Próba diagnozy

zawód nauczyciel – diagnoza
Próba
diagnozy
– kompetencji nauczyciela
wf
Zamysłem mojego opracowania jest pogłębiona analiza kompetencji
zawodowych nauczyciela. Po dwudziestu latach pracy dydaktycznowychowawczej postanowiłem dokonać diagnozy współczesnego
nauczyciela wychowania fizycznego1.
 PAWEŁ WOŹNY
Obserwując pracę moich koleżanek i kolegów na
lekcjach, zawodach, konkursach, obozach, koloniach,
warsztatach, konferencjach, zebraniach, egzaminach,
wyłaniają się określone obrazy, które zebrałem i uporządkowałem. Tematyka ta była podejmowana wcześniej
także przez wielu autorów. Janusz Bielski pisał o kompetencjach nauczycieli wychowania fizycznego „Jeżeli są
osobami w pełni odpowiedzialnymi, to nie mogą pominąć w procesie pedagogicznym nauczania wychowującego. Muszą starać się wykształcić człowieka zdrowego, wszechstronnie rozwiniętego i sprawnego, ale także
człowieka twórczo myślącego, wrażliwego i otwartego
na zmiany (...)”2.
Jakże aktualne są dziś słowa Macieja Demela odnoszące się do wizji nauczyciela wychowania fizycznego,
który wskazywał,że „będzie uczył jak żyć zgodnie z normami higieny, jak kształtować ciało, doskonalić zdrowie
i pielęgnować urodę… Będzie to, więc światły doradca
i przyjaciel młodzieży, taki, za którym młodzież chodzi,
do którego się zwraca z wielkimi kłopotami małych ludzi”3. Czy rzeczywiście postawa współczesnego nauczyciela wychowania fizycznego spełnia opisane przed laty
wymagania?
W związku z powyższym nasuwają się ważne pytania:
1. Jakimi cechami powinien charakteryzować się idealny, wzorcowy nauczyciel wychowania fizycznego?
2. Jakie nieodłączne elementy powinny stanowić istotę
warsztatu nauczyciela?
1
2
3
3. Jakie priorytetowe działania powinny dominować
w pracy nauczyciela?
Według mnie istnieje 5 głównych typów nauczycieli
wychowania fizycznego:
(1) nauczyciel – instruktor;
(2) nauczyciel zdrowia;
(3) nauczyciel – trener;
(4) nauczyciel – kolekcjoner;
(5) nauczyciel rozgrzewki.
Nauczyciel – instruktor
To prawdopodobnie były zawodnik określonej dyscypliny sportu. Posiada on spore umiejętności techniczno-taktyczne. Jego zaangażowanie w pracę z uczniami
koncentruje się wokół tej wybranej, jedynej i najważniejszej aktywności fizycznej. Wszystkie cele i zadania, jakie
stawia przez sobą – to jak najwyższe miejsce w corocznej rywalizacji międzyszkolnej. Nauczyciel skupia swoją uwagę na uczniach predysponowanych do osiągania
znaczących wyników w sporcie. Nauczyciel ten zachęca
zdolnych sportowo uczniów do systematycznego treningu pod jego fachowym okiem. Na pozostałych uczniów
w klasie niezbyt zwraca uwagę, ponieważ oni nie stanowią dla niego odpowiednio cennego „materiału” na przyszłych zawodników. Uczniowie z reprezentacji szkoły są
zadowoleni ze swojego nauczyciela, gdyż szczególnie
docenia on ich wysiłki w usprawnieniu. Dzięki niemu
mogą uczestniczyć w zawodach na różnych szczeblach,
wyjeżdżać na obozy, zgrupowania sportowe. Pozostali
uczniowie nie mają alternatywny, zostają zmuszeni do
Prezentujemy autorską wizję zawodu nauczyciela wychowania fizycznego, która w szczegółach może różnić się od głównych koncepcji
prezentowanych w naszym czasopiśmie – redakcja.
J. Bielski, Kompetencje nauczyciela wychowania fizycznego, Lider, 1, 2001.
M. Demel, Szkice krytyczne o kulturze fizycznej, Warszawa 1973.
16
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne
Nauczyciel zdrowia
To kolejny typ wychowawcy fizycznego. Na początku
każdego roku szkolnego przeprowadza w każdej klasie
ankietę ewaluacyjną. Uczniowie odpowiadają na kilka
prostych pytań dotyczących zakresu lekcji wychowania
fizycznego. Nauczyciel otrzymuje informację zwrotną
od uczniów związaną z preferencjami konkretnej grupy
ćwiczebnej. Nauczyciel po analizie zgromadzonego materiału przygotowuje plany wynikowe z uwzględnieniem
potrzeb i sugestii określonej grupy uczniów. Przykładowy roczny budżet godzin: 40% piłka koszykowa, 20% piłka siatkowa, 10% piłka ręczna,
10% lekkoatletyka, 20% piłka nożna.
Nauczyciel zdrowia realizuje możliwie szeroki wachlarz różnych form aktywności
fizycznej. Wypełnia dwie godziny w tygodniu zagadnieniami z podstawy
programowej, natomiast na dwie
pozostałe godziny to uczniowie kolejno wybierają swoją ulubioną formę aktywności fizycznej. Różnorodność stosowanych bodźców
ruchowych sprawia, iż każdy
uczeń znajduje coś interesującego dla siebie. W tej perspektywie
planowania pracy nauczyciela celem nadrzędnym jest wszechstronny
rozwój ucznia. Tutaj uczeń znajduje
się w centrum zainteresowania nauczyciela. Nauczyciel dąży do podnoszenia sprawności fizycznej ukierunkowanej na zdrowie, zwiększanie sił
witalnych rozwijającego się organizmu.
Nie brakuje również rywalizacji indywidualnej, zespołowej, która stanowi ważny
element w procesie dydaktycznym. Nauczyciel dostosowuje trudność wykonywanych zadań ruchowych do możliwości uczniów. Jeśli uczeń nie potrafi wykonr 3 marzec 2014
nać określonego zadania, nauczyciel wprowadza ćwiczenie zamienne. Nauczyciel traktuje ucznia podmiotowo, daje okazję do zdobywania ocen motywujących
go jeszcze intensywniejszej pracy na lekcji. Nauczyciel
zdrowia stosuje w swojej pracy metody aktywizujące”,
„burza mózgów”, „praca w grupach”, „metoda programowanego usprawniania”, „metoda obwodowa”, „ metoda projektu”/. Przygotowuje on dla uczniów materiały
poglądowe, m.in.: prezentacje multimedialne, wykresy,
rysunki, schematy taktyczne, dopełniając w ten sposób
toczący się proces dydaktyczny. Ponadto stosuje różne
formy przekazywania i sprawdzania treści dydaktycznych poprzez guizy, testy wyboru, testy z zadaniami
otwartymi, testy do uzupełnienia, krzyżówki itp.
Na zakończenie roku szkolnego nauczyciel przeprowadza ankietę ewaluacyjną podsumowującą. Zgromadzony materiał posłuży mu do wyciągnięcia wniosków
do pracy w kolejnym roku szkolnym.
Z punktu widzenia wychowania do przyszłości (prospekcja) nauczyciel zdrowia dobrze wypełnia jej założenia.
Nauczyciel – trener
To przykład wychowawcy fizycznego, który realizuje jedną wiodącą dyscyplinę sportu oraz kilku sportów
uzupełniających. Zdecydowaną większość czasu (90%
rocznego budżetu godzin) poświęca na doskonalenie
elementów techniczno-taktycznych wybranej dyscypliny sportu. Natomiast okazjonalnie stosuje dyscypliny dodatkowe, aby urozmaicić zaplanowany
i przemyślany cykl treningowy w szkole. Uczniowie,
więc mają sporadycznie możliwość poznania
innych form aktywności fizycznej.
Nauczyciel podporządkowuje zadania treningowe kalendarzow rozgrywek
sportowych, które stanowią wartość
nadrzędną w planowaniu swojej pracy z uczniami. Zadania, ćwiczenia,
testy kontrolne, mecze sparingowe
realizuje z należytą starannością,
aby osiągnąć zamierzony wynik
w sportowej rywalizacji. Wszystkie
działania nauczyciela w szkole nakierowane są na właściwy dobór, selekcję
do drużyny. Nauczyciel nie uznaje zadań
trudnych, niewykonalnych przez ucznia. Nie
zajmuje się uczniami słabymi, z trudnościami
wychowawczymi, gdyż stanowią oni dla niego
niepotrzebny balast. Jest nauczycielem apodyktycznym.
W swojej pracy stosuje metody treningowe
nastawione na szybkie postępy w sprawności
fizycznej specjalnej. Nauczyciel – trener często
szuka pomocy przy organizacji zawodów, obozów, wyjazdów, w rodzicach, innych nauczycielach, rodziców.
17
zawód nauczyciel – diagnoza
polubienia wybranej przez nauczyciela dyscypliny sportu. Treści dydaktyczne przekazywane przez nauczyciela
są ukierunkowane na doskonalenie ciągle jednej dyscypliny sportu. Nauczyciel doskonale czuje się w tej formie
aktywności fizycznej, którą sam kiedyś przez długie lata
uprawiał.
Nie wykracza on w swojej pracy poza materiał dydaktyczny z innego kręgu dyscyplin sportu. Stosowana przez
nauczyciela wąska specjalizacja zawodowa do wykonywania ćwiczeń kompleksowych, specjalistycznych jednostronnie stymuluje rozwijające się organizm.
W moim rozumieniu opisany wyżej typ nauczyciela
– instruktora jest sprzeczny z współczesną koncepcją
wychowania fizycznego. W punktu widzenia uczniów
nie daje on możliwości dokonywania przez nich jakiegokolwiek wyboru aktywności fizycznej.
zawód nauczyciel – diagnoza
Z punktu widzenia racjonalnego
podejścia do istoty współczesnego
wychowania fizycznego, ten typ nauczyciela zbyt jednostronnie oddziałuje na ucznia.
Nauczyciel – kolekcjoner
To przykład mistrza w zdobywaniu
dyplomów, pucharów, medali, różnych odznaczeń i nagród przez jego
uczniów. Na początku roku szkolnego
nauczyciele wychowania fizycznego
dzielą między sobą dyscypliny sportu, w których będą rywalizować. Każdy nauczyciel ma konkretny przydział
sportów, w których będą współzawodniczyć z innymi szkołami jego uczniowie. Planowanie pracy sprowadza się,
więc do szybkiego opanowania przez
konkretnych uczniów kilku form aktywności fizycznych,
aby móc jak najlepiej zaprezentować się na zawodach
sportowych. Zdobyte medale, dyplomy, puchary stanowią formę sprawdzenia, czy nauczyciel pracował efektywnie. W tej perspektywie nauczyciel poświęca cały
czas wąskiej grupie uczniów, których przygotowuje pod
konkretne, zgodne z kalendarzem imprezy sportowe.
Pozostali uczniowie traktowani są jako pomocnicy, organizatorzy, statyści. W opisie tego nauczyciela istotny jest
czas, aby zdążyć przygotować uczniów na możliwie dużą
liczbę zawodów w ciągu roku szkolnego.
To sprawny organizator, doceniany przez dyrekcję, rodziców za fachowość, skuteczność. Metody jego pracy
z uczniami – reprezentantami nastawione są na maksymalnie szybki postęp w kilku dyscyplinach sportu.
Z punktu widzenia współczesnej koncepcji wychowania fizycznego nauczyciel ten zapomina o uczniach
z nadwagą, otyłością, astmą, problemami emocjonalnym i rodzinnym.
pozytywnych. Uczniowie nie znają kryteriów ocen z wychowania fizycznego
(przedmiotowy system oceniania).
W zasadzie nie interesują go uczniowie
bardzo sprawni, średnio lub niesprawni fizycznie. Opisany nauczyciel stawia
sobie za główny cel, aby uczniowie mu
nie przeszkadzali, tylko zajęli się grą
w piłkę.
W punktu widzenia stawianych
przed wychowaniem fizycznym celów
perspektywicznych – nauczyciel ten
powinien jak najszybciej zmienić wykonywaną profesję.
Podsumowanie
Wyodrębnione przeze mnie przykłady nauczycieli wychowania fizycznego
z różny sposób podchodzą do zapisania swojego śladu w umyśle ucznia. Dla jednych jest to
ważna misja do wypełnienia, stąd odpowiedzialna postawa wobec zadań, stawianych celów, których nie można
pominąć i należy podjąć. Dla innych nauczycieli to łatwa
możliwość na pójście drogą minimalizmu na skróty.
Chciałem zwrócić uwagę, że wszystko, co robimy wypełniając nasze obowiązki dydaktyczno-wychowawcze
przenosi się na postrzeganie w środowisku edukacyjnym
doniosłej lub mizernej roli, jaką pełni szerzej kultura fizyczna. W znacznej mierze to od nas nauczycieli zależeć
będzie, czy chcemy być postrzegani jako fachowcy, czy
jako rzemieślnicy.
mgr Paweł Woźny
nauczyciel wf, SP 55 Poznań
Zdjęcia Fotolia
Nauczyciel rozgrzewki
To przykład mistrza w perfekcyjnym przeprowadzeniu ćwiczeń kształtujących. Jego praca koncentruje się
na opanowaniu grupy w części wstępnej lekcji wychowania fizycznego. Nauczyciel udziela uczniom cennych rad
i wskazówek wychowawczych. Następnie prowadzi on
przygotowany wcześniej jeden schemat bardzo długiej,
intensywnej rozgrzewki. Kolejnym zadaniem nauczyciela
jest sumienne sędziowanie meczu najczęściej piłki nożnej. Podczas sędziowania jest bezstronny, sprawiedliwy,
unika kłótni i sporów. Przedstawiony nauczyciel nie planuje swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej. Uczniowie nie rywalizują na zawodach międzyklasowych czy
międzyszkolnych. Nauczyciel nie stosuje sprawdzianów,
zadań kontrolno-oceniających. Na zakończenie semestru
i roku szkolnego wpisuje każdemu uczniowi kilka ocen
18
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne