkarpackie
W porównaniu z latami ubiegłymi przyrost naturalny, mimo że wykazuje tendencję
spadkową, obserwowaną również w skali całego kraju. Wskaźnik za 2002 rok na 1000
mieszkańców wynosił w mieście -7,2 a w gminie 2,9 i był wyższy od średniego przyrostu
w województwie wynoszącego 1,6 oraz od średniego przyrostu liczonego dla powiatu
(1,7).
Duży wpływ na zmiany demograficzne, oprócz przyrostu naturalnego, mają
również migracje ludności. Tu od lat notuje się tendencje dodatnie, obecnie najwyższe
w województwie.
Więcej
osób
przybywa
do
gminy
z
miast,
szczególnie
z Rzeszowa,
zaś
w mniejszym stopniu z niej odpływa. W roku 2002 saldo migracji było również dodatnie
i wynosiło 55 osób dla miasta i 152 dla gminy. Zjawisko migracji, zarówno z miast jak
i innych wsi, dające się zaobserwować już od kilku lat, jest bardzo korzystne, szczególnie
w przypadku, gdy do gminy i miasta napływają ludzie młodzi. Korzystnie rzutuje to na
strukturę ludności, pojawiają się jednak nowe problemy związane z zapewnieniem
nowym mieszkańcom dobrych warunków życia.
Tabela 18. Zestawienie najważniejszych danych demograficznych według gmin powiatu
Wyszczególnienie
Małżeństwa
Urodzenia
żywe
Zgony
Ogółem
Miasta
Błażowa
Dynów
Głogów Młp.
Sokołów Młp.
Tyczyn
Wieś
Błażowa
Boguchwała
Chmielnik
Dynów
Głogów Młp.
Hyżne
Kamień
Krasne
Lubenia
Sokołów Młp.
Świlcza
Trzebownisko
Tyczyn
Przyrost
naturalny
Napływ
Odpływ
Saldo
migracji
Niemowląt
10
21
40
17
21
19
57
53
33
13
12
51
36
32
36
1
1
-
7
6
17
1
-23
49
51
67
40
85
33
90
49
52
30
16
-39
18
-12
55
42
91
34
44
56
31
30
67
31
59
81
71
54
96
188
70
113
133
82
68
145
61
144
180
195
140
92
162
53
88
96
68
62
103
67
139
158
137
106
3
2
1
3
2
1
2
3
-
4
26
17
25
37
14
6
42
-6
5
22
58
34
82
277
72
78
186
70
39
264
60
96
188
291
279
94
216
63
80
88
77
48
147
73
99
147
173
127
-12
61
9
-2
98
-7
-9
117
-13
-3
41
118
152
Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Podkarpackiego, 2003
36
Dla przyszłości każdego regionu sytuacja demograficzna jest elementem bardzo
istotnym. Prognoza stosunków demograficznych odgrywa ważną rolę przy określeniu
strategicznych planów rozwoju gminy Tyczyn, przesądza m.in. o kształcie rynku pracy,
potrzebach edukacyjnych, spodziewanych kierunkach migracji, ewentualnych zadaniach
pomocy społecznej.
Tabela 19 Prognoza sytuacji demograficznej w województwie podkarpackim i powiecie rzeszowskim
Wskaźnik procentowy zmian liczby
Prognozowane zmiany liczby
ludności w województwie ( w %)
ludności w powiecie rzeszowskim
LATA
Województwo
Miasto
Wieś
Powiat
Miasto
Wieś
1999
100,0
100,0
100,0
166 500
19 600
146 900
2001
100,3
99,7
100,6
167 000
19 540
147 780
2006
101,2
101,4
101,0
168 500
19 875
148 370
2010
102,0
103,2
101,1
169 830
20 230
148 520
2014
102,9
105,1
101,3
171 330
20 600
148 810
Kultura i sztuka
Placówkami organizującymi życie kulturalne mieszkańców gminy są: MiejskoGminny Ośrodek Kultury, domy ludowe działające we wszystkich miejscowościach, kino
,,Skarb’’ w Tyczynie, Muzeum Regionalne w Tyczynie oraz 5 placówek bibliotecznych
znajdujących się w Tyczynie, Borku Starym, Budziwoju, Hermanowej i Kielnarowej.
W Tyczynie działa również Towarzystwo Miłośników Ziemi Tyczyńskiej zrzeszające
ponad 30 członków zainteresowanych popularyzacją historii Tyczyna i okolic, ochroną
dziedzictwa
kulturowego
oraz
krajobrazowego,
rozwojem
działalności
kulturalnej
i oświatowej.
Najładniejszym zabytkiem miasta jest XIX-wieczny zespół pałacowo-parkowy. Na
terenie otaczającego pałac parku, którego początki sięgają XVIII wieku, znajduje się
najcenniejszy na terenie gminy starodrzew, obejmujący sędziwe okazy drzew rodzimych
i egzotycznych. Największą osobliwością jest najstarsza w Polsce lipa drobnolistna. Wiek
jej obliczony nowoczesną metodą wynosi około 290 lat. Osiągnęła ona 577 cm obwodu,
26 m wysokości, jest okazała i zdrowa.
Od strony północno-wschodniej częściowo w parku i na jego obrzeżu usytuowane
są mocno przebudowane obiekty dawnego folwarku. Większość z nich zajmuje Fabryka
37
Wentylatorów „Tywent”, a pozostałe użytkuje Gmina. Od strony zachodniej przylega do
parku kompleks obiektów dawnej gorzelni (obecnie część stanowi własność WSSG),
których wygląd po kolejnych przebudowach i remontach również mocno odbiega od
pierwotnego.
Na uwagę zasługuje zespół kościoła parafialnego obejmujący: kościół pw.
Wniebowzięcia NMP i św. Katarzyny, który powstał niedługo po lokacji Tyczyna. Obecny
kształt kościoła łącznie z dzwonnicami jest wynikiem XVIII − wiecznej przebudowy
w stylu późnego baroku. Tyczyński kościół jest trójnawowy, zbudowany z kamienia
i cegły, przy prezbiterium zawiera dwie kaplice: św. Stanisława Kostki i św. Trójcy. Na
terenie zespołu kościelnego, od strony ul. Kopernika mieści się dawna wikarówka. Jest to
budynek murowany, jednokondygnacyjny zbudowany w latach 1760-62. Pierwotnie służył
jako dom mansjonarzy, poddawany był kilkakrotnej przebudowie, ale nadal zachował
późnobarokowe elementy architektoniczne. Obecnie budynek udostępniony został nowo
powstałemu Stowarzyszeniu Trzeźwościowemu „Wyzwolenie”.
Najważniejszym zabytkowym zespołem sakralnym na terenie gminy Tyczyn jest
jedno z najstarszych w Polsce, bo sięgające początków XIV wieku, sanktuarium MB
Borkowskiej w Borku Starym. Kościół usytuowany jest na północnym stoku góry
w zespole z klasztorem. Powyżej nich są zabudowania folwarku. Na skraju skarpy,
w głębi lasku nad głębokim wąwozem usytuowana została sztuczna grota przy źródełku,
które związane jest prawdopodobnie z początkami sanktuarium.
Na
obszarze
gminy
Tyczyn
znajdują
się
trzy
obiekty
dworskie,
będące
pozostałością po dawnych założeniach dworsko-parkowych i folwarcznych. We wsiach
położonych
między
Rzeszowem
i Tyczynem
oraz
leżących
przy
głównej
drodze
prowadzącej doliną Strugu do Dynowa, w dużym stopniu zurbanizowanych, elementy
tradycyjnej kultury utrzymują się jeszcze w pewnym stopniu w budownictwie. W stanie
niezmienionym znajduje się tutaj kilkadziesiąt starych budynków. Stan obecny starego
budownictwa nie rokuje nadziei na jego dłuższe zachowanie.
Na
uwagę
zasługuje
również
staromiejski
układ
urbanistyczny
Tyczyna
kształtowany od 1368 do XIX wieku. Teren zabudowy zwartej wokół prostokątnego rynku
jest to teren urbanistyczny wpisany do rejestru zabytków w 1970 r. Charakterystyczne
obiekty to:
-
Pomnik Grunwaldu z figurą Matki Bożej ustawiony w 1910 r. „ku pokrzepieniu serc”
– dla uczczenia 500. rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem. Pomnik wykonany przez
rzeźbiarza z Rzeszowa, Władysława Janika,
38
-
Dom – Rynek 24, to kamienica z XVIII w., przebudowana w 1921 r. na potrzeby
magistratu (Urzędu Gminy). Na piętrze mieści się Muzeum Regionalne, a przed
wejściem tablica pamiątkowa poświęcona Jerzemu z Tyczyna,
-
Dom – Rynek 23, dom mieszkalny z 1912 r., z zachowaną unikatową kuczką
żydowską na strychu (miejsce przypominające namiot, zdobione polichromią o
motywach religijnych, używane przez Żydów jako miejsce modłów w czasie Święta
Szałasów).
Polska południowo-wschodnia jest rejonem występowania dużej ilości kapliczek
i krzyży przydrożnych. Najczęściej występujące na terenie gminy typy kapliczek to
drewniane kapliczki szafkowe, zawieszone na drzewach i krzyżach. Spotkać można
również kapliczki okolicznościowe upamiętniające ważne wydarzenia z historii Polski, jak
np. zwycięstwo pod Grunwaldem. Często występują także krzyże przydrożne, wykonane
z różnych surowców: betonu, drewna, metalu. Najmniej jest krzyży drewnianych, co
wynika z nietrwałości tego materiału. Najbardziej znana kaplica jest zlokalizowana na
terenie Przylaska. Według tradycji postawiona została w czasach najazdów tatarskich,
przy źródełku dobrej wody, uznawanej za leczniczą, uzdrowicielską
W Tyczynie działa Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury obejmujący swą działalnością
teren całej gminy. Posiada swoje filie − Domy Ludowe w Borku Starym, Białej, Budziwoju
wsi, Budziwoju-Kolonii, Hermanowej, Kielnarowej i Matysówce.
Szeroko rozwinięty jest amatorski ruch artystyczny. Gmina Tyczyn od lat aktywnie
promuje w swoim środowisku własną kulturę, zwłaszcza ludową. Wiele wydawanych
broszur promuje gminę, pokazując jej tradycje, ludzi i równocześnie będąc formą
edukacji.
Ośrodek prowadzi 12 stałych zespołów artystycznych oraz 7 kół i klubów
zainteresowań. Zajęcia stałe odbywają się 2 razy w tygodniu pod opieką fachowego
instruktora. Uczestniczy w nich około 450 młodych mieszkańców gminy. Zatrudnia 23
pracowników, w tym 6 pracowników merytorycznych i 5 instruktorów godzinowych.
Amatorskie zespoły artystyczne działające na terenie gminy:
Tyczyn:
-
Kapela Wójta Tycznera
-
Zespół Śpiewaczy „Tyczyniacy”
39
-
Zespół Tańca „Breakdance”
-
Dziecięcy Zespół Teatralny „Tyczyniacy”
-
Dziecięcy Zespół Taneczny „Katarzynki”
Budziwój:
-
Regionalny Zespół Śpiewaczy „Budziwojce”
-
Młodzieżowy Zespół Pieśni i Tańca Klubu „Country”
Hermanowa:
-
Dziecięcy Zespół Piosenki i Ruchu
-
Świetlica „Mój Kąt”
-
Dziecięcy Zespół Wokalny
Matysówka:
-
Kółko Plastyczne
-
Zespół Śpiewaczy „Matysowianki”
Biała:
-
Dziecięcy Zespół Taneczny
Borek Stary:
-
Orkiestra Dęta Ochotniczej Straży Pożarnej
Stałe imprezy kulturalne wpisane w kalendarz wojewódzki:
-
Dni Tyczyna
-
Wojewódzki Przegląd Wiejskich Zespołów Śpiewaczych
-
Klub Dziennikarza GCI
Prężnie działa również Towarzystwo Miłośników Ziemi Tyczyńskiej, zrzeszające
około 30 osób. Pod jego patronatem funkcjonuje Społeczne Muzeum Regionalne
40
posiadające
około
245
eksponatów.
Muzeum
organizuje
również
wystawy
i okolicznościowe spotkania autorskie.
Funkcjonujące w Tyczynie kino „Skarb” posiada 134 miejsca na widowni.
Biblioteki
W Tyczynie działa biblioteka publiczna, posiadająca na terenie gminy 4 oddziały.
Ogółem stan księgozbioru w bibliotekach gminy wynosi 65 477 woluminów (miasto
23 446). Biblioteka oprócz działalności statutowej organizuje turnieje wiedzy z literatury,
spotkania
autorskie,
wystawy
pokonkursowe
oraz
prowadzi
szeroką
działalność
oświatową, współuczestniczy w organizowaniu festiwalu piosenki harcerskiej, organizuje
wystawy plastyczne, imprezy okolicznościowe (andrzejki, mikołajki), prowadzi lekcje
biblioteczne. Spełnia bardzo ważną rolę kulturotwórczą i wychowawczą.
Tabela 20 Biblioteki publiczne w gminie Tyczyn w 2003 r.
Placówka
biblioteczna
MiGBP
w Tyczynie
Biblioteka
Filia
1
Gmina
4
Liczba
Czyteln.
2735
Książek
65477
Wypoż.
70665
Księgozbiór w przeliczeniu na liczbę mieszkańców
2003 miasto
Wieś
2002 miasto
wieś
8
4
7
Tyczyn
Gmina
4
Księgozbiór
Miasto
Wieś
Tyczyn
23446
42031
Czytelnicy
Ogółem
Miasto
Wieś
2735
1391
1344
Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Biblioteki publiczne powiatu rzeszowskiego w
liczbach”
Ogółem
65477
Tabela 21. Biblioteki na terenie gminy (stan 2003 r.)
Wyszczególnienie
Powierzchnia m2
Tyczyn
Hermanowa
Borek Stary
Budziwój
Kielnarowa
Razem
Liczba miejsc
w czytelni
150
42
55
73
50
370
Stan księgozbioru
41
12
24
16
16
109
41
23
10
7
10
12
65
446
499
881
741
910
447
Prasa lokalna
Od 15 października 1989 roku na terenie gminy wydawany jest dwutygodnik „Głos
Tyczyna”. Od czerwca 1990 roku stał się pismem samorządu terytorialnego. Obecny
nakład wynosi od 850 do 1000 egzemplarzy.
Jest to gazeta sublokalna, kolportowana na terenie wszystkich sołectw gminy.
Przedstawiane
są
w
niej
aktualności
lokalne
oraz
informacje.
Porusza
sprawy
gospodarcze i społeczne, popularyzuje ideę integracji w małej ojczyźnie, zawiera również
publikacje
historyczne,
kulturalne,
oświatowe
i
sportowe.
Na
bieżąco
zapoznaje
drużyna
występuje
mieszkańców z treścią uchwał Rady Miejskiej.
Sport
Na terenie gminy istnieją kluby i zespoły sportowe. Są to:
-
LKS
„Grunwald”
w
Budziwoju
(sekcja
piłki
nożnej),
w rozgrywkach klasy B
-
LKS „Herman” w Hermanowej − sekcja piłki nożnej; drużyny seniorów i juniorów
występują w rozgrywkach klasy „A”
-
LKS „Strug” Tyczynie − sekcja piłki nożnej; drużyna seniorów gra w IV lidze,
juniorzy starsi i młodsi w klasie „O”
-
LZS „Jar” Kielnarowa − sekcja tenisa stołowego; drużyna kobiet startuje w II lidze,
dwie drużyny męskie w III lidze
-
UKS „Leś – Pol” Borek Stary − sekcja tenisa stołowego, drużyna kobiet w II lidze
-
UKS − Zespół Akrobatyczno - Taneczny „Flimero”
-
UKS ,,Budziwój’’ – sekcja tenisa stołowego i zapasów
-
LKS „Biała” – sekcja piłki nożnej, drużyna seniorów, klasa C
Największym klubem sportowym jest „Strug” w Tyczynie. Dysponuje on boiskiem
z trybunami na 600 miejsc siedzących oraz pawilonem sportowym. Właścicielem stadionu
jest Gmina Tyczyn.
42
W gminie funkcjonuje ponadto Klub Uczelniany Akademickiego Związku Sportowego
Wyższej
Szkoły
Społeczno-Gospodarczej,
który
zajmuje
się
m.in.
organizacją
i przeprowadzaniem imprez sportowych wszystkich rodzajów oraz organizacją wystaw
i imprez masowych.
Ponadto na terenie gminy znajduje się Centrum Turystyki i Rekreacji wydziału
Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w Kielnarowej Królce. Centrum
wyposażone jest w sale konferencyjne, komputerowe. Dysponuje bardzo dobrym
zapleczem rekreacyjnym: halą sportową z areną główną o sztucznej nawierzchni
położonej na drewnianym ruszcie (bezpieczne, elastyczne podłoże, "oszczędzające" stawy
i chroniące przed kontuzjami). Wymiary hali to 72 m długości i 34m szerokości. Na
terenie obiektu znajduje się również hotel. Obiekt liczy 14 komfortowo urządzonych pokoi
m.in. z TV i łazienkami, w których może zamieszkać 37 osób. Ponadto obiekt wyposażony
jest w - 2 sale wykładowe, 2 laboratoria komputerowe z 35 komputerami, 3 sale
seminaryjne, 3 sale dla grup panelowych, punkt gastronomiczny.
Walory krajobrazowo-turystyczne
O
walorach
krajobrazowych
terenu
gminy
Tyczyn
decyduje
budowa
geomorfologiczna w połączeniu z szatą roślinną. Dolina rzeki Wisłok to rozległa równina
o szerokości 4,3 - 5,0 km. Większość gminy ma charakter wyżynny. W części gminy,
która obejmuje Pogórze Dynowskie, stoki cechują się znacznymi spadkami i urozmaiconą
rzeźbą, ponieważ są przedzielone nieckowatymi dolinami o płaskich dnach wciosowych o
głęboko wciętym podłożu. Obszar ten rozcinają doliny boczne Strugu, Chmielnika
i Hermanówki. Wzgórza porasta zieleń nadrzeczna. Najwyżej położone tereny gminy
porastają kompleksy leśne, które dają korzystne wrażenia estetyczne w okresie
jesiennego przebarwienia liści. Duży kompleks leśny w hermanowskim przysiółku
Przylasek posiada atrakcję turystyczno-użytkową w postaci źródła z dobrą wodą. Wiosną
w krajobrazie dominują zakwitające krzewy i niektóre drzewa.
Dominującym typem krajobrazu jest krajobraz kulturowy, w dużej części
harmonijny, z charakterystyczną dla gospodarki rolnej mozaiką upraw rolnych, łąk,
pastwisk, sadów i zadrzewień śródpolnych. Istotną rolę w krajobrazie odgrywają
pojedyncze egzemplarze okazałych drzew na otwartej przestrzeni lub też nieduże ich
grupy.
We wschodniej części gminy
Tyczyn
położony jest fragment Hyżniańsko-
Gwoźnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu o powierzchni około 1100 ha. Jego
43
granica przebiega wzdłuż dróg publicznych wiodących z Chmielnika Rzeszowskiego do
Kielnarowej i dalej przez Borek Stary w kierunku wsi Brzezówka, położonej w gminie
Hyżne. Obejmuje część pasma wzgórz ciągnących się od Hyżnego w kierunku Matysówki,
między dolinami rzeki Strug i potoku Chmielnik. Piękno obszaru gminy możemy
podziwiać z ponad 20 miejsc określanych jako punkty, ciągi, platformy i korytarze
widokowe.
Na obszarze gminy wytyczono dwa szlaki turystyczne:
żółty „Dookoła Rzeszowa”, na terenie gminy Tyczyn biegnie ok. 13 kilometrowy
fragment
tej
trasy:
Budziwój-Przylasek,
Studzionka,
Hermanowa-Skotnik,
Hermanowa-Za Wodą, Tyczyn, Kielnarowa, Matysówka, Słocina-św. Roch;
niebieski – Rzeszów-Dynów: Biała – Łany Bielskie – grzbiet wzgórz na granicy
Matysówki – Kielnarowa – Borówki.
Baza turystyczna
Baza noclegowa na terenie gminy jest bardzo uboga. Obecnie jedynie przy
Klasztorze oo. Dominikanów w Borku Starym znajduje się około 20 miejsc noclegowych
dla pielgrzymek.
Baza gastronomiczna:
-
Bar „U Wiktora” - Tyczyn, ul. Grunwaldzka 70,
-
Bar „U Słowika” – Budziwój,
-
Zakład Gastronomiczny z udostępnieniem stołu bilardowego - Borek Stary,
-
Cafe Bar S.C. – Borek Stary,
-
Bar "Żaczek",
-
Why Not – Tyczyn,
-
Bar OLIMP – Budziwój,
-
Pizzeria NOVA – Tyczyn ul. Mickiewicza,
-
Pizzeria ,,Soprano’’ w Białej,
-
F.H.U. ALBATROS – Budziwój
-
Zajazd GALERIA w Tyczynie.
44
Agroturystyka:
-
Gospodarstwo Agroturystyczne „Dębinówka” – Budziwój,
-
Agroturystyka Krystyna i Tadeusz Piątek, Matysówka.
Oświata i wychowanie
Na terenie gminy Tyczyn funkcjonuje: 7 szkół podstawowych z oddziałami
przedszkolnymi,
1 gimnazjum,
ponadgimnazjalny
Zespół
Szkół,
w
skład
którego
wchodzą: liceum ogólnokształcące, liceum księgarskie i liceum techniczne, oraz dwie
wyższe uczelnie: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza i Wyższa Szkoła Informatyki
i Zarządzania w Rzeszowie.
Przedszkola
Przy każdej szkole podstawowej funkcjonują oddziały przedszkolne. W 10 tego
typu oddziałach korzysta z opieki 208 dzieci.
W Tyczynie działa również Przedszkole Publiczne prowadzone przez Zgromadzenie
Sióstr św. Dominika. W 2004 r. w Budziwoju rozpoczyna działalność Przedszkole
Publiczne Zgromadzenia Franciszkanek Rodziny Marii.
Szkolnictwo podstawowe
Bazę szkolnictwa podstawowego tworzy 7 placówek oraz 1 filia, zlokalizowanych
w każdej miejscowości gminy. W roku szkolnym 2002/2003 naukę pobierało tam 1347
uczniów, zatrudnionych było 102 nauczycieli.
-
Szkoły podstawowe:
-
Szkoła Podstawowa im. Stanisława Staszica w Tyczynie,
-
Szkoła Podstawowa w Białej,
-
Szkoła Podstawowa im. Wojska Polskiego w Borku Starym,
-
Szkoła Podstawowa im. Józefa Warzochy w Budziwoju,
45
-
Szkoła Podstawowa im. sierż. Tadeusza Śladkowskiego w Kielnarowej,
-
Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi w Hermanowej,
-
Szkoła Podstawowa w Matysówce.
1 września 1999 roku, w związku z wprowadzaną reformą oświaty, w Tyczynie
utworzone zostało Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Tyczynie. Siedzibą jego jest
odrębny budynek przejęty od Zespołu Szkół w Tyczynie. W roku szkolnym 2002/2003 do
gimnazjum uczęszczało 556 uczniów, a zatrudnionych było 37 nauczycieli.
Szkolnictwo ponadpodstawowe
W zakresie szkolnictwa ponadpodstawowego na terenie miasta działa Zespół
Szkół, w skład którego wchodzą:
-
Liceum Ogólnokształcące, klasy o profilu: informatycznym i ogólnym, od września
2000 roku również humanistycznym z elementami dziennikarstwa,
-
Liceum Księgarskie, 5-letnie, kształcące w kierunku technik księgarstwa,
-
Liceum Techniczne − profil usługowo-gospodarczy.
Szkolnictwo wyższe
Ewenementem
w
skali
kraju
jest
Wyższa
Szkoła
Społeczno-Gospodarcza
w Tyczynie. WSSG działa na podstawie decyzji Ministra Edukacji z dnia 24 lipca 1996
roku. Uczelnia jest wpisana do rejestru uczelni niepaństwowych MEN pod numerem 97.
Nadzór nad uczelnią sprawuje Ministerstwo Edukacji Narodowej. Założycielem uczelni jest
„Scienta” Sp. z o.o., którą tworzą Gmina Tyczyn oraz osoby fizyczne.
WSSG w Tyczynie kształci studentów na kierunkach:
-
filologia polska (Specjalność - Public relations z językiem angielskim)
-
socjologia - specjalność: socjologia organizacji i zarządzania
-
socjologia biznesu
-
socjologia komunikowania społecznego
46
-
socjologia medycyny
-
politologia (Specjalność – Europeistyka)
Uczelnia
posiada
własną
bibliotekę
i
czytelnię,
pracownie
komputerowe
wyposażone w nowoczesny sprzęt i oprogramowanie, sale dydaktyczne w zabytkowym
budynku Sądu Grodzkiego, kompleks dydaktyczno-mieszkalny i atrakcyjne tereny do
wypoczynku i rekreacji.
Absolwenci kończący studia otrzymują tytuł zawodowy licencjata i mogą podjąć
uzupełniające studia magisterskie. Uczelnia prowadzi też studia podyplomowe z zakresu:
- socjologia organizacji i zarządzania oświatą,
- socjologia zarządzania kryzysowego,
- europeistyka,
- "AGRO-UNIA" Wspólna Polityka Rolna I Fundusze Wspólnoty Europejskiej,
- filologia polska,
- kulturoznawstwo z elementami socjologii kultury,
- wiedza o społeczeństwie z blokiem problematyki integracji europejskiej.
W Kielnarowej-Królce zlokalizowany jest Campus Wyższej Szkoły Informatyki
i Zarządzania w Rzeszowie – Centrum Turystyki i Rekreacji: obiekt dydaktyczny
z pracowniami komputerowymi i językowymi, hala sportowa, boiska, pole namiotowe
(w planach gabinet rehabilitacji, karczma regionalna, stadnina koni, kaplica).
Mieszkalnictwo
Gmina
Tyczyn
jest
obszarem
intensywnie
rozwijającego
się
budownictwa
mieszkaniowego. W latach 1990-2003 poprzez zmiany w planach zagospodarowania
przestrzennego powiększono znacznie tereny pod budownictwo mieszkaniowe. Dzięki
intensywnym
inwestycjom
w
rozwój
infrastruktury,
71%
mieszkańców
posiada
mieszkania wyposażone w gaz, 69,5% w wodociąg, 47,5% w kanalizację, a 84%
dysponuje własnym telefonem (7,5% korzysta z internetu).
W gminie Tyczyn na koniec 2002 roku było 3744 mieszkań o 15893 izbach,
głównie były to domy jednorodzinne.
47
Średnia powierzchnia użytkowa mieszkania wynosi w mieście 91,6 m2, natomiast
w gminie 94,2 m2. Wskaźniki te zbliżone są do średnich powierzchni w województwie
(76,3 m2) i powiecie (88,5 m2).
W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się duże tempo przyrostu nowych mieszkań,
głównie domów jednorodzinnych. Pozytywną tendencją jest wyraźna poprawa ich
standardu,
przede
wszystkim
pod
względem
liczby
izb,
powierzchni
użytkowej
i funkcjonalności.
Ochrona zdrowia
Opieka medyczna działa w dwóch sektorach: publicznym i prywatnym, oferując
mieszańcom usługi z zakresu podstawowej opieki medycznej wraz z diagnostyką
w Przychodni Rejonowej oraz dwóch ośrodkach zdrowia - w Borku Starym i Budziwoju.
Działalność
placówek
służby
zdrowia
uzupełniają:
Stacja
Opieki
Caritas
Diecezji
Rzeszowskiej, Świetlica Dziennego Centrum Gminnej Aktywności oraz 4 apteki - dwie
w Tyczynie oraz po jednej w Budziwoju i Borku Starym.
Tabela 22. Ośrodki zdrowia, apteki oraz zakłady stacjonarne pomocy społecznej w 2002 r.
Wyszczególnienie
Ośrodki
Apteki
zdrowia
Liczba
Zakłady stacjonarne
ludności na
pomocy społecznej
1 aptekę
placówki
mieszkańcy
Tyczyn miasto
-
2
1,6
-
-
Tyczyn sołectwa
2
-
-
-
-
42
25
7,1
5
518
248
502
4,3
49
4719
medyczne.
Ze
Razem powiat
Woj. podkarpackie
Źródło: US Rzeszów 2003
Pracownicy
specjalistycznej
w przychodniach
medyczni
służby
świadczą
zdrowia
tylko
mieszkańcy
specjalistycznych
podstawowe
korzystają
w Rzeszowie.
usługi
poza
Najbliższy
granicami
punkt
gminy,
pogotowia
ratunkowego znajduje się w Rzeszowie. Pacjenci z terenu gminy hospitalizowani są
w szpitalach w Rzeszowie.
Miasto Tyczyn zajmuje na tle powiatu ziemskiego rzeszowskiego dosyć wysokie
miejsce pod względem liczby lekarzy przypadających na 10 tys. ludności, zarówno
ogólnych, jak i stomatologów.
48
Jak wspomniano powyżej, opiekę medyczną i równocześnie społeczną na terenie
gminy sprawuje również Stacja Caritas. Stacja współfinansowana jest przez trzy gminy:
Krasne, Tyczyn i Lubenię oraz Caritas Rzeszów i NFOZ. W
Tyczynie, w budynku
udostępnionym przez parafię mieści się gabinet rehabilitacji. Stacja posiada własny
samochód, zatrudnia pielęgniarki i rehabilitanta.
Bezpieczeństwo publiczne
Policja
Na terenie gminy Tyczyn funkcjonuje Komisariat Policji obsługujący Miasto Tyczyn
i 6 sołectw oraz Lubenię, Hyżne i Chmielnik. Jednostką nadrzędną dla Komisariatu jest
Komenda Miejska w Rzeszowie. Komisariat dysponuje 2 samochodami osobowymi oraz
dobrym sprzętem technicznym i operacyjnym. Łączne zatrudnienie wynosi 23 osoby.
Policja na terenie gminy reaguje na wszystkie zgłoszenia. Wykrywalność przestępstw
kształtuje się na dobrym poziomie. Niektóre sprawy śledcze przekazywane są do
Rzeszowa.
Ilość
przestępstw
na terenie gminy
nie przekracza norm przyjętych
w województwie.
Straż pożarna
Na
terenie
gminy
funkcjonuje
8
jednostek
Ochotniczej
Straży
Pożarnej,
zrzeszających 301 członków. Z liczby tej 237 to członkowie czynni. Dorosłych strażaków
wspierają Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze. Wśród zrzeszonych przeważają robotnicy
i rolnicy oraz osoby z wykształceniem średnim i zawodowym.
Jednostka OSP Tyczyn, włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego,
wymaga doposażenia w środki niezbędne przy klęskach żywiołowych, m.in.: w ponton,
agregat prądotwórczy, piłę motorową do cięcia metalu i betonu.
Przeciętnie w roku OSP interweniuje około 50 razy, najczęściej do pożarów
i powodzi. Na wyposażeniu OSP znajduje się 8 samochodów pożarniczych, z tego 4 lekkie
gaśnicze z motopompą i 4 gaśnicze wyposażone w beczkę, autopompę i motopompę.
Każda z jednostek posiada remizę i garaż.
49
III.
PROPOZYCJE DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH POPRAWIE SYTUACJI SPOŁECZNO-
GOSPODARCZEJ W GMINIE
III.1.
Działania przewidziane do realizacji w gminie Tyczyn
Dla poprawnego rozwoju gminy koniecznym jest realizowanie inwestycji, które będą
służyły poprawie sytuacji społeczno-gospodarczej na danym obszarze. Dlatego każda
gmina, w tym także Gmina Tyczyn, analizuje sytuację panującą na jej obszarze, aby na
tej podstawie określić zadania, jakie należy wykonać w przyszłości. Zadania te przyczynić
mają się do rozwoju gminy. Podejmowane działania można podzielić na kilka rodzajów
według ich wpływu na poszczególne dziedziny życia społeczno-gospodarczego.
a) Wpływające na poprawę warunków i jakości życia mieszkańców
Jest to szeroki wachlarz działań, które mogą być realizowane przez wiele zadań a bardzo
często zadania te wiążą się bezpośrednio z działaniami wpływającymi na rozwój
infrastruktury technicznej. Gmina Tyczyn projektując zadania na przyszłość, brała pod
uwagę przede wszystkim dobro społeczności lokalnej. Dlatego sukcesywnie dąży do
pełnego wyposażenia gminy w infrastrukturę techniczną, która poprawiłaby warunki
i jakość życia mieszkańców gminy, a z drugiej strony przyczyniłaby się do poprawy
atrakcyjności
tego
przedsiębiorstw,
terenu
które
pod
dałyby
względem
mieszkańcom
inwestycyjnym
gminy
nowe
(przyciąganie
miejsca
nowych
pracy)
jak
i turystycznym (możliwość rozwijania m.in. agroturystyki na obszarze gminy Tyczyn).
b) Wpływające na rozwój infrastruktury technicznej
Wszelkie działania związane z infrastrukturą techniczną są na ogół podstawowym
rodzajem działań realizowanych przez gminę. Do tego typu działań należą przede
wszystkim: uzbrajanie terenów Gminy Tyczyn w niezbędną infrastrukturę techniczną
(sieci kanalizacyjne, wodociągowe, gazownicze), budowa/modernizacja oczyszczalni
ścieków, budowa/remonty dróg itp. Gmina zmierza do stworzenia pełnej infrastruktury
technicznej na swoim obszarze. Z uwagi na fakt, iż tereny te są na dzień dzisiejszy
uzbrojone jedynie częściowo, część działań gminy Tyczyn koncentrować będzie się na
budowie wodociągów i kanalizacji. Ponadto gmina stara się stale podnosić jakość dróg na
swoim terenie, dlatego wśród planowanych działań znaczne miejsce zajmują projekty
50
przebudowy kilkunastu odcinków dróg, które mają istotne znaczenie dla systemu
komunikacji na terenie gminy.
c) Wpływające na poprawę środowiska przyrodniczego
Działania te mają na celu poprawienie stanu środowiska przyrodniczego na terenie
gminy, m.in. poprawa stanu wód, gleby, powietrza itp. Gmina Tyczyn poprzez budowę
systemu kanalizacji na swoim terenie przyczyni się do poprawy stanu środowiska.
Najbardziej priorytetowe zadania to sieci kanalizacji, które po zrealizowaniu będą miały
wpływ niemalże na wszystkie dziedziny życia społeczno-gospodarczego.
d) Wpływające
na
poprawę
otoczenia
kulturowego,
turystycznego,
sportowego
To
wszelkiego
rodzaju
działania,
które
pozwolą
rozwinąć
gminę
pod
względem
kulturowym, ale także przyczyniające się do rozwoju turystyki na tym obszarze oraz
aktywnych form wypoczynku. Gmina Tyczyn stara się rozwijać działalność kulturową
i sportową na swoim terenie, dlatego wśród planowanych przedsięwzięć na najbliższe lata
znalazły się m.in.: modernizacja stadionu sportowego, budowa sali gimnastycznej
w Tyczynie, czy budowa boiska sportowego wraz z placem zabaw w Borku Starym.
Działania te pozwolą pobudzać aktywność sportową nie tylko wśród uczniów pobliskich
szkół, ale także wśród mieszkańców gminy. Na podkreślenie zasługuje również fakt, że
obiekty te będą wykorzystywane przy organizacji różnorodnych imprez o charakterze
kulturalnym, dzięki czemu większa liczba mieszkańców będzie mogła z nich korzystać.
Samorząd gminny zdaje sobie również sprawę jak istotnym sektorem w gospodarce jest
coraz dynamiczniej rozwijająca się turystyka. W związku z tym gmina stara się
podejmować działania mające na celu poprawianie atrakcyjności turystycznej gminy
Tyczyn, m.in. poprzez rewitalizację rynku w Tyczynie.
e) Inne
Poza wymienionymi wyżej działaniami gmina realizuje szereg innych przedsięwzięć, m.in.
mających poprawić stan infrastruktury edukacyjnej na swoim obszarze poprzez remonty
szkół w Tyczynie, Borku Starym, Budziwoju, Kielnarowej, Matysówce, czy adaptację
spichlerza na potrzeby gimnazjum. Wiele uwagi poświęcono działaniom związanym
z poprawą bezpieczeństwa ruchu, tj. z budową parkingów i chodników.
51
III.2.
Zidentyfikowane obszary rozwojowe
Plan Rozwoju Lokalnego, który jest kontynuacją opracowanej strategii i planem
operacyjnym do niej (pokazuje szczegółowe projekty, które winny być realizowane
w gminie) Ma za zadanie dostosować politykę rozwojową Gminy Tyczyn do polityki
regionalnej Unii Europejskiej. Odzwierciedleniem polityki regionalnej Unii są fundusze
strukturalne, między innymi Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
W
efekcie
porównania
i
próby
dostosowania
dokumentu
Strategii
do
programowych dokumentów Unijnych, pojawiły się tzw. obszary Programowe, w których
realizowane będą w dalszym ciągu założenia „Strategii Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn”.
Wśród obszarów rozwojowych gminy wymienić należy:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Obszary wiejskie
Infrastruktura ochrony środowiska
Infrastruktura społeczna
Infrastruktura drogowa
Opieka społeczna
Kultura i turystyka
Wymienione w rozdziale wcześniejszym projekty są, więc zarówno elementem realizacji
„Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Tyczyn” jak również elementem planowej polityki
regionalnej Unii Europejskiej.
Rysunek 17. Powiązanie obszarów strategicznych z obszarami rozwojowymi
w gminie Tyczyn
52
Budowa stacji
uzdatniania
wody,
INFRASTRUKTURA
TECHNICZNA
I SPOŁECZNA
Budowa sieci
kanalizacyjnych i
wodociągowych
OCHRONA
ŚRODOWISKA
Budowa i modernizacja
stacji uzdatniania
wody
ROLNICTWO
KULTURA I
TURYSTYKA
EDUKACJA
INFRASTR.
SPOŁECZNA
KULTURA
SPORT I REKREACJA
Promocja rozwoju
kultury
Wspieranie osób z grup
zagrożonych wykluczeniem
społecznym
Rewitalizacja, renowacja,
rewaloryzacja zabytkowych
obiektów wraz z i ich
otoczeniem
Rozwój i modernizacja
infrastruktury służącej
rozwojowi aktywnych
form turystyki
Budowa i modernizacja
dróg gminnych i
powiatowych
INFRASTR.
DROGOWA
Stworzenie systemów
informacji kulturalnej
OBSZARY STRATEGICZNE
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ
(HANDEL I USŁUGI)
Budowa retencyjnych
i wałów przeciwpow.
Budowa i przebudowa
istniejących obiektów
sportowych
INFRASTR.
SPOŁECZNA
Podniesienie
jakości ochrony
zdrowia w regionie
Budowa i
przebudowa
obiektów
dydaktycznych
INFRASTR. OCHRONY
ŚRODOWISKA
Budowie sieci
kanalizacyjnych i
wodociągowych
OBSZARY
WIEJSKIE
Uzbrojenie terenów
pod potrzeby rozwoju
przedsiębiorczości
OBSZARY PROGRAMOWE
III.3.
Lista zadań do realizacji w gminie
Poniższa tabela w szczegółowy sposób prezentuje poszczególne projekty prorozwojowe, które będą realizowane przez Gminę Tyczyn w najbliższych latach.
Przedsięwzięcia podzielono na dwa etapy obejmujące lata:
I etap: 2004 – 2006,
II etap: 2007 – 2013,
Dla poszczególnych działań określono również szacunkową wartość inwestycji, co
stanowić będzie postawę do projektowania budżetów gminy Tyczyn na kolejne lata.
TABELA 7. HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY PROJEKTÓW GMINY TYCZYN
LATA 2004-2006
Lp.
Nazwa inwestycji
Szacunkowa wartość
1
Kanalizacja sanitarna z przyłączami we wsi Hermanowa etap III
1.156.314,00
2
Kanalizacja sanitarna we wsi Kielnarowa
2.300.300,00
3
Kanalizacja sanitarna we wsi Borek Stary
2.600.000,00
4
Budowa wodociągu we wsi Matysówka
1.800.000,00
5
Wodociąg Hermanowa - Łazy
6
Budowa Stacji Uzdatniania Wody w Tyczynie
7
Budowa drogi Biała - Łany
8
Budowa drogi Kielnarowa Zagrody Króla
1.339.638,00
9
Budowa drogi Borek Stary – Borówki
1.117.200,00
150.000,00
1.500.000,00
157.500,00
10
Budowa drogi w Budziwoju ul. Poselska
546.000,00
11
Budowa drogi Hermanowa Pańskie Pola
227.700,00
12
Budowa drogi Matysówka Szkoła – II Strona
284.200,00
13
Budowa drogi Biała – Tyczyn
539.000,00
14
Budowa drogi Kielnarowa Dworek
336.872,00
15
Budowa drogi Budziwój Potoki – Tyczyn – Hermanowa
896.000,00
16
Budowa drogi Tyczyn, ul. Polna
169.700,00
17
Budowa drogi Hermanowa Kościół Łazy
136.600,00
18
Kanalizacja deszczowa ul. Pileckich, budowa chodnika w Tyczynie
ul. Pułanek, ul. Parkowa
641.328,00
19
Budowa drogi Kielnarowa Zawodzie Borek Stary
110.000,00
20
21
Budowa gimnazjum III etap
Adaptacja spichlerza na potrzeby gimnazjum
1.500.000,00
900.000,00
22
23
Remont Szkoły Podstawowej w Tyczynie
650.238,61
Remonty szkół Borek Stary, Kielnarowa
500.000,00
24
Budowa przedszkola w Budziwoju
338.000,00
25
Remont Domu Ludowego w Białej
300.000,00
26
Pozyskanie terenów i budowa boiska sportowego w Białej
100.000,00
27
Adaptacja kotłowni i strychu dla potrzeb Domu Kultury w Tyczynie
300.000,00
28
Budowa boiska sportowego wraz z placem zabaw W Borku Starym
200.000,00
29
Modernizacja stadionu sportowego w Tyczynie
800.000,00
30
Rewaloryzacja rynku w Tyczynie
500.000,00
31
Wyposażenie świetlicy Socjoterapeutycznej
100.000,00
32
Budowa ulic: Studzianki, Kwiatowej, Szkolnej, Karmelickiej,
Potokowej, Cegielnianej w Budziwoju
33
Budowa chodnika wzdłuż ul. Milenijnej w Budziwoju
500.000,00
Remont ul. Nadziei, Jarzębinowej, Wiosennej w Budziwoju
614.000,00
34
1.130.000,00
36
Budowa przystanków (wiat) obok Delikatesów Centrum w
Budziwoju
Budowa drogi łączącej Obszary z Matysówką (obok Debrzy) w
Kielnarowej
37
Oświetlenie drogi Na Jana (obok cmentarza) w Kielnarowej
38
Budowa chodnika wzdłuż głównej drogi w Kielnarowej
900.000,00
Wymiana nawierzchni chodników na terenie całego miasta Tyczyn
800.000,00
35
39
5.000,00
528.000,00
45.000,00
41
Wykonanie oświetlenia na odcinku Skotnik – Czerwonki – ZM
„Herman” w Hermanowej
Utwardzenie masą asfaltową parkingu obok Domu Ludowego w
Matysówce
42
Odbudowa drogi Matysówka Rondo „Boczna” w Matysówce
43
Utwardzenie drogi od budynków 1 do 7 w Matysówce
40.000,00
44
Pozyskanie terenu pod budowę gminnej oczyszczalni ścieków
30.000,00
40
RAZEM etap I 2004 – 2006
50.000,00
30.000,00
250.000,00
30 118 590,61
Planowane projekty do realizacji na lata 2007-2013
1) Budowa kanalizacji sanitarnej we wsi Borek Stary
2) Budowa oczyszczalni ścieków
3) Budowa wodociągu w Borku Starym
4) Budowa krytej pływalni
5) Budowa i modernizacja dróg gminnych
6) Remont Domów Ludowych
7) Budowa sal gimnastycznych w Budziwoju i Matysówce, rozbudowa sali w Tyczynie
8) Budowa boisk szkolnych w Hermanowej, Budziwoju, Białej, Kielnarowej
9) Regulacja cieków wodnych, wały przeciwpowodziowe
10) Uzbrojenie terenu pod potrzeby rozwoju przedsiębiorczości i bud. mieszkaniowego
11) Infrastruktura służąca rozwojowi aktywnych form turystyki
12) Budowa krytej pływalni w Tyczynie
55
13) Systemy informacji kulturalnej i turystycznej
14) Infrastruktura kultury
15) Restauracja i rewitalizacja obiektów dziedzictwa kulturowego
16) Promocja regionu, podmiotów gospodarczych, liderów rozwoju i produktu lokalnego.
17) Rozwój agroturystyki
Przedstawione powyżej projekty realizacyjne w pierwszym okresie koncentrują się
głównie na rozwiązaniach w zakresie gospodarki wodno-kanalizacyjnej oraz infrastruktury
drogowej. Tego typu projekty inwestycyjne przyczynią się do zwiększenia atrakcyjności
inwestycyjnej gminy Tyczyn, ale także rozwiązania problemów środowiskowych oraz
dostosowania polityki gminy do wymogów Unii Europejskiej.
Szacunkowe wartości dla inwestycji przewidzianych do realizacji w zdecydowanej
większości zostały przedstawione w oparciu o szacunki sporządzone przez pracowników
gminy. Zakłada się, że nakłady inwestycyjne ulegną zmniejszeniu w stosunku do tych
zaprezentowanych w kosztorysach.
Dla każdego województwa wyznaczono wskaźnik korygujący „poprzetargowy”, który
służy do obliczania realnej wartości inwestycji. Wskaźnik ten opracowany został
w oparciu o średnie obliczenie cen „poprzetargowych” inwestycji i dla województwa
podkarpackiego został ustanowiony na poziomie 0,65. W związku z tym realna wartość
inwestycji, które zostaną przeprowadzone w gminie Tyczyn w latach 2004 – 2006
powinna zmniejszyć się o około 35%. Po uwzględnieniu możliwego dofinansowania ze
strony Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ZPORR) minimalne nakłady, które
gmina będzie musiała ponieść wynoszą ok. 6 mln złotych. Biorąc pod uwagę
dotychczasowe wydatki inwestycyjne gminy wydaje się to realne.
Większość inwestycji zaprezentowanych powyżej ma realne szanse na otrzymanie
dofinansowania
ze
środków
strukturalnych
w
ramach
Zintegrowanego
Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, dlatego przy założeniu, że gmina otrzyma
dofinansowanie na powyższe zadania (okres 2004 – 2006) suma środków własnych, jakie
gmina Tyczyn powinna zagwarantować rocznie w swoich budżetach na powyższe
inwestycje powinna oscylować w granicach 2 mln zł.
56
IV. POWIĄZANIE PLANOWANYCH PROJEKTÓW Z DZIAŁANIAMI
REALIZOWANYMI OBECNIE NA OBSZARZE GMINY
Większość działań inwestycyjnych realizowanych obecnie przez władze Gminy Tyczyn
wynika z przyjętej uchwałą Rady nr XVIII/126/2000 w dniu 30 maja 2000 r „Strategii
Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn”. Dokument ten w dalszym ciągu jest podstawą do
podejmowanie długookresowych i bieżących decyzji związanych z rozwojem gminy
i zaspakajania potrzeb jej mieszkańców. Opracowana strategia jako główne obszary
strategiczne wskazuje:
Infrastruktura techniczną i społeczną
Przedsiębiorczość
Rolnictwo
Edukacja
Ochrona środowiska
Kultura, sport i rekreacja.
Dokumentem, który uzupełniał wdrażania Strategii było „Studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Tyczyn, przyjęte uchwałą Rady
nr XXXVIII/290/02 w dniu 29 sierpnia 2002 r. Studium określa politykę przestrzenną
gminy i służy jako dokument, na podstawie, którego następuje koordynacja działań
związanych z zagospodarowaniem terenów na obszarze gminy.
Cele i zadania Strategii są konsekwentnie realizowana przez władze miasta od
roku 2000. Do istotnych elementów rozwoju gminy Tyczyn w dziedzinie infrastruktury
technicznej zaliczyć należy również budowę kanalizacji sanitarnej w Tyczynie, Matysówce,
Kielnarowej, Budziwoju, Borku Starym, wodociąg w Hermanowej, studnie głębinową
w Kielnarowej. Elementem realizacji Strategii w obszarze infrastruktury technicznej były
również projekty związane z siecią gazową Kielnarowej i Czerwonkach. W obszarze
infrastruktury społecznej wykonano prace budowlane w gimnazjum w Tyczynie, sali
gimnastycznej
w
Białej,
modernizacyjne
w
szkole
podstawowej
w
Hermanowej
i Matysówce oraz modernizację Ośrodku Zdrowia w Borku Starym, a także remonty
Domów Ludowych w Białej i Kielnarowej. Do poprawy stanu środowiska naturalnego
przyczyniły się projekty w zakresie kanalizacji gminy oraz budowa oczyszczalni ścieków
w Kielnarowej.
Częściowo projekty wynikające z zapisów strategii finansowane były z programów
przedakcesyjnych
Unii
Europejskiej
–
Phare
i
SAPARD
oraz
programów
Banku
Światowego. Przy wsparciu zewnętrznym realizowane są obecnie projekty kanalizacja
57
sanitarna z przyłączami; Hermanowa etap II, Kanalizacja sanitarna centrum miasta
Tyczyn etap II, odnowa (modernizacja) drogi gminnej Budziwój ul. Porąbki etap II,
budowa kanalizacji deszczowej i drogi gminnej na osiedlu 600-lecia etap II (ul.
Betańskiego i ul. Wodzickich), budowa kanalizacji deszczowej i drogi gminnej na osiedlu
600-lecia etap II (ul. Konopnickiej i ul. Sienkiewicza).
Wszystkie działania zapisane w „Strategii Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn” powiązane są
ze strategią wojewódzką (opracowywaną metodą społeczną), która z kolei powiązana jest
z Narodowym Planem Rozwoju.
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn jest z kolei łącznikiem pomiędzy
dokumentami planistycznym przygotowywanymi przed przystąpieniem Polski do UE,
a unijnymi dokumentami programowymi obowiązującymi od 1 maja 2004.
Rysunek 18. Powiązanie Planu Rozwoju Regionalnego z innymi dokumentami
strategicznymi
58
Zintegrowany Program
Operacyjny Rozwoju
Regionalnego
Podstawy Wsparcia Wspólnoty
Sektorowe Programy
Operacyjne
AII.
Narodowy Plan Rozwoju
Studium Uwarunkowań
Kierunków i Zagospodarowania
Przestrzennego
Plan Rozwoju Lokalnego
Strategia Rozwoju Gminy
i Miasta Tyczyn
Strategia Województwa
V. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO
W GMINIE
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn określa przede wszystkim obszary rozwojowe
wynikające z dokumentów programowych do funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.
Obszary rozwojowe są ściśle powiązane z obszarami strategicznymi Strategii Rozwoju
Gminy i Miasta Tyczyn. W celu sprawnej realizacji PRL konieczne jest szczegółowe
rozpisanie wcześniej uzgodnionych obszarów rozwojowych na działania rozłożone
w czasie i konsekwentne ich realizowanie w zgodzie ze sprecyzowanymi celami (Strategia
Gminy i Miasta Tyczyn) oraz realnym budżetem.
Realizacja Planu Rozwoju Lokalnego w gminie Tyczyn winna także przynieść określone
wskaźniki osiągnięć tj.:
poprawę jakości środowiska naturalnego ze względu na zmniejszenie zrzutu
ścieków nie oczyszczonych, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery,
poprawę
zdrowia
mieszkańców
w
związku
z
budową
ujęć
wody
i
sieci
wodociągowej,
tworzenie infrastruktury technicznej sprzyjającej rozwojowi małej i średniej
przedsiębiorczości,
rozwój infrastruktury niezbędnej dla rozwoju nowoczesnego rolnictwa poprzez
budowę dróg, wodociągów i kanalizacji.
poprawę jakości dróg poprzez ich budowę i modernizację
rozszerzenie oferty w zakresie kultury, sportu i realizacji ze względu na
modernizację i remont obiektów kultury,
poprawę bazy edukacyjnej dla młodzieży w związku z remontem i modernizacją
obiektów szkolnych,
zwiększenie dostępności do bazy turystyczno-rekreacyjnej,
Dlatego dla poszczególnych działań określonych w niniejszym Planie Rozwoju
Lokalnego gminy Tyczyn można określić oczekiwane wskaźniki, które dzielimy na:
wskaźniki
produktu,
podejmowanych działań,
które
określają,
jaki
będzie
bezpośredni
wynik
wskaźniki rezultatu, przedstawiające bezpośrednie i natychmiastowe efekty
wdrożenia działania,
wskaźniki oddziaływania, które prezentują konsekwencje realizacji przedsięwzięcia
w
przyszłości.
(bezpośrednie
Wskaźniki
te
oddziaływanie
mogą
mieć
charakter
przedsięwzięcia
na
zarówno
sfery
życia
bezpośredni
społeczno-
gospodarczego w dłuższym okresie czasu) jak i pośredni (długofalowy wpływ
przedsięwzięcia
na
dziedziny
życia
bezpośrednio z realizowanym działaniem).
61
społeczno-gospodarczego
niezwiązane
Budowa i przebudowa istniejących obiektów
sportowych
Budowa i przebudowa obiektów dydaktycznych
5
6
7
Powierzchnia nowych lub
zmodernizowanych obiektów
przeznaczonych na cele dydaktyczne
(m2)
przeznaczonych na cele sportowe (m2)
Zmiana w kosztach stałych
Liczba obiektów opieki zdrowotnej (szt.)
ośrodków zdrowia
Liczba zakupionego sprzętu medycznego
z uwzględnieniem wskaźnika
(szt.)
inflacji (%)
Podniesienie jakości ochrony zdrowia w
regionie
4
Liczba osób korzystająca z nowej
infrastruktury sportowej
Roczny wzrost współczynnika
skolaryzacji brutto w szkolnictwie
wyższym (%)
Liczba absolwentów szkół
wyższych (osoby)
Liczba nowopowstałych podmiotów
gospodarczych
Powierzchnia terenów
inwestycyjnych, które stały się
dostępne w wyniku uzbrojenia
terenów
Liczba projektów kompleksowego
uzbrojenia terenu przeznaczonego pod
inwestycje (szt.)
Uzbrojenie terenów pod potrzeby rozwoju
przedsiębiorczości
Liczba nowych przedsiębiorców w
obszarze sportu i rekreacji (szt.)
Udział osób pozostających na miejscu
celem edukacji (%):
225.
w tym udział osób, które
ukończyły na miejscu szkołę
średnią
- w tym udział osób, które ukończyły na
miejscu szkołę wyższą
Udział osób korzystających z usług
ochrony zdrowia na miejscu
Natężenie ruchu (saldo)
Długość dróg powiatowych i gminnych
(km)
Budowa i modernizacja dróg gminnych
i powiatowych
3
Powierzchnia terenów
inwestycyjnych, które stały się
dostępne w wyniku budowy
i modernizacji dróg oraz
uzbrojenia terenu (ha)
Liczba osób podpiętych do wodociągu
Ilość ścieków odprowadzonych zgodnie
z obowiązującymi standardami
prawnymi (hm3/miesiąc)
Oddziaływanie
Liczba osób korzystających
z uzdatnionej wody
z wodociągów (%)
z kanalizacji (%)
Rezultaty
Wskaźniki osiągnięć
z uzdatnionej wody (%)
Liczba stacji uzdatniania wody
Budowa i modernizacja stacji uzdatniania
wody
2
Długość sieci rozdzielczej wodociągów
(km)
Długość sieci kanalizacyjnych (km)
Produkty
Budowa sieci kanalizacyjnych i wodociągowych
Nazwa działania
1
Lp.
TABELA 8. WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH W GMINIE TYCZYN
Liczba zrealizowanych projektów
poprawy dróg
Liczba osób objętych działaniem
Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu
transportowego
Wspieranie osób z grup zagrożonych
wykluczeniem społecznym
Rozwój i modernizacja infrastruktury służącej
rozwojowi aktywnych form turystyki
Rewitalizacja, renowacja, rewaloryzacja
zabytkowych obiektów wraz z i ich otoczeniem
9
10
11
12
63
Liczba nowych lub zmodernizowanych
obiektów infrastruktury kulturalnej
infrastruktury rekreacyjnej, sportowej
lub służącej aktywnym formom
wypoczynku (m2)
Liczba miejsc parkingowych
Budowa, rozbudowa i zagospodarowanie
miejsc parkingowych
8
Dochody z turystyki i kultury (tys. PLN)
Dochody z turystyki i kultury (tys. PLN)
Liczba nowych miejsc pracy
powstała w wyniku realizacji
projektów turystycznych i
kulturalnych, w tym ilość nowych
miejsc pracy dla kobiet ( szt.)
Liczba uczestników imprez i
wydarzeń kulturalnych (osoby)
Integracja osób z grup zagrożonych
wykluczeniem z lokalną społecznością
Nakłady na bieżące utrzymanie
(naprawy nawierzchni) dróg gminnych
(w cenach stałych – PLN)
Liczba wypadków
drogowych (szt.)
Liczba zabitych i rannych w
wypadkach drogowych
Liczba osób podejmujących pracę
Poprawa komunikacji miejskiej
Liczba samochodów
korzystających z parkingów
VI. PLAN FINANSOWY GMINY NA LATA 2004-2006 ORAZ PROGNOZA NA
KOLEJNE LATA.
VI.1.
Struktura budżetów gminy za lata ubiegłe (2002-2004)
Na dochody Gminy składają się podatki i opłaty, dochody z majątku, subwencja
ogólna, dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań
własnych, wpływy z samoopodatkowania mieszkańców, spadki, zapisy, darowizny
i inne dochody. Średnie roczne dochody budżetu Gminy kształtują się w granicach ok.
20.000.000 zł. W analizowanym okresie wydatki przekraczają nieco dochody gminy,
a deficyt budżetowy pokrywany jest zaciąganymi kredytami. Podstawą rozwoju gminy
są oczywiście wydatki majątkowe – inwestycyjne, które w analizowanym okresie
oscylowały na poziomie ok. 4 mln złotych.
2 293 321
3 140 000
4 836 410
3 873 438
2003
2004
629 443
1 661 191
2 063 000
Dotacje
celowe
3 386 300
1 752 968
21 000
25 000
2003
2004
RAZEM
2 924 727
Gospodarka
komunalna
67 763
Rolnictwo i
leśnictwo
2002
Rok
Grupa
78 000
85 000
184 566
Gospodarka
mieszkaniowa
9 070 944
8 794 471
9 122 380
Oświata i
wychowanie
770 000
730 000
731 000
150 000
195 000
1 300 500
976 200
159 322
Kultura i
sport
-
-
285 000
631 184
200 030
1 695 000
1 667 763
1 713 115
2 339 545
1 115 000
1 595 114
Transport i
łączność
55 582 906
17 957 533
19 078 118
18 547 255
RAZEM
Administra
cja
publiczna
-
Wpływy
Społecznych
Komitetów
Budowy
Wytwarzanie i
zaopatrzenie w
energię
-
196 172
431 405
Subwencja
rekompensująca
1 485 031
Opieka
społeczna
7 410 727
7 609 611
6 604 945
Subwencja
oświatowa
Kultura i
sztuka
2 903 925
2 481 413
2 446 482
Subwencja
podstawowa
TABELA 10. WYDATKI GMINY TYCZYN W LATACH 2002 – 2004
RAZEM
2 019 138
4 890 471
Dochody
własne
Udział w
podatkach
stanowiących
dochód
budżetu
2002
Rok
Grupa
TABELA 9. DOCHODY GMINY TYCZYN W LATACH 2002 – 2004
1 246 399
1 377 700
1 179 512
Inne
18 434 056
19 258 918
19 404 797
RAZEM
TABELA 11. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI FINANSOWE GMINY TYCZYN
Wskaźnik
Udział wydatków
majątkowych w
wydatkach
ogółem
Udział dochodów
własnych w
dochodach
ogółem
Zadłużenie
budżetu w
%
Wykonanie
budżetu
dochody
Wykonanie
budżetu
wydatki
2002
30%
26%
38,19
93,78%
93,96%
2003
22%
25%
37,07
97,07%
96,45%
36,54
-
-
Rok
2004
24%
21%
przygotowano na podstawie Uchwał Rady Miejskiej w Tyczynie
Wskaźniki zadłużenia w gminie Tyczyn nie przekraczają 40%, oznacza to, iż gmina
będzie mogła w najbliższych latach przyjmować fundusze europejskie, (co wiąże się ze
znacznie większymi pożyczkami niż do chwili obecnej). Wskaźnik ten zgodne z ustawą
o finansach publicznych nie może przekroczyć 60%. Z punktu widzenia zdolności
kredytowej gminy Tyczyn nie ma on największego znaczenia, ponieważ aby właściwie
oceniać zdolność kredytową gminy należy przeanalizować wszystkie wymagane wydatki
do sfinansowania zadań ustawowych. Jeżeli od dochodów odejmiemy wszystkie wydatki
otrzymujemy nadwyżkę operacyjną, która może być przeznaczana na spłatę kredytu,
obsługę długu i inwestycje. Należy zwrócić uwagę, iż o ile wskaźniki zadłużenia w gminie
Tyczyn są korzystne, to jej zdolności kredytowe należy ocenić jako niewystarczające.
Harmonogram wydatków gminy na lata 2004-2006
Nazwa zadania
Kanalizacja sanitarna z przyłączami we
wsi Hermanowa etap III
Kanalizacja sanitarna we wsi Borek
Stary
Wodociąg Hermanowa – Łazy
Budowa Stacji Uzdatniania Wody w
Tyczynie
Budowa drogi Biała – Łany
Budowa drogi Kielnarowa Zagrody
Królka
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
2005-2006
2005-2006
2005
VII.2005 – XII.
2006
2004-2005
VII 2005-XII
2006
2006
2005-2006
2004-2005
Harmonogram
realizacji
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Zaangażowanie
TABELA 12. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROJEKTÓW W LATACH 2004-2006
VI.2.
1117200
1339638
157500
1500000
150000
1800000
2600000
2300300
1156314
Nakłady
ogółem
279300
334909,5
39375
375000
37500
450000
650000
575075
289078,5
Budżet
gminy/Budżet
Państwa
Źródła
finansowania
Środki
prywatne
837900
1004728,5
118125
1125000
112500
1350000
1950000
1725225
867235,50
Fundusze
Strukturalne
Inne
(pożyczki)
Budowa drogi Matysówka Szkoła – II
Strona
Budowa drogi w Tyczynie ul. Mokra
Strona
Budowa drogi Budziwój Potoki – Tyczyn
– Hermanowa
Kanalizacja deszczowa ul. Pileckich,
budowa chodnika w Tyczynie ul.
Pułanek, ul. Parkowa
Budowa drogi Kielnarowa Zawodzie
Borek Stary
Adaptacja spichlerza na potrzeby
gimnazjum
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
2004-2005
2005-2006
2006
2005-2006
2004-2006
2005-2006
2005-2006
2006
2005-2006
2005-2006
2006
2005-2006
2005
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
68
650238,61
900000
1500000
110000
641328
136600
169700
896000
336872
539000
284200
227700
546000
162559,65
125000
375000
27500
160332
34150
42425
224000
84218
134750
71050
56925
136500
487678,95
375000
1125000
82500
480996
102450
127275
672000
252654
404250
213150
170775
409500
Pozyskanie terenów i budowa boiska
sportowego w Białej
Adaptacja kotłowni i strychu dla potrzeb
Domu Kultury w Tyczynie
Budowa boiska sportowego wraz z
placem zabaw W Borku Starym
Modernizacja stadionu sportowego w
Tyczynie
Wyposażenie świetlicy
Socjoterapeutycznej
Budowa ulic: Studzianki, Kwiatowej,
Szkolnej, Karmelickiej, Potokowej,
Cegielnianej w Budziwoju
Budowa chodnika wzdłuż ul. Milenijnej
w Budziwoju
Remont ul. Nadziei, Jarzębinowej,
Wiosennej w Budziwoju
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2005-2006
2005-2006
2004-2005
2005-2006
2005-2006
2005-2006
VII 2004
2005-2006
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
69
614000
500000
1130000
100000
500000
800000
200000
300000
100000
300000
338000
500000
153500
125000
282500
25000
125000
75000
50000
75000
25000
75000
84500
125000
460500
375000
847500
75000
375000
225000
150000
225000
75000
225000
253500
375000
Budowa drogi łączącej Obszary z
Matysówką (obok Debrzy) w
Kielnarowej
Oświetlenie drogi Na Jana (obok
cmentarza) w Kielnarowej
Budowa chodnika wzdłuż głównej drogi
w Kielnarowej
Wymiana nawierzchni chodników na
terenie całego miasta Tyczyn
Wykonanie oświetlenia na odcinku
Skotnik – Czerwonki – ZM „Herman” w
Hermanowej
Utwardzenie masą asfaltową parkingu
obok Domu Ludowego w Matysówce
Odbudowa drogi Matysówka Rondo
„Boczna” w Matysówce
Utwardzenie drogi od budynków 1 do 7
w Matysówce
Pozyskanie terenu pod budowę gminnej
oczyszczalni ścieków
36
37
38
39
40
41
42
43
44
RAZEM
Budowa przystanków (wiat) obok
Delikatesów Centrum w Budziwoju
35
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
Budżet Gminny,
Budżet Państwa,
ERDF
70
30088590,61
30000
40000
250000
30000
50000
800000
900000
45000
528000
5000
7297147,65
7500
10000
62500
7500
12500
200000
225000
11250
132000
1250
21891442,95
22500
30000
187500
22500
37500
600000
675000
33750
396000
3750
Budowa drogi Matysówka Szkoła – II Strona
Budowa drogi w Tyczynie ul. Mokra Strona
Budowa drogi Budziwój Potoki – Tyczyn – Hermanowa
11
12
13
14
15
16
2005-2006
2006
2005-2006
2005-2006
2006
2005-2006
2005
2006
2005-2006
10
2005-2006
Budowa drogi Kielnarowa Zawodzie Borek Stary
9
2005-2006
20
Budowa drogi Kielnarowa Zagrody Królka
8
2005
19
Budowa drogi Biała - Łany
7
2004-2006
Budowa Stacji Uzdatniania Wody w Tyczynie
6
2004-2005
VII.2005 – XII.
2006
18
Wodociąg Hermanowa - Łazy
5
2005-2006
4
2006
VII 2005-XII
2006
Kanalizacja sanitarna we wsi Borek Stary
3
2005-2006
2004-2005
Kanalizacja deszczowa ul. Pileckich, budowa chodnika w
Tyczynie ul. Pułanek, ul. Parkowa
Harmonogram
realizacji
17
Kanalizacja sanitarna z przyłączami we wsi Hermanowa
2
Nazwa zadania
1
Lp.
71
I
II
III
2004
TABELA 13. HARMONOGRAM REALIZACJI PROJEKTÓW W LATACH 2004-2006
IV
I
II
III
2005
IV
I
II
III
2006
IV
2005-2006
2004-2005
Budowa boiska sportowego wraz z placem zabaw W
Borku Starym
Modernizacja stadionu sportowego w Tyczynie
27
28
29
30
42
41
40
39
Utwardzenie masą asfaltową parkingu obok Domu
Ludowego w Matysówce
Odbudowa drogi Matysówka Rondo „Boczna” w
Matysówce
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
2004-2006
Budowa chodnika wzdłuż głównej drogi w Kielnarowej
38
Wymiana nawierzchni chodników na terenie całego
miasta Tyczyn
Wykonanie oświetlenia na odcinku Skotnik – Czerwonki –
ZM „Herman” w Hermanowej
2004-2006
37
36
35
2004-2006
34
Oświetlenie drogi Na Jana (obok cmentarza) w
Kielnarowej
2004-2006
Remont ul. Nadziei, Jarzębinowej, Wiosennej w
Budziwoju
33
IX 2004
2004-2006
2004-2006
Budowa chodnika wzdłuż ul. Milenijnej w Budziwoju
32
Budowa przystanków (wiat) obok Delikatesów Centrum
w Budziwoju
Budowa drogi łączącej Obszary z Matysówką (obok
Debrzy) w Kielnarowej
2004-2006
Wyposażenie świetlicy Socjoterapeutycznej
Budowa ulic: Studzianki, Kwiatowej, Szkolnej,
Karmelickiej, Potokowej, Cegielnianej w Budziwoju
31
2005-2006
2005-2006
2005-2006
Pozyskanie terenów i budowa boiska sportowego w Białej
2005-2006
Adaptacja kotłowni i strychu dla potrzeb Domu Kultury w
Tyczynie
25
VII 2004
2005-2006
2004-2005
2005-2006
26
24
23
22
Adaptacja spichlerza na potrzeby gimnazjum
21
72
2004-2006
44
wydatkowanie
Kontraktowanie
2004-2006
Utwardzenie drogi od budynków 1 do 7 w Matysówce
Pozyskanie terenu pod budowę gminnej oczyszczalni
ścieków
43
73
VII.
SYSTEM WDRAŻANIA I MONITOROWANIA PLANU ROZWOJU LOKALNEGO NA
OBSZARZE GMINY
VII.1.
Metodologia wdrażania planu rozwoju lokalnego
Plan Rozwoju Lokalnego jest kontynuacją i uszczegółowieniem – planem operacyjnym
„Strategii Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn”. Podobnie, więc, jak w przypadku Strategii, aby
mógł przynieść spodziewane efekty konieczne jest jego wdrażanie, czuwanie nad jej
realizacją
i kontrolowanie
jej
przebiegu,
co
wymaga
spełnienia
trzech
postulatów:
partnerstwa, planowania i kierowania.
Partnerstwo
W przypadku Planu Rozwoju Lokalnego partnerstwo polegać ma głównie na włączeniu
w proces jego realizacji instytucji odpowiedzialnych za realizację zadań własnych gminy, tj.
zadań wynikających z ustawy o samorządzie gminnym. Planowane do realizacji zadania są
bowiem szczegółowo zapisane w Planie i nie ma wątpliwości co do odpowiedzialności za ich
realizację. Istotny będzie również udział w realizacji planu lokalnych liderów. Bardzo ważnym
aspektem powinno być partnerstwo ponadlokalne, które wyraża się udziałem samorządów
gmin sąsiednich oraz instytucji powiatowych i wojewódzkich przy realizacji Planu Rozwoju
Lokalnego. Partnerstwo polegać musi również na działaniach lobbingowych.
Planowanie
Struktura organizacyjna Urzędu Gminy i Miasta Tyczyn sprzyja realizacji zadań
z wielu dziedzin życia społeczno-gospodarczego, w tym również zadań proponowanych
w Planie Rozwoju Lokalnego. Koordynacja tych działań pozostanie w kompetencjach Zarządu
Gminy, do ich opiniowania konieczne wydaje się powołanie specjalnej „okolicznościowej”
komisji Rady Gminy. Kluczowym referatem w realizacji PRL jest referat finansów, co
w zasadniczy
zaplanowane,
sposób
odróżnia
uzgodnione
i
plan
od
strategii.
zaakceptowane
przez
Zadania
władze
do
zrealizowania
gminy
i
zostały
skonsultowane
z przedstawicielami społeczności lokalnej. Najistotniejszą kwestią wydaje się, więc bieżące
monitorowanie
możliwości
finansowych
Gminy
Tyczyn,
możliwości
pozyskiwania
zewnętrznych środków – zdolności do zapewnienia tzw. wkładu własnego oraz jej zdolności
kredytowych.
Rysunek 20. Propozycja nadzorowania realizacji Planu Rozwoju Lokalnego
RADA MIEJSKA W TYCZYNIE
Komisja ds.
LOKALNEGO
PLANU ROZWOJU
GMINA
TYCZYN
Skarbnik
Sekretarz
Osoba/referat
odpowiedzialny za
przygotowanie
wniosków
REFERAT FINANSÓW
Odpowiedzialność
za
merytoryczną
w „nowozaproponowanych”
obszarach
poszczególnych
urzędu
referatów
realizację
rozwojowych
gminy,
zgodnie
poszczególnych
można
ze
powierzyć
schematem
projektów
pracownikom
zaproponowanym
w Strategii. Należy, bowiem jeszcze raz podkreślić, iż zapisy Strategii nie ulegają zmianom
w wyniku
przygotowania
Planu
Rozwoju
Lokalnego,
PRL
jest
jedynie
aktualizacją
i uszczegółowieniem Strategii. Obszary rozwojowe i zaplanowane w nich działania są ściśle
powiązane z obszarami strategicznymi.
W celu lepszej realizacji Planu Lokalnego zaleca się powołanie stanowiska/referatu
odpowiedzialnego za przygotowanie wniosków wraz z niezbędną dokumentacją pod fundusze
strukturalne. Jest to istotne, ze względu na ilość projektów, które potencjalnie mogą być
dofinansowywane przez Komisję Europejską.
75
Kierowanie
Większość zadań związanych z bieżącym nadzorem nad realizacją poszczególnych
projektów Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn powinna należeć do obowiązków
Burmistrza Gminy. Ważną rolę w procesach wdrożeniowych Planu odgrywać będzie,
w przypadku jej powołania Komisja ds. Lokalnego Planu Rozwoju. Główne jej zadania
obejmowałyby:
bieżącą analizę stanu realizacji Planu, w tym w szczególności nadawaniu priorytetów
poszczególnym zadaniom realizacyjnym,
obserwację uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, wpływających na realizację
Planu,
opiniowanie źródeł finansowania w postaci stosownego zapisu w budżecie
opiniowanie stosownych umów partnerskich.
Należy podkreślić, iż Plan Rozwoju Lokalnego, który jest równocześnie programem
operacyjnym do Strategii Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn w pewnym sensie ją zastępuje.
Jego wdrażanie musi podlegać weryfikacji i aktualizacji wspólnie ze Strategią. Zarządzanie
Planem powinno opierać się wypracowanym już w trakcie realizacji strategii partnerstwie
lokalnym. Plan Rozwoju Lokalnego opracowano metoda społeczną, w taki też
sposób powinna być wdrażany i jest nierozerwalnie związany ze Strategią Rozwoju
Gminy i Miasta Tyczyn.
VII.2.
System monitorowania, sposoby oceny oraz promocja planu rozwoju
lokalnego.
Monitoring to proces systematycznego zbierania i analizowania wiarygodnych informacji
finansowych i statystycznych dotyczących wdrażania projektów, którego celem będzie
zapewnienie
zgodności
realizacji
projektów
i
programu
z
wcześniej
zatwierdzonymi
założeniami do jego realizacji. Polegał on będzie na obserwacji procesów rozwoju gminy
Tyczyn, w celu możliwie szybkiego podejmowania działań, stanowiących reakcję na rozwój
powyższych zjawisk.
Wydatkowanie
zagranicznych,
na
funduszy
publicznych,
działania
wspierające
w
tym
rozwój
także
regionalny
pochodzących
i
ze
gospodarczy,
źródeł
wymaga
stworzenia systemu instytucji i procedur, które zapewnią, że środki te będą wydatkowane
efektywnie i oszczędnie. Elementem takiego systemu muszą być instrumenty służące do
monitoringu i oceny zarówno konkretnych programów czy projektów, jak i szeroko
76
rozumianej polityki regionalnej. Dlatego też system monitoringu musi opierać się na
efektywnej sprawozdawczości. Muszą tu zostać konkretnie określone rodzaje potrzebnych
raportów i ich częstotliwość, w zależności od analizowanej problematyki (w okresach
półrocznych lub rocznych). Powstawać też muszą sprawozdania dotyczące ocen konkretnych
programów będących podstawą rozwiązania zidentyfikowanych wcześniej problemów, ocen
przeprowadzonych
prac:
przed
rozpoczęciem
programu,
w
jego
trakcie
i
po
jego
zakończeniu.
Samorząd Gminy Tyczyn odpowiada za kreowanie i realizację polityki rozwoju na
poziomie gminy. Proponuje się więc, aby w oparciu o zaproponowane wskaźniki osiągnięć
celu
przygotowywane
były
kwartalne
sprawozdania
dotyczące
stopnia
realizacji
podstawowych zadań Lokalnego Planu Rozwoju. Istotnym elementem monitoringu powinny
być roczne sprawozdania Burmistrza składane pod ocenę Rady Miejskiej, dotyczące
realizacji polityki regionalnej w zakresie głównych kierunków rozwoju. Materiał ten byłby dla
Burmistrza Gminy podstawą do okresowej oceny i ewentualnej aktualizacji priorytetów
i celów rozwoju regionalnego.
System monitoringu i oceny polityki lokalnej powinien opierać się na wskazanych wcześniej
wskaźnikach osiągnięć (produkt, rezultat, oddziaływania) i powinien objąć swym zakresem
następujące sfery:
monitoring sytuacji społeczno-gospodarczej, w tym uwarunkowań rozwoju,
monitoring realizacji priorytetów rozwoju i celów strategicznych zawartych w Planie
Rozwoju
monitoring realizacji konkretnych programów i projektów.
Monitoring Planu Rozwoju Lokalnego jest elementem koniecznym w celu aktywnej
realizacji zapisów dokumentu. Umożliwia on stwierdzenie, czy program jest prawidłowo
realizowany oraz czy założenia, na których go oparto, nie uległy zmianie. Pozwala to na
sprawne i elastyczne reagowanie na zmiany, ograniczając przy tym podejmowanie kroków
intuicyjnych, czemu z kolei sprzyja brak właściwej informacji i analiz. Efektywny monitoring
musi spełniać określone wymagania i tak:
musi być oparty na ustalonych kryteriach, pozwalających na obiektywną ocenę
realizacji programu i efektywności zastosowanych instrumentów rozwoju,
musi dostarczać podstawy do podejmowania tak strategicznych, jak i bieżących
operacyjnych decyzji - musi więc odpowiednio często i „wcześnie” informować
o stanie jego realizacji.
77
Monitoring bieżącej realizacji Planu umożliwi porównywanie - w określonym przedziale
czasu – rzeczywistych efektów z planami, co pozwala stwierdzić, czy procesy realizacji
zmierzają w sposób optymalny do osiągania założonych celów. Bazą będą tutaj podstawowe
informacje o każdym aktualnie realizowanym przedsięwzięciu, jak stopień zaawansowania
inwestycji, ilość nowych oddanych obiektów, liczba przeszkolonych osób itp. Prawidłowy
monitoring wymaga również gromadzenia, dysponowania i analizowania odpowiednich
kategorii informacji, związanymi tak ze wskaźnikami, jak i założeniami (baza informacyjna).
Są to przykładowo:
trendy rozwojowe w gospodarce – w ujęciu sektorowym,
współczynniki ekonomiczne - krajowe, regionalne, lokalne,
struktura wydatków i inwestycji,
trendy demograficzne i inne.
Wdrażanie Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn będzie wspierać realizację zapisów
Strategii Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn, Strategii Rozwoju Województwa, Narodowego
Planu Rozwoju. W całej rozpiętości odnosi się to również do wszystkich podstawowych
priorytetów, a w szczególności do: modernizacji infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym,
restrukturyzacji bazy ekonomicznej powiatu poprzez rozwój sektora małych i średnich
przedsiębiorstw i sektora turystycznego, rozwoju zasobów ludzkich poprzez wzmocnienie
potencjału edukacyjnego szkolnictwa średniego, wyższego oraz kształcenia ustawicznego,
a także do współpracy międzynarodowej gminy, w tym jej współpracy transgranicznej.
O ile realizacja planu w okresie krótkoterminowym, lata 2004-2006 powinna już obecnie
być precyzyjne zaplanowania i konsekwentnie realizowana, to realizacja planu w okresie
długoterminowym (2007 – 2013) powinna być elastyczna i podkreślać jego otwarty
charakter, dostosowując się do zmieniających się warunków społecznych i gospodarczych,
tak wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Szczególnej uwagi wymagać tu będą impulsy
wynikające z procesów integracyjnych z Unią Europejską. Powyższe jest ściśle związane
z rozwojowym charakterem dokumentu, zakładającym jej okresowe aktualizowanie.
78
VIII. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
1. Gmina Tyczyn jest zamieszkiwana przez 15 231 mieszkańców, z czego 3210
mieszkańców mieszka w samym mieście Tyczyn, zaś pozostałe 12 021 osoby
zamieszkuje sołectwa w gminie Tyczyn. Pomimo malejącego przyrostu naturalnego,
sytuacja demograficzna jest nadal korzystna, wzrasta liczba osób w wieku produkcyjnym.
2. Gmina Tyczyn jest gminą przemysłowo-rolniczą. Wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo,
produkcja żywności oraz obsługa ludności i związane z tym osadnictwo. Występują tu
korzystne warunki glebowe i klimatyczne do produkcji rolnej, sprzyjające uprawie
wszystkich roślin rolniczych.
3. W ostatnich latach znacznie pogorszyła się sytuacja na rynku pracy. Liczba pracujących
zmalała o ok. 50%, znacznie wzrosła również liczba bezrobotnych.
4. W ostatnim okresie intensywnie rozwinęła się na tym terenie działalność małego biznesu.
Obecnie
w
gminie
Tyczyn
funkcjonuje
949
podmiotów
gospodarczych,
głównie
handlowych i usługowych.
5. W ostatnich latach w znaczący sposób poprawił się stan infrastruktury technicznej,
warunkujący
poprawę
środowiska
naturalnego,
ale
również
rozwój
lokalnej
przedsiębiorczości.
6. W
usprawnienia
działań
rozwojowych
gminy
przygotowany
został
Plan
Rozwoju
Lokalnego, który jest równocześnie programem operacyjnym do Strategii Rozwoju Gminy
i Miasta Tyczyn i w pewnym sensie ją zastępuje. Plan Rozwoju Lokalnego
opracowano metoda społeczną, w taki też sposób powinna być wdrażany i jest
nierozerwalnie związany ze Strategią Rozwoju Gminy i Miasta Tyczyn.
7. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn jest z kolei łącznikiem pomiędzy dokumentami
planistycznym przygotowywanymi przed przystąpieniem Polski do UE, a unijnymi
dokumentami programowymi obowiązującymi od 1 maja 2004.
8. Działania przewidziane do realizacji zostały podzielone na dwa czasookresy:
I etap: 2004 – 2006,
II etap: 2007 – 2013,
9. Przewidziane działania to działania wpływające na poprawę warunków i jakości życia
mieszkańców, wpływające na rozwój infrastruktury technicznej, wpływające na poprawę
79
środowiska
przyrodniczego,
wpływające
na
poprawę
otoczenia
kulturowego,
turystycznego, sportowego.
10. Strategiczne obszary gminy powiązane zostały z wyznaczonymi obszarami rozwojowymi,
powiązanymi z dokumentami programowymi UE. Obszary rozwojowe Gminy Tyczyn to
infrastruktura drogowa, infrastruktura ochrony środowiska, infrastruktura społeczna,
opieka społeczna, obszary wiejskie, kultura i turystyka.
11. Wydatki na zadania przewidziane do realizacji w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn
na lata 2004-2006 zamknęły się kwotą
30 118 590,61
złotych.
12. Po uwzględnieniu możliwego dofinansowania ze strony Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego (ZPORR) minimalne nakłady, które gmina będzie musiała ponieść wynoszą
ok.
7 297 147,65
złotych. Biorąc pod uwagę dotychczasowe wydatki inwestycyjne gminy
jest się to realne.
13. Do weryfikacji i monitoringu służą szczegółowo wskazane wskaźniki osiągnięć Planu.
14. Za realizację planu odpowiedzialność ponosi Samorząd Gminy Tyczyn. W oparciu
o zaproponowane wskaźniki osiągnięć przygotowywane będą kwartalne sprawozdania
dotyczące stopnia realizacji podstawowych zadań Lokalnego Planu Rozwoju. Istotnym
elementem monitoringu będą roczne sprawozdania Burmistrza składane pod ocenę
Rady Miejskiej, dotyczące realizacji polityki regionalnej w zakresie głównych kierunków
rozwoju.
80

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tyczyn

Transkrypt

Podobne dokumenty

Szkic polowy pomiaru sytuacyjnego metodą ortogonalną - Geo-Bank

DURA LEX SED LEX

UCHWAŁA NR XXIV.166.16 RADY MIEJSKIEJ W TYCZYNIE z dnia

ZARZĄDZENIE NR 3.2017 BURMISTRZA TYCZYNA z dnia 12

OBWIESZCZENIE Burmistrza Tyczyna

Zarządzenie Nr 15/2007 Burmistrza Gminy Tyczyn z dnia 12 lutego

OGŁOSZENIE O NABORZE DO UCZESTNICTWA W PROJEKCIE