zapisz jako pdf - Powiat wrzesiński

Aktualności
2013-07-17
Partie polityczne i organizacje społeczne od końca lat 40. do końca lat 80.
W grudniu 1948 roku z połączenia PPR i PPS powstała Polska Zjednoczona Partia
Robotnicza (PZPR), jednak wyboru I sekretarza KP PZPR we Wrześni dokonano dopiero 20
marca 1949 roku; został nim nauczyciel z powiatu kolskiego Henryk Pluciński, II
sekretarzem wybrano kierującego faktycznie KP PPR i PZPR od wczesnej jesieni 1948
roku Adama Nowakowskiego.
Pracownicy POM we Wrześni w 1969 roku wraz z przedstawicielami władzy ludowej; drugi od prawej przewodniczący PPRN Stefan Tuhy, czwarty
od prawej I sekretarz KP PZPR Józef Cichowlas (obaj w okularach) fot. Muzeum Regionalne we Wrześni
W 1949 roku partie chłopskie utworzyły Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL). Zanim jednak do
tego doszło przeprowadzono w nich, podobne jak w PPR i PPS, procesy „czystek”. W 1950 roku SP
zostało wchłonięte przez Stronnictwo Demokratyczne (SD). System trzech partii politycznych PZPR
ZSL, SD przetrwał przez następnych prawie 40 lat – do końca Polski Ludowej.
Ulotka reklamowa ZWG Tonsil z początku lat 60. XX w.
Zdjęcie ze zbiorów M. Torzewskiego
PZPR, skupiająca w powiecie kilka tysięcy członków, decydowała o zgodnym z polityką władz
centralnych kierunku rozwoju gospodarczego i społecznego powiatu. Po organizacyjnym odłączeniu
od siebie w 1948 roku miejskich i powiatowych struktur PPR/PZPR prawdziwym decydentem w
mieście i powiecie w stał się Komitet Powiatowy PZPR z I sekretarzami KP na czele. W okresie od
1948 funkcję I sekretarza KP PZPR we Wrześni pełnili: w latach 1949-1952 Henryk Pluciński, w latach
1952-1956 Edmund Spychała, w latach 1957-1960 Marian Tyrcz, w latach 1960-1974 Józef Cichowlas
i w latach 1974-1975 – czyli w ostatnim okresie istnienia powiatu w strukturach administracyjnych i
partyjnych kraju – Zygmunt Kyc. Ostatnich trzech wrzesińskich sekretarzy „kierowniczej siły narodu”,
jaką w myśl zmiany Konstytucji PRL z 1976 roku miała być PZPR, było I sekretarzami Komitetu
Miejsko-Gminnego PZPR: w latach 1975-1981 Danuta Radoch, w latach 1981-1988 Antoni Graczyk i
w latach 1988-1990 Zenon Roszak. Działania partii i jej wizerunek w społeczeństwie zależny był w
dużym stopniu, także na szczeblu lokalnym, od przywództwa. We Wrześni I sekretarzem KP PZPR o
najbardziej wyrazistej osobowości był Józef Cichowlas. Najdłużej ze wszystkich (14 lat) sprawował
funkcję I sekretarza i potrafił na dziejach Wrześni i powiatu odcisnąć wyraźne piętno. To on,
jednoosobowo i nie zawsze w zgodzie z lokalnymi władzami administracyjnymi, decydował o
sposobie rozwiązywania najważniejszych problemów miasta i powiatu, które w latach 1960-1973
reprezentował przewodniczący PPRN i wrzesińskiej organizacji ZSL Stefan Tuhy. Józef Cichowlas od
początku lat 60. osobiście czuwał nad wszystkimi inwestycjami, w tym nad modernizacją sieci
handlowej i ulic we Wrześni. Powstałe w starych kamienicach na najważniejszych ulicach nowe
sklepy różnych branż wyróżniały wówczas Wrześnię na tle innych miast i to nie tylko w województwie
poznańskim.
Budynki ZWG Tonsil około połowy lat 60. XX w.
fot. Muzeum Regionalne we Wrześni
Pozostałe partie polityczne – Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) i Stronnictwo Demokratyczne
(SD) nie były partiami samodzielnymi. ZSL swą działalność koncentrował we wsiach powiatu.
Przywódcami tej partii byli: w latach 1949-1951 Antoni Przybylski, w latach 1951-1956 Marian
Szymczak, w roku 1956 Władysław Grześkowiak, w latach 1957-1968 Roman Flakowski i od 1968
roku Stefan Tuhy. Najmniej liczną partią było SD. Spośród jej działaczy wyróżnić należy Edwarda
Tomaszewskiego, Floriana Pierańskiego i Wacława Kawskiego.
Największą aktywność polityczną wszystkie trzy partie przejawiały w okresach przedwyborczych.
Przed pierwszymi w PRL wyborami do Sejmu I kadencji w październiku 1952 roku utworzona została
fasadowa organizacja o nazwie Front Narodowy, która w 1956 roku zmieniła nazwę na Front Jedności
Narodu (FJN), który w praktyce realizował program PZPR.
Wybory do Sejmu PRL kolejnych kadencji obywały się w latach 1957, 1961, 1965, 1969, 1972, 1976,
1980 oraz po stanie wojennym w 1985 roku. W 1954 roku odbyły się też pierwsze w PRL wybory do
rad narodowych, a 1958 roku kolejne. Począwszy od roku 1961 wybory do Sejmu PRL odbywały się
łącznie z wyborami do rad narodowych wszystkich szczebli. Frekwencja wyborcza obywateli miasta i
powiatu nie odbiegała od wskaźników ogólnokrajowych i wynosiła powyżej 95%, podobnie było z
liczbą ważnych głosów oddanych na listy FJN – 98-99 %. W Sejmie PRL powiat wrzesiński
reprezentowali Stanisław Hudak z ramienia PZPR w latach 1957-1961, Władysław Kosmowski z
ramienia ZSL w latach 1961-1965 i Florian Pierański z ramienia SD w latach 1965-1969. Wrzesińskim
posłem z ramienia SD był także Wacław Kawski w latach 1976-1980.
Utworzony w 1948 roku ZMP rozwiązał się w styczniu 1957 roku. Wcześniej, w grudniu 1956 roku z
jego struktur wyłączyła się Organizacja Harcerska Polski Ludowej (OHPL), wracając do nazwy ZHP. W
styczniu 1957 roku powstał Związek Młodzieży Socjalistycznej (ZMS) a miesiąc później Związek
Młodzieży Wiejskiej (ZMW). Już w 1952 roku zaprzestała działalności organizacja Służba Polsce (SP).
Nowa „reorganizacja” ruchu młodzieżowego nastąpiła w roku 1976, kiedy z połączenia istniejących
wcześniej organizacji młodzieżowych utworzono Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej (ZSMP).
Wszystkie wymienione organizacje młodzieżowe działały na terenie Wrześni i powiatu. Bardzo
widoczna była aktywność ZHP w typowo harcerskich formach działalności. Pierwszymi
komendantami Hufca ZHP we Wrześni byli Alfred Matuszewski (1945-1946) i Wilhelm Rup
(1946-1950). W latach 1950-1956 harcerstwo znajdowało się w strukturach ZMP jako OHPL, Hufca
formalnie nie zlikwidowano, a organizacją kierował Kazimierz Kwiatek. Po odnowieniu organizacji
Komendantami Hufca ZHP we Wrześni byli kolejno: ponownie Wilhelm Rup (1956-1960), Kazimierz
Kwiatek (1960-1974), Jan Maciejewski (1974-1975), Łucja Orsztynowicz (1975-1982), Piotr
Maciejewski (1982-1991) i już u progu III RP ponownie Kazimierz Kwiatek (1991-1992).
Na trwałe w poczet wrzesińskich organizacji wpisały się działająca w latach 1945-1979 Liga Kobiet
(odrodzona w stanie wojennym pod nazwą Ligi Kobiet Polskich), a przede wszystkim powstałe w
marcu 1945 Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza. Jego szefem był wówczas wicestarosta Marian
Olejniczak. W 1949 roku organizacja zmieniła nazwę na Liga Przyjaciół Żołnierza. Kierowali nią
kolejno Franciszek Gaura, Władysław Grzegórski i Władysław Staniszewski. W 1962 organizacja
przyjęła nazwę Liga Obrony Kraju (LOK), kierował nią wtedy Stefan Wolniakowski, a po nim Jan
Stępniak. W 1975 roku kierownictwo na 20 lat przejął Zygmunt Przydryga. W 1956 roku przy LOK
powstał Ośrodek Szkolenia Zawodowego Kierowców. W latach 1965-1994 ośrodkiem kierował Antoni
Antczak.
LOK zajmuje się też szkoleniem i organizowaniem zawodów w sportach obronnych.
Spośród innych organizacji wykazujących aktywność wymienić należy powstałe w listopadzie 1949
roku w wyniku połączenia różnych, działających od 1945 roku organizacji kombatanckich,
wrzesińskie Koło Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD), powstały w styczniu 1956
roku wrzesiński Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK). Od 1946 roku
działały organizacje skupiające rencistów i inwalidów, głównie wojennych, a po reorganizacji 1969
roku powstał oddział Polskiego Związku Emerytów Rencistów (i Inwalidów).
Marian Torzewski