Działania podejmowane przez kuratorską służbę sądową

Działania podejmowane przez kuratorską służbę sądową okręgu
białostockiego w ramach współpracy ze szkołami.
Kuratorzy sądowi doceniają to, że znaleźli się w grupie
koalicjantów, którzy wspierają szkoły w realizacji zadań w ramach
Rządowego Programu „Razem Bezpieczniej”. Przed omówieniem
podejmowanych przez kuratorów sądowych w tym zakresie działań
podam kilka informacji odnośnie służby kuratorskiej okręgu
białostockiego.
Okręg białostocki był prekursorem reformy kurateli, która
rozpoczęła się w 1992 roku. Jej sens oddają następujące słowa:
etatyzacja, legislacja i optymalizacja wychowania resocjalizującego w
warunkach środowiska społecznego osób niedostosowanych społecznie.
W uproszczeniu można stwierdzić, że dwa etapy reformy mamy za sobą.
Nadal otwartą kwestią jest reforma kurateli sądowej, w wyniku której
nastąpi zdecydowana poprawa efektywności oddziaływań kuratorów w
zakresie profilaktyki, wychowania i resocjalizacji. Od 2001 roku prawa i
obowiązki kuratorów oraz ich status zawodowy reguluje ustawa o
kuratorach sądowych.
Na obszarze właściwości Sądu Okręgowego w Białymstoku,
który terytorialnie obejmuje trzy sądy rejonowe tzn. SR w Białymstoku,
SR Bielsku Podlaskim i SR Sokółce funkcjonuje osiem zespołów
kuratorskich. Trzy zespoły kuratorskie powołane są do wykonywania
orzeczeń w sprawach rodzinnych i nieletnich, cztery zespoły do realizacji
orzeczeń w sprawach karnych, a jeden zespół wykonuje orzeczenia w
sprawach karnych, rodzinnych i nieletnich.
Okręg białostocki dysponuje 95 etatami kuratorskimi, tzn. 61
etatów jest w pionie karnym, 32 w pionie rodzinnym oraz 2 etaty znajdują
się w Sądzie Okręgowym, które zajmują kurator okręgowy i jego
zastępca.
W realizacji ustawowych zadań kuratorów zawodowych
wspiera 90 społecznych kuratorów rodzinnych i 328 społecznych
kuratorów dla dorosłych.
Działania, które realizują kuratorzy sądowi związane są z
wykonywaniem orzeczeń, zarządzeń i poleceń sądu. Kuratorzy
podejmują działania o charakterze wychowawczo – resocjalizacyjnym,
diagnostycznym, pomocowym i kontrolnym.
1
Na potrzeby dzisiejszego seminarium skupię się głównie na
działaniach podejmowanych przez sądowych kuratorów rodzinnych i
wykonywanych przez nich środkach wychowawczych albowiem to oni
głównie pracują z małoletnimi i nieletnimi, którzy w zdecydowanej
większości są uczniami rozmaitego typu szkół.
Z sądowych danych statystycznych okręgu białostockiego
wynika, że w 2009 roku w porównaniu do stanu z roku 2008 w sprawach
nieletnich spadła liczba postępowań wyjaśniających i postępowań
opiekuńczo – wychowawczych oraz liczba orzeczonych wobec nieletnich
środków wychowawczych. Postępowanie wyjaśniające ma na celu
ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji
nieletniego, a w sprawie o czyn karalny, czy rzeczywiście został on
popełniony przez nieletniego i czy zachodzi potrzeba zastosowania
wobec nieletniego środków przewidzianych w ustawie. Natomiast celem
postępowania opiekuńczo – wychowawczego jest konkretyzacja ustaleń
dokonanych w postępowaniu wyjaśniającym przez wybór odpowiedniego
środka. Pomimo spadku wskazanych postępowań w zainteresowaniu
sądów rodzinnych niezmiennie każdego roku pozostaje powyżej 1000
nieletnich, co ilustrują poniższe dane:
I. postępowanie wyjaśniające - liczba spraw
2008
- demoralizacja
486
- czyny karalne
946
ogółem spraw
1432
2009
415
896
1311
II. postępowanie opiekuńczo – wychowawcze
2008
526
726
1252
- demoralizacja
- czyny karalne
- ogółem spraw
2009
470
611
1081
III. postępowanie poprawcze
2008
19
ogółem spraw
2009
23
Z analizy orzeczonych środków wychowawczych wynika, że w
roku ubiegłym wobec nieletnich były orzekane głównie środki
wolnościowe, a najczęściej stosowanym środkiem wychowawczym był
nadzór kurator.
2
IV. orzeczone środki wychowawcze w odniesieniu do osób
2008
2009
- zobowiązanie do określonego postępowania
- nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekunów
- 324
- 259
- 140
265
180
73
- nadzór kuratora
-
332
283
- zakaz prowadzenia pojazdów
- przepadek rzeczy
- inny środek wychowawczy przewidziany w upn
lub kro
- umieszczenie w:
* młodzieżowym ośrodku wychowawczym
* ośrodku socjoterapii
* ośrodku szkolno - wychowawczym
-
12
5
10
11
10
5
-
14
2
1
26
5
2
- upomnienie
Dane statystyczne wskazują, że mimo spadku orzeczonych
środków wychowawczych wzrasta liczba nieletnich oczekujących na
umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym i ośrodku
socjoterapii. Tak więc wydłuża się okres oczekiwania na miejsce w/w
placówkach, a przy tym ciągle istotną sprawą jest niedostateczna liczba
takich ośrodków w skali kraju i naszego regionu.
V. nieletni oczekujący na umieszczenie w:
- młodzieżowym ośrodku socjoterapii
- młodzieżowym ośrodku wychowawczym
2008
4
23
2009
11
28
Według stanu na dzień 31 grudnia 2009 roku pod nadzorem i
kontrolą sądowych kuratorów rodzinnych pozostawało:
- 741 nieletnich,
- 1549 małoletnich, których rodzicom ograniczono władzę rodzicielską.
Rodziny, z którymi styka się w swojej pracy kurator sądowy są
problemowe z racji występującej tam patologii oraz innych czynników,
które dezorganizują lub destabilizują życie jej członków i panującą
atmosferkę wychowawczą.
Oczywiste dla każdego kuratora jest to, że bez wsparcia
określonych instytucji, specjalistycznych ośrodków lub organizacji
3
działających na jego terenie, nie może być mowy o skutecznej
profilaktyce i resocjalizacji.
Zakres, formy i charakter współdziałania np. z policją,
pedagogiem szkolnym, wychowawcą klasy, centrum pomocy rodzinie jak
również specjalistycznym ośrodkiem terapeutycznym, to w zasadzie
własna decyzja kuratora.
To kurator w toku wykonywania nadzoru diagnozuje potrzeby
podopiecznego oraz wyznacza cele, które zamierza realizować oraz
szuka sprzymierzeńców, których okresowa lub długofalowa pomoc
przyczyni się do rozwiązania problemów bytowo – materialnych rodziny
podopiecznego, poprawi atmosferę wychowawczą i stan pieczy
rodzicielskiej, wyeliminuje kłopoty szkolne nieletnich i małoletnich jak
również ułatwi walkę podopiecznego z uzależnieniem.
Z analizy spraw nieletnich i opiekuńczych małoletnich
dokonywanych w toku szeregu lustracji przez kuratora okręgowego
wynika, że w gronie podmiotów z którymi na stałe i ściśle współpracują
kuratorzy sądowi są następujące instytucje i organizacje: szkoły rożnego
szczebla, ośrodki pomocy społecznej, policja, centra pomocy rodzinie,
świetlice socjoterapeutyczne, poradnie specjalistyczne dla dzieci i
młodzieży, Ośrodek Szkolenia i Wychowania OHP w Wasilkowie oraz
poradnie odwykowe i terapeutyczne.
Z uwagi na wiek podopiecznych, a więc nieletnich i małoletnich
nie może dziwić fakt, że szkoła reprezentowana przez pedagoga,
wychowawcę klasy, czy dyrektora szkoły wymieniana jest na ogół na
pierwszym miejscu w pracy kuratora. Szkoła obok rodziny, a często tylko
szkoła jest istotnym środowiskiem wychowawczym podopiecznych
pozostających pod nadzorem kuratorów rodzinnych.
Wśród autorów zajmujących się przestępczością dzieci i
młodzieży środowisko szkolne jest często wymieniane jako miejsce
zaczątków procesu nieprzystosowania społecznego lub demoralizacji. Z
kolei sposób funkcjonowania nieletniego w roli ucznia i kolegi szkolnego
świadczy o postępach w procesie jego resocjalizacji.
Szkoła dostarcza kuratorowi nie tylko wiedzy na temat
postępów w nauce, frekwencji, problemów wychowawczych stwarzanych
przez nieletnich i małoletnich. Jest też niezmiernie ważnym źródłem
informacji odnośnie stanu pieczy rodzicielskiej. Takim najprostszym,
dostrzegalnym wyrazem dbania o dzieci ze strony rodziców lub
opiekunów będzie stan ich higieny, czystość ubioru, kanapka lub
odrobione lekcje, jak również uczestnictwo rodziców w zebraniach
klasowych.
Podejmując współpracę ze szkołą kuratorzy liczą na wsparcie
kadry nauczycielskiej, szczególnie pedagoga szkolnego w niwelowaniu
trudności dydaktycznych oraz wychowawczych, co zapobiegnie
4
ewentualnej drugoroczności ich podopiecznych. Szkoły mają także coraz
lepsze możliwości zagospodarowania czasu wolnego swoich uczniów
lub rozwijania ich zainteresowań.
Do rutynowych i powszechnych w praktyce form współpracy
kuratorów sądowych ze szkołami należą osobiste i regularne spotkania z
przedstawicielami szkół. Ich podstawowym celem jest wymiana
informacji na temat podopiecznego będącego jednocześnie uczniem.
Kolejnym powodem tego rodzaju kontaktów jest możliwość
zastanawiania się obu stron nad perspektywami adekwatnej do potrzeb
podopiecznego pomocy terapeutycznej, dydaktycznej lub materialnej.
Kuratorzy doceniają pozytywne rezultaty płynące ze
współpracy. Z analizy akt sądowych wynika, że w praktyce przybierają
one różne formy, a są to m.in.:
- wspólne rozmowy z nieletnimi w gabinecie dyrektora lub pedagoga
szkolnego np. w przypadku łamania dyscypliny szkolnej, występowania
wagarów lub innego naruszenia obowiązków ucznia. Dla wzmocnienia
efektów wychowawczych w takich rozmowach niejednokrotnie
uczestniczą rodzice podopiecznych, wychowawca klasy lub nauczyciel
danego przedmiotu,
- wspólne wizyty pedagoga szkolnego lub wychowawcy klasy i kuratora
w miejscu zamieszkania nadzorowanych, co umożliwia wnikliwe
rozpoznanie ich sytuacji rodzinnej oraz daje możliwość mobilizowania
rodziców do kontroli postępów dziecka w nauce, sposobu spędzania
czasu wolnego, wyboru kolegów,
- udział kuratorów w posiedzeniach zespołów wychowawczych i
zespołów ds. bezpieczeństwa działających na terenie szkoły.
Doceniając znaczenie nauki szkolnej nieletnich i małoletnich dla
ich obecnego rozwoju jak również w późniejszym dorosłym życiu, ale też
przyjmując do wiadomości fakt, że wielu z nich nie osiąga sukcesów w
macierzystych szkołach, kuratorzy od dawna współpracują bardzo ściśle
ze szkołami prowadzonymi przez OHP. W przeciągu minionych lat
współpraca z tego typu szkołami odbywała się na wielu płaszczyznach,
poczynając od rekrutacji do szkół, pełnienia dyżurów na terenie zespołu
szkół OHP w Białymstoku, a następnie udziału w okresowych naradach
oraz posiedzeniach zespołu wychowawczego, który funkcjonuje na
terenie Ośrodka Szkolenia i Wychowania w Wasilkowie.
Mając na uwadze zasadność tej współpracy, w 2003 roku
pomiędzy Sądem Okręgowym, a Podlaską Wojewódzką Komendą OHP
w Białymstoku zostało podpisane porozumienie o współdziałaniu. Do
stałych kontaktów z OHP z ramienia kuratorskiej służby sądowej została
5
wytypowana pani Małgorzata Ołdakowska – kurator specjalista i pani
Katarzyna Nachimowicz – starszy kurator zawodowy.
W celu zwiększenia efektywności oddziaływań podejmowanych
wobec nieletnich i małoletnich oraz ich rodzin kuratorzy zawodowi
przeprowadzili w 2009 roku na terenie szkół 26 prelekcji. Zasadniczym
ich tematem były informacje odnośnie środków wychowawczych i
poprawczych przewidzianych w ustawie o postępowaniu w sprawach
nieletnich,
zapobieganie
demoralizacji
dzieci
i
młodzieży,
odpowiedzialność rodziców za dziecko oraz rola środowiska rodzinnego i
postaw rodziców w procesie wychowawczym.
W sferze zainteresowania kuratorów znajdują się również
problemy właściwej opieki nad małoletnimi i nieletnim w czasie wolnym
od nauki. Te kwestie starają się oni rozwiązać poprzez zapewnienie
podopiecznym udziału w nieodpłatnych zorganizowanych formach
wypoczynku. W 2009 roku 37 małoletnich i nieletnich wyjechało na
kolonie terapeutyczne, organizowane przez Stowarzyszenie Pomocy
Rodzinie „Droga”, a ich pobyt został sfinansowany ze środków pomocy
postpenitencjarnej, którymi dysponują tut. sądy rejonowe,
- 9 dzieci z rodzin poszkodowanych przestępstwem wzięło udział w 10 –
dniowym obozie socjoterapeutycznym finansowanym również
z
funduszu pomocy postpenitencjarnej,
- 14 małoletnim, dzięki zaangażowaniu kuratorów sądowych
wypoczynek sfinansowały inne podmioty.
Obecnie także przygotowujemy się do „akcji letniej”,
przewidujmy, że ze środków funduszu pomocy postpenitencjarnej
opłacimy pobyt na koloniach i obozach ponad 40 małoletnich i
nieletnich.
Na zakończanie dodam, że w celu poprawy skuteczności
podejmowanych wobec nieletnich oddziaływań kuratorzy sądowi okręgu
białostockiego widzą potrzebę utworzenia w Białymstoku ośrodka
kuratorskiego, co stanowi istotny cel ich przedsięwzięć w bieżącym roku.
Zastępca Kuratora Okręgowego
Sądu Okręgowego w Białymstoku
Elżbieta Chomczyk
ECh/ech
6